Publikujemy artykuły zawierające teoretyczne omówienia zagadnień rozwoju, prezentujące syntetyczne przeglądy badań na wybrany temat, przedstawiające wyniki badań empirycznych a także recenzje wybranych publikacji na temat rozwoju oraz sprawozdania z ważnych kongresów i konferencji dotyczących rozwoju człowieka.
Kwartalnik Sekcji Psychologii Rozwojowej Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Czasopismo powstało w 1993 roku z inicjatywy psychologów prowadzących badania nad rozwojem człowieka, skupionych w Sekcji Psychologii Rozwojowej Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Publikowane są tu artykuły zawierające teoretyczne omówienia zagadnień rozwoju, prezentujące syntetyczne przeglądy badań na wybrany temat, przedstawiające wyniki badań empirycznych a także recenzje wybranych publikacji na temat rozwoju oraz sprawozdania z ważnych kongresów i konferencji dotyczących rozwoju człowieka. Czasopismo prezentuje aktualną wiedzę o rozwoju, stanowiąc cenne uzupełnienie publikacji podręcznikowych. Jest jedynym na polskim rynku czasopismem zajmującym się rozwojem człowieka.
Czasopismo uzyskało dofinansowanie ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr RCN/SN/0063/2021/1 z dnia 19.12.2022, z pomocy przyznanej w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych"
metryczka
Redaktor naczelny:
prof. dr hab. MariaKielar-Turska
Sekretarz redakcji:
MałgorzataPłoszaj
Komitet redakcyjny:
dr hab. DorotaCzyżowska
dr hab.JoannaKossewska
drMałgorzata Stępień-Nycz
Afiliacja:
Polskie Stowarzyszenie Psychologii Rozwoju Człowieka
Częstotliwość: Kwartalnik
Rok założenia: 1993
Języki publikowania
angielski, polski
Status:
aktywne
Dyscyplina naukowa:
Nauki o rodzinie, Psychologia, Dziedzina nauk społecznych
Komitet redakcyjny:
Dorota Czyżowska, Joanna Kossewska, Małgorzata Stępień-Nycz
Redaktor naczelny:
Maria Kielar-Turska
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka.
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr RCN/SN/0063/2021/1 z dnia 19.12.2022, z pomocy przyznanej w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych”.
Zawartość numeru
Artykuły teoretyczne. Psychologia narracyjna w odniesieniu do rozwoju człowieka
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr RCN/SN/0063/2021/1 z dnia 19.12.2022, z pomocy przyznanej w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych”.
Komitet redakcyjny:
Dorota Czyżowska, Joanna Kossewska, Małgorzata Stępień-Nycz
Redaktor naczelny:
Maria Kielar-Turska
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka.
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr RCN/SN/0063/2021/1 z dnia 19.12.2022, z pomocy przyznanej w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych”.
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka.
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr RCN/SN/0063/2021/1 z dnia 19.12.2022, z pomocy przyznanej w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych”.
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka.
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr RCN/SN/0063/2021/1 z dnia 19.12.2022, z pomocy przyznanej w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych”.
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka.
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr RCN/SN/0063/2021/1 z dnia 19.12.2022, z pomocy przyznanej w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych”.
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka.
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr RCN/SN/0063/2021/1 z dnia 19.12.2022, z pomocy przyznanej w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych”.
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka.
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr RCN/SN/0063/2021/1 z dnia 19.12.2022, z pomocy przyznanej w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych”.
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr 175/WCN/2019/1 z dnia 7.06.2019 z pomocy przyznanej w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych”.
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr 175/WCN/2019/1 z dnia 7.06.2019 z pomocy przyznanej w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr 175/WCN/2019/1 z dnia 7.06.2019 z pomocy przyznanej w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr 175/WCN/2019/1 z dnia 7.06.2019 z pomocy przyznanej w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr 175/WCN/2019/1 z dnia 7.06.2019 z pomocy przyznanej w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych
Czasopismo wydawane dzięki dotacji Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka
Numer czasopisma został dofinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na podstawie umowy nr 175/WCN/2019/1 z dnia 7.06.2019 z pomocy przyznanej w ramach programu „Wsparcie dla czasopism naukowych
Psychologia Rozwojowa,
Tom 19, Numer 4,
2014, s. 113-115
Sprawozdanie z Europejskiej Regionalnej Konferencji IACEP „Cognitive and executive functioning: Concepts, measurement and educational implications” („Poznawcze i zarządzające funkcjonowanie.: Koncepcje, pomiar i edukacyjne implikacje”), Budapeszt, 19‒20 czerwca 2014
The aim of the article is to present information – based on a review of the literature – concerning the mirror-neuron systems (MNS). In particular, the article is to describe the role of mirror neurons in the development and functioning of language, both in the verbal and the non-verbal form of interpersonal communication. The aim of the present work is to stress the role of MNS in the process of the formation of language brain structures, first in prenatal stage and then in postnatal life. Functions of MNS activity in non-verbal interpersonal communication in such processes as imitation, intuition, empathy, processes of theories of mind (ToM), mentalisation, and intersubjectivity are discussed in greater detail.
The aim of this study was to examine the relationship between parental attitudes and occupational preferences of adolescents according to A. Roe’s theory. It was hypothesized that there is a close correlation between the emotional aspect of parental attitudes and the shaping of job preferences in adolescents directed to people or to things. A significant relation between parent’s and child’s gender was also predicted. The research was conducted in 2012 and 2013, and it included a total of 314 individuals – students of the last year of high school and technical school, as well as first-year students of Tricity’s public and private universities, both women and men. Two psychometric tools were used: A Parent-Child Relation Questionnaire by A. Roe and M. Siegelman (translated by W.S. Kowalski) and A Multidimensional Preferences Questionnaire by A. Matczak, A. Jaworowski, A. Ciechanowicz, E. Zalewska and J. Stańcza, which measured professional interests. On the basis of the results, it can be assumed that parental attitudes together with the quality of emotional relations between parents and children are closely connected to specific professional preferences which, at the same time, differ depending on child’s and parent’s gender.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 18, Numer 4,
2013, s. 123-130
W dniach 15-17 maja 2013 w Krakowie odbyły się międzynarodowe warsztaty dotyczące dwujęzyczności i kontroli poznawczej (ang. International Workshop on Bilingulism and Cognitive Control) zorganizowane przez Langustę, Laboratorium Psychologii Języka i Dwujęzyczności Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Spotkanie naukowe miało miejsce w Domu Gościnnym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Przegorzałach, które znajdują się w Lasku Wolskim w krakowskiej dzielnicy Zwierzyniec. Spiritus movens warsztatów była Zofia Wodniecka (Uniwersytet Jagielloński), kierownik Langusty i badaczka dwujęzyczności. Organizatorkami, poza wspomnianą Zofią Wodniecką, były: Susan C. Bobb (Georg-August University Göttingen, Niemcy) oraz Judtih F. Kroll (Pennsylvania State University, USA).
Risky behaviours of youth at secondary-school age
In the face of different civilization changes threatening human health and life, risky behaviours of youth have become one of the essential research areas of present-day psychology. The conclusions of this research can be used to design programmes and preventive measures in this area. The purpose of this research was to determine the structure of risky behaviours of youth at secondary-school age. It was assumed that within a group of youth from the second class of the secondary school, most of the risky behaviours associated with the use of alcohol, nicotine and drugs occurred at least once during the 12 months preceding the research. It was also assumed that sex differentiates risky behaviours in terms of their frequency and structure. The research was conducted on a group of youth of the second class of secondary school. This group consisted of 158 people. To determine the risky behaviours the diagnostic survey method was used. The conclusions of the research made it possible to outline a picture of the spread of these dysfunctions in the school environment of the youth. The vast majority of the respondents declared that during the 12 months preceding the survey, they most frequently used alcohol. Only one out of ten respondents claimed to have abstained from alcohol. Also popular was the use of tobacco and cannabis (marijuana and hashish). The most signifi cant differences between girls and boys occurred primarily in the field of tobacco use, with the frequency of ‘1–5 cigarettes daily’ in favor of girls.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 17, Numer 4,
2012, s. 105-110
Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Vocational Counselling of Pupils with Special Educational Needs (SEN): Experience of the European Union Countries, Šiauliai, Litwa, 31 maja 2012
Psychologia Rozwojowa,
Tom 17, Numer 3,
2012, s. 117-120
Sprawozdanie z XXI Ogólnopolskiej Konferencji Psychologii Rozwojowej Wspomaganie rozwoju człowieka: z perspektywy teorii i praktyki Zielona Góra, 28–30 maja 2012
Psychologia Rozwojowa,
Tom 17, Numer 2,
2012, s. 103-107
Sprawozdanie z XV Europejskiej Konferencji Psychologii Rozwojowej (European Conference on Developmental Psychology), 23–27 sierpnia 2011, Bergen, Norwegia
Psychologia Rozwojowa,
Tom 17, Numer 2,
2012, s. 109-112
RECENZJA
H. Wrona-Polańska, J. Mastalski (red.) (2009), Promocja zdrowia w teorii i praktyce psychologicznej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 202 s.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 17, Numer 1,
2012, s. 117-121
RECENZJA
Sokol B.W. , Müller U., Carpendale J.I.M., Young A.R., Iarocci G. (red.) (2010), Self and Social Regulation. Social Interaction and the Development of Social Understanding and Executive Functions.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 17, Numer 1,
2012, s. 127-130
Sprawozdanie z Międzynarodowego Sympozjum Vocational counselling in the context of education practice in Poland 1 grudnia 2011 roku na Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
Artykuł ma charakter przeglądowy. Jego podstawowym celem jest zaprezentowanie zagadnienia sugestialności dziecięcej. Po zdefi niowaniu pojęcia sugestialności i efektu dezinformacji przedstawiono pokrótce historię badań nad sugestialnością dziecięcą. Zaprezentowano także wyniki najistotniejszych badań nad efektem dezinformacji u dzieci oraz korelaty sugestialności dziecięcej. Zwrócono także uwagę na możliwości dziecka w zakresie trafnego zeznawania na temat danej sprawy i konieczność optymalizowania warunków jego przesłuchiwania.
Ważnym elementem rozwoju zawodowego psychologów jest rozwój profesjonalnych kompetencji. Celem artykułu jest przedstawienie modelu rozwoju wybranych kompetencji diagnostycznych podczas nabywania doświadczenia zawodowego po zakończeniu edukacji akademickiej. Jako punkt odniesienia autorka przyjmuje wielowymiarowy model kompetencji (competency cube) psychologa (Rodolfa i in., 2005; Fouad i in., 2009) oraz model zdobywania kompetencji braci Huberta i Stuarta Dreyfus (1986, za: Wolf, 2009). Przedmiotem analizy jest rozwój takich kompetencji diagnostycznych, jak: znajomość metod diagnostycznych, diagnoza różnicowa, konceptualizacja przypadku oraz refl eksja nad praktyką.
W artykule przedstawiono badanie dotyczące związków w zakresie przyjmowania perspektywy w różnych obszarach funkcjonowania psychicznego. Podstawę teoretyczną badania oraz ramę pojęciową wykorzystaną do interpretacji wyników stanowi koncepcja Perspektywicznego Rozumienia Umysłu (Perspectival Understanding of Mind – PUM; Perner, 2000), zgodnie z którą istotą rozwijającej się w 5. roku życia kompetencji, łączącej wiele zadań opanowywanych przez dzieci w tym właśnie czasie, jest zdolność rozumienia i koordynowania różnych perspektyw. Zbadano 120 dzieci w wieku 3;6–5;6 lat. Do badania przyjmowania perspektywy w obszarze poznawczym zastosowano Test Elastycznego Wyboru (Flexible Item Selection Task – FIST; Jacques, Zelazo, 2001), w obszarze afektywnym Test Wiedzy o Emocjach (TWE; Stępień, 2007), a w obszarze społecznym klasyczne testy fałszywych przekonań. Uzyskane wyniki wskazują, że rzeczywiście po skończeniu 4. roku życia dzieci zaczynają radzić sobie z rozwiązywaniem zadań wymagających przyjmowania perspektywy, jednakże wzajemne zależności między przyjmowaniem perspektywy w obszarze poznawczym, społecznym i afektywnym są zróżnicowane, a ponadto zmieniają się w okresie przedszkolnym.
Artykuł nawiązuje do koncepcji i badań twórczości dziecięcej, przedstawionych w książce Twórcze działanie dziecka w sytuacji zabawowo- zadaniowej (Kubicka, 2003). W tej pracy opisano opartą na projekcyjnym Scenoteście metodę badania twórczych strategii w działaniach dziecka podczas zabawy konstrukcyjno- -symbolicznej. W 1997 roku przebadano tą metodą 120 dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Po 12 latach skonstruowano drugą wersję tej metody i przebadano nią 18 uczniów, którzy podczas pierwszego badania uzyskali najwyższe i najniższe wyniki. Z tymi uczniami przeprowadzono też pogłębione rozmowy na temat czynników, które mogły mieć znaczenie dla ich twórczego rozwoju, zarówno w dzieciństwie, jak i w okresie dorastania. Uzyskane rezultaty wskazują, że wartość prognostyczna pomiaru twórczości zależy od wielu czynników, i przestrzegają przed prognozowaniem twórczości dziecka na podstawie prostych wskaźników testowych. Wyniki te świadczą zarazem o potrzebie bardziej dynamicznego, kompleksowego, rozwojowego podejścia do diagnostyki twórczości dzieci.
Celem dwóch badań zaprezentowanych w artykule było wykazanie związku między postawami rodzicielskimi a stopniem zaspokojenia podstawowych potrzeb psychologicznych postulowanych przez teorię autodeterminacji: przynależności, autonomii i kompetencji, poziomem internalizacji standardów oraz siłą woli. Rezultaty badania 1. potwierdziły, że postawa akceptacji i autonomii okazywana przez matkę i ojca pozytywnie wiąże się ze stopniem zaspokojenia potrzeb. Negatywny związek natomiast wykazują nadmierne wymagania oraz niekonsekwencja. Jednocześnie wykazano, że związek postaw rodzicielskich matki i ojca z zaspokojeniem podstawowych potrzeb jest różny w zależności od płci badanej młodzieży. Analiza wyników badania 1. ujawniła także, że pozytywne postawy rodzicielskie (akceptacja, autonomia) sprzyjają internalizacji standardów w zakresie aktywności szkolnej, z kolei negatywne postawy (niekonsekwencja, nadmierne wymagania) wiążą się z niskim poziomem internalizacji. Rezultaty badania 2. potwierdziły związek postaw rodzicielskich z poziomem internalizacji standardów w zakresie aktywności pozaszkolnej. Dodatkowo uzyskane w badaniu 2. wyniki wykazały pozytywny związek postaw akceptacji i autonomii okazywanych przez rodziców z siłą woli, jednocześnie potwierdzając negatywny związek postaw związanych z niekonsekwencją i nadmiernymi wymaganiami.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 16, Numer 4,
2011, s. 111-119
Sprawozdanie z XX Jubileuszowej Ogólnopolskiej Konferencji Psychologii Rozwojowej „Wiedza o rozwoju w poznawaniu człowieka”, Kraków, 13–16 czerwca 2011 „Wiedza o rozwoju w poznawaniu człowieka” – pod takim hasłem przebiegała w dniach 13–16 czerwca 2011 roku XX Jubileuszowa Ogólnopolska Konferencja Psychologii Rozwojowej. Spotkania naukowe poświęcone dyskusjom nad zagadnieniami z zakresu psychologii rozwoju człowieka są corocznie organizowane przez Sekcję Psychologii Rozwojowej Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Pierwsza konferencja odbyła się w dniach 8–11 stycznia 1992 roku w Przegorzałach koło Krakowa. Kolejne spotkania psychologów rozwojowych miały miejsce w różnych naukowych ośrodkach w Polsce. Tegoroczna, XX konferencja została zorganizowana w Krakowie przez Sekcję Psychologii Rozwojowej oraz Instytut Psychologii Wydziału Filozoficznego i Instytut Psychologii Stosowanej Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 16, Numer 4,
2011, s. 121-125
RECENZJA Memory, Aging and the Brain. A Festschrift in Honour of Lars-Göran Nilsson, Lars Bäckman, Lars Nyberg (red.) (2010), Hove, New York: Psychology Press, 355 s. Publikacja jest zbiorem referatów wygłoszonych podczas konferencji, która jesienią 2006 roku odbyła się w Näsby Castle pod Sztokholmem. Celem tego spotkania było uhonorowanie dotychczasowej pracy prof. Larsa-Görana Nilssona (Stockholm University), wybitnego badacza pamięci, mózgu i procesów starzenia się. Redaktorami książki są dwaj szwedzcy badacze – Lars Bäckman (Aging Research Center, Karolinska Institutet) i Lars Nyberg (Umeå University), uczniowie Nilssona.
Celem przedstawianych rozważań jest ukazanie, czym zajmuje się dziedzina psychologii zwana psychopatologią rozwojową oraz dlaczego stwarza ona nową perspektywę w badaniach natury zaburzeń psychicznych. Prezentując krótko historię wyodrębniania się tej stosunkowo młodej dziedziny psychologii i jej aktualny status, warto zdefi niować jej tzw. pojęcia kluczowe oraz pokazać specyfi kę prowadzonych rozważań teoretycznych i badań, a także cele dalszych poszukiwań.
Artykuł prezentuje specyfi kę oraz metody terapii zaburzeń rozwoju wywodzących się z teorii uczenia się, określanych wspólnym mianem terapii behawioralnej. Prezentacja ta prowadzona jest z perspektywy analizy zachowania, czyli nauki o zachowaniu oraz o zmiennych środowiskowych, które na nie wpływają. Punktem wyjścia artykułu jest krótkie omówienie podstawowych założeń analizy zachowania oraz najważniejszych obszarów jej zastosowań. Wskazano trzy zasadnicze cele terapii behawioralnej zaburzeń rozwoju oraz omówiono najważniejsze metody wykorzystywane do ich osiągnięcia. Zaproponowano klasyfi kację metod terapii behawioralnej w zależności od rodzaju uczenia się, z którego się wywodzą, oraz praw uczenia się, które stanowią mechanizm ich działania. W konkluzji podkreślono empirycznie dowiedzioną skuteczność terapii behawioralnej w terapii zaburzeń rozwoju.
Celem artykułu jest przedstawienie przyczyn zachowań autoagresywnych pacjentów niepełnosprawnych intelektualnie w ujęciu teorii behawioralnej. Zostanie przedstawione pięć hipotez pojawiania się zachowań samouszkadzających: 1) autoagresja jako wyuczone zachowanie będące pod kontrolą wzmocnień pozytywnych, 2) autoagresja jako nabyte zachowanie będące wynikiem uniknięcia bodźca awersyjnego (pod kontrolą wzmocnień negatywnych), 3) autoagresja jako sposób dostarczenia sobie bodźców (hipoteza autostymulacji), 4) autoagresja jako wynik nieprawidłowego funkcjonowania procesów fi zjologicznych (hipoteza organiczna), 5) autoagresja jako wynik kilku wcześniej wymienionych powodów.
W ostatnich latach zauważa się tendencję do łączenia podstawowych nurtów teoretycznych i tworzenia nowych metod terapii osób dorosłych (Styła, Jędrasik-Styła, 2009). W przypadku terapii dzieci z zaburzeniami rozwoju istnieje wiele podejść terapeutycznych, które są w mniejszym stopniu integrowane na poziomie teoretycznym niż metody pracy z dorosłymi. W niniejszym artykule przedstawione zostaną wspólne elementy takich podejść w terapii dzieci z autyzmem, jak stosowana analiza zachowania, metoda integracji sensorycznej oraz modele integrujące. Przeanalizowane zostaną możliwości zintegrowania tych podjeść oraz wypracowania wspólnych metod pracy.
Celem artykułu jest przedstawienie procedury postępowania oraz wyników badań jej skuteczności w przypadku dwojga dzieci przejawiających skrajną postać selekcji jedzenia, czyli odmowę jedzenia. Pierwsze dziecko – chłopiec lat 2 – był w chwili rozpoczęcia terapii karmiony wyłącznie piersią i ważył 8200 gram (znacznie poniżej 3. centyla). Drugie dziecko – dziewczynka lat 3 – jadła tylko jogurty i okresowo jeden rodzaj zupy, jej masa ciała pozostawała na poziomie 3. centyla. W obu przypadkach interwencja behawioralna polegająca na zwiększeniu akceptacji jedzenia prowadziła do zwiększenia ilości spożywanych posiłków oraz przyrostu masy ciała.
Rodzice dzieci z autyzmem doświadczają wielu obciążeń związanych ze specyfi cznymi zaburzeniami rozwoju ich dziecka. Istotnym czynnikiem wpływającym na zakres i nasilenie przeżywanych przez rodziców trudności jest dostęp do profesjonalnej pomocy oferowanej dziecku. Jak dotąd mało jednak wiadomo na temat związku między rodzajem oddziaływań terapeutycznych stosowanych wobec dziecka a poziomem stresu rodzicielskiego i sposobem spostrzegania przez rodziców doświadczeń związanych z opieką. Celem badania zaprezentowanego w pracy było porównanie dwóch grup rodziców dzieci z autyzmem w wieku przedszkolnym: objętych regularną, intensywną terapią behawioralną, odbywającą się w ośrodku terapeutycznym, oraz korzystających z terapii eklektycznej prowadzonej w trybie konsultacyjno-internetowym. Przedmiotem porównania był profi l stresu rodzicielskiego oraz pozytywna percepcja doświadczeń rodzicielskich. W badaniu uczestniczyli również rodzice dzieci rozwijających się prawidłowo. Porównania wykazały szereg różnic między rodzicami dzieci z autyzmem a rodzicami dzieci rozwijających się prawidłowo, a także pewne różnice w profi lu stresu między grupami rodziców dzieci z autyzmem. Wykazano również, że pozytywna percepcja doświadczeń związanych z opieką nad dzieckiem może być predyktorem stresu rodzicielskiego.
Realizowana obecnie reforma oświaty pojmuje cele edukacyjne jako policzalne, materialnie ukazane wskaźniki. Są nimi: wynik testu zewnętrznego, edukacyjna wartość dodana czy procent „zdawalności” matur. Trudno oprzeć się wrażeniu, że terminologia taka do niedawna rezerwowana była dla ekonomii. Należy przypominać, że nadrzędny cel edukacji, deklaratywnie zapisany w Ustawie o systemie oświaty, stanowi „impuls do pełnego rozwoju każdego ucznia”. Jest to cel ze swej istoty niepoliczalny i niematerialny. Artykuł ukazuje, że kształcenie podporządkowane zewnętrznym egzaminom testowym blokuje możliwości pełnego rozwoju młodego człowieka w ujęciu teorii Junga. Zanalizowano funkcje podstawowe w zakresie odbioru oraz wartościowania informacji w relacji do wymogów stawianych podczas matury zewnętrznej z języka polskiego. Charakter tych wymogów może prowadzić do dominacji typu doznaniowo-myślowego w całościowej, poznawczej bazie osobowości jednostki. Inne preferencje, zwłaszcza intuicyjno-uczuciowe czy percepcyjno-uczuciowe, mogą się okazać nieprzydatne czy wręcz szkodliwe. Teoria Junga pozwala wyjaśnić, iż wymogi edukacyjne, podporządkowane mierzalnym wskaźnikom, są jednostronne. Tworzą tym samym ryzyko braku integracji wszystkich dziedzin psychicznego doświadczenia.
Jakość rozwoju poznawczego i społecznego dziecka, a w konsekwencji – procesu edukacji dziecka, jest w dużym stopniu określana przez nietrafne, to jest zbyt niskie lub zbyt wysokie, oczekiwania rodziców i/lub nauczycieli. Zjawisko to jest szczególnie wyraźne wśród dzieci rzekomo zaburzonych w sferze funkcjonowania poznawczego i/lub społecznego, gdy oczekiwane ograniczenia poznawcze, emocjonalne lub behawioralne, za sprawą mechanizmu samospełniającego się proroctwa, mogą przekształcić się w rzeczywistą niepełnosprawność. Analizując relację między fałszywymi oczekiwania a osiągnięciami dzieci, badacze udowadniają, że nawet niewielki rozmiar efektu, rzędu r = 0,2, obserwowany zazwyczaj w badaniach nad zjawiskiem oczekiwań, oznacza wzrost lub spadek dynamiki rozwoju poznawczego i społecznego wśród 10% dzieci obdarzanych zróżnicowanymi oczekiwaniami. W artykule omówiono wyniki klasycznych oraz współczesnych badań dotyczących wpływu zróżnicowanych oczekiwań interpersonalnych na osiągnięcia rozwojowe dzieci oraz mechanizmy, za których pomocą można wyjaśniać wyżej wskazane relacje.
Marketerzy nie akceptują straconych grup konsumenckich, dlatego też zadanie rozwojowe, jakim jest wejście w rolę rodzica, jest automatycznie związane z komercjalizacją rodzicielstwa. Zjawisko to polega na redefi nicji macierzyństwa i ojcostwa w kategoriach rynkowych. Można zaobserwować dwie wiodące tendencje. Pierwsza związana jest z precyzyjnym opisem rodzica jako konsumenta poprzez np. traktowanie go jako inwestora, typizację matek dokonujących zakupów. Druga odnosi się do wykorzystywania psychologii w projektowaniu zachowań konsumenckich, np. w analizie podatności rodziców na czynnik marudzenia czy marketingu kamieni milowych w rozwoju. Możliwe konsekwencje i sposoby kontroli komercjalizacji rodzicielstwa zostaną poddane dyskusji.
Celem prezentowanych badań było zdobycie wiedzy na temat przekonań nauczycieli co do możliwości kształtowania charakteru swoich wychowanków. W związku z tym, iż w wychowaniu moralnym osobowość nauczyciela, świadomość roli, jaką w tym wychowaniu odgrywa, posiadane przez niego umiejętności i kompetencje oraz związane z tym przekonanie co do możliwości wywierania wpływu na wychowanków oraz kształtowania ich moralnego charakteru ma zasadnicze znaczenie, postanowiono zbadać, jak nauczyciele oceniają własne możliwości i umiejętności w tym zakresie, a także jak w ogóle widzą szanse nauczycieli w sferze kształtowania charakteru uczniów. W badaniach wykorzystano narzędzie służące do oceny przekonań nauczycieli odnośnie do efektywności w zakresie kształtowania moralnego charakteru uczniów (Character Education Effi cacy Belief Instrument) opracowane przez Milsona i Mehlig (2002). Zastosowane narzędzie pozwala na ocenę osobistej efektywności nauczania (ang. personal teaching effi cacy – PTE), jak również ogólnej efektywności nauczania (ang. general teaching effi cacy – GTE). W badaniu wzięło udział 218 osób (83% stanowiły kobiety, a 17% mężczyźni). Wyniki wskazują na istotną różnicę między PTE a GTE. Badani nauczyciele wyżej oceniają własne możliwości i kompetencje w zakresie wspierania moralnego charakteru uczniów aniżeli możliwości i umiejętności nauczycieli w ogóle. W prowadzonych analizach uwzględniono również płeć nauczyciela, rodzaj szkoły, w jakiej uczy, a także przedmiot, którego naucza.
Informacje zwrotne (IZ) są niezbędnym elementem w procesie kształcenia i rozwoju. Efektywność IZ zależy od sposobu ich przekazywania: konstruktywnego (pozytywny komentarz, krytyka wskazująca, jak należy poprawić zachowanie itp.) lub destrukcyjnego (np. etykietowanie, destrukcyjna krytyka, negatywna ocena bez komentarza, generalizacja itp.). Niniejsza praca zawiera wyniki badania opinii uczniów szkół ponadgimnazjalnych (N = 250) na temat sposobu przekazywania IZ przez nauczycieli w dwóch typach sytuacji: związanych z nauką oraz oddziaływaniami wychowawczymi. W badaniu zastosowano Kwestionariusz „Feedbacki Nauczycieli” zawierający 16 sytuacji (osiem edukacyjnych i osiem wychowawczych) prezentujących zachowanie ucznia (pozytywne lub negatywne). Do każdej sytuacji przypisanych jest pięć możliwych IZ nauczyciela. Zadanie uczniów polegało na wskazaniu, z jakim typem IZ spotykają się najczęściej, a także podanie sugestii, jakiego rodzaju reakcji oczekiwaliby od nauczyciela. Celem badania było (1) sprawdzenie, jakie informacje dominują w komunikacji nauczyciela z uczniem, (2) uzyskanie danych o ewentualnych rozbieżnościach między stanem faktycznym a oczekiwanym.
Wpływ muzyki na człowieka znany jest od dawna. Coraz więcej badań wskazuje na związek między rozwijaniem zdolności muzycznych a kształtowaniem funkcji poznawczych u dzieci. Istotą przedstawionych badań była ocena wpływu, jaki wywiera regularne uczestnictwo w zajęciach muzycznych, na wybrane aspekty rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym. Wyniki badań potwierdzone analizami statystycznymi wskazały, że systematyczna stymulacja muzyczna pełni istotną funkcję w rozwoju muzycznym, przyczynia się do wzrostu integracji percepcyjno-motorycznej i pamięci słuchowej oraz zwiększa sprawność motoryczną rąk.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 16, Numer 2,
2011, s. 99-102
Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Edukacja matematyczna dzieci (Children’s Mathematical Education – CME 2010). Motywacja poprzez naturalne zróżnicowanie”. Iwonicz-Zdrój, 24–29 sierpnia 2010
Artykuł zawiera porównanie etapu rozwojowego rozciągającego się między adolescencją a wczesną dorosłością, nazywanego w ostatnich latach, za Jeffreyem J. Arnettem (2004, 2007), stającą się dorosłością (emerging adulthood), do fazy liminalnej rytuału przejścia w ujęciu Arnolda van Gennepa (1909/2006) i Victora Turnera (2005). Sformułowano tezę mówiącą, iż etap stawania się dorosłym, traktowany obecnie w psychologii zachodniej jako nowy okres rozwojowy, występujący w społeczeństwach wysoce stechnicyzowanych, stanowi daleki, szczątkowy odpowiednik fazy liminalnej (marginalnej) rytuału przejścia, w jej formie rozbudowanej. Zarówno społeczność uczestników tego rytuału w jego fazie liminalnej, zwana przez Turnera communitas, jak i współczesnych ludzi młodych wchodzących w dorosłość charakteryzuje przede wszystkim poczucie „bycia pomiędzy” (in-between). Jedni i drudzy nie są już w swoim poprzednim stanie, ale nie osiągnęli jeszcze nowego. Po zaprezentowaniu koncepcji trójfazowości rytuału przejścia, związanego z nim pojęcia liminalności oraz współczesnego fenomenu wydłużania moratorium psychospołecznego i koncepcji emerging adulthood Arnetta, analizowane są podobieństwa i różnice zachodzące między fazą liminalną a etapem stającej się dorosłości. Drugie z tych zjawisk, związane ściśle ze specyfi ką kultury zachodniej (m.in. degradacją i zanikiem rytuałów przejścia w ich formie tradycyjnej, ukierunkowaniem na konsumpcję i hedonizm), wydaje się mieć swoje źródło również we właściwościach psychicznych ludzi młodych, takich jak np. brak gotowości do podjęcia odpowiedzialności za innych i otoczenia ich troską.
Celem prezentowanych tu badań było uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy istnieje związek pomiędzy stylem przywiązania a relacjami partnerskimi, oraz rozpoznanie znaczenia formy związku, czasu jego trwania, liczby poprzednich związków i rodzicielstwa (posiadania dzieci) dla typu przywiązania i jakości relacji partnerów. Badaniami objęto 120 dorosłych pozostających w różnych formach związku. Podstawowymi narzędziami badawczymi były Kwestionariusz Intymność–Namiętność–Zaangażowanie Ackera i Davisa, Kwestionariusz Stosunków Partnerskich Kurta Hahlwega oraz Kwestionariusz Stylów Przywiązaniowych Mieczysława Plopy. Założono, że relacje partnerskie istotnie wiążą się ze stylem przywiązania i zachodzi istotny związek między stażem związku partnerów, liczbą ich poprzednich związków, a jakością ich relacji i stylem przywiązania. Wyniki badań dowiodły istotną korelację stylu przywiązania partnerów i ich relacji w związku. Stwierdzono, że forma i staż związku, liczba poprzednich partnerów, posiadanie dzieci, wykształcenie i płeć mają istotne znaczenie jedynie dla niektórych relacji partnerów. Ponadto wykryto związek między formą związku i liczbą poprzednich partnerów a bezpiecznym stylem przywiązania. Rezultaty badań dostarczyły empirycznej podbudowy do stwierdzenia, że style przywiązania oddziałują na jakość relacji w diadzie.
Celem prezentowanych analiz było ukazanie związku między stylami przywiązania partnerek w różnych fazach rozwoju rodziny i ich satysfakcji z życia. Przeprowadzono badania z udziałem 180 kobiet w fazach narzeczeństwa, kształtowania się więzi małżeńskiej oraz rozwoju postaw rodzicielskich. Do badań zastosowano Kwestionariusz Stylów Przywiązania autorstwa Mieczysława Plopy oraz Skalę Satysfakcji z Życia SWLS w adaptacji Zygfryda Juczyńskiego. Analizy statystyczne wykazały związek bezpiecznego stylu przywiązania z satysfakcją z życia na wszystkich etapach rozwoju rodziny, przy czym odnotowano wzrost znaczenia bezpiecznego stylu przywiązania w kolejnych fazach rozwojowych. Unikowy styl przywiązania okazał się związany z satysfakcją z życia wśród narzeczonych i kobiet w fazie rozwoju postaw rodzicielskich. Satysfakcja z życia spada wraz ze wzrostem poziomu tego stylu przywiązania i podobnie jak w wypadku stylu bezpiecznego siła jego związku z satysfakcją rośnie na kolejnych etapach rozwoju rodziny. Styl lękowo-ambiwalentny jest negatywnie skorelowany z satysfakcją w życiu jedynie w okresie kształtowania się więzi małżeńskiej.
Prezentowane badania dotyczą uwarunkowań braku partnera życiowego w percepcji młodych dorosłych żyjących w pojedynkę. Przeprowadzono je z zastosowaniem wywiadu narracyjno-biografi cznego w ujęciu Schützego z udziałem 36 osób (22 kobiet i 14 mężczyzn) w wieku 21–30 lat. Podstawą analizy zgromadzonych materiałów była: (1) analiza narracji w ujęciu Schützego i (2) hermeneutyczna analiza autonarracji stosowana m.in. w badaniach Bartosz (2002) dotyczących związku przeżywania macierzyństwa w poszczególnych jego fazach ze zmianą systemu znaczeń i sposobu życia jednostki. W efekcie przeprowadzonych analiz wypowiedzi uczestników zostały pogrupowane w sześć kategorii wskazujących na przyczyny braku partnera z subiektywnej perspektywy respondentów. Odwołując się do języka osób badanych, kategorie te określono następująco: (1) „Nie trafiłam/-em na właściwego/-ą”, (2) „Czas na oddech po rozstaniu”, (3) „Nieśmiałość mi przeszkadza” , (4) „On/ona mnie nie chce”, (5) „Jestem typem samotniczym”, (6) „Dużo pracuję”. Wyniki przeprowadzonych badań pozwalają na ogólnym poziomie sformułować następujące wnioski: (1) młodzi dorośli wskazują na zróżnicowane przyczyny braku partnera życiowego i lokują je zarówno w czynnikach zewnętrznych, jak i wewnętrznych oraz (2) w większości przypadków przyznają oni, że trudno wskazać na jeden tylko powód życia w pojedynkę, gdyż niejednokrotnie jest ono rezultatem powiązanych z sobą kilku okoliczności.
Głównym celem badania było sprawdzenie, czy zachodzi związek między zdolnością do reprezentowania stanów umysłowych u dzieci w wieku przedszkolnym a rozwojem zimnych i gorących funkcji zarządzających (FZ). W badaniu wzięło udział 44 dzieci w wieku od 3 do 4 lat. Do pomiaru teorii umysłu (TU) zastosowano testy fałszywych przekonań (Gopnik, Astington, 1988; Wimmer, Perner, 1983). Zimne FZ mierzono za pomocą Dwuwymiarowego Testu Sortowania Kart (Frye i in., 1995), natomiast gorące FZ za pomocą zadania Hazard (Kerr, Zelazo, 2004). Biorąc pod uwagę całą badaną grupę, stwierdzono silniejszy związek między poziomem TU a zimnymi FZ w porównaniu z gorącymi. Jednak analiza wyników w podgrupach wiekowych wskazała na różnice we wzorcu powiązań. O ile w grupie 4-latków poziom TU był silniej powiązany z zimnymi FZ niż z gorącymi, to w grupie 3-latków wystąpiła tendencja do silniejszego związku między TU a gorącymi FZ. W dyskusji wskazuje się na implikacje uzyskanych wyników dla problemu relacji między procesami świadomej kontroli myśli i działań a rozwojem TU.
W wieku senioralnym obserwuje się obniżenie sprawności poznawczej, związane z naturalnymi procesami starzenia się. Pogorszeniu ulegają przede wszystkim funkcje pamięciowe i uwagi (Jagodzińska, 2008; Oberauer, 2006). Wykazano, że poziom kompetencji poznawczych jest silnie związany z procesem uczenia się (Brooks, Weaver, Scialfa, 2006). Osoby w wieku senioralnym, które częściej podejmują aktywności o charakterze intelektualnym, rzadziej skarżą się na problemy w zakresie funkcjonowania poznawczego (Jagodzińska, 2008). W artykule przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych w celu zweryfikowania hipotezy o związku pomiędzy poziomem potrzeb edukacyjnych seniorów a sprawnością ich funkcji zarządzających. W badaniu wzięło udział 25 osób w wieku 71–88 lat. Dokonywano pomiaru potrzeb edukacyjnych oraz poziomu czterech aspektów funkcji zarządzających: elastyczności, hamowania, pamięci operacyjnej oraz planowania. Uzyskane wyniki potwierdzają istnienie związku pomiędzy poziomem potrzeb edukacyjnych seniorów a dwiema funkcjami zarządzającymi: elastyczności oraz pamięcią operacyjną, przy czym najbardziej istotny związek dotyczy elastyczności.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 16, Numer 1,
2011, s. 99-104
Czym jest semiotyka? Sprawozdanie z X Światowego Kongresu Semiotyki “Culture of Communication, Communication of Culture” La Coruña, Hiszpania, 22-26 września 2009
Psychologia Rozwojowa,
Tom 16, Numer 1,
2011, s. 105-108
RECENZJA
Sign Bilingualism: Language development, interaction, and maintenance in sign language contact situations, Carolina Plaza-Pust, Esperanza Morales-López (red.), John Benjamins Publishing Company Amsterdam/Philadelphia, (2008)
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 4,
2010, s. 31-48
Artykuł zawiera dane psychometryczne polskiej adaptacji metody Michaela Berzonsky’ego diagnozującej style tożsamości i zaangażowanie – Inwentarza Stylu Tożsamości – ISI (Identity Style Inventory). Metoda ta jest obecnie dostępna w dwóch wersjach: starszej, ISI3 (adaptacja polska A. Senejko), oraz najnowszej, ISI4 (adaptacja polska A. Senejko, E. Okręglicka- -Forysiak). Artykuł zawiera dane psychometryczne dotyczące stabilności bezwzględnej, mocy dyskryminacyjnej pozycji oraz analizy czynnikowej zarówno dla wersji ISI3, jak i ISI4 kwestionariusza ISI. Dane psychometryczne metody poprzedzono krótką charakterystyką modelu teoretycznego, na podstawie którego opracowano inwentarz ISI.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 4,
2010, s. 49-64
Kwestionariusz Stylów Tożsamości ISI3 Michaela Berzonsky’ego jest obecnie jedną z najczęściej wykorzystywanych metod pomiaru w badaniach nad tożsamością – zarówno w literaturze anglojęzycznej, jak i polskiej. W artykule zaprezentowano wyniki badań nad strukturą czynnikową stylów tożsamości w konceptualizacji Berzonsky’ego, zoperacjonalizowanych w kwestionariuszu ISI3. Badaniu poddano łącznie 1955 osób w trzech okresach rozwojowych: wczesnej adolescencji, późnej adolescencji i wczesnej dorosłości. Wykonując dotychczas stosowane w literaturze anglojęzycznej analizy (konfirmacyjną analizę czynnikową z procedurą grupowania itemów), potwierdzono (podobnie jak w innych kręgach kulturowych) trójczynnikową strukturę. W artykule zakwestionowano jednak ten sposób analiz, ukazując konieczność weryfikacji założenia o jednowymiarowości badanych konstruktów. Weryfikacja przeprowadzona za pomocą eksploracyjnej analizy czynnikowej oraz porównań alternatywnych modeli w konfirmacyjnej analizie czynnikowej skłania do odrzucenia hipotezy o strukturze trójczynnikowej. Zebrany materiał empiryczny sugeruje, że na styl dyfuzyjno-unikowy (mierzony za pomocą polskiej wersji ISI3) składają się dwa niezależne wymiary: styl unikowy oraz styl dyfuzyjno-beztroski.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 4,
2010, s. 65-77
W artykule zostały przedstawione rezultaty badań, których celem było ustalenie, na ile aktywność prospektywna młodzieży, rozpatrywana w kategoriach strategii konstruowania przyszłości, jest uwikłana w proces kształtowania tożsamości oraz czy działania te mają związek z nasileniem wzorców relacyjnych rozpatrywanych w kategoriach autonomii i bliskości w rodzinach adolescentów. Grupę badaną stanowiło 145 osób, w tym 68 uczniów szkół średnich oraz 77 studentów. W badaniu zastosowano Kwestionariusz Strategii Konstruowania Przyszłości, Kwestionariusz Stylów Tożsamości oraz Skalę Rodziny Pochodzenia. Wyniki badania pokazały związek między strategią realistyczną a stylem informacyjnym, zaangażowaniem i (ujemny) ze stylem dyfuzyjno-unikowym; zależności między strategiami autorytetu i przymusu a stylem normatywnym, a także dodatnią zależność między strategią carpe diem i stylem dyfuzyjno-unikowym oraz ujemną ze stylem informacyjnym i zaangażowaniem. Udział wzorców relacyjnych w rodzinie w preferencji strategii wydaje się przede wszystkim upośredniony przez zaangażowanie rozumiane jako ukształtowanie określonego systemu wartości.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 4,
2010, s. 79-92
Rozwiązanie kryzysu tożsamości stanowi główne zadanie rozwojowe dorastających. Proces budowania własnej indywidualności zachodzi w wielu kontekstach społecznych, z których najwcześniejszym jest rodzina i relacje z rodzicami. Na gruncie różnych ujęć teoretycznych znajdujemy odmienne propozycje rozwiązania problemu określenia roli rodziców w kształtowaniu tożsamości adolescenta. Wynika z nich, że bliskie, emocjonalne relacje rodziców z dorastającymi dziećmi, które współwystępują z akceptacją dążeń nastolatków do autonomii, sprzyjają eksplorowaniu przez nich dróg własnego rozwoju i angażowaniu się w wybrane dziedziny aktywności. Przedstawione w artykule badania miały na celu określenie związku między jakością relacji rodziców z nastolatkami (w ocenie nastolatków) i stylami ich tożsamości. Z badań, w których uczestniczyło 145 uczniów gimnazjum oraz 324 licealistów, wynika, że mała liczba nieporozumień współwystępuje z rozwojem normatywnego i informacyjnego stylu tożsamości gimnazjalistów, a bliskie relacje z ojcem towarzyszą stylowi tożsamości normatywnej i rozwojowi zaangażowania licealistów. W tej grupie zaobserwowano też korelacje między częstymi nieporozumieniami i dyfuzyjnym stylem tożsamości. W obydwu grupach znacznie więcej zależności uzyskano dla relacji z matką.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 4,
2010, s. 93-102
Artykuł porusza zagadnienie relacji między tożsamością narracyjną a tożsamością psychospołeczną. Dan McAdams, przyjmując jako punkt wyjścia dla swojej koncepcji tożsamości narracyjnej model rozwoju Erika Eriksona, twierdzi, że tożsamość narracyjna rozumiana przez niego jako globalnie spójna historia życia, podobnie jak stabilne zaangażowania, zaczyna wyłaniać się w okresie adolescencji i późnej dorosłości. Wymienia te same czynniki rozwoju tożsamości co Erikson oraz przypisuje jej analogiczną funkcję integrowania różnych elementów życia. Narracyjne rozumienie siebie umożliwia lepsze ujmowanie zmienności w czasie niż stabilne zaangażowania. W artykule zaprezentowano eksploracyjne badania nad związkiem między wyłanianiem się tożsamości w obu ujęciach. U badanych adolescentów powierzchowne uporządkowanie tekstu autonarracji występowało bez związku z podejmowaniem zaangażowań, natomiast wiązało się z wyższą spójnością głównie pod względem spójności tematycznej opartej na refleksji nad własną osobą. Ponadto opowiadania w niewielkim stopniu zawierały przyczynowe rozumienie zmiany (nawet u osób z silnymi zaangażowaniami). Na podstawie przedstawionych przesłanek wysunięto tezę, że w toku rozwoju w pierwszej kolejności kształtuje się powierzchowna i konwencjonalna organizacja autonarracji, a dopiero później jej struktura zaczyna się opierać na refl eksji nad własnym życiem. Przypuszcza się, że jakkolwiek funkcja integrująca życie jednostki jest wspólna dla obu ujęć tożsamości, to zawieranie zmiany osobowej w autonarracjach jest związane z osiągnięciami rozwojowymi bardziej zaawansowanymi niż nabycie stabilnych zaangażowań.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 3,
2010, s. 7-8
Jan Łuczyński był związany z Krakowem i Uniwersytetem Jagiellońskim. W Krakowie się urodził, zdobył wykształcenie, założył rodzinę i rozpoczął swoją karierę naukową. Ukończył V Liceum Ogólnokształcące im. Augusta Witkowskiego, a następnie podjął studia psychologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pracę doktorską przygotowywał pod kierunkiem prof. dr hab. Marii Przetacznik-Gierowskiej, kontynuatorki badań Stefana Szumana nad rozwojem dziecka. W Zakładzie Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej, gdzie pracował od roku 1982, pełnił funkcję asystenta i adiunkta. W 1997 roku przeniósł się do Zakładu Zarządzania w Oświacie na Wydziale Zarządzania, gdzie pełnił funkcję kierownika Zakładu oraz zastępcy dyrektora Instytutu Spraw Publicznych do spraw studenckich. Na tym wydziale był współtwórcą zarządzania humanistycznego. (Fragment)
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 3,
2010, s. 11-17
Narracja autobiografi czna jest sposobem ujmowania rzeczywistości, pozwalającym na ciągłe porządkowanie, scalanie i nadawanie nowych znaczeń doświadczeniom życiowym człowieka. Analiza narracji autobiograficznych osób odznaczających się wysokim poziomem opisanego przez Erika Eriksona wymiaru generativity (zaangażowanie w przekazywanie wartości i wspieranie rozwoju młodszych pokoleń) wykazała różnice w strukturze i treści opowieści w porównaniu z autonarracjami osób z niskim poziomem generativity (McAdams, Diamond, Mansfield i de St. Aubin, 1997). Jedną z zasadniczych różnic w zakresie struktury jest dominacja w pierwszej z wymienionych grup sekwencji typu redemption (subiektywne przewartościowanie sytuacji z negatywnej na pozytywną) nad sekwencjami określonymi jako contamination (przewartościowanie sytuacji z pozytywnej na negatywną). W kontekście omawianych badań interesujące wydaje się pytanie, czy poczynione obserwacje dominacji określonego rodzaju przewartościowań można powiązać z ideą wielopoziomowości rozwoju osobowego. Jak przemiany rozwojowe związane z poszerzaniem świadomego dysponowania obszarem osobistej wolności jednostki odzwierciedlają się w sposobie konstruowania autobiografi i? Analiza przykładowych narracji autobiograficznych osób, które osiągnęły wysoki poziom rozwoju osobowego, sugeruje możliwość powiązania założeń o wielopoziomowości rozwoju osobowego z takimi cechami charakterystycznymi autonarracji, jak: odnalezienie spójności złożonych wątków opowieści, przewaga przewartościowań typu redemption czy integrowanie motywów podstawowych w treści narracji.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 3,
2010, s. 21-32
W artykule zebrano prawidłowości i tendencje zmian rozwojowych w obrazie kobiecego ciała, jakie ujawniły się w badaniach przeprowadzonych w grupie 476 dziewcząt i kobiet w wieku 13–50 lat. W analizach zostały wyodrębnione trzy granice wiekowe, związane z pojawianiem się znaczących zmian w postrzeganiu ciała. Pierwszą zaobserwowano około 18. roku życia, co wyznacza przejście nastolatek w wiek dorosłości i jednocześnie rozpoczyna okres odczuwania największej satysfakcji z własnego wyglądu. Wejście kobiet w wieku 25 lat w kolejny etap rozwoju psychospołecznego, rozwojowo związany z zadaniem zakładania rodziny i rozpoczęciem aktywności zawodowej, wyznacza dalsze zmiany w obrazie ciała. Wreszcie tak zwany kryzys środka życia to punkt zwrotny nie tylko w zakresie gromadzenia doświadczeń, przemyśleń i kompetencji przedstawicielek płci pięknej, ale także w obszarze oceny i sposobu postrzegania własnej sylwetki.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 3,
2010, s. 33-43
Celem podjętych badań było ustalenie, jakich sytuacji traumatycznych doświadcza młodzież, czy występuje u niej zjawisko potraumatycznego rozwoju, czyli pozytywne zmiany, które są rezultatem podejmowanych prób poradzenia sobie z traumą, oraz sprawdzenie czy płeć, wiek, rodzaj doświadczanej traumy i czas, jaki upłynął od wydarzenia, wiążą się z tymi zmianami. W badaniach uczestniczyło 165 nastolatków (52% stanowiły dziewczęta, 48% chłopcy) w wieku 14–16 lat. Wykorzystano polską adaptację Posttraumatic Growth Inventory (PTGI). 72% spośród badanych nastolatków doświadczyło wydarzenia traumatycznego. Najczęściej były to: utrata ukochanej osoby (33%), przewlekła lub ostra choroba, wypadek lub uraz, poważne trudności fi nansowe (po 13,3%) oraz rozwód rodziców (9,9%). 58% spośród badanych nastolatków ujawniło pozytywne zmiany w stopniu co najmniej przeciętnym. Zmiany te były większe w zakresie percepcji siebie, relacji z innymi i doceniania życia niż w sferze duchowej. Płeć, wiek, rodzaj doświadczonej traumy oraz czas, jaki upłynął od wydarzenia traumatycznego, nie są związane z nasileniem potraumatycznego rozwoju w badanej grupie młodzieży.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 3,
2010, s. 43-56
W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących oceny rodzinnych uwarunkowań efektywności społecznego funkcjonowania młodzieży. Zgodnie z teorią Salvadora Minuchina (1974) założono, że nieprawidłowe wewnętrzne granice w rodzinie między podsystemami rodzice i dzieci (nadmiernie sztywne lub rozproszone) kształtują mniejsze kompetencje młodzieży do funkcjonowania w trudnych sytuacjach społecznych, podczas gdy jednostki z rodzin o wyraźnych, jasnych granicach są bardziej skuteczne w takich sytuacjach, jak: kontakt intymny, ekspozycja społeczna oraz wymagających asertywności. Analizie poddano dane od 345 osób dorastających w systemach rodzinnych o różnej przepuszczalności wewnętrznych granic. W badaniach zastosowano zmodyfi kowaną wersję skali Analiza Środowiska Rodzinnego Marii Ryś (2004) oraz Kwestionariusz Kompetencji Społecznych Anny Matczak (2001). Wyniki przeprowadzonej analizy wariancji wykazały, że młodzież z poszczególnych typów rodzin różni się istotnie poziomem efektywności w trudnych sytuacjach interpersonalnych.
Katarzyna Markiewicz,
Bożydar L. J. Kaczmarek,
Małgorzata Kostka-Szymańska
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 3,
2010, s. 57-70
Jednym z ważniejszych zadań rozwojowych okresu późnej adolescencji jest konieczność podejmowania względnie niezależnych decyzji, dotyczących planowania własnej przyszłości (Kanfer, Wanberg, Kantrowitz, 2001). Liczne badania pokazują, że realizacja tego zadania może nastręczać wielu problemów (Super, 1963; Super, Savickas, Super 1996; Webber, 1990; Borgen, Amundson, 2010). Celem podjętych badań było zdefi niowanie mechanizmów decyzyjnych związanych z planowaniem kariery zawodowej przez adolescentów oraz ustalenie ich związku z cechami osobowości. W badaniach uczestniczyło 116 uczniów klas maturalnych. Posłużono się inwentarzem osobowości NEO- -FFI (Neo-Five Factor Inventory) oraz ankietą własnego autorstwa. Analiza uzyskanych wyników wskazuje na istnienie związku między wyborami dotyczącymi dalszego kształcenia a cechami osobowości mierzonymi inwentarzem NEO-FFI. Istotny wpływ miały: neurotyczność, ekstrawersja, ugodowość i sumienność.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 3,
2010, s. 71-80
Od lat 90. można zaobserwować wzrost zainteresowania zachowaniami konsumenckimi dzieci i młodzieży, szczególnie ich wydatkami i wpływem na decyzje konsumenckie podejmowane w rodzinie oraz przebiegiem procesu socjalizacji konsumenckiej. Dorastanie w kulturze konsumpcji i materializmu może prowadzić do rozwijania się dysfunkcjonalnych zachowań konsumenckich, na przykład kupowania kompulsywnego. Wynikające z nieodpartej i niekontrolowanej żądzy nabywanie, bez względu na konsekwencje, określa się jako kupowanie kompulsywne. Celem badań własnych było ustalenie, jaki wpływ na skłonność do kupowania kompulsywnego w okresie dorastania ma konstruowany w rodzinie prawidłowy i nieprawidłowy wzór tworzenia oraz korzystania z zasobów fi nansowych, a także podatność na wpływ rówieśników. Analiza statystyczna wykazała, że na kupowanie kompulsywne istotny wpływ ma podatność na opinie kolegów i koleżanek na temat decyzji konsumenckich jednostki. Uzyskane wyniki potwierdziły także znacząca rolę nieprawidłowego wzoru tworzenia i korzystania z zasobów fi nansowych oraz rolę płci.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 3,
2010, s. 89-94
RECENZJA: Adam Winsler, Charles Fernyhough, Ignacio Montero (red.) (2009), Private Speech, Executive Functioning and the Development of Verbal Self-Regulation. Cambridge: Cambridge University Press 2009
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 2,
2010, s. 19-30
Attached to… work. An engagement in work as a reflection of the attachment style The main purpose of this theoretical article was to present the relationships between workaholism and attachment style. Firstly, the status of workaholism, its meaning and place in the international classifications of mental diseases were shortly presented. Then, the assumptions of the classical attachment theory were described. In the presented article the results of Hazan and Shaver’s (1990) research were shown as an example of the relationship between work engagement and type of attachment style. A brief synthesis presenting workaholic types connected with a given attachment style was also done.
Anna K. Döring,
Jan Cieciuch ,
Justyna Harasimczuk
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 2,
2010, s. 33-45
W ostatnich latach można obserwować wzrost liczby badań struktury wartości dzieci i młodzieży, prowadzonych w modelu teoretycznym Schwartza (1992, 1994). W związku z trudnościami napotkanymi przy stosowaniu metod kwestionariuszowych do badania coraz młodszych osób, podejmowane są próby konstrukcji narzędzi dostosowanych do możliwości poznawczych dzieci. W prezentowanych badaniach 389 dzieci w wieku od 7 do 12 lat wykorzystano polską adaptację skonstruowanego niedawno niemieckiego narzędzia służącego do pomiaru wartości dzieci Picture-Based Value Survey for Children (PBVS-C) Döring (Döring, Blauensteiner, Aryus, Drögekamp, Bilsky, 2010), składającego się z obrazkowych itemów. Aby zweryfi kować hipotezę o kołowej strukturze wartości, zastosowano konfi rmacyjne (oparte na teorii) skalowanie wielowymiarowe (MDS). W celu uchwycenia potencjalnych różnic rozwojowych, przeprowadzono dodatkowe analizy w dwóch grupach wiekowych: młodszych dzieci – w wieku od 7 do 9 lat (1–3 klasa szkoły podstawowej) oraz starszych – w wieku od 10 do 12 lat (4–6 klasa). Zarówno w całej badanej próbie, jak i podgrupach wiekowych, ujawniła się zróżnicowana struktura wartości uporządkowana na dwóch wymiarach: umacnianie siebie – przekraczanie siebie oraz otwartość na zmiany – zachowawczość. Ponadto okazało się, że istnieją znaczne różnice w złożoności struktur między dwoma analizowanymi grupami wiekowymi. Starsze dzieci posiadają bardziej zróżnicowaną i bardziej zbliżoną do teoretycznego prototypu strukturę wartości niż dzieci młodsze.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 2,
2010, s. 47-59
Celem prezentowanych badań była próba odpowiedzi na pytanie o związek między poziomem rozwoju myślenia moralnego a tendencją do zachowań agresywnych. Odnosząc się do tezy niektórych badaczy wskazujących, że osoby przejawiające agresję mają skłonność do unikania odpowiedzialności za popełnione czyny, jako dodatkową zmienną w prowadzonych badaniach uwzględniłyśmy poczucie odpowiedzialności. W badaniach rozważałyśmy również kwestie dotyczące różnic związanych z płcią. Interesowało nas, czy istnieją różnice w tendencji do zachowań agresywnych między chłopcami i dziewczętami, a także czy istnieją między nimi różnice w poczuciu odpowiedzialności oraz w relacjach występujących między poczuciem odpowiedzialności a tendencją do zachowań agresywnych. W badaniach wykorzystano trzy kwestionariusze: Test Rozumienia Problemów, Kwestionariusz Radzenia Sobie w Trudnych Sytuacjach Społecznych oraz Skalę Poczucia Odpowiedzialności. Badaniami objęto 136 osób w wieku od 15 do 19 lat (93 dziewczęta i 43 chłopców). Uzyskane przez nas wyniki dają podstawę do twierdzenia, iż rozumowanie moralne może stanowić jeden z elementów pozwalających zrozumieć zachowania agresywne, wskazując równocześnie, że związek między rozwojem moralnym i zachowaniami agresywnymi może być zapośredniczony przez dodatkowy czynnik, jakim jest poczucie odpowiedzialności, które wyraźnie ogranicza skłonność do agresji. Równocześnie stwierdziłyśmy, że występują różnice związane z płcią zarówno w tendencji do zachowań agresywnych, jak i w zakresie związku między zachowaniami agresywnymi a poczuciem odpowiedzialności.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 2,
2010, s. 61-75
Klasyfi kacje wzorców przywiązania osób dorosłych oparte są zwykle na dwóch ortogonalnych wymiarach (Bartholomew, Horowitz, 1991; Fraley, Shaver, 2000), co prowadzi do czterech jakościowych wzorców. Cztery jakościowe wzorce wyodrębnia się także na podstawie Adult Attachment Interview (Hesse, 1999). Jednak wzorce opisywane przez te trzy klasyfi - kacje tylko częściowo są analogiczne. Ponieważ zakłada się kontynuację wzorca przywiązania w procesie rozwoju (Bowlby, 2007/1982; Hazan, Shaver, 1987), cztery wzorce rozróżniane u dorosłych powinny odpowiadać czterem wzorom przywiązania odkrytym u dzieci (A, B, C – Ainsworth i in., 1971; oraz D – Main i in., 1985), ale tak nie jest (w każdym razie jest to wątpliwe). Autor przyjmuje za Bowlbym (2007/1982), Bartholomew i Horowitzem (1991), że z doświadczeń dziecka w interakcjach przywiązanie– opieka budowane są wewnętrzne modele operacyjne relacji Ja–inni ludzie. Modele te należy charakteryzować na wymiarach ufność– nieufność, zależność–niezależność oraz aktywność–pasywność. Wymiar ufność–nieufność pozwala dokonać podstawowego różnicowania wzorców przywiązania na bezpieczne i niepewne (B i nB), a dwa pozostałe wymiary pozwalają różnicować wzorce przywiązań niepewnych. Skrzyżowanie wymiarów zależność– niezależność oraz aktywność–pasywność daje cztery kategorie przywiązań niepewnych (bojaźliwe, wycofane, zaabsorbowane, zaborcze). Wzorce te kształtują się sekwencyjnie, w trzech okresach rozwoju dziecka analogicznych do trzech pierwszych okresów Eriksona. Artykuł prezentuje także Kwestionariusz P mierzący trzy dymensje przywiązania na podstawie samoopisu funkcjonowania osób dorosłych w związku romantycznym.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 2,
2010, s. 77-88
Badanie miało na celu analizę powiązań między stylem przywiązania manifestującym się w związkach partnerskich a preferowanymi wartościami wśród młodych dorosłych (N =159). Podstawą teoretyczną jest zmodyfi kowana koncepcja przywiązania J. Bowlby’ego oraz koncepcja wartości S. Schwartza. Uwzględnione zostało rozszerzenie koncepcji przywiązania na związki romantyczne w dorosłości (P. Shaver) oraz trójwymiarowa klasyfi kacja wzorców przywiązania (Z. Łoś). W dalszej części artykułu przedstawione są metody badawcze, które posłużyły do pomiaru wybranych zmiennych. Prezentacja obejmuje najważniejsze wyniki korelacyjne oraz wnioski płynące z przeprowadzonego badania. Związki między wymiarami przywiązania a preferowanymi wartościami są słabe. Jednakże obie grupy zmiennych są dość mocno związane z wymiarami pięcioczynnikowego modelu osobowości wprowadzonymi do badania jako zmienne kontrolowane. Sugeruje to, że zmienne te mogą być mediatorami oddziaływań między wzorcem przywiązania a innymi zjawiskami psychicznymi.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 2,
2010, s. 89-99
Celem badania było stwierdzenie, czy u osób starszych aktywność wiąże się z wyższym poziomem satysfakcji z życia i czy istnieje związek pomiędzy satysfakcją z życia a inteligencją emocjonalną, dyspozycyjnym optymizmem oraz nadzieją podstawową. Zbadano 101 osób po 60. roku życia – 64 aktywne i 37 nieaktywnych. Wyniki wykazały zależność pomiędzy aktywnością a satysfakcją z życia u mężczyzn – większa aktywność wiązała się z wyższym poziomem satysfakcji życiowej. Aktywni mężczyźni byli też bardziej usatysfakcjonowani w porównaniu z aktywnymi kobietami. Poziom satysfakcji z życia okazał się też związany z poziomem inteligencji emocjonalnej, dyspozycyjnego optymizmu oraz nadziei podstawowej, natomiast nie wykazano związku tych zmiennych z aktywnością osób starszych.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 2,
2010, s. 111-113
RECENZJA: Relational Competence Theory: Research and Mental Health Applications. Luciano L’Abate, Mario Cusinato, Eleonora Maino, Walter Colesso, Claudia Scilletta, Springer, New York 2010, 326 s.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 1,
2010, s. 9-18
Nie ma na kuli ziemskiej języka ludzkiego, który pozbawiony byłby gramatyki. Dzięki gramatyce informacja zawarta w jakimkolwiek akcie mowy przybiera odpowiednią formę i staje się bardziej spójna. Akwizycja reguł gramatycznych zaczyna się wcześnie w życiu dziecka. Na początku dziecko słucha języka osób dorosłych i koduje cechy otaczającego go języka. Parę miesięcy później dziecko zaczyna mówić, używając najprostszych jednostek syntaktycznych (holofraz). Gdy jednostki składniowe stają się bardziej złożone, dziecko zaczyna tworzyć wielowyrazowe wypowiedzenia, a słowa stają się konstrukcjami złożonymi z morfemów. Gramatyka dziecka z wiekiem staje się bogatsza i bardziej skomplikowana. Coraz trudniejszy jest też jej opis, zwłaszcza po ukończeniu przez dziecko trzeciego roku życia. Powodem trudności jest to, że rozwój gramatyczny dziecka przestaje być linearny, natomiast staje się coraz bardziej przestrzenny, a także jest w coraz mniejszym stopniu uniwersalny, za to nabiera charakteru bardziej indywidualnego.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 1,
2010, s. 21-45
W artykule tym przedstawiamy wyniki pierwszego etapu prac nad Obrazkowym Testem Słownikowym (część I – Rozumienie: OTS-R). Słownik umysłowy leży u podstaw kompetencji językowej i komunikacyjnej (Michnick-Golinkoff i in., 2000; Hall i Waxman, 2004). Zasób słownictwa istotnie wpływa na inne aspekty rozwoju językowego – w tym na rozwój gramatyki (Dale i in., 2000; Dionne i in., 2003). Prezentowane narzędzie służy do oceny rozumienia słów przez polskojęzyczne dzieci w wieku przedszkolnym. W opisywanym etapie badań wzięło udział 351 dzieci w wieku 2–6 lat. Rozumienie słów sprawdzane było poprzez wybór jednego z czterech obrazków na planszy jako reakcję na pytanie o słowo kluczowe (rzeczownik, czasownik lub przymiotnik). Obrazki dystraktory reprezentowały słowa dobrane do słów kluczowych według podobieństwa fonetycznego, semantycznego i tematycznego. Wyniki wskazują na wzrost zasobu słownictwa z wiekiem, lepsze rozumienie czasowników niż rzeczowników i przymiotników, zwiększoną w stosunku do innych typów błędów proporcję błędów semantycznych. Badanie pozwoliło na przygotowanie nowej wersji narzędzia, która stanowić będzie podstawę badań normalizacyjnych.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 1,
2010, s. 47-60
Orientacja dorosłych w rozwoju dziecka odsłania ich koncepcje wychowania dzieci oraz pozwala przewidywać efekty zwrotnych oddziaływań dorosłego i dziecka w codziennych interakcjach (Goodnow, Colins, 1990; Miller, Davis, 1992; Kielar-Turska, 1997). Wiele badań wskazuje na znaczenie sposobu komunikowania się matki z dzieckiem dla rozwoju dziecka (m.in. Bornstein, Cote, 2005; Ozcaliskan, Goldin- -Meadow, 2005). Stwierdzono korelacje między zachowaniami dziecka a strategiami stosowanymi przez dorosłego w kontakcie z dzieckiem (m.in. Noll, Harding, 2003). Prezentowane badania obserwacyjne 99 dzieci w wieku 2;6 o różnym poziomie rozwoju językowego (w normie rozwojowej, z opóźnionym rozwojem mowy, osiągające wyniki powyżej normy) w kontakcie z ich matkami wykazały, że zachowania dziecka skłaniają matki do stosowania odpowiednich strategii. I tak, matki dzieci prawidłowo rozwijających się pod względem językowym i komunikacyjnym stosowały istotnie częściej strategie rozwijające, rozszerzały pole uwagi dziecka. Były zaangażowane w zabawę z dzieckiem; umiały się dostosować do dziecka. Z kolei matki dzieci wykazujących opóźniony rozwój mowy okazały się wyręczające dziecko, ograniczające jego działania przez stosowanie kontroli imperatywnej. Zaobserwowano u nich trudności w dostosowywaniu się do dziecka. Natomiast matki dzieci rozwijających się powyżej normy w zakresie mowy często nie włączały się w działania dziecka, pozostawiając mu swobodę. W zabawie matki rozszerzały pole uwagi dziecka lub ją przekierowywały na inne obiekty. Uzyskane wyniki skłaniają do przemyślenia zagadnienia współoddziaływania zachowań dorosłego i dziecka w ich codziennych interakcjach. Stanowić mogą także materiał do pedagogizacji rodziców.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 1,
2010, s. 61-73
Liczne badania zagranicznych oraz polskich psychologów rozwojowych (Carlson i Moses, 2001; Hughes, 1998; Perner i Lang, 2002; Perner, 1998; Skórska, 2004; Putko, 2004, 2008; Kielar-Turska, Białecka-Pikul i Skórska, 2006; Bazak, 2009) wskazują na związek pomiędzy funkcjami zarządzającymi (EF, executive functions) a dziecięcą teorią umysłu (DTU, theory of mind). Charakter tej relacji jest przedmiotem badań i naukowych sporów (Putko, 2008), ale w dalszym ciągu pozostaje w sferze hipotetycznych rozwiązań. W prezentowanych badaniach podjęto problem związku pomiędzy EF a DTU u dzieci między 3 a 4 rokiem życia, czyli w momencie, w którym obydwie funkcje rozwijają się. Do weryfi kacji hipotez zastosowano metodę mikrogenetyczną. W badaniach spośród 98 dzieci w wieku między 3;9 a 4; 3 rokiem życia wyodrębniono dzieci o wysokim i niskim poziomie rozwoju funkcji zarządzających. Dzieciom z grup badanych w 10 spotkaniach prezentowano różne zadania mierzące teorię umysłu, a następnie ponownie dokonano pomiaru funkcji zarządzających. Wyniki badań wskazują na związek EF i DTU. Zaobserwowano również, dzięki zastosowaniu metody mikrogenetycznej, że dzieci między 3 a 4 rokiem życia w zależności od poziomu rozwoju funkcji zarządzających inaczej nabywają umiejętność rozumienia stanów mentalnych innych osób.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 1,
2010, s. 75-88
Pomiędzy średnim i późnym dzieciństwem następuje ewolucja w postrzeganiu reklamy. Najistotniejsza zmiana dotyczy odkrycia perswazyjności tej formy komunikacji. Spojrzenie na reklamę jako jeden z gatunków przekazu audiowizualnego pozwala zastosować wiedzę o specyfi ce rozumienia mediów przez dzieci do pełniejszego opisania toczących się w tym okresie procesów. Podjęte badania służą odpowiedzi na pytanie, czy odkryciu perswazyjnej funkcji reklamy towarzyszą zmiany w ocenie jej realizmu; ocenie, która jest podstawą tworzenia schematu gatunku każdego rodzaju przekazu medialnego. W podjętych badaniach ze 165 dzieci z pięciu grup wiekowych od 4 do 8 roku życia rozmawiano indywidualnie o funkcjach reklamy oraz postrzeganym realizmie prezentowanych w nich informacji. Wykazano, że w badanym okresie zmienia się dziecięcy obraz komunikatu reklamowego, którego ocena realizmu łączy się z odkryciem perswazyjnej funkcji reklamy. Zmiana przebiega od postrzegania reklamy na podobieństwo fi lmów i bajek, które bawiąc, uczą, w kierunku postrzegania reklamy jako komunikatu perswazyjnego prezentującego realne obiekty w kontekście mało wiarygodnych informacji.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 1,
2010, s. 89-97
Wideotrening Komunikacji jako metoda wspierająca rozwój emocjonalno-społeczny dziecka z trudnościami w komunikowaniu się werbalnym. Celem pracy jest przedstawienie możliwości zastosowania Wideotreningu Komunikacji (VIT) w pracy terapeutycznej z dzieckiem z zaburzeniami komunikacji werbalnej i jego rodziną. VIT opiera się na zasadach komunikacji podstawowej, czyli takich elementach kontaktu, które są bazowe dla nawiązania satysfakcjonujących interakcji dziecka z najbliższym otoczeniem. Polega on na analizie nagrań wideo pod kątem udanych, pozytywnych momentów relacji. Dziecko z trudnościami w nawiązywaniu komunikacji słownej może doświadczać z tego powodu negatywnych emocji, objawiających się zaburzeniami rozwoju sfery emocjonalno- -społecznej. Zastosowanie VIT w pracy z rodzinami z dzieckiem z zaburzeniami mowy może przyczynić się do zniwelowaniu negatywnych skutków emocjonalno-motywacyjnych u dziecka oraz wspomóc jego prawidłowy rozwój społeczny.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 15, Numer 1,
2010, s. 101-103
RECENZJA:
Social Interaction and the Development of Executive Function, Ch. Lewis, J.I.M. Carpendale (eds.), New Direction for Child and Adolescent Development, 2009, 123
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 4,
2009, s. 21-31
Celem prezentowanych badań było ustalenie zawartości treściowej stereotypów kobiet i mężczyzn u dzieci w wieku 5–7 lat. Przebadano 30 dziewcząt oraz 29 chłopców kwestionariuszem Szmigielskiej (2009), który zawiera pozycje opisujące cechy psychiczne, czynności codzienne, zawody, przedmioty oraz cechy wyglądu związane ze stereotypami płci. Analiza uzyskanych wyników wskazuje, że zawartość treściowa stereotypów obu płci wśród dzieci obejmuje głównie czynności codzienne związane z rolą płciową. W zakresie pozostałych kategorii istnieje tendencja do przypisywania charakterystyk jako wspólnych dla obojga płci. Nie wykazano istotnych różnic w treści stereotypów kobiet i mężczyzn wśród badanych dziewcząt i chłopców.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 4,
2009, s. 33-43
Celem opracowania jest próba określenia, czy poziom zadowolenia z relacji jest związany z długością trwania związku intymnego (narzeczeństwo, małżeństwo ze stażem do 3 lat, małżeństwo ze stażem powyżej 10 lat), jakością komunikacji partnerskiej i poziomem zgodności opinii partnerów na temat roli kobiety w związku. W badaniu wzięło udział 216 par narzeczeńskich i małżeńskich o krótkim (do 3 lat) i długim (powyżej 10 lat) stażu. Badane pary zostały dobrane w taki sposób, aby równolicznie reprezentować trzy wyróżnione grupy: narzeczeństwo (N = 72), małżeństwo o stażu do 3 lat (N = 72) i małżeństwo o stażu powyżej 10 lat (N = 72). Badanie miało charakter indywidualny, osoby badane wypełniały Kwestionariusz Komunikacji Małżeńskiej (Kaźmierczak, Plopa, 2005), mierzono także poziom zgodności opinii partnerów na temat stereotypowej roli kobiety w związku oraz zadowolenie z relacji. Uzyskane wyniki wskazują na większe zadowolenie z relacji osób przebywających w związkach narzeczeńskich w porównaniu z badanymi pozostającymi w związkach małżeńskich. Ponadto partnerzy w związkach o najdłuższym stażu (powyżej 10 lat) charakteryzują się najniższą jakością komunikacji małżeńskiej. Ważnym wyznacznikiem zadowolenia ze związku jest zarówno jakość komunikacji, jak i poziom zgodności opinii partnerów na temat stereotypowej roli kobiety w związku. Zależności między badanymi zmiennymi w poszczególnych typach związków zostały przeanalizowane w świetle współczesnych teorii relacji i ról rodzajowych.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 4,
2009, s. 45-56
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie rezultatów badań nad wpływem stereotypów płci i starości na zachowania seksualne osób w okresie późnej dorosłości. Do ciekawych wyników badań można zaliczyć odnotowanie wpływu stereotypów płci na zachowania seksualne jedynie w grupie kobiet. Z kolei wpływ tendencji do stosowania stereotypów starości na zachowania seksualne badanych jest ograniczony i odnosi się wyłącznie do modyfi kowania przez nią poziomu różnorodności stosowanych technik seksualnych. Istotnym wynikiem jest również zaobserwowanie dużych różnic międzypłciowych w zakresie siły wpływu omawianych stereotypów na zachowania seksualne.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 4,
2009, s. 57-72
Zgodnie z systemowym modelem rodziny, jej efektywne funkcjonowanie w dużym stopniu zależy od zdolności przystosowywania się do nieuchronnych przemian związanych z rozwojem wszystkich jej członków. Interakcja rodzice – dzieci powinna się zmieniać jakościowo. Newralgicznym punktem dynamiki tych zmian wydaje się okres dojrzewania dziecka. Jest to czas, kiedy rodzice mogą wypracować nowe, inne sposoby postępowania – takie, jakie będą adekwatne w kontakcie z osobą dorosłą, którą w tym czasie staje się ich dziecko. Celem prezentowanych badań było określenie, czym różnią się wzory interakcji zadaniowych rodzice – dziecko w kolejnych fazach życia rodzinnego. Porównano dwie grupy rodzin: z dziećmi wchodzącymi w okres dojrzewania (uczniowie gimnazjum) oraz z dziećmi w wieku wczesnej dorosłości (studenci). Do diagnozy wzorów interakcji posłużyła eksperymentalna metoda badania komunikacji w rodzinie – gra interakcyjna. Analiza czynnikowa pozwoliła wyróżnić cztery wzory interakcji. Ze względu na to, kto okazał się liderem, podzielono rodziny na dzieckocentryczne, matkocentryczne, ojcocentryczne oraz takie, w których brak było wyraźnego lidera. Zmienna grupująca – wiek dziecka – nie była związana z żadnym z tych typów. Związany z nimi był natomiast poziom wykształcenia rodziców. Wysokie wykształcenie matki wyznaczało wzór matkocentryczny. Komunikacja w tych rodzinach była najbardziej efektywna – grupa najlepiej radziła sobie z zadaniem eksperymentalnym. Niskie wykształcenie ojca korelowało ze wzorem dzieckocentrycznym, który okazał się stosunkowo mało efektywny. Z przeprowadzonych badań wynika, że styl komunikacji, wbrew oczekiwaniom, nie różnicuje zasadniczo rodzin z dzieckiem we wczesnym okresie dojrzewania i we wczesnej dorosłości. Być może wzór interakcji wypracowywany w rodzinie przez lata nie zmienia się dość plastycznie lub też bardzo wyraziście determinują go inne czynniki.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 4,
2009, s. 73-86
Młodzież w okresie dorastania doświadcza licznych sytuacji stresujących, które najczęściej dotyczą problemów osobistych oraz związanych z rodziną, szkołą, grupą rówieśniczą. W obliczu przeżywanych trudności dorastający stosują różne strategie radzenia sobie ze stresem. Celem prezentowanych badań było określenie, jakie strategie są wybierane przez nastolatków, w zależności od rodzaju sytuacji stresującej. Przebadano 451 osób – 278 dziewcząt oraz 173 chłopców, uczniów klas I–III liceum ogólnokształcącego w Lublinie. Zastosowano następujące metody: Kwestionariusz Sposobów Radzenia Sobie (KSRS), R. Lazarusa i S. Folkman, w opracowaniu Z. Uchnasta (1995), Kwestionariusz RCOPE K.I. Pargamenta, w adaptacji E. Talik i L. Szewczyka (2008) oraz autorską Ankietę. Uzyskane wyniki wskazują, że młodzież w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi stosuje – obok tradycyjnych strategii radzenia sobie ze stresem – także strategie religijne.
Ewa Gurba,
Anna Kołodziejczyk,
Małgorzata Stępień-Nycz
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 4,
2009, s. 89-96
W dniach 18–22 sierpnia 2009 roku w Wilnie odbyła się XIV Europejska Konferencja Psychologii Rozwojowej. Uczestników, nie tylko z krajów europejskich, gościły mury młodego Uniwersytetu Wileńskiego im. Mykolasa Romerisa. Przygotowano różnorodne formy prezentacji prac naukowych. Były to: wykłady (9), zamawiane sympozja (5), sesje tematyczne (44) oraz 7 sesji posterowych, w czasie których zaprezentowano 520 plakatów.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 3,
2009, s. 9-21
Przedmiotem analizy jest obecność w triadycznych scenach wspólnego zaangażowania procesów wzbudzania w sobie cudzej perspektywy i niejawnego jej uwzględniania oraz ukazanie tych procesów jako rozwojowych podwalin jawnego podejmowania cudzej perspektywy. Analiza obejmuje udział owych procesów w takich zachowaniach, jak podążanie za spojrzeniem, odnoszenie społeczne, gesty wskazujące oraz współdziałanie. Angażując się w te formy aktywności, dzieci dostarczają świadectwa uwzględniania we własnym zachowaniu (niejawnego zrozumienia) odrębności własnej i cudzej perspektywy. Uczestnicy koordynowanego wspólnego zaangażowania mogą adekwatnie rozumieć swoje zachowania oraz czynności komunikacyjne dzięki odnoszeniu ich do wyłaniającej się pomiędzy nimi wspólnej psychologicznej płaszczyzny. Rozwój zdolności do jawnego (wyartykułowanego) rozpoznania cudzej perspektywy jest możliwy jedynie w następstwie udziału w scenach wspólnej uwagi i zaangażowania.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 3,
2009, s. 23-37
Artykuł pokazuje, jakie korzyści dla wyjaśniania procesu socjalizacji konsumenckiej mogą wynikać z zastosowania wiedzy na temat prawidłowości rozwoju reprezentacji stanów umysłowych. W kolejnych częściach pokazano, jak socjalizacja konsumencka, czyli proces, w którym młodzi ludzie zdobywają umiejętności, wiedzę i postawy umożliwiające im funkcjonowania na rynku w roli konsumentów, jest opisywana w czterech teoriach autorstwa Jamesa McNeala (1992, 2007), Patti Valkenburg i Joanne Cantor (2001), Fiony Cram i Sik Hung Ng (1999) oraz Deborah Roedder John (1999). Analiza wyjaśnień rozwoju proponowanych w prezentowanych koncepcjach skłania do stwierdzenia, że pomimo podkreślanego przez wszystkich autorów znaczenia perspektywy społeczno-poznawczej dla wyjaśniania zmian socjalizacji konsumenckiej w niewielkim stopniu odwołują się one do współczesnych badań i teorii. Na przykładzie rozwoju rozumienia komunikatów komercyjnych oraz wywierania wpływu na decyzje konsumenckie rodziny przez dzieci pokazano, jakie zmiany wiedzy o umyśle pozwalają wyjaśnić naturę obserwowanych tendencji rozwojowych. W artykule wskazuje się z jednej strony na aplikacyjne znaczenie badań nad teoriami umysłu dla wyjaśniania procesu rozumienia i stosowania perswazji, a z drugiej na pożytki z przyjęcia takiej perspektywy dla podstawowych badań nad naturą rozumienia stanów umysłowych w późnym dzieciństwie.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 3,
2009, s. 41-51
Celem badań była analiza związku pomiędzy samowiedzą (poziomem samooceny ogólnej, spójnością samooceny, pewnością samooceny) oraz poczuciem umiejscowienia kontroli (LOC) a poziomem kontroli działania (w sytuacjach decyzyjnych – AOD, oraz podczas wykonywania czynności – AOP) u dorastającej młodzieży. W badaniu wzięło udział 119 osób (uczniów dwóch warszawskich liceów) w wieku 18 lat. Techniki, które posłużyły do zbadania postawionych hipotez, to: 1) Inwentarz Samowiedzy Marceli Tukałło i Renaty Wiechnik, 2) Kwestionariusz do Pomiaru Poczucia Kontroli Własnego Działania (LOC) „Delta” Radosława Drwala oraz 3) Skala Kontroli Działania Juliusa Kuhla. Do analizy statystycznej wyników użyto pakietu SPSS (metoda korelacji r-Pearsona, metoda regresji, metoda korelacji cząstkowej r-Pearsona). Analiza wyników wykazała istotny związek pomiędzy samooceną i poczuciem umiejscowienia kontroli (LOC) a kontrolą działania w sytuacjach decyzyjnych. Nie stwierdzono związku między poziomem kontroli działania podczas wykonywania czynności a poczuciem umiejscowienia kontroli (LOC) i samooceną ogólną. Potwierdzono natomiast istnienie słabego związku pomiędzy poziomem kontroli działania podczas wykonywania czynności a samooceną globalną, samooceną intelektualną oraz pewnością samooceny.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 3,
2009, s. 53-64
Celem pracy była empiryczna weryfi kacja hipotez dotyczących wpływu muzyki na subiektywny odbiór upływu czasu młodzieży szkolnej. Wyniki badania przeprowadzonego na 150 uczniach warszawskiego liceum ogólnokształcącego wskazują, że liczba utworów, których wysłuchali uczniowie w danej jednostce czasu, wpłynęła na ich odczucie upływu czasu. Badani, którzy wysłuchali większej liczby fragmentów muzycznych, myśleli, że minęło więcej czasu w porównaniu z tymi, którym zaprezentowano mniej utworów. Co więcej, wyniki analiz statystycznych dowodzą, że tempo odtwarzanej w tle muzyki skutecznie zmodyfi kowało wpływ zmiennej „liczby utworów” na percepcję czasu odbiorcy. W wypadku utworów o szybkim tempie liczba piosenek w większym stopniu różnicowała odbiór upływu czasu niż w wypadku muzyki wolnej. Płeć badanych, ich percepcja tempa muzyki, stopień, w jakim uczniom podobały się utwory, oraz poziom, w jakim muzyka przeszkadzała badanym w rozwiązywaniu zagadek, nie miały wpływu na odbiór upływu czasu. W eksperymencie uczniowie dokonywali retrospektywnych oszacowań długości trwania interwału czasowego, a zastosowaną metodą oceny czasu była metoda słowna.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 3,
2009, s. 65-76
Przyszłościowa perspektywa czasowa (PPC) jest jednym z najbardziej charakterystycznych przejawów aktywności prospektywnej i odgrywa istotną rolę w formułowaniu planów i projektów życiowych. Z jednej strony osoba o rozległej perspektywie czasowej może formułować dalekosiężne plany i znajdować więcej środków do ich realizacji. Z drugiej strony, działania podejmowane aktualnie często mają bezpośrednie i oddalone w czasie skutki i ważna jest umiejętność ich przewidywania. Obie te właściwości są istotne dla sukcesu życiowego. Celem przeprowadzonych badań była weryfi kacja dwóch hipotez: 1) że rozwinięta przyszłościowa perspektywa czasowa (PPC) wiąże się ze zdolnością do rozważania przyszłych konsekwencji (RPK) oraz 2) rozwój myślenia formalnego sprzyja kształtowaniu obu tych zdolności. W badaniu wzięło udział 127 uczniów pięciu pierwszych klas liceum ogólnokształcącego w Warszawie, którzy wypełniali test do badania PPC oraz test do badania RPK w adaptacji własnej, przedstawionej w raporcie. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że PPC i RPK istotnie i wysoko (0,73) korelują z sobą. Natomiast poziom myślenia formalnego mierzony Testem Operacji Formalnych ma istotne znaczenie dla PPC (F(2, 124) = 52,73; p<0,001) i dla tendencji do poddawania rozważania przyszłych konsekwencji zachowania (F (2, 124) = 47,61; p<0,001).
Urszula Dębska,
Halina Guła-Kubiszewska,
Wojciech Starościak,
Iwona Bielawska
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 3,
2009, s. 77-88
Liczne przemiany w otaczającej rzeczywistości obejmują także obszar zdrowia i zachowań z nim związanych. Niezbędna staje się coraz większa aktywność adaptacyjna i profi laktyczna jednostek i społeczeństw. Do nowych programów edukacyjnych są wprowadzane treści związane ze zdrowiem, zachowaniami i stylami życia służącymi zdrowiu. Problem badawczy prezentowany na stronach artykułu dotyczy zachowań zdrowotnych osób we wczesnej (390 osób) i późnej dorosłości (117 osób). Badani studenci byli słuchaczami Akademii Wychowania Fizycznego i Pedagogiki UWr, część spośród osób starszych stanowią słuchacze Uniwersytetu III Wieku (63 osoby). Badania zmierzały do porównania aktywności prozdrowotnej badanych i odpowiedzi na pytanie: „jaki jest ich poziom aktywności zdrowotnej? oraz „czy edukacja zdrowotna znajduje przełożenie na zachowania?”. Zastosowano Ankietę oraz Inwentarz Zachowań Zdrowotnych Grażyny Dolińskiej-Zygmunt. Przeprowadzone badania potwierdziły występowanie istotnych różnic między badanymi. Różnice obejmują zarówno poziom nasilenia zachowań, jak i dominację niektórych z nich. Badani cechują się średnim poziomem zachowań zdrowotnych, przy czym wyższe ich nasilenie zaobserwowano u osób w okresie późnej dorosłości, z wyraźną dominacją u słuchaczy Uniwersytetu III Wieku. Także studenci korzystający z edukacji zdrowotnej uzyskali nieznacznie wyższe wyniki od pozostałych młodych dorosłych.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 3,
2009, s. 89-100
Głównym celem podjętych badań jest analiza relacji pomiędzy doświadczeniem samotności małżonków i preferowanymi strategiami radzenia sobie z nim. Badania opierają się na klasyfi kacji strategii radzenia sobie z samotnością autorstwa Ami Rokach, która wyróżniła następujące strategie: Samorozwój i Zrozumienie, Refl eksja i Akceptacja, Dystansowanie się i Zaprzeczanie, Religia i Wiara, Sieć Wsparcia Społecznego, Wzrastająca Aktywność. Przebadano 60 par małżeńskich w wieku od 22 do 67 lat. Najmłodsza para małżeńska była w związku małżeńskim od trzech miesięcy, najstarsza – od 43 lat. Za zmienną zależną uznano preferowane strategie radzenia sobie z samotnością. Główną zmienną niezależną jest doświadczenie samotności, a zmiennymi kontrolowanymi: płeć, wiek i staż małżeński. Do pomiaru preferowanych strategii wykorzystano kwestionariusz Ani Rokach: Doświadczenie samotności – radzenie sobie z samotnością, natomiast do pomiaru doświadczenia samotności – trzecią wersję Skali Samotności UCLA. Badania dowiodły, że małżonkowie doświadczają samotności głównie w wymiarze „Poczucie braku kontaktu z innymi”. Ich poczucie samotności zależy od wieku i długości stażu małżeńskiego: im małżonkowie są starsi i im dłużej pozostają w związku małżeńskim, tym silniej doświadczają samotności. Najczęściej wybierają strategie z grupy Budowanie Społecznych Relacji, a wybór poszczególnych strategii radzenia sobie z samotnością zależy od płci, wieku, stażu małżeńskiego i doświadczenia samotności małżonków.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 3,
2009, s. 103-107
W dniach 14–16 czerwca 2009 roku we Wrocławiu odbyła się XVIII Ogólnopolska Konferencja Psychologii Rozwojowej „Rozwój człowieka w kontekście przemian cywilizacyjnych”, zorganizowana przez Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Sekcję Psychologii Rozwojowej Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Wśród uczestników znaleźli się przedstawiciele reprezentujący różne placówki i dyscypliny z kraju i zagranicy, co pozwoliło na interdyscyplinarne spojrzenie na problematykę rozwoju człowieka oraz ujęcie problemu z wielu perspektyw, jak również położenie nacisku na odmienne aspekty zagadnienia. Fakt ten umożliwił spełnienie celu konferencji, którym była wymiana myśli na temat psychologicznych aspektów przemian cywilizacyjnych
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 3,
2009, s. 109-113
RECENZJA Emotion and Memory in Development. Biological, cognitive and social considerations Jodi A. Quas, Robyn Fivush (eds). Oxford: Oxford University Press, 2009
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 2,
2009, s. 13-28
W artykule podjęto próbę usystematyzowania poglądów na temat kompetencji komunikacyjnej. Przedstawiono również propozycję dotyczącą jej genezy i rozwoju. Zaproponowano rozpatrywanie rozwoju kompetencji komunikacyjnej przez pryzmat różnicowania się i scalania różnych form zmienności sytuacji komunikacyjnej. W artykule poruszono i przedstawiono w kolejności następujące zagadnienia: 1. Kompetencja. Kompetencja językowa a kom petencja komunikacyjna. 2. Sposoby ujmowania kompetencji komunikacyjnej. 3. Geneza i rozwój kompetencji komunikacyjnej. W zakończeniu poruszono kwestię wpływu efektywnej komunikacji interpersonalnej na rozwój człowieka.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 2,
2009, s. 29-39
Termin „dyskurs emocjonalny” odnosi się do uczestnictwa dziecka w rozmowach na temat emocji. Jak wskazują wyniki badań w tym zakresie (Dunn i in., 1991; Dunn, Brophy, 2005; Harris, 2005; Peterson, Slaughter, 2006), istnieją znaczące korelacje między uczestnictwem dziecka w dyskursie emocjonalnym (z matką, rodzeństwem oraz z przyjaciółmi) a jego wiedzą o emocjach. Celem artykułu jest analiza roli dyskursu emocjonalnego w roz woju reprezentacji emocji. Odwołanie do teorii dyskursu (van Dijk, 1985, 1990; Shugar, 1995) oraz teorii rozwoju poznawczego (Karmiloff-Smith, 1992; Stemplewska- Żakowicz, 2001; Tomasello, 2002) pozwala zwrócić uwagę, iż w dyskursie dziecko ma możliwość uzyskania wiedzy o zjawiskach nieobserwowalnych, jak również jest konfrontowane z odmienną od własnej perspektywą. Ponadto uczestnicząc w dyskursie, dziecko ma szansę na nazwanie i uporządkowanie własnych przeżyć oraz na dokonanie rozróżnień pojęciowych dzięki dostarczanym przez partnera dyskursu określeniom werbalnym. A zatem uczestnictwo w dyskursie emocjonalnym pozwala dziecku uświadomić sobie znaczenie poszczególnych stanów emocjonalnych, ich przyczyn i konsekwencji, a poprzez konfrontację z odmiennymi perspektywami budować dyskursywną reprezentację emocji.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 2,
2009, s. 43-56
Z dotychczasowych badań fonostatystycznych wynika, że istnieje korelacja między rozkładem częstości wyrazów o określonej długości fonemowej i sylabowej a przynależnością tekstu do określonej odmiany lub pododmiany stylistycznej języka polskiego. Na fakt występowania większej liczby wyrazów krótszych lub dłuższych w zależności od rodzaju analizowanych tekstów językoznawcy zwracali uwagę już na początku XX wieku, chociaż najczęściej opinie te nie były jeszcze poparte odpowiednimi danymi ilościowymi. Takowe dane zaczęto publikować dopiero w latach siedemdziesiątych minionego stulecia. W swoim artykule prezentuję wyniki dotyczące rozkładu częstości wyrazów n-fonemowych i n-sylabowych w specyficznym rejestrze uproszczonym, jakim jest mowa dorosłych adresowana do niemowląt (infant-directed speech – IDS). Porównanie częstości występowania wyrazów o określonej długości fonemowej i sylabowej w IDS z danymi uzyskanymi dla innych prób tekstów, m.in. polszczyzny dzieci w wieku przedszkolnym i tekstów współczesnego języka polskiego, pozwala stwierdzić, iż długość wyrazów może być jednym z ważniejszych parametrów pozwalających na potwierdzenie „inności” mowy kierowanej do małych dzieci. Analizowany materiał językowy (nagrania magnetofonowe) pochodzi od 102 opiekunów niemowląt (matek, ojców i babć). Został on jednoosobowo odsłuchany, zapisany fonologicznie i wprowadzony do pamięci komputera. W skład wszystkich analizowanych tekstów weszło 74 534 wyrazów (308 918 fonemów).
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 2,
2009, s. 57-71
Artykuł dotyczy badań nad rozwojem słownika dzieci polskojęzycznych w wieku 2–6 lat. W badaniach zastosowano „Kwestionariusz rozwoju słownika dziecka”, ankietę „Komunikacja i zwyczaje rodzinne” oraz ankietę demograficzną. Wszystkie narzędzia zostały przygotowane specjalnie na potrzeby badania. Były one wypełniane przez rodziców dzieci. Kwestionariusz miał postać listy słów (rzeczowników, czasowników i przymiotników), które zostały wylosowane warstwowo z Listy Frekwencyjnej Korpusu Języka Polskiego PWN. Ankiety zawierały pytania dotyczące sposobów komunikowania się z dzieckiem i informacji o sytuacji rodzinnej. Zanalizowano dane 148 dzieci. Analiza wyników wskazuje na nieliniowy przyrost słownictwa czynnego z wiekiem, pozytywny wpływ różnorodności interakcji rodziców z dziećmi oraz liczby zabaw z innymi dziećmi na zasób słownictwa. Interakcje z rodzicami wpływają na zasób rzeczowników i przymiotników, a zabawy z innymi dziećmi na zasób czasowników.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 2,
2009, s. 73-82
Porozumiewać się można zarówno za pomocą kanału werbalnego, jak i niewerbalnego. To właśnie za pomocą tego drugiego często przekazywana jest właściwa intencja nadawcy. Dwa główne kanały niewerbalne to głos i mimika. Badania pokazują (por. Edwards i in., 1984; Głodowski, 1999), że dzieci, które najtrafniej dekodują sygnały niewerbalne, są najbardziej popularne wśród rówieśników, te natomiast, które nie wykazują zdolności w tym kierunku, mogą doznawać towarzyskich i szkolnych niepowodzeń. Celem przeprowadzonych badań było ustale nie: 1) Czy i w jakim zakresie dzieci w wieku 4;0–7;11 roku życia rozpoznają mimiczne oznaki emocji? 2) Czy i w jakim zakresie dzieci w wieku 4:0–7;11 roku życia rozpoznają wokalne oznaki emocji? 3) Czy, w wy padku niespójności przekazu werbalnego i niewerbalnego, dzieci w wieku 4;0–7;11 roku życia kierują się treścią, czy intonacją zawartą w wypowiedzi? W badaniu uczestniczyło 113 dzieci uczęszczających do przedszkoli na terenie Trójmiasta. Analiza wyników badań pozwoliła stwierdzić, że wraz z wiekiem rośnie umiejętność dekodowania emocji z wyrazu twarzy, spada natomiast zdolność rozpoznawania emocji wyrażanej modulacją głosu. Ponadto okazuje się, że w wypadku niejednoznaczności komunikacyjnej młodsze dzieci większe znaczenie niż ich starsi koledzy nadają intonacji głosu, starsze dzieci natomiast preferują treść wypowiedzi jako główny wskaźnik informacyjny.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 2,
2009, s. 83-93
Badania nad dwuznacznością dotyczą różnych obszarów: komunikacji, języka, przetwarzania percepcyjnych bodźców. Większość badań na temat rozwoju rozumienia dwuznaczności wskazuje, że dzieci poniżej 6. roku życia nie potrafią adekwatnie reagować na dwuznaczne bodźce językowe i wizualne, a także nie rozumieją dwuznacznych komunikatów. Na podstawie analiz wyników dotychczasowych badań postawiono hipotezy dotyczące istnienia relacji pomiędzy rozumieniem dwuznaczności a rozwojem wiedzy na temat umysłu. Zastosowanie czterech typów zadań badających rozumienie dwuznaczności pozwoliło ustalić, że poziom ich trudności był zróżnicowany. Nie stwierdzono powiązań między rozwiązaniami zadań poszczególnych rodzajów. Wykazano istnienie powiązania pomiędzy rozumieniem dwuznaczności a rozwojem teorii umysłu. Dzieci potrafiły rozwiązywać zadania dotyczące fałszywych przekonań lepiej niż zadania testujące rozumienie dwuznaczności. Poszczególne wyniki zadań badających rozumienie fałszywych przekonań były skorelowane z wynikami uzyskanymi w zadaniach badających rozumienie dwuznaczności.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 2,
2009, s. 95-109
Artykuł ma charakter empiryczny. Celem pracy było zbadanie, jak rozwija się u dzieci zdolność rozumienia wyrażeń metaforycznych. Jej wyniki miały przybliżyć poznanie sposobu, w jaki umysł organizuje informacje zawarte w odrębnych, różnych od siebie dziedzinach wiedzy. Badanie miało charakter quasi-eksperymentu. Wzięło w nim udział 77 dzieci z trzech grup wiekowych: 5;6–6;0, 8;0–8;6, 9;6–10;0. Zmienną zależną był poziom rozumienia metafor z nazwami zwierząt w nośniku, konotujących cechy ludzkie. Poziomy tej zmiennej diagnozowano, przeprowadzając indywidualne wywiady metodą piagetowską. Badanie właściwe poprzedzono pilotażem, w którym wzięły udział 24 osoby dorosłe. W analizie zebranego materiału skorzystano z pomocy sędziów kompetentnych. Badania potwierdziły hipotezę, że sprawność aktywizowania myślenia metaforycznego wzrasta z wiekiem, okazało się natomiast, że wzrost nie ma charakteru liniowego. Starsze dzieci przypisywały obiektom metafor więcej ludzkich cech dyspozycyjnych, myśli i upodobań. Młodsze skupiały się często na cechach wyglądu zwierząt. Wraz z wiekiem wzrasta skłonność do przydawania ewaluacji pozytywnej obiektom metafor, maleje liczba dygresji. Rozwój rozumienia metafor konwencjonalnych może mieć inny przebieg niż rozwój rozumienia metafor twórczych. Najbardziej wyraziste zmiany w zakresie rozwoju zdolności rozumienia metafor charakteryzujących ludzi pojawiają się u dzieci w 8. roku życia.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 1,
2009, s. 9-25
Zjawisko opisywane na gruncie psychologii biegu życia pod nazwą syndromu Gauguina jest próbą stymulowania zmian osobowości poprzez zmianę zewnętrznych warunków funkcjonowania. Jego pierwowzorem jest pelne burzliwych zwrotów życie francuskiego malarza i rzeźbiarza Paula Gauguina. Syndrom Gauguina jest przykładem zmiany linii życia w okresie tak zwanego kryzysu połowy życia. Pociąga ona za sobą zmianę osobowości: próbę odnalezienia swojego autentycznego Ja i utworzenia nowej tożsamości oraz koncepcji siebie. W niniejszym artykule proponujemy kryteria definiujące syndromu Gauguina: (1) istotna zmiana priorytetów życiowych, (2) podjęcie nowej formy aktywności, (3) która uzasadnia sens istnienia i (4) opiera się na innych wartościach niż dotychczasowe, (5) dając poczucie wolności i zgodności z sobą; (6) decyzja o zmianie jest podjęta samodzielnie, bez wsparcia bliskich i (7) wiąże się z pogorszeniem sytuacji ekonomicznej lub społecznej. Podajemy również rozróżnienie na syndrom i mit Gauguina, oraz próby wyjaśnienia mechanizmów tych zjawisk. Przedstawiamy wybrane analizy trzech przypadków z podaniem historii życia opracowanej według metody McAdamsa. Dane empiryczne sugerują, że zmiana linii życia mogła być zapowiadana już wcześniej.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 1,
2009, s. 27-34
Nurt personologiczny w psychologii twórczości akcentował swoistą nadzwyczajność osoby twórcy oraz procesu twórczego. Stanowisko to wplywa na społeczne postawy i przekonania co do kryteriów selekcji zachowań i dzieł wartych utrwalenia. W literaturze pojawiają się poglądy, że przekonania te mają postać mitów związanych z twórczością. Mityczne przekonania na temat twórczości mogą stanowić istotę tak zwanych potocznych/ukrytych teorii twórczości, którymi posługują się nie tylko laicy, ale także profesjonaliści, na przykład nauczyciele. W ten sposób podejmuję próbę wyjaśnienia rozbieżności pomiędzy deklaracjami nauczycieli co do afirmowania twórczości uczniów a realizowaną praktyką. Artykuł zawiera przegląd współczesnych badań edukacyjnych (polskich i zagranicznych), których rezultaty ukazują moc mitów na temat twórczości i ich niekorzystne implikacje pedagogiczne.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 1,
2009, s. 37-47
W badaniu szukano różnic w zakresie dystrybucji kontroli rodzicielskiej, konceptualizowanej jako uczenie dziecka zasad postępowania, oraz domagania się od niego natychmiastowego posłuszeństwa, mierzonych za pomocą skali PAiNK. Badanie przeprowadzono na 204 osobowej grupie rodziców dzieci uczęszczających do przedszkoli na terenie Warszawy, Krakowa i Częstochowy. Próba badana dobrana została ze względu na doświadczanie trudności wychowawczych. Połowę grupy stanowili rodzice doświadczający sukcesu wychowawczego (mający dzieci „grzeczne"), drugą połowę doświadczający porażek wychowawczych (mający dzieci „ trudne "); w skład każdej podgrupy wchodzili matki i ojcowie. Oczekiwano, że rodzice dzieci „grzecznych " będą się cechować większą kontrolą, a rodzice dzieci „ trudnych " częściej będą się domagać natychmiastowego posłuszeństwa. Wielowymiarowa dwuczynnikowa analiza wariancji (MANOYA) wykazała różnice w zakresie kontroli rodzicielskiej w grupach matek, jak również efekt interakcji roli rodzicielskiej i trudności wychowawczej dla zmiennej domagania się posłuszeństwa. Wyniki dowodzą różnic w zakresie dystrybucji kontroli w rodzinach dzieci „grzecznych " i „ trudnych ".
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 1,
2009, s. 49-59
Według modeli szacowania czasu, opartych na roli procesów pamięci, czas trwania danego zjawiska oceniany jest jako tym dłuższy, im więcej pojawi się w nim elementów. Badania nad postrzeganiem przestrzeni pokazują, że subiektywna długość drogi jest wprost proporcjonalna do liczby wskazówek przestrzennych (landmarków) związanych z daną trasą. Celem prezentowanego poniżej eksperymentu było zanalizowanie zależności oceny czasu potrzebnego na przebycie danej przestrzeni od jej zagęszczenia u dzieci w wieku 4, 6 i 9 lat. Przebadano 120 osób (po 20 dziewcząt i chłopców w każdej grupie wiekowej). Prezentowano im dwa 15-sekundowefilmy różniące się liczbą przedstawionych obiektów. Badani dokonywali prospektywnych ocen czasu, posługując się specjalnie zaprojektowanym zegarem. Dziwięciolatki łączyły przestrzenie o większym zagęszczeniu z dłuższym czasemF(l,39) = 11,50;p < 0,005. Tendencja do wydłużania subiektywnego czasu na skutek wzrostu zagęszczenia przestrzeni wystąpiła również u dzieci w wieku przedszkolnym, różnice wewnątrzgrupowe jednak u 4- i 6- latków nie były statystycznie istotne.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 1,
2009, s. 61-70
Prezentowane badania oparte są na teoriach dotyczących czynności ludzkich (koncepcja zachowań celowych Nuttina (1980), teoria czynności Tomaszewskiego (1975) i teoria planów Millera, Galantera i Pribrama (1980)) oraz na teoriach dotyczących rozwoju perspektywy czasowej człowieka (Nuttin 1980, Nurmi 1991, Zaleski 1991), Głównym problemem prezentowanych badań jest określenie specyfiki procesu formułowania planów krótkoterminowych (do pól roku) przez młodzież w zależności od jej wieku. Wykorzystano autorski kwestionariusz „Planowanie Przyszłości", skonstruowany do badania procesów planowania. Badania przeprowadzono w Warszawie w 2004 roku na grupie 300 osób (uczniowie gimnazjum - w wieku 15 lat oraz uczniowie liceum — w wieku 18 lat). Na podstawie analizy uzyskanych wyników badań sformułowano następujące wnioski. Proces formułowania planów przez młodzież ma określoną specyfikę w zależności od wieku młodzieży. Licealiści częściej niż gimnazjaliści stosują zaawansowane strategie planowania (zbierają informacje, robią notatki, używają kalendarza). Ponadto analiza statystyczna wyników badań pozwala stwierdzić, że gimnazjaliści częściej posługują się ogólnymi strategiami, a licealiści strategiami szczegółowymi w procesie formułowania planów.
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 1,
2009, s. 71-80
W badaniach poszukiwano związku między lękiem-cechą i reaktywnością emocjonalną a przesądnością uczniów. W badaniach wzięło udział 75 uczniów klas szóstych (33 dziewczynki i 42 chłopców) jednej z podwarszawskich szkół podstawowych. Analiza statystyczna wykazała istotną statystycznie, dodatnią korelację między lękiem-cechą a przesądnością (r = 0,33; p < 0,01) oraz bliską istotności statystycznej, dodatnią korelację między reaktywnością emocjonalną a przesądnością (r = 0,22; p < 0,06). Zarówno lęk-cecha (fi = 0,33), jak i reaktywność emocjonalna (fi = 0,25) okazały się predyktorami przesądności. W wyniku przeprowadzonych badań ustalono również, że dziewczynki charakteryzuje wyższy poziom przesądności w porównaniu z chłopcami (F = 23,81(1;73);p < 0,001).
Psychologia Rozwojowa,
Tom 14, Numer 1,
2009, s. 83-88
Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Naukowej Rain Man jest wśród nas. Współczesne formy pomocy osobom z autyzmem w ujęciu systemowym. Kraków 27-29 listopada 2008