Principia. Pisma koncepcyjne z filozofii i socjologii teoretycznej
Czasopismo publikuje oryginalne i nowatorskie artykuły z zakresu filozofii i socjologii.
Zgłoś tekst
Czasopismo publikuje oryginalne i nowatorskie artykuły z zakresu filozofii i socjologii.
Zgłoś tekst
Pisma koncepcyjne z filozofii i socjologii teoretycznej
Opis
Principia – Pisma koncepcyjne z filozofii i socjologii teoretycznej są czasopismem Instytutu Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego wydawanym w sposób ciągły od 1990 roku. Czasopismo publikuje oryginalne i nowatorskie artykuły z zakresu filozofii i socjologii.
ISSN: 0867-5392
eISSN: 2084-3887
Punkty MNiSW: 40
UIC ID: 200289
DOI: 10.4467/20843887PI
Redakcja
Afiliacja
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Data publikacji: 2024
Redaktor naczelny (od roku 2022): Marek Drwięga
Jacek Migasiński, Maciej Kałuża, Radosław Strzelecki
Principia, Tom 71 (2024), First view (2024)
Jacek Migasiński, Maciej Kałuża, Radosław Strzelecki
Principia, Tom 71 (2024), First view (2024)
Data publikacji: 21.12.2023
Redaktor naczelny: Marek Drwięga
Publikacja dofinansowana przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Daniel Roland Sobota
Principia, Tom 70 , 2023, s. 71-130
https://doi.org/10.4467/20843887PI.23.003.19382Celem niniejszego artykułu jest wykładnia Jeana-Lu ca Mariona fenomenologii donacji jako swoistej filozoficznej teorii performansu. Inspiracje, kierunek oraz kontekst przedstawionej interpretacji wyznaczają istotne przeobrażenia współczesnej humanistyki, której krajobraz został ukształtowany przez liczne kontrtekstualne zwroty. Artykuł przedstawia główne motywy Marionowskiej fenomenologii donacji, takie jak kontrmetoda, dar, sakrament, objawienie, oddany, wydarzenie, przygodność, fenomen nasycony, świadek itp., doszukując się w nich performatywnych instrukcji. Artykuł kończy się wielowątkową krytyką Mariona fenomenologii donacji, pokazując dlaczego nie zdaje ona egzaminu i musi ustąpić fenomenologicznej zasadzie performancji.
Michał Maczuga
Principia, Tom 70 , 2023, s. 131-160
https://doi.org/10.4467/20843887PI.23.004.19383Celem artykułu jest analiza dwóch problemów – obcości oraz przemocy – w ramach opracowywanej przez Bernharda Waldenfelsa fenomenologii responsywnej. Autor pokazuje, w jaki sposób oba te fenomeny wymagają zradykalizowanej formy redukcji fenomenologicznej, która zostaje określona jako redukcja responsywna. Pozwala to na uchwycenie centralnej roli, jaką problemy obcości i przemocy odgrywają w rozwijanej przez Waldenfelsa responsywnej etyce.
Stefano Micali, Adriana J. Mickiewicz
Principia, Tom 70 , 2023, s. 175-186
https://doi.org/10.4467/20843887PI.23.006.19385Daniel Roland Sobota
Principia, Tom 70 , 2023, s. 71-130
https://doi.org/10.4467/20843887PI.23.003.19382Celem niniejszego artykułu jest wykładnia Jeana-Lu ca Mariona fenomenologii donacji jako swoistej filozoficznej teorii performansu. Inspiracje, kierunek oraz kontekst przedstawionej interpretacji wyznaczają istotne przeobrażenia współczesnej humanistyki, której krajobraz został ukształtowany przez liczne kontrtekstualne zwroty. Artykuł przedstawia główne motywy Marionowskiej fenomenologii donacji, takie jak kontrmetoda, dar, sakrament, objawienie, oddany, wydarzenie, przygodność, fenomen nasycony, świadek itp., doszukując się w nich performatywnych instrukcji. Artykuł kończy się wielowątkową krytyką Mariona fenomenologii donacji, pokazując dlaczego nie zdaje ona egzaminu i musi ustąpić fenomenologicznej zasadzie performancji.
Michał Maczuga
Principia, Tom 70 , 2023, s. 131-160
https://doi.org/10.4467/20843887PI.23.004.19383Celem artykułu jest analiza dwóch problemów – obcości oraz przemocy – w ramach opracowywanej przez Bernharda Waldenfelsa fenomenologii responsywnej. Autor pokazuje, w jaki sposób oba te fenomeny wymagają zradykalizowanej formy redukcji fenomenologicznej, która zostaje określona jako redukcja responsywna. Pozwala to na uchwycenie centralnej roli, jaką problemy obcości i przemocy odgrywają w rozwijanej przez Waldenfelsa responsywnej etyce.
Stefano Micali, Adriana J. Mickiewicz
Principia, Tom 70 , 2023, s. 175-186
https://doi.org/10.4467/20843887PI.23.006.19385Data publikacji: 21.12.2020
Redaktor naczelny: Marek Drwięga
Marek Drwięga
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 5-22
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.001.17312W artykule autor chciałby, na przykładzie XX‑wiecznego czeskiego filozofa Jana Patočki, przedstawić problem wolności człowieka skonfrontowanej z dwojakiego rodzaju doświadczeniami: wojny oraz przemocy politycznej reprezentowanej przez państwo totalitarne. Te dwa doświadczenia można z pewnością traktować jako historyczne doświadczenia zła. Chodzi więc o konfrontację między ludzką wolnością a złem. W tym kontekście czeski myśliciel starał się odpowiedzieć na pytanie: jakiego rodzaju odpowiedzi moralnej w takiej sytuacji może czy nawet powinien udzielić człowiek? Jak człowiek może lub powinien się zachowywać, doświadczając zła?
Freedom and evil in politics. Reflections on war and totalitarianism in the thought of Jan Patočka
Taking the 20th century Czech philosopher Jan Patočka as an example, in this paper, the author would like to illustrate the problem of human freedom when dealing with two kinds of experiences: war and political violence, as exemplified by the totalitarian state. Indeed, it is possible to treat these two types of experiences as historical experiences of evil. What is at stake, then, is the juxtaposition of human freedom and evil. Given this context, the Czech thinker sought to answer the question: in such a situation, with which moral response can or should one reply? When experiencing evil, how can or should a person behave?
Key words: Freedom, Evil, Politics, Totalitarianism, War
Janusz A. Majcherek
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 23-36
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.002.17313Agresja putinowskiej Rosji na Ukrainę postawiła wobec dramatycznego wyzwania nobliwą doktrynę non‑violence. Zgodnie ze sformułowanym w latach 80. XX wieku wywodem antysowieckiego dysydenta rosyjskiego Władimira Bukowskiego to nie wojna jest przeciwieństwem pokoju, lecz przemoc, a do jej powstrzymania niekiedy konieczny jest zbrojny opór, czyli prowadzenie wojny. Według Clausewitza do wywołania stanu wojny nie wystarczy militarna agresja, lecz konieczne jest przeciwstawienie się jej, czyli aktywna obrona ze strony napadniętego, chcąc zatem uniknąć wojny, nie należy stawiać oporu agresorowi. Agresja na Ukrainę złamała dwie zasady prowadzenia wojen: ius ad bellum i ius in bello. Według typologii Michaela Walzera jest to zatem niesprawiedliwa wojna prowadzona niesprawiedliwymi metodami, więc przeciwstawianie się jej, także militarne, jest prowadzeniem wojny sprawiedliwej. Zgodnie z analizą Slavoja Žižka tworzy to klarowną z etycznego punktu widzenia sytuację, zło jest łatwo identyfikowalne, a przeciwstawienie się mu stanowi etyczny obowiązek. Według filozofa Étienne’a Balibara w tej sytuacji pacyfizm nie jest żadną opcją.
Helplessness as Acquiescence to Evil
The aggression of Putin’s Russia towards Ukraine has posed a dramatic challenge to the noble doctrine of non-violence. In line with an argument made in the 1980s by anti-Soviet Russian dissident Vladimir Bukovsky, war is not the opposite of peace; instead, violence is. Armed resistance, or warfare, is sometimes necessary to stop violence. According to Clausewitz, military aggression is insufficient to evoke a state of war; in its place, it is necessary to oppose aggression, i.e., actively mount a defense by the attacked party, thereby avoiding war requires not resisting the aggressor. However, the aggression against Ukraine broke two tenets of warfare: ius ad bellum and ius in bello. According to Michael Walzer’s typology, it is an unjust war waged by unjust methods, so resisting it, including militarily, amounts to waging a just war. According to Slavoj Žižek’s analysis, this establishes an ethically clear situation: evil is easily identifiable, and opposing it is an ethical duty. According to the philosopher Étienne Balibar, pacifism is not an option in such a situation.
Key words: Non‑Violence, Aggression, Just War, Pacifism
Michał Bohun
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 37-55
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.003.17314Esej jest próbą rozważenia problemu zła w polityce. Punktem wyjścia są refleksje polityczne B. Pascala i M. Montaigne. Historia filozofii służy tutaj do konceptualizacji problemów aktualnych i w gruncie rzeczy nieprzemijających. Namysł nad źródłami władzy i legitymizacją państwa okazuje się uniwersalną medytacją dotyczącą ludzkiego losu i wolności w obliczu egzystencjalnych zagrożeń.
Keywords: Power, State, Freedom, Evil, Blaise Pascal, Michel de Montaigne
Radosław Strzelecki
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 57-75
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.004.17315Artykuł ma na celu wskazanie filozoficznych źródeł zarówno akcesu Martina Heideggera do ruchu nazistowskiego, jak i późniejszego zerwania przez myśliciela z zaangażowaniem politycznym. Drogę Heideggera do i od narodowego socjalizmu należy uchwycić nie tylko poprzez biografię filozofa, lecz przede wszystkim na szerszym tle procesu kształtowania się jego rozumienia polityki jako obszaru bytu wydzielonego i zagospodarowanego przez zachodnią metafizykę, co stanowi przejaw wypełnienia istoty metafizyki jako zapomnienia o byciu. Filozofię Heideggera wielokrotnie diagnozowano (por. np. Löwith, Adorno) jako głęboko powiązaną ze światopoglądem faszystowskim; przyjęta tutaj linia argumentacji podkreśla, przeciwnie, integralność etycznej linii argumentacji dzieła Heideggera, akcentującej w odniesieniu do polityki jej charakter eksploatacji bytu, podobnie jak uniformizacji człowieka i przemiany go w zasób. Konkluzja odsłania zatem głęboko antyfaszystowski wydźwięk pism Heideggera z lat 1936 – 1946 i podkreśla zarazem niepokojącą indyferencję w stosunku Heideggera do totalitarnych i nietotalitarnych systemów politycznych.
Overcoming Metaphysics, Overcoming Politics. Martin Heidegger’s Path to and from National Socialism:
This paper aims to equally pinpoint the philosophical origins of Martin Heidegger’s entry into the Nazi movement and the thinker’s subsequent break with political involvement. Heidegger’s path to and from National Socialism should be apprehended not only through the philosopher’s biography but, above all, within the broader framework of the process of the development of his understanding of politics as an area of being set apart and accommodated by Western metaphysics, which marks the fulfillment of the essence of metaphysics as a forgetting of being. Heidegger’s philosophy has been repeatedly diagnosed (cf., e.g., Löwith, Adorno) as deeply linked to the fascist worldview; the line of reasoning taken up in this paper insists, on the contrary, on the integrity of the ethical reasoning behind Heidegger’s work, which emphasizes, concerning politics, its character of exploiting being, in the same way as it uniformizes people and transforms them into a resource. The conclusion, therefore, reveals the profoundly anti-fascist overtones of Heidegger’s writings from 1936–1946 and, simultaneously, underscores a worrying indifference to Heidegger’s relationship to totalitarian and non-totalitarian political systems.
Key words: Martin Heidegger, Politics, Nazism, Evil
Leszek Augustyn
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 77-105
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.005.17316Wychodząc od metaforycznego (figuralnego) ujęcia problemu zła, w oparciu o wybrane przemyślenia Leszka Kołakowskiego, rozważania składające się na artykuł zmierzają do namysłu nad „złem w polityce” w sensie niedomagań i nadużyć wolności: pokus władzy autokratycznej i totalitarnej. Dotyczą antropologicznego i politycznego przekraczania granic wolności kosztem (aż do zniesienia) wolności innych.
Evil Politics or Trouble with the Devil. Reflections on the Political Demonology of Leszek Kołakowski
Proceeding from a metaphorical (figurative) account of the problem of evil, and based on Leszek Kołakowski’s selected thoughts, this paper’s considerations aim to deliberate on “evil in politics” in the spirit of the shortcomings and excesses of freedom: namely, the lure of autocratic and totalitarian power. At issue is how the bounds of freedom are anthropologically and politically transgressed at the expense (to the point of abolishing) the freedom of others.
Key-words: Leszek Kołakowski, Political Philosophy, Polish Philosophy, Totalitarianism
Weronika Plińska
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 107-136
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.006.17317W artykule staram się dowieść, że fotografia artystyczna, za sprawą technologii wytwarzania „mieniących się, syntetycznych wizerunków” (K. Linker, On Artificiality), może stać się medium sztuki ze społecznością, tworzonej wraz z osobami systemowo pozbawianymi widoczności w sferze publicznej. Posługując się metodą analizy ikonograficznej, opisuję wybrane fotografie portretowe Krzysztofa Marchlaka prezentujące wizerunki osób należących do społeczności LGBTQ w Polsce. W konkluzji nawiązuję do wykonanej przez artystę wielkoformatowej fotograficznej panoramy Paradiso, którą interpretuję jako zaangażowany społecznie, „mieniący się, syntetyczny wizerunek” sztucznego raju dla wygnanych z królestwa binarnych opozycji płciowych.
Artificial Paradises for the Expelled. Krzysztof Marchlak’s Art Photography as a Medium for Performing Queer Identities
In the article, I try to demonstrate that artistic photography which involves the use of technology of creating “shimmering, synthetic appearances” (K. Linker, “On Artificiality”) can become a medium for community art projects developed with people who are systemically excluded from view in the public sphere. Applying the method of iconographic analysis, I describe selected portrait photographs by Krzysztof Marchlak that feature images of people who belong to the Polish LGBTQ community. I draw in conclusion upon the artist’s large-format photographic panorama Paradiso, which I interpret as a socially engaged, “shimmering, synthetic appearance” of an artificial paradise for people expelled from the kingdom of binary gender oppositions.
Key words: Art Photography, Shimmering Synthetic Appearances, Queer Community Art, Gender Binarism, Krzysztof Marchlak
Marek Drwięga
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 5-22
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.001.17312W artykule autor chciałby, na przykładzie XX‑wiecznego czeskiego filozofa Jana Patočki, przedstawić problem wolności człowieka skonfrontowanej z dwojakiego rodzaju doświadczeniami: wojny oraz przemocy politycznej reprezentowanej przez państwo totalitarne. Te dwa doświadczenia można z pewnością traktować jako historyczne doświadczenia zła. Chodzi więc o konfrontację między ludzką wolnością a złem. W tym kontekście czeski myśliciel starał się odpowiedzieć na pytanie: jakiego rodzaju odpowiedzi moralnej w takiej sytuacji może czy nawet powinien udzielić człowiek? Jak człowiek może lub powinien się zachowywać, doświadczając zła?
Freedom and evil in politics. Reflections on war and totalitarianism in the thought of Jan Patočka
Taking the 20th century Czech philosopher Jan Patočka as an example, in this paper, the author would like to illustrate the problem of human freedom when dealing with two kinds of experiences: war and political violence, as exemplified by the totalitarian state. Indeed, it is possible to treat these two types of experiences as historical experiences of evil. What is at stake, then, is the juxtaposition of human freedom and evil. Given this context, the Czech thinker sought to answer the question: in such a situation, with which moral response can or should one reply? When experiencing evil, how can or should a person behave?
Key words: Freedom, Evil, Politics, Totalitarianism, War
Janusz A. Majcherek
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 23-36
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.002.17313Agresja putinowskiej Rosji na Ukrainę postawiła wobec dramatycznego wyzwania nobliwą doktrynę non‑violence. Zgodnie ze sformułowanym w latach 80. XX wieku wywodem antysowieckiego dysydenta rosyjskiego Władimira Bukowskiego to nie wojna jest przeciwieństwem pokoju, lecz przemoc, a do jej powstrzymania niekiedy konieczny jest zbrojny opór, czyli prowadzenie wojny. Według Clausewitza do wywołania stanu wojny nie wystarczy militarna agresja, lecz konieczne jest przeciwstawienie się jej, czyli aktywna obrona ze strony napadniętego, chcąc zatem uniknąć wojny, nie należy stawiać oporu agresorowi. Agresja na Ukrainę złamała dwie zasady prowadzenia wojen: ius ad bellum i ius in bello. Według typologii Michaela Walzera jest to zatem niesprawiedliwa wojna prowadzona niesprawiedliwymi metodami, więc przeciwstawianie się jej, także militarne, jest prowadzeniem wojny sprawiedliwej. Zgodnie z analizą Slavoja Žižka tworzy to klarowną z etycznego punktu widzenia sytuację, zło jest łatwo identyfikowalne, a przeciwstawienie się mu stanowi etyczny obowiązek. Według filozofa Étienne’a Balibara w tej sytuacji pacyfizm nie jest żadną opcją.
Helplessness as Acquiescence to Evil
The aggression of Putin’s Russia towards Ukraine has posed a dramatic challenge to the noble doctrine of non-violence. In line with an argument made in the 1980s by anti-Soviet Russian dissident Vladimir Bukovsky, war is not the opposite of peace; instead, violence is. Armed resistance, or warfare, is sometimes necessary to stop violence. According to Clausewitz, military aggression is insufficient to evoke a state of war; in its place, it is necessary to oppose aggression, i.e., actively mount a defense by the attacked party, thereby avoiding war requires not resisting the aggressor. However, the aggression against Ukraine broke two tenets of warfare: ius ad bellum and ius in bello. According to Michael Walzer’s typology, it is an unjust war waged by unjust methods, so resisting it, including militarily, amounts to waging a just war. According to Slavoj Žižek’s analysis, this establishes an ethically clear situation: evil is easily identifiable, and opposing it is an ethical duty. According to the philosopher Étienne Balibar, pacifism is not an option in such a situation.
Key words: Non‑Violence, Aggression, Just War, Pacifism
Michał Bohun
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 37-55
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.003.17314Esej jest próbą rozważenia problemu zła w polityce. Punktem wyjścia są refleksje polityczne B. Pascala i M. Montaigne. Historia filozofii służy tutaj do konceptualizacji problemów aktualnych i w gruncie rzeczy nieprzemijających. Namysł nad źródłami władzy i legitymizacją państwa okazuje się uniwersalną medytacją dotyczącą ludzkiego losu i wolności w obliczu egzystencjalnych zagrożeń.
Keywords: Power, State, Freedom, Evil, Blaise Pascal, Michel de Montaigne
Radosław Strzelecki
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 57-75
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.004.17315Artykuł ma na celu wskazanie filozoficznych źródeł zarówno akcesu Martina Heideggera do ruchu nazistowskiego, jak i późniejszego zerwania przez myśliciela z zaangażowaniem politycznym. Drogę Heideggera do i od narodowego socjalizmu należy uchwycić nie tylko poprzez biografię filozofa, lecz przede wszystkim na szerszym tle procesu kształtowania się jego rozumienia polityki jako obszaru bytu wydzielonego i zagospodarowanego przez zachodnią metafizykę, co stanowi przejaw wypełnienia istoty metafizyki jako zapomnienia o byciu. Filozofię Heideggera wielokrotnie diagnozowano (por. np. Löwith, Adorno) jako głęboko powiązaną ze światopoglądem faszystowskim; przyjęta tutaj linia argumentacji podkreśla, przeciwnie, integralność etycznej linii argumentacji dzieła Heideggera, akcentującej w odniesieniu do polityki jej charakter eksploatacji bytu, podobnie jak uniformizacji człowieka i przemiany go w zasób. Konkluzja odsłania zatem głęboko antyfaszystowski wydźwięk pism Heideggera z lat 1936 – 1946 i podkreśla zarazem niepokojącą indyferencję w stosunku Heideggera do totalitarnych i nietotalitarnych systemów politycznych.
Overcoming Metaphysics, Overcoming Politics. Martin Heidegger’s Path to and from National Socialism:
This paper aims to equally pinpoint the philosophical origins of Martin Heidegger’s entry into the Nazi movement and the thinker’s subsequent break with political involvement. Heidegger’s path to and from National Socialism should be apprehended not only through the philosopher’s biography but, above all, within the broader framework of the process of the development of his understanding of politics as an area of being set apart and accommodated by Western metaphysics, which marks the fulfillment of the essence of metaphysics as a forgetting of being. Heidegger’s philosophy has been repeatedly diagnosed (cf., e.g., Löwith, Adorno) as deeply linked to the fascist worldview; the line of reasoning taken up in this paper insists, on the contrary, on the integrity of the ethical reasoning behind Heidegger’s work, which emphasizes, concerning politics, its character of exploiting being, in the same way as it uniformizes people and transforms them into a resource. The conclusion, therefore, reveals the profoundly anti-fascist overtones of Heidegger’s writings from 1936–1946 and, simultaneously, underscores a worrying indifference to Heidegger’s relationship to totalitarian and non-totalitarian political systems.
Key words: Martin Heidegger, Politics, Nazism, Evil
Leszek Augustyn
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 77-105
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.005.17316Wychodząc od metaforycznego (figuralnego) ujęcia problemu zła, w oparciu o wybrane przemyślenia Leszka Kołakowskiego, rozważania składające się na artykuł zmierzają do namysłu nad „złem w polityce” w sensie niedomagań i nadużyć wolności: pokus władzy autokratycznej i totalitarnej. Dotyczą antropologicznego i politycznego przekraczania granic wolności kosztem (aż do zniesienia) wolności innych.
Evil Politics or Trouble with the Devil. Reflections on the Political Demonology of Leszek Kołakowski
Proceeding from a metaphorical (figurative) account of the problem of evil, and based on Leszek Kołakowski’s selected thoughts, this paper’s considerations aim to deliberate on “evil in politics” in the spirit of the shortcomings and excesses of freedom: namely, the lure of autocratic and totalitarian power. At issue is how the bounds of freedom are anthropologically and politically transgressed at the expense (to the point of abolishing) the freedom of others.
Key-words: Leszek Kołakowski, Political Philosophy, Polish Philosophy, Totalitarianism
Weronika Plińska
Principia, Tom 69, Polityka i zło, 2022, s. 107-136
https://doi.org/10.4467/20843887PI.22.006.17317W artykule staram się dowieść, że fotografia artystyczna, za sprawą technologii wytwarzania „mieniących się, syntetycznych wizerunków” (K. Linker, On Artificiality), może stać się medium sztuki ze społecznością, tworzonej wraz z osobami systemowo pozbawianymi widoczności w sferze publicznej. Posługując się metodą analizy ikonograficznej, opisuję wybrane fotografie portretowe Krzysztofa Marchlaka prezentujące wizerunki osób należących do społeczności LGBTQ w Polsce. W konkluzji nawiązuję do wykonanej przez artystę wielkoformatowej fotograficznej panoramy Paradiso, którą interpretuję jako zaangażowany społecznie, „mieniący się, syntetyczny wizerunek” sztucznego raju dla wygnanych z królestwa binarnych opozycji płciowych.
Artificial Paradises for the Expelled. Krzysztof Marchlak’s Art Photography as a Medium for Performing Queer Identities
In the article, I try to demonstrate that artistic photography which involves the use of technology of creating “shimmering, synthetic appearances” (K. Linker, “On Artificiality”) can become a medium for community art projects developed with people who are systemically excluded from view in the public sphere. Applying the method of iconographic analysis, I describe selected portrait photographs by Krzysztof Marchlak that feature images of people who belong to the Polish LGBTQ community. I draw in conclusion upon the artist’s large-format photographic panorama Paradiso, which I interpret as a socially engaged, “shimmering, synthetic appearance” of an artificial paradise for people expelled from the kingdom of binary gender oppositions.
Key words: Art Photography, Shimmering Synthetic Appearances, Queer Community Art, Gender Binarism, Krzysztof Marchlak
Data publikacji: 21.12.2021
Redaktor naczelny: Arkadiusz Chrudzimski
Giulia Cirillo
Principia, Tom 68, 2021, s. 5-26
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.001.18691
It is easy to fall for a conceptual beauty and simplicity of the coherence theory of truth. But the texts in which its foundations were for the first time explicitly developed are rich in subtleties, defying a consistent interpretation and inviting various forms of criticism. That is why the following study will take one more look at the writings of Harold H. Joachim and Brand Blanshard, in order to prove that in the analyses which they proposed there is an additional, so far unrecognised element – namely the process of translation – which plays a crucial role in making their accounts valid and complete. Initially then, the article will specify how the notion of translation should be here understood. Next, key postulates of both theories will be recalled, with an indication of several potential inconsistencies which they might entail. Finally, the analysis exposes translative ground of each reconstructed model.
What will be thereby underscored, is not only the interpretative depth of Joachim’s and Blanshard’s legacy, but also significance of translation for the philosophical enquiry into the nature of truth.
Gottfried Wilhelm Leibniz
Principia, Tom 68, 2021, s. 27-42
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.002.18692Przekład Grzegorz Słowiński
Grzegorz Słowiński
Principia, Tom 68, 2021, s. 43-63
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.004.18694„De incerti aestimatione” („O szacowaniu rzeczy niepewnych”) G.W. Leibniza z 1678-ego roku stanowi próbę wyprowadzenia ogólnej metody dla rozwiązania problemu punktów, czyli podziału puli w dowolnej rundzie gry. Część wyjaśniająca zawiera szereg definicji i pomysłów pojawiających się w pismach Leibniza w poprzednich latach. Wśród nich znajduje się definicja pojęcia prawdopodobieństwa (probabilitas) kojarzonego wówczas z niezakończonym jeszcze sporem o probabilizm moralno-teologiczny. Jest to w tym wypadku skojarzenie uzasadnione faktem, że w korespondencji i późniejszych pismach Leibniz proponuje rozważać prawdopodobieństwo w znaczeniu matematycznym w przeciwieństwie do znaczenia używanego w teologii moralnej. „De incerti aestimatione” jest drugą pracą Leibniza, w której poświęca on uwagę grom, zagadnieniu ich sprawiedliwości i oczekiwanej wartości, którą nazywa nadzieją. W artykule omówiono prawne, moralne i metafizyczne konteksty pojęć probabilitas, jus (prawa) i ratio, jak również ograniczenia moralnego zastosowania pojęcia prawdopodobieństwa. Przedstawiono także rozwiązanie problemu punktów przez Leibniza, które, choć błędne, stanowi niezależną od Pascala propozycję zastosowania do tego problemu metody rekurencyjnej.
Games and Uncertain Things – a Commentary to G.W. Leibniz’s De incerti aestimatione
"De incerti aestimatione" ("On the estimation of uncertain things") by G.W. Leibniz in 1678 is an attempt to derive a general method for the problem of points, that is, the division of the stake in any round of the game. The explanatory section contains a number of definitions and ideas appearing in Leibniz's writings in earlier years. Among them is a definition of the concept of probability (probabilitas) associated at the time with the still unfinished debate over moral-theological probabilism. This association is justified in this case by the fact that in his correspondence and later writings Leibniz proposes to consider probability in a mathematical sense as opposed to the meaning used in moral theology. "De incerti aestimatione" is Leibniz's second work, in which he devotes attention to games, the issue of their justice and expected value, which he calls hope. The article discusses the legal, moral and metaphysical contexts of the concepts of probabilitas, jus (law) and ratio, as well as the limitations of the moral application of probability. Leibniz's solution to the problem of points is also presented, which, although flawed, is an independent proposal from Pascal for applying the recursive method to this problem.
Robert Grzywacz
Principia, Tom 68, 2021, s. 65-83
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.003.18693Niniejsze studium bada dialektyczny związek pomiędzy wyróżnionymi przez Paula Ricoeura dwoma emblematycznymi czynnikami ludzkiej tożsamości: harakterem i dotrzymaniem słowa. W pierwszej części tekstu zostaną wyartykułowane zarzuty co do filozoficznej doniosłości tego rozróżnienia w porządku uzasadnienia, a także podejrzenia co do jego niefilozoficznej genezy i, konsekwentnie, w odniesieniu do jego filozoficzności w porządku odkrycia. Druga część artykułu przedstawia propozycję interpretacyjną innego uzasadnienia rozważanej dialektyki – inspirowanego postsekularną myślą Jürgena Habermasa, która ponadto wyrasta z odmiennego kontekstu odkrycia, gdyż angażuje się w debatę na temat wolności z punktu widzenia naturalistycznego determinizmu i teorii ewolucji. Wydaje się zatem, iż przywołanie stanowiska wybitnego frankfurtczyka może dostarczyć interesujący kontrapunkt w stosunku do wskazanych podejrzeń.
ABSTRACT
Selfhood versus Sameness: between Christian Hope and Evolutionary Naturalism
The present study examines the dialectical relationship between the two emblematic factors of human identity distinguished by Paul Ricoeur – character and keeping one’s word. The first part of the text will articulate objections to the philosophical significance of this distinction in the order of justification, as well as suspicions about its non-philosophical genesis and, consequently, regarding its philosophicality in the order of discovery. The second part of the article presents an interpretive proposal for another justification of the dialectic under consideration – a justification inspired by the post-secular thought of Jürgen Habermas, which, moreover, grows out of a different context of discovery, as it engages in the debate on freedom from the standpoint of naturalistic determinism and evolutionary theory. It seems, therefore, that invoking the position of a prominent Frankfurter can provide an interesting counterpoint to the indicated suspicions.
Karol Klimaszyk
Principia, Tom 68, 2021, s. 85-113
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.005.18695Celem niniejszego szkicu jest opis oraz analiza figury trzeciego stosowanej przez Emmanuela Lévinasa we wszystkich trzech etapach ewolucji jego koncepcji. Tytułowe pojęcie interpretuję na płaszczyźnie antropologicznej, analizując przekształcenia terminów: il y a oraz illeite, które określam jako trzecie. Na poziomie społecznym badam stosowane przez francuskiego filozofa pojęcia: troisieme homme oraz le tiers, ujmując je razem jako trzecią stronę. Podstawową tezą uzasadnianą w pracy jest nieobecne w polskojęzycznej literaturze przedmiotu stwierdzenie, że Lévinas to przede wszystkim filozof trzeciego. Twierdzę ponadto, że figura trzeciego jest punktem wyjścia kształtowania podmiotowości, określa ewolucję koncepcji oraz warunkuje metafizykę. Na płaszczyźnie społeczno-politycznej trzeci umożliwia pozytywne uzasadnienie społeczeństwa, wpływa na przekształcenie zagadnienia odpowiedzialności, a poprzez to, w Inaczej niż być lub ponad istotą, pozwala sformułować odpowiedź na wątpliwości związane z nieograniczoną odpowiedzialnością za innego oraz z zagadnieniem przemocy w kontekście relacji etycznej. Proponuję także odmienną od powszechnej interpretację ewolucji koncepcji jako poszukiwania pozytywnego uzasadnienia relacji społecznych.
Emmanuel Lévinas’s Figure of the Third
This text aims to describe and analyse a figure of the third used by Emmanuel Lévinas in the three phases of the evolution of his concept. I interpret the term included in the title on an anthropological ground by analysing the transformations of terms: il y a and illeite, which I define as the third. On a social level, I explore the terms used by the French philosopher: troisieme homme and le tiers, defining them collectively as the third party. The basic thesis argued in the paper is the claim, absent in the Polish-language source literature, that Lévinas is most of all a philosopher of the third. I claim that the figure of the third is the starting point of the formation of subjectivity, defines the evolution of concepts and conditions metaphysics. On the socio-political level, the third defines the positive justification of society, influences the reformulation of the question of responsibility, and through this, in Otherwise than Being or Beyond Essence, makes it possible to formulate an answer to the doubts related to the unlimited responsibility for the other versus the question of violence in the context of the ethical relation. I also propose a different interpretation from the popular one of the evolution of the concept as a search for a positive justification of social relations.
Przemysław Suchanecki
Principia, Tom 68, 2021, s. 115-165
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.006.18696Niniejszy artykuł jest próbą prześledzenia drogi francuskiego filozofa Michela Foucaulta od inspirowanych jeszcze strukturalizmem, ale już odchodzących od niego, rozważań z Woli wiedzy, pierwszego tomu cyklu Historia seksualności, aż po zagadnienie troski o siebie. Pojęcie troski o siebie traktuje się tutaj jako zagadnienie kulminacyjne dla całej drogi filozoficznej Foucaulta, a jednocześnie jako najdojrzalszy jej wyraz, co próbuje się dowieść w toku artykułu. Dojrzałość oznacza tutaj tyle, że według owego projektu podmiot nie jest już postrzegany wyłącznie jako bierny wytwór gier sił wiedzy i władzy, tak jak było to prezentowane w dziełach Foucaulta z lat 60. i 70., ale dzięki własnym, skierowanym na samego siebie, działaniom, tak zwanym praktykom Siebie, potrafi on sam siebie stworzyć na nowo, w pewnym oderwaniu od zniewalających zewnętrznych wpływów. Kontekstem i kontrastem dla troski o siebie jest koncepcja poznania siebie, czysto intelektualny punkt widzenia, na rzecz którego – według Foucaulta – zrezygnowano na wiele wieków z filozoficznego badania troski o siebie. Częścią celu niniejszej pracy jest również wykazanie, że koncepcja troski o siebie pojawiła się na drodze pewnej pojęciowej ewolucji, w której jedne pojęcia, zmieniając stopniowo swoje znaczenie, przenikały w inne, aby znaleźć się w punkcie, gdzie konieczne było odwołanie się do greckiego pojęcia epimeleia heautou, oznaczającego właśnie troskę o siebie. Bezpośrednimi źródłami, które analizował Foucault, były z kolei prace filozofów stoickich i epikurejskich z I i II w.n.e., jak również Platoński dialog Alkibiades. Aby udowodnić wyżej tezę posłużono się metodą close-readingu wybranych fragmentów z prac książkowych i transkrypcji wykładów Foucaulta z lat 1976–1982. Cel pracy został w dużym stopniu osiągnięty – wykazano, że Foucault, dzięki zbadaniu różnorodnych stoickich i epikurejskich praktyk Siebie, pokazał, że gry wiedzy i władzy nie są z konieczności jedynym sposobem, w jaki może być kształtowany podmiot. Dzięki koncepcji troski o siebie Foucault zakreślił o wiele szerszy margines wolności podmiotu, niż było to w jego poprzednich pracach.
From the Will of Knowledge to the Care-of-the-Self. Michel Foucault’s Philosophy of the Subject 1976–1982
The following article is an exploration of the intellectual journey of the French philosopher Michel Foucault in its latest period, from the Will to Knowledge, first book of the History of Sexuality, up to the later idea of care-of-the-self. The idea of the care-of-the-self is treated here as the culmination of Foucault’s philosophy, as well as its most mature expression. Maturity here means that, according to this concept, the subject is not perceived as the passive outcome of games played between the forces of knowledge and power, as it was presented in the writings of Foucault from the 1960s and 1970s, but, thanks to his own actions, directed at himself, so called practices of the Self, the subject is able to create itself, in separation from the outside influences that bind him. In the context and in contrast to the idea of the care of self is the idea of self-knowledge, a solely intellectual perspective, for which – according to Foucault – the care of the self was abandoned by philosophers for many centuries. A part of the goal of this study is to demonstrate that the concept of the care of the self was introduced through a conceptual evolution, in which certain ideas, gradually changing their meanings, morphed into other ideas, to arrive at the point where the ancient Greek idea of epimeleia heautou, care of the self, was necessary to be introduced. The principal sources for Foucault’s analyses were the writings of Stoics and Epicureans from the 1st and 2nd centuries A.D., as well as the Plato’s dialogue The First Alcibiades. A method of close-reading of the published works of Foucault and the transcripts of his lectures from a period of 1976 to 1982 was used to prove the above mentioned argument. The central goal of this thesis was largely accomplished – it has been demonstrated that Foucault, by examining various Stoic and Epicurean practices of the Self, showed that the subject is not determined to be formed solely as a result of the games of knowledge and power. Thanks to the concept of care of the self, Foucault had drawn a much larger margin of freedom for the individual, than he did in his earlier works.
Wojciech Żak
Principia, Tom 68, 2021, s. 167-192
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.007.18697
Artykuł wskazuje na elementy epistemologicznej koncepcji Karla Jaspersa, które przekreślają możliwość tworzenia całościowych ujęć bytu. Kluczowe zagadnienie stanowią tu granice poznania, przyjmujące postać poznania przedmiotowego. Temat granic wskazuje na niedoskonałości ludzkiego
myślenia w kontekście wymiernych i absolutystycznych reprezentacji rzeczywistości. Niemożliwość adekwatnego ujęcia całości rzeczywistości zostanie tutaj zobrazowana za pomocą krytyki, jaką Jaspers wymierza w stronę absolutyzujących metafizyk. W związku z opisem zaproponowanej przez Jaspersa struktury poznania artykuł wskazuje na konceptualną bliskość zagadnienia światopoglądu i metafizyki w świetle myśli przytaczanego autora.
ABSTRACT
The Limits of Cognition and the Shape of Being Based on the Thought of Karl Jaspers
The article points out the elements of Karl Jaspers’ epistemological conception that cross out the possibility of a comprehensive account of being. The key issue here is the limits of cognition, which take the form of object cognition. The theme of limits points to the inadequacies of human thinking in the context of quantifiable and absolutist representations of reality. The impossibility of adequately grasping the totality of reality will be illustrated here by means of the criticism Jaspers levelled at absolutising metaphysics. In connection with the description of the structure of cognition proposed by Jaspers, the article points out the conceptual proximity of the issue of worldview and metaphysics in the light of the thought of the cited author.
Paulina Pikiewicz
Principia, Tom 68, 2021, s. 193-213
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.008.18698Jakub Węgrecki
Principia, Tom 68, 2021, s. 215-219
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.009.18699Paweł Rojek, Tropy i uniwersalia. Badania ontologiczne, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2019.
Giulia Cirillo
Principia, Tom 68, 2021, s. 5-26
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.001.18691
It is easy to fall for a conceptual beauty and simplicity of the coherence theory of truth. But the texts in which its foundations were for the first time explicitly developed are rich in subtleties, defying a consistent interpretation and inviting various forms of criticism. That is why the following study will take one more look at the writings of Harold H. Joachim and Brand Blanshard, in order to prove that in the analyses which they proposed there is an additional, so far unrecognised element – namely the process of translation – which plays a crucial role in making their accounts valid and complete. Initially then, the article will specify how the notion of translation should be here understood. Next, key postulates of both theories will be recalled, with an indication of several potential inconsistencies which they might entail. Finally, the analysis exposes translative ground of each reconstructed model.
What will be thereby underscored, is not only the interpretative depth of Joachim’s and Blanshard’s legacy, but also significance of translation for the philosophical enquiry into the nature of truth.
Gottfried Wilhelm Leibniz
Principia, Tom 68, 2021, s. 27-42
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.002.18692Przekład Grzegorz Słowiński
Grzegorz Słowiński
Principia, Tom 68, 2021, s. 43-63
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.004.18694„De incerti aestimatione” („O szacowaniu rzeczy niepewnych”) G.W. Leibniza z 1678-ego roku stanowi próbę wyprowadzenia ogólnej metody dla rozwiązania problemu punktów, czyli podziału puli w dowolnej rundzie gry. Część wyjaśniająca zawiera szereg definicji i pomysłów pojawiających się w pismach Leibniza w poprzednich latach. Wśród nich znajduje się definicja pojęcia prawdopodobieństwa (probabilitas) kojarzonego wówczas z niezakończonym jeszcze sporem o probabilizm moralno-teologiczny. Jest to w tym wypadku skojarzenie uzasadnione faktem, że w korespondencji i późniejszych pismach Leibniz proponuje rozważać prawdopodobieństwo w znaczeniu matematycznym w przeciwieństwie do znaczenia używanego w teologii moralnej. „De incerti aestimatione” jest drugą pracą Leibniza, w której poświęca on uwagę grom, zagadnieniu ich sprawiedliwości i oczekiwanej wartości, którą nazywa nadzieją. W artykule omówiono prawne, moralne i metafizyczne konteksty pojęć probabilitas, jus (prawa) i ratio, jak również ograniczenia moralnego zastosowania pojęcia prawdopodobieństwa. Przedstawiono także rozwiązanie problemu punktów przez Leibniza, które, choć błędne, stanowi niezależną od Pascala propozycję zastosowania do tego problemu metody rekurencyjnej.
Games and Uncertain Things – a Commentary to G.W. Leibniz’s De incerti aestimatione
"De incerti aestimatione" ("On the estimation of uncertain things") by G.W. Leibniz in 1678 is an attempt to derive a general method for the problem of points, that is, the division of the stake in any round of the game. The explanatory section contains a number of definitions and ideas appearing in Leibniz's writings in earlier years. Among them is a definition of the concept of probability (probabilitas) associated at the time with the still unfinished debate over moral-theological probabilism. This association is justified in this case by the fact that in his correspondence and later writings Leibniz proposes to consider probability in a mathematical sense as opposed to the meaning used in moral theology. "De incerti aestimatione" is Leibniz's second work, in which he devotes attention to games, the issue of their justice and expected value, which he calls hope. The article discusses the legal, moral and metaphysical contexts of the concepts of probabilitas, jus (law) and ratio, as well as the limitations of the moral application of probability. Leibniz's solution to the problem of points is also presented, which, although flawed, is an independent proposal from Pascal for applying the recursive method to this problem.
Robert Grzywacz
Principia, Tom 68, 2021, s. 65-83
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.003.18693Niniejsze studium bada dialektyczny związek pomiędzy wyróżnionymi przez Paula Ricoeura dwoma emblematycznymi czynnikami ludzkiej tożsamości: harakterem i dotrzymaniem słowa. W pierwszej części tekstu zostaną wyartykułowane zarzuty co do filozoficznej doniosłości tego rozróżnienia w porządku uzasadnienia, a także podejrzenia co do jego niefilozoficznej genezy i, konsekwentnie, w odniesieniu do jego filozoficzności w porządku odkrycia. Druga część artykułu przedstawia propozycję interpretacyjną innego uzasadnienia rozważanej dialektyki – inspirowanego postsekularną myślą Jürgena Habermasa, która ponadto wyrasta z odmiennego kontekstu odkrycia, gdyż angażuje się w debatę na temat wolności z punktu widzenia naturalistycznego determinizmu i teorii ewolucji. Wydaje się zatem, iż przywołanie stanowiska wybitnego frankfurtczyka może dostarczyć interesujący kontrapunkt w stosunku do wskazanych podejrzeń.
ABSTRACT
Selfhood versus Sameness: between Christian Hope and Evolutionary Naturalism
The present study examines the dialectical relationship between the two emblematic factors of human identity distinguished by Paul Ricoeur – character and keeping one’s word. The first part of the text will articulate objections to the philosophical significance of this distinction in the order of justification, as well as suspicions about its non-philosophical genesis and, consequently, regarding its philosophicality in the order of discovery. The second part of the article presents an interpretive proposal for another justification of the dialectic under consideration – a justification inspired by the post-secular thought of Jürgen Habermas, which, moreover, grows out of a different context of discovery, as it engages in the debate on freedom from the standpoint of naturalistic determinism and evolutionary theory. It seems, therefore, that invoking the position of a prominent Frankfurter can provide an interesting counterpoint to the indicated suspicions.
Karol Klimaszyk
Principia, Tom 68, 2021, s. 85-113
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.005.18695Celem niniejszego szkicu jest opis oraz analiza figury trzeciego stosowanej przez Emmanuela Lévinasa we wszystkich trzech etapach ewolucji jego koncepcji. Tytułowe pojęcie interpretuję na płaszczyźnie antropologicznej, analizując przekształcenia terminów: il y a oraz illeite, które określam jako trzecie. Na poziomie społecznym badam stosowane przez francuskiego filozofa pojęcia: troisieme homme oraz le tiers, ujmując je razem jako trzecią stronę. Podstawową tezą uzasadnianą w pracy jest nieobecne w polskojęzycznej literaturze przedmiotu stwierdzenie, że Lévinas to przede wszystkim filozof trzeciego. Twierdzę ponadto, że figura trzeciego jest punktem wyjścia kształtowania podmiotowości, określa ewolucję koncepcji oraz warunkuje metafizykę. Na płaszczyźnie społeczno-politycznej trzeci umożliwia pozytywne uzasadnienie społeczeństwa, wpływa na przekształcenie zagadnienia odpowiedzialności, a poprzez to, w Inaczej niż być lub ponad istotą, pozwala sformułować odpowiedź na wątpliwości związane z nieograniczoną odpowiedzialnością za innego oraz z zagadnieniem przemocy w kontekście relacji etycznej. Proponuję także odmienną od powszechnej interpretację ewolucji koncepcji jako poszukiwania pozytywnego uzasadnienia relacji społecznych.
Emmanuel Lévinas’s Figure of the Third
This text aims to describe and analyse a figure of the third used by Emmanuel Lévinas in the three phases of the evolution of his concept. I interpret the term included in the title on an anthropological ground by analysing the transformations of terms: il y a and illeite, which I define as the third. On a social level, I explore the terms used by the French philosopher: troisieme homme and le tiers, defining them collectively as the third party. The basic thesis argued in the paper is the claim, absent in the Polish-language source literature, that Lévinas is most of all a philosopher of the third. I claim that the figure of the third is the starting point of the formation of subjectivity, defines the evolution of concepts and conditions metaphysics. On the socio-political level, the third defines the positive justification of society, influences the reformulation of the question of responsibility, and through this, in Otherwise than Being or Beyond Essence, makes it possible to formulate an answer to the doubts related to the unlimited responsibility for the other versus the question of violence in the context of the ethical relation. I also propose a different interpretation from the popular one of the evolution of the concept as a search for a positive justification of social relations.
Przemysław Suchanecki
Principia, Tom 68, 2021, s. 115-165
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.006.18696Niniejszy artykuł jest próbą prześledzenia drogi francuskiego filozofa Michela Foucaulta od inspirowanych jeszcze strukturalizmem, ale już odchodzących od niego, rozważań z Woli wiedzy, pierwszego tomu cyklu Historia seksualności, aż po zagadnienie troski o siebie. Pojęcie troski o siebie traktuje się tutaj jako zagadnienie kulminacyjne dla całej drogi filozoficznej Foucaulta, a jednocześnie jako najdojrzalszy jej wyraz, co próbuje się dowieść w toku artykułu. Dojrzałość oznacza tutaj tyle, że według owego projektu podmiot nie jest już postrzegany wyłącznie jako bierny wytwór gier sił wiedzy i władzy, tak jak było to prezentowane w dziełach Foucaulta z lat 60. i 70., ale dzięki własnym, skierowanym na samego siebie, działaniom, tak zwanym praktykom Siebie, potrafi on sam siebie stworzyć na nowo, w pewnym oderwaniu od zniewalających zewnętrznych wpływów. Kontekstem i kontrastem dla troski o siebie jest koncepcja poznania siebie, czysto intelektualny punkt widzenia, na rzecz którego – według Foucaulta – zrezygnowano na wiele wieków z filozoficznego badania troski o siebie. Częścią celu niniejszej pracy jest również wykazanie, że koncepcja troski o siebie pojawiła się na drodze pewnej pojęciowej ewolucji, w której jedne pojęcia, zmieniając stopniowo swoje znaczenie, przenikały w inne, aby znaleźć się w punkcie, gdzie konieczne było odwołanie się do greckiego pojęcia epimeleia heautou, oznaczającego właśnie troskę o siebie. Bezpośrednimi źródłami, które analizował Foucault, były z kolei prace filozofów stoickich i epikurejskich z I i II w.n.e., jak również Platoński dialog Alkibiades. Aby udowodnić wyżej tezę posłużono się metodą close-readingu wybranych fragmentów z prac książkowych i transkrypcji wykładów Foucaulta z lat 1976–1982. Cel pracy został w dużym stopniu osiągnięty – wykazano, że Foucault, dzięki zbadaniu różnorodnych stoickich i epikurejskich praktyk Siebie, pokazał, że gry wiedzy i władzy nie są z konieczności jedynym sposobem, w jaki może być kształtowany podmiot. Dzięki koncepcji troski o siebie Foucault zakreślił o wiele szerszy margines wolności podmiotu, niż było to w jego poprzednich pracach.
From the Will of Knowledge to the Care-of-the-Self. Michel Foucault’s Philosophy of the Subject 1976–1982
The following article is an exploration of the intellectual journey of the French philosopher Michel Foucault in its latest period, from the Will to Knowledge, first book of the History of Sexuality, up to the later idea of care-of-the-self. The idea of the care-of-the-self is treated here as the culmination of Foucault’s philosophy, as well as its most mature expression. Maturity here means that, according to this concept, the subject is not perceived as the passive outcome of games played between the forces of knowledge and power, as it was presented in the writings of Foucault from the 1960s and 1970s, but, thanks to his own actions, directed at himself, so called practices of the Self, the subject is able to create itself, in separation from the outside influences that bind him. In the context and in contrast to the idea of the care of self is the idea of self-knowledge, a solely intellectual perspective, for which – according to Foucault – the care of the self was abandoned by philosophers for many centuries. A part of the goal of this study is to demonstrate that the concept of the care of the self was introduced through a conceptual evolution, in which certain ideas, gradually changing their meanings, morphed into other ideas, to arrive at the point where the ancient Greek idea of epimeleia heautou, care of the self, was necessary to be introduced. The principal sources for Foucault’s analyses were the writings of Stoics and Epicureans from the 1st and 2nd centuries A.D., as well as the Plato’s dialogue The First Alcibiades. A method of close-reading of the published works of Foucault and the transcripts of his lectures from a period of 1976 to 1982 was used to prove the above mentioned argument. The central goal of this thesis was largely accomplished – it has been demonstrated that Foucault, by examining various Stoic and Epicurean practices of the Self, showed that the subject is not determined to be formed solely as a result of the games of knowledge and power. Thanks to the concept of care of the self, Foucault had drawn a much larger margin of freedom for the individual, than he did in his earlier works.
Wojciech Żak
Principia, Tom 68, 2021, s. 167-192
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.007.18697
Artykuł wskazuje na elementy epistemologicznej koncepcji Karla Jaspersa, które przekreślają możliwość tworzenia całościowych ujęć bytu. Kluczowe zagadnienie stanowią tu granice poznania, przyjmujące postać poznania przedmiotowego. Temat granic wskazuje na niedoskonałości ludzkiego
myślenia w kontekście wymiernych i absolutystycznych reprezentacji rzeczywistości. Niemożliwość adekwatnego ujęcia całości rzeczywistości zostanie tutaj zobrazowana za pomocą krytyki, jaką Jaspers wymierza w stronę absolutyzujących metafizyk. W związku z opisem zaproponowanej przez Jaspersa struktury poznania artykuł wskazuje na konceptualną bliskość zagadnienia światopoglądu i metafizyki w świetle myśli przytaczanego autora.
ABSTRACT
The Limits of Cognition and the Shape of Being Based on the Thought of Karl Jaspers
The article points out the elements of Karl Jaspers’ epistemological conception that cross out the possibility of a comprehensive account of being. The key issue here is the limits of cognition, which take the form of object cognition. The theme of limits points to the inadequacies of human thinking in the context of quantifiable and absolutist representations of reality. The impossibility of adequately grasping the totality of reality will be illustrated here by means of the criticism Jaspers levelled at absolutising metaphysics. In connection with the description of the structure of cognition proposed by Jaspers, the article points out the conceptual proximity of the issue of worldview and metaphysics in the light of the thought of the cited author.
Paulina Pikiewicz
Principia, Tom 68, 2021, s. 193-213
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.008.18698Jakub Węgrecki
Principia, Tom 68, 2021, s. 215-219
https://doi.org/10.4467/20843887PI.21.009.18699Paweł Rojek, Tropy i uniwersalia. Badania ontologiczne, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2019.
Data publikacji: 21.12.2020
Redaktor naczelny: Arkadiusz Chrudzimski
Marek Maciejczak
Principia, Tom 67, 2020, s. 5-25
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.001.13831Consciousness, according to one of Husserl’s characteristics, is also a system of potential moments outlined in advance. How does consciousness gain this competence? Answering the question, subsequent conditioning aspects are taken into account: (1.) the inner time consciousness that determinates the temporal structure of the word-experience (Welterfahrung) and the world consciousness (Weltbewusstsein), (2.) the network of types. The two aspects of consciousness make possible and determinate cognitive styles of present and future course of experience. The closing remarks (3.) concern the nature of types and their role as cognitive structures that integrate common knowledge with scientific knowledge. Types combined into wider structures types define the further course of experience. Ultimately, they define the scope of practical possibilities, purposes and interests of the subject, an open horizon of possible closer specification.
Keywords: the inner time consciousness, types, the object as the optimum, elementary concepts.
Husserl - świadomość jako system antycypujący dalszy bieg doświadczenia
W jednym z określeń, Husserl charakteryzuje świadomość jako systemem potencjalnych momentów wyznaczających bieg przyszłego doświadczenia. W jaki sposób świadomość zdobywa tę kompetencję? Odpowiadając na pytanie, biorę pod uwagę kolejne aspekty: (1.) wewnętrzną świadomość czasu, która określa strukturę czasową doświadczenia świata (Welterfahrung) i świadomość świata (Weltbewusstsein), (2.) sieć typów, reprezentacji. Te dwa aspekty świadomości umożliwiają i determinują style poznawcze obecnego i przyszłego przebiegu doświadczenia. Uwagi końcowe (3.) dotyczą natury typów i ich roli jako struktur poznawczych, które integrują potoczną wiedzę z wiedzą naukową. Typy połączone w szersze struktury określają dalszy, przyszły przebieg doświadczenia. Ostatecznie definiują zakres praktycznych możliwości, cele i zainteresowania podmiotu, otwarty horyzont możliwego dookreślania przedmiotów doświadczenia.
Dorota Rybarkiewicz
Principia, Tom 67, 2020, s. 27-47
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.002.13832Some changes in the environment, when attended to, result in cognitive response which may be called thinking with change. Thinking with change is similar to the “algorithm of sense detection” of metaphors. In fact, the interpretation of any kind of metaphor is framed by the general human mechanism of dealing with a change. Therefore an interpreted (meaningful) change is here called metaphorical. The first part clarifies the concepts of change and metaphor. The second part provides the characteristics of metaphorical changes. Finally, we try to answer the question if metaphorical thinking with change is rational.
Keywords: change, metaphor, metaphorical thinking, rationality, intentionality.
Metaforyczne zmiany poznawcze: na krawędzi racjonalności
Rozważania podjęte w niniejszym artykule wyrastają ze spostrzeżenia, że: (1) niektóre zmiany w otoczeniu, kiedy zostały zauważone, wzbudzają pewną odpowiedź kognitywną, którą nazwać można myśleniem zmianą i (2) owo myślenie zmianą odbywa się na wzór myślenia metaforycznego. Zatem znalezienie sensu zmiany przebiega podobnie jak znalezienie sensu nowej, świeżej metafory. W rzeczywistości jednak to interpretowanie metafory odbywa się zgodnie z kanonem myślenia inicjowanego zmianą. Najpierw przedstawiona zostanie bardzo skrótowo pewna teoria metafory. Zmiana, która uzyskała sens nazywana będzie dalej zmianą metaforyczną. Pierwsza część zawiera wyjaśnienia sposobu rozumienia obu kluczowych terminów: zmiany oraz metafory. Druga ma na celu ukazanie, jakie zmiany w otoczeniu są metaforyczne oraz zarysowanie koncepcji, w ramach której można opisać zmiany metaforyczne jako proces poznawczy. W końcu, postaram się odpowiedzieć na pytanie, czy myślenie zmianą jest racjonalne.
Grzegorz Francuz
Principia, Tom 67, 2020, s. 49-85
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.003.13833Questions about the intrinsic value of nature are not only an abstract philosophical speculation, they have a practical meaning, can inspire and motivate people to act. Environmental ethics attempts to overcome the anthropocentric and personalistic attitude of traditional ethics. It emphasizes the intrinsic value of nature, value, which is independent from humans.
Within non-anthropocentric environmental ethics there are individualistic and holistic trends. Biocentric individualism raises problems with resolving conflicts of interests of different organisms, with the hierarchy of beings, while holistic ethics does not count with the well-being of individuals. Ethical holism should be contrasted with practical holism as a methodological postulate.
The pragmatic current of ecological ethics acknowledges that the good of people and the intrinsic good of nature coincide. In a pluralistic, liberal society there should be a convergence of radical, biocentric and moderate, anthropocentric concepts of ecological ethics.
Keywords: intrinsic value, environmental ethics, anthropocentrism, biocentrism, holism, pragmatism.
Przyroda i wartość samoistna
Pytania o samoistną wartość przyrody to nie tylko abstrakcyjna spekulacja filozoficzna, mają one znaczenie praktyczne, mogą inspirować i motywować do działania. Etyka środowiskowa próbuje przezwyciężyć antropocentryczne i personalistyczne nastawienie tradycyjnej etyki. Podkreśla samoistną, niezależną od człowieka wartość przyrody.
W ramach nieantropocentrycznej etyki środowiskowej występują nurty indywidualistyczne i holistyczne. Biocentryczny indywidualizm rodzi problemy z rozstrzyganiem konfliktów interesów różnych organizmów, z hierarchizacją istot, holistyczna etyka zaś nie liczy się z dobrem jednostek. Holizmowi etycznemu należy przeciwstawić holizm praktyczny jako postulat metodologiczny.
Na gruncie pragmatycznego nurtu etyki ekologicznej uznaje się, że dobro ludzi i samoistne dobro przyrody jest zbieżne. W pluralistycznym, liberalnym społeczeństwie powinna mieć miejsce konwergencja radykalnych, biocentrycznych oraz umiarkowanych, antropocentrycznych koncepcji etyki ekologicznej.
Jerzy Pogonowski
Principia, Tom 67, 2020, s. 87-118
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.004.13834Terminy: patologia, patologiczny występują w tekstach matematycznych. Istotne jest to, że w odróżnieniu od negatywnych skojarzeń wiązanych z tymi terminami w życiu codziennym oraz w niektórych naukach (np. patologie społeczne, psychopatologie, itp.), w matematyce użycie tych terminów oznacza zwykle, że mamy do czynienia z czymś twórczym. Ten kreatywny aspekt patologii matematycznych jest tematem niniejszych refleksji. Dodam też uwagi dotyczące miar stopni dostępności poznawczej obiektów matematycznych. Niniejszy tekst opracowany został w ramach projektu badawczego NCN nr 2015/17/B/HS1/02232 Aksjomaty ekstremalne: aspekty logiczne, matematyczne i kognitywne. Prezentowany był podczas XI Polskiego Zjazdu Filozoficznego w Lublinie w 2019 roku.
Domestication of mathematical pathologies
Certain mathematical objects are called paradoxical or pathological. Such terms have negative connotations in common usage, in psychology, and in social science. However, the situation is different in mathematics. Emergence of mathematical paradoxes or pathologies always indicates a creative moment in the process of mathematical discovery. The paper contains reflections on this creative aspect of mathematical pathologies, the process of their domestication, and the cognitive accessibility of mathematical objects. The work on this paper was sponsored by the National Scientific Center research grant 2015/17/B/HS1/02232 Extremal axioms: logical, mathematical and cognitive aspects. The paper was presented during the 11th Polish Philosophical Congress in Lublin (2019).
Keywords: pathological object, counterexample, domestication of mathematical pathologies
Anna Pietryga
Principia, Tom 67, 2020, s. 119-131
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.005.13835Tradycyjna sylogistyka proponuje wysnuwanie wniosku o relacji między dwoma zbiorami z dwóch przesłanek kategorycznych, z których każda stwierdza coś o relacji łączącejjeden z tych zbiorów z trzecim (którego nazwa stanowi tzw. termin średni).
Od średniowiecza znana jest metoda sprawdzania poprawności formalnej sylogizmu na podstawie wnikliwej oceny jego składni, a od XIX wieku również metoda graficznego przedstawiania przesłanek na diagramie Venna dla trzech zbiorów, których wzajemne relacje stanowią temat sylogizmu. W diagramie tym pewną trudność stanowi pojawiająca się w wielu przypadkach niepusta suma obszarów.
W przedstawianym artykule proponuje się nową metodę przedstawienia przesłanek sylogizmu, polegającą na prezentacji obszarów, w których mogą lub muszą według przesłanek znajdować się elementy zbiorów, i tych obszarów, które z pewnością są puste. W szczególności dla niepustej sumy obszarów proponuje się wykorzystanie relacji rotalnej między dwoma obszarami tworzącymi niepustą sumę i możliwe ujednoznacznienie tej relacji przez wskazany w przesłance pusty obszar diagramu.
Rotal relation and an empty region as a tool for deciding the validity of traditional sylogism moods as exemplified by selected third figure ones
Traditional syllogistics sugests inferring a result about the binary relation between sets from the two categorical premisses each of which state something about a relation between one of them to a third set (whose name is called the middle term).
Since the Middle Ages it is known how to check the formal correctness of a syllogism by the detailed analysis of its syntax, and since the 19th century also how to present the premisses graphically on the Venn diagram for three sets, whose mutual binary relations consttute the subject of syllogistics. The non-empty sum of subregions is sometimes not very comfortable to deal with.
In the paper a new method is described for presenting syllogisms premisses, which consists in indicating the subregions, in which the premisses say some elements may or have to be located and those subregions which are announced empty. In particular, for the non-empty sum of two regions the rhotal relation is suggested together with the the possible corresponding empty region, had it been suitably indicated by one ot he premisses.
Keywords: traditional syllogistics, binary relations between sets, empty regions, Venn diagram for three sets, relation theory, non-empty sum of regions
Mariusz Oziębłowski
Principia, Tom 67, 2020, s. 133-157
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.006.13836W oparciu o koncepcję Richarda Rorty’ego oraz Hansa-Georga Gadamera poddano analizie hermeneutyczną ideę integracji estetycznej, oraz autokreacji a także omówiono ich znaczenie dla transformacji paradygmatycznej, której efektem jest społeczeństwo ponowoczesne. Przedstawiono relację pomiędzy poznawczą i integrującą funkcją doświadczenia sztuki. Wykorzystując argumentację Stanisława Ignacego Witkiewicza omówiono związki pomiędzy doświadczeniem katastrofy historycznej a możliwością transformacji paradygmatycznej. Przedstawiono powody, dla których integracja estetyczna nie może stać się narzędziem powstrzymującym katastrofę.
On experiencing catastrophe, art and postmodern society
Basing on the concept by Richard Rorty and Hans George Gadamer a hermeneutic idea of aesthetic integration and self-creation is analysed and their significance for paradigmatic transformation, which results in postmodern society, is discussed. The relation between cognitive and integrating function of experiencing the art is presented. Relations between experiencing historical catastrophes and the opportunity of paradigmatic transformation are discussed with the use of the argumentation of Stanisław Ignacy Witkiewicz. The reasons why aesthetic integration cannot become the tool to stop the catastrophe are presented.
Keuwords: Hermeneutics, aestheticization of culture, postmodernity, experiencing art, experiencing catastrophe
Włodzimierz Lorenc
Principia, Tom 67, 2020, s. 159-182
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.007.13837Nadzieja radykalna to nadzieja obecna dotąd w dyskursie religijnym. Począwszy od Nietzschego tematyka ta zaczęła się również pojawiać w dyskursie filozoficznym. Punktem wyjścia artykułu jest myśl Ernesta Blocha, który uczynił z nadziei centralną kwestię rozważań filozoficznych, choć nie udało mu się rozwinięcie tej idei. W tym względzie pierwszeństwo przypada Nietzschemu, który dążył do złączenia filozofii z problematyką nadziei. Ostatnim filozofem, którego poglądy zostaną wzięte pod uwagę jest Quentin Meillassoux, dążący w ostatnich latach do filozoficznego podtrzymania nadziej dotąd kojarzącej się z religią. Punktem docelowym rozważań, oprócz próby oceny propozycji każdego ze wspomnianych filozofów, jest sformułowanie wniosków odnoszących się do konsekwencji pojawienia się problematyki nadziei radykalnej na gruncie filozofii. Wskażę na sposób współczesnego filozofowania, który zdaje się otwierać szanse na powiązanie tej problematyki z filozofią.
Can Philosophy substitute for religion? Philosophies of Radical Hope from Nietzsche to Meillassoux
Radical hope is hope that could be found in religious discourse. Starting from Nietzsche, the concept entered also philosophical discourse. The article takes as its starting point the thought of Ernest Bloch, who placed hope at the center of philosophical thought, although, he was not able to develop the idea. In this respect, priority should be given to Nietzsche, whose views were taken up by Quentin Meillasoux, who has been aiming to philosophically uphold hope that has been usually associated with religion. The end point of the present deliberation, in addition to an attempt at evaluating the abovementioned philosophers’ propositions, is formulation conclusions concerning the consequences of the appearance of the problematics of radical hope in the field of philosophy. I will point to a way of contemporary practice of philosophy, which appears to open up opportunities to tie in this problematics with philosophy.
Keywords: hope, radical hope, philosophy, religion, Bloch, Nietzsche, Meillassoux
Andrzej Sołtys
Principia, Tom 67, 2020, s. 183-207
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.009.13839W kontekście wielości pojęć osoby i ich znaczenia dla sposobu organizowania przez człowieka życia jednostkowego i społecznego, sprawą kluczową jest zwrot w kierunku realistycznego pojęcia osoby. W niniejszym studium przeprowadzono krytyczną analizę kilku wybranych relacjonalnych koncepcji osoby z pozycji tomizmu egzystencjalnego. W efekcie przeprowadzonej analizy potwierdzono założoną hipotezę, iż wybrane relacjonalne koncepcje osoby mają charakter aprioryczny, jednakże tylko w odniesieniu do istoty osoby. Studium odpowiada na pytanie, dlaczego analizowane koncepcje nie wyjaśniają samej istoty realnej osoby ludzkiej, a tylko wskazują na jej cechy rozpoznawcze, opisując egzystencję i drogi spełniania się osoby.
In search of a realistic concept of person
In the context of the multiplicity of concepts of the person and their importance for the way in which man organizes his individual and social life, a turn toward a realistic concept of the person is crucial. In this study, a critical analysis of several selected relational concepts of the person from the position of existential Thomism is carried out. As a result of the analysis, the assumed hypothesis was confirmed that the selected relational conceptions of the person are a priori, however, only with regard to the essence of the person. The study answers the question of why the analysed concepts do not explain the very essence of the real human person, but only point to its identifying features, describing the existence and ways of fulfilment of person.
Keywords: analogy, existence, human being, existence, person, relationship, realism
Joanna Skurzak
Principia, Tom 67, 2020, s. 209-232
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.010.13840Celem artykułu jest przeanalizowanie specyficznego rozumienia współczesnego ateizmu, który 1) powstał we francuskim środowisku filozoficznym w XX i XXI wieku; 2) łączy w sobie krytykę religii (mniej czy bardziej radykalną) z pozytywną propozycją zastąpienia tradycyjnej duchowości religijnej duchowością ateistyczną.
Celem badań nad taką duchowością jest weryfikacja następujących hipotez badawczych: 1) „nowa duchowość” jest propozycją alternatywną dla tradycyjnych „duchowości religijnych”, adresowaną do ludzi o przekonaniach ateistycznych; 2) nowa „świecka duchowość” w wielu aspektach jest zbieżna z duchowością religijną, zasadnicza różnica pojawia się w kwestiach rozumienia nieśmiertelności człowieka i sposobu przezwyciężania lęku przed śmiercią; 3) „duchowość ateistyczna”, jako uzupełnienie krytyki postaw religijnych, może przyczynić się do konwersji osób tradycyjnie religijnych i przyjęcia przez nich duchowości, która nie odwołuje się do osobowej Transcendencji. Badania zostaną przeprowadzone na podstawie krytycznej analizy tekstów czterech francuskich myślicieli: M. Onfray’a, L. Ferry’ego, M. Gaucheta i A. Comte-Sponville’a.
French atheist sprituality
The purpose of the article is the analysis of a specific understanding of contemporary atheism, which 1) arose in the French philosophical circles in the 20th and 21st century; 2) combines a critique of religion (more or less radical) with a positive proposal of replacing traditional religious spirituality with an atheist spirituality. The goal of this research is to verify the following hypotheses: 1) a “new spirituality” is an proposal alternative to traditional “religious spiritualities”, addressing atheits; 2) this new “secular spirituality” is in many aspects similar to religious spirituality, with its difference being the new ways of understanding immortality and the ways of overcoming the fear of death; 3) “atheist spirituality”, as a support for the criticque of religious positions, may encourage traditionally religious people to accept a spirituality that requires no relation to personalized Transcendence.Research will be conducted on the base of a critical analysis of the sources of four French thinkers: M. Onfray, L. Ferry, M. Gauchet and A. Comte-Sponville.
Keywords: Atheism, new spirituality, philosophy of religion, French philosophy of religion
Dorota Sepczyńska
Principia, Tom 67, 2020, s. 233-267
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.011.13841
Is Edward Abramowski an ethicist of care?
Part II. The comparison of the ethics of care and the ethics of friendship
These two papers contribute to the research tendency that seeks an analogy between the ethics of care and other ethical theories. The purpose of this study is to compare the ethics of care with Edward Abramowski’s moral theory. The critical appraisal of both theories requires the reconstruction and confrontation of issues such as friendship‑brotherhood‑care, response to the needs of others, and making friendship‑brotherhood‑care public. The analysis of philosophical sources was carried out with the use of tools from hermeneutics and the history of ideas. In the case of the ethics of care, both the theories of direct caring relations and of group, institutional caring relations were examined. The analysis of Abramowski’s philosophy is focused on the ethics of friendship. In Part I, the ethics of care and the ethics of friendship are presented. Part II refers the results obtained from the analysis of the ethics of friendship to the theses and arguments which feature in the ethics of care.
Keywords: care, brotherhood, friendship, mutual aid, relationship, egoism, altruism, democracy, capitalism, socialism
Czy Edward Abramowski jest etykiem troski?
Część II. Porównanie etyki troski i etyki przyjaźni
Seria dwóch artykułów wpisuje się w tendencję badawczą poszukującą analogii pomiędzy etyką troski a innymi teoriami etycznymi. Celem pracy jest porównanie etyki troski i teorii moralnej Edwarda Abramowskiego. Krytyczne badanie obu teorii polega na odtworzeniu i konfrontacji rozumienia takich zagadnień, jak: przyjaźń – braterstwo – troska, źródła reakcji na potrzeby innego, upublicznienie przyjaźni – braterstwa – troski. Do jego realizacji wykorzystano analizę tekstów filozoficznych przeprowadzoną z uwzględnieniem narzędzi hermeneutyki i historii idei. W przypadku etyki troski badaniu poddano zarówno teorie bezpośrednich relacji opiekuńczych, jak i teorie relacji pośrednich, międzygrupowych, zinstytucjonalizowanych. Przedmiotem analizy w filozofii Abramowskiego stała się etyka przyjaźni. W pierwszym artykule zaprezentowano etykę troski oraz etykę przyjaźni. W drugim odniesiono pozyskane wyniki
analiz etyki przyjaźni do tez i argumentacji obecnych w etyce troski.
Marek Maciejczak
Principia, Tom 67, 2020, s. 5-25
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.001.13831Consciousness, according to one of Husserl’s characteristics, is also a system of potential moments outlined in advance. How does consciousness gain this competence? Answering the question, subsequent conditioning aspects are taken into account: (1.) the inner time consciousness that determinates the temporal structure of the word-experience (Welterfahrung) and the world consciousness (Weltbewusstsein), (2.) the network of types. The two aspects of consciousness make possible and determinate cognitive styles of present and future course of experience. The closing remarks (3.) concern the nature of types and their role as cognitive structures that integrate common knowledge with scientific knowledge. Types combined into wider structures types define the further course of experience. Ultimately, they define the scope of practical possibilities, purposes and interests of the subject, an open horizon of possible closer specification.
Keywords: the inner time consciousness, types, the object as the optimum, elementary concepts.
Husserl - świadomość jako system antycypujący dalszy bieg doświadczenia
W jednym z określeń, Husserl charakteryzuje świadomość jako systemem potencjalnych momentów wyznaczających bieg przyszłego doświadczenia. W jaki sposób świadomość zdobywa tę kompetencję? Odpowiadając na pytanie, biorę pod uwagę kolejne aspekty: (1.) wewnętrzną świadomość czasu, która określa strukturę czasową doświadczenia świata (Welterfahrung) i świadomość świata (Weltbewusstsein), (2.) sieć typów, reprezentacji. Te dwa aspekty świadomości umożliwiają i determinują style poznawcze obecnego i przyszłego przebiegu doświadczenia. Uwagi końcowe (3.) dotyczą natury typów i ich roli jako struktur poznawczych, które integrują potoczną wiedzę z wiedzą naukową. Typy połączone w szersze struktury określają dalszy, przyszły przebieg doświadczenia. Ostatecznie definiują zakres praktycznych możliwości, cele i zainteresowania podmiotu, otwarty horyzont możliwego dookreślania przedmiotów doświadczenia.
Dorota Rybarkiewicz
Principia, Tom 67, 2020, s. 27-47
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.002.13832Some changes in the environment, when attended to, result in cognitive response which may be called thinking with change. Thinking with change is similar to the “algorithm of sense detection” of metaphors. In fact, the interpretation of any kind of metaphor is framed by the general human mechanism of dealing with a change. Therefore an interpreted (meaningful) change is here called metaphorical. The first part clarifies the concepts of change and metaphor. The second part provides the characteristics of metaphorical changes. Finally, we try to answer the question if metaphorical thinking with change is rational.
Keywords: change, metaphor, metaphorical thinking, rationality, intentionality.
Metaforyczne zmiany poznawcze: na krawędzi racjonalności
Rozważania podjęte w niniejszym artykule wyrastają ze spostrzeżenia, że: (1) niektóre zmiany w otoczeniu, kiedy zostały zauważone, wzbudzają pewną odpowiedź kognitywną, którą nazwać można myśleniem zmianą i (2) owo myślenie zmianą odbywa się na wzór myślenia metaforycznego. Zatem znalezienie sensu zmiany przebiega podobnie jak znalezienie sensu nowej, świeżej metafory. W rzeczywistości jednak to interpretowanie metafory odbywa się zgodnie z kanonem myślenia inicjowanego zmianą. Najpierw przedstawiona zostanie bardzo skrótowo pewna teoria metafory. Zmiana, która uzyskała sens nazywana będzie dalej zmianą metaforyczną. Pierwsza część zawiera wyjaśnienia sposobu rozumienia obu kluczowych terminów: zmiany oraz metafory. Druga ma na celu ukazanie, jakie zmiany w otoczeniu są metaforyczne oraz zarysowanie koncepcji, w ramach której można opisać zmiany metaforyczne jako proces poznawczy. W końcu, postaram się odpowiedzieć na pytanie, czy myślenie zmianą jest racjonalne.
Grzegorz Francuz
Principia, Tom 67, 2020, s. 49-85
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.003.13833Questions about the intrinsic value of nature are not only an abstract philosophical speculation, they have a practical meaning, can inspire and motivate people to act. Environmental ethics attempts to overcome the anthropocentric and personalistic attitude of traditional ethics. It emphasizes the intrinsic value of nature, value, which is independent from humans.
Within non-anthropocentric environmental ethics there are individualistic and holistic trends. Biocentric individualism raises problems with resolving conflicts of interests of different organisms, with the hierarchy of beings, while holistic ethics does not count with the well-being of individuals. Ethical holism should be contrasted with practical holism as a methodological postulate.
The pragmatic current of ecological ethics acknowledges that the good of people and the intrinsic good of nature coincide. In a pluralistic, liberal society there should be a convergence of radical, biocentric and moderate, anthropocentric concepts of ecological ethics.
Keywords: intrinsic value, environmental ethics, anthropocentrism, biocentrism, holism, pragmatism.
Przyroda i wartość samoistna
Pytania o samoistną wartość przyrody to nie tylko abstrakcyjna spekulacja filozoficzna, mają one znaczenie praktyczne, mogą inspirować i motywować do działania. Etyka środowiskowa próbuje przezwyciężyć antropocentryczne i personalistyczne nastawienie tradycyjnej etyki. Podkreśla samoistną, niezależną od człowieka wartość przyrody.
W ramach nieantropocentrycznej etyki środowiskowej występują nurty indywidualistyczne i holistyczne. Biocentryczny indywidualizm rodzi problemy z rozstrzyganiem konfliktów interesów różnych organizmów, z hierarchizacją istot, holistyczna etyka zaś nie liczy się z dobrem jednostek. Holizmowi etycznemu należy przeciwstawić holizm praktyczny jako postulat metodologiczny.
Na gruncie pragmatycznego nurtu etyki ekologicznej uznaje się, że dobro ludzi i samoistne dobro przyrody jest zbieżne. W pluralistycznym, liberalnym społeczeństwie powinna mieć miejsce konwergencja radykalnych, biocentrycznych oraz umiarkowanych, antropocentrycznych koncepcji etyki ekologicznej.
Jerzy Pogonowski
Principia, Tom 67, 2020, s. 87-118
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.004.13834Terminy: patologia, patologiczny występują w tekstach matematycznych. Istotne jest to, że w odróżnieniu od negatywnych skojarzeń wiązanych z tymi terminami w życiu codziennym oraz w niektórych naukach (np. patologie społeczne, psychopatologie, itp.), w matematyce użycie tych terminów oznacza zwykle, że mamy do czynienia z czymś twórczym. Ten kreatywny aspekt patologii matematycznych jest tematem niniejszych refleksji. Dodam też uwagi dotyczące miar stopni dostępności poznawczej obiektów matematycznych. Niniejszy tekst opracowany został w ramach projektu badawczego NCN nr 2015/17/B/HS1/02232 Aksjomaty ekstremalne: aspekty logiczne, matematyczne i kognitywne. Prezentowany był podczas XI Polskiego Zjazdu Filozoficznego w Lublinie w 2019 roku.
Domestication of mathematical pathologies
Certain mathematical objects are called paradoxical or pathological. Such terms have negative connotations in common usage, in psychology, and in social science. However, the situation is different in mathematics. Emergence of mathematical paradoxes or pathologies always indicates a creative moment in the process of mathematical discovery. The paper contains reflections on this creative aspect of mathematical pathologies, the process of their domestication, and the cognitive accessibility of mathematical objects. The work on this paper was sponsored by the National Scientific Center research grant 2015/17/B/HS1/02232 Extremal axioms: logical, mathematical and cognitive aspects. The paper was presented during the 11th Polish Philosophical Congress in Lublin (2019).
Keywords: pathological object, counterexample, domestication of mathematical pathologies
Anna Pietryga
Principia, Tom 67, 2020, s. 119-131
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.005.13835Tradycyjna sylogistyka proponuje wysnuwanie wniosku o relacji między dwoma zbiorami z dwóch przesłanek kategorycznych, z których każda stwierdza coś o relacji łączącejjeden z tych zbiorów z trzecim (którego nazwa stanowi tzw. termin średni).
Od średniowiecza znana jest metoda sprawdzania poprawności formalnej sylogizmu na podstawie wnikliwej oceny jego składni, a od XIX wieku również metoda graficznego przedstawiania przesłanek na diagramie Venna dla trzech zbiorów, których wzajemne relacje stanowią temat sylogizmu. W diagramie tym pewną trudność stanowi pojawiająca się w wielu przypadkach niepusta suma obszarów.
W przedstawianym artykule proponuje się nową metodę przedstawienia przesłanek sylogizmu, polegającą na prezentacji obszarów, w których mogą lub muszą według przesłanek znajdować się elementy zbiorów, i tych obszarów, które z pewnością są puste. W szczególności dla niepustej sumy obszarów proponuje się wykorzystanie relacji rotalnej między dwoma obszarami tworzącymi niepustą sumę i możliwe ujednoznacznienie tej relacji przez wskazany w przesłance pusty obszar diagramu.
Rotal relation and an empty region as a tool for deciding the validity of traditional sylogism moods as exemplified by selected third figure ones
Traditional syllogistics sugests inferring a result about the binary relation between sets from the two categorical premisses each of which state something about a relation between one of them to a third set (whose name is called the middle term).
Since the Middle Ages it is known how to check the formal correctness of a syllogism by the detailed analysis of its syntax, and since the 19th century also how to present the premisses graphically on the Venn diagram for three sets, whose mutual binary relations consttute the subject of syllogistics. The non-empty sum of subregions is sometimes not very comfortable to deal with.
In the paper a new method is described for presenting syllogisms premisses, which consists in indicating the subregions, in which the premisses say some elements may or have to be located and those subregions which are announced empty. In particular, for the non-empty sum of two regions the rhotal relation is suggested together with the the possible corresponding empty region, had it been suitably indicated by one ot he premisses.
Keywords: traditional syllogistics, binary relations between sets, empty regions, Venn diagram for three sets, relation theory, non-empty sum of regions
Mariusz Oziębłowski
Principia, Tom 67, 2020, s. 133-157
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.006.13836W oparciu o koncepcję Richarda Rorty’ego oraz Hansa-Georga Gadamera poddano analizie hermeneutyczną ideę integracji estetycznej, oraz autokreacji a także omówiono ich znaczenie dla transformacji paradygmatycznej, której efektem jest społeczeństwo ponowoczesne. Przedstawiono relację pomiędzy poznawczą i integrującą funkcją doświadczenia sztuki. Wykorzystując argumentację Stanisława Ignacego Witkiewicza omówiono związki pomiędzy doświadczeniem katastrofy historycznej a możliwością transformacji paradygmatycznej. Przedstawiono powody, dla których integracja estetyczna nie może stać się narzędziem powstrzymującym katastrofę.
On experiencing catastrophe, art and postmodern society
Basing on the concept by Richard Rorty and Hans George Gadamer a hermeneutic idea of aesthetic integration and self-creation is analysed and their significance for paradigmatic transformation, which results in postmodern society, is discussed. The relation between cognitive and integrating function of experiencing the art is presented. Relations between experiencing historical catastrophes and the opportunity of paradigmatic transformation are discussed with the use of the argumentation of Stanisław Ignacy Witkiewicz. The reasons why aesthetic integration cannot become the tool to stop the catastrophe are presented.
Keuwords: Hermeneutics, aestheticization of culture, postmodernity, experiencing art, experiencing catastrophe
Włodzimierz Lorenc
Principia, Tom 67, 2020, s. 159-182
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.007.13837Nadzieja radykalna to nadzieja obecna dotąd w dyskursie religijnym. Począwszy od Nietzschego tematyka ta zaczęła się również pojawiać w dyskursie filozoficznym. Punktem wyjścia artykułu jest myśl Ernesta Blocha, który uczynił z nadziei centralną kwestię rozważań filozoficznych, choć nie udało mu się rozwinięcie tej idei. W tym względzie pierwszeństwo przypada Nietzschemu, który dążył do złączenia filozofii z problematyką nadziei. Ostatnim filozofem, którego poglądy zostaną wzięte pod uwagę jest Quentin Meillassoux, dążący w ostatnich latach do filozoficznego podtrzymania nadziej dotąd kojarzącej się z religią. Punktem docelowym rozważań, oprócz próby oceny propozycji każdego ze wspomnianych filozofów, jest sformułowanie wniosków odnoszących się do konsekwencji pojawienia się problematyki nadziei radykalnej na gruncie filozofii. Wskażę na sposób współczesnego filozofowania, który zdaje się otwierać szanse na powiązanie tej problematyki z filozofią.
Can Philosophy substitute for religion? Philosophies of Radical Hope from Nietzsche to Meillassoux
Radical hope is hope that could be found in religious discourse. Starting from Nietzsche, the concept entered also philosophical discourse. The article takes as its starting point the thought of Ernest Bloch, who placed hope at the center of philosophical thought, although, he was not able to develop the idea. In this respect, priority should be given to Nietzsche, whose views were taken up by Quentin Meillasoux, who has been aiming to philosophically uphold hope that has been usually associated with religion. The end point of the present deliberation, in addition to an attempt at evaluating the abovementioned philosophers’ propositions, is formulation conclusions concerning the consequences of the appearance of the problematics of radical hope in the field of philosophy. I will point to a way of contemporary practice of philosophy, which appears to open up opportunities to tie in this problematics with philosophy.
Keywords: hope, radical hope, philosophy, religion, Bloch, Nietzsche, Meillassoux
Andrzej Sołtys
Principia, Tom 67, 2020, s. 183-207
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.009.13839W kontekście wielości pojęć osoby i ich znaczenia dla sposobu organizowania przez człowieka życia jednostkowego i społecznego, sprawą kluczową jest zwrot w kierunku realistycznego pojęcia osoby. W niniejszym studium przeprowadzono krytyczną analizę kilku wybranych relacjonalnych koncepcji osoby z pozycji tomizmu egzystencjalnego. W efekcie przeprowadzonej analizy potwierdzono założoną hipotezę, iż wybrane relacjonalne koncepcje osoby mają charakter aprioryczny, jednakże tylko w odniesieniu do istoty osoby. Studium odpowiada na pytanie, dlaczego analizowane koncepcje nie wyjaśniają samej istoty realnej osoby ludzkiej, a tylko wskazują na jej cechy rozpoznawcze, opisując egzystencję i drogi spełniania się osoby.
In search of a realistic concept of person
In the context of the multiplicity of concepts of the person and their importance for the way in which man organizes his individual and social life, a turn toward a realistic concept of the person is crucial. In this study, a critical analysis of several selected relational concepts of the person from the position of existential Thomism is carried out. As a result of the analysis, the assumed hypothesis was confirmed that the selected relational conceptions of the person are a priori, however, only with regard to the essence of the person. The study answers the question of why the analysed concepts do not explain the very essence of the real human person, but only point to its identifying features, describing the existence and ways of fulfilment of person.
Keywords: analogy, existence, human being, existence, person, relationship, realism
Joanna Skurzak
Principia, Tom 67, 2020, s. 209-232
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.010.13840Celem artykułu jest przeanalizowanie specyficznego rozumienia współczesnego ateizmu, który 1) powstał we francuskim środowisku filozoficznym w XX i XXI wieku; 2) łączy w sobie krytykę religii (mniej czy bardziej radykalną) z pozytywną propozycją zastąpienia tradycyjnej duchowości religijnej duchowością ateistyczną.
Celem badań nad taką duchowością jest weryfikacja następujących hipotez badawczych: 1) „nowa duchowość” jest propozycją alternatywną dla tradycyjnych „duchowości religijnych”, adresowaną do ludzi o przekonaniach ateistycznych; 2) nowa „świecka duchowość” w wielu aspektach jest zbieżna z duchowością religijną, zasadnicza różnica pojawia się w kwestiach rozumienia nieśmiertelności człowieka i sposobu przezwyciężania lęku przed śmiercią; 3) „duchowość ateistyczna”, jako uzupełnienie krytyki postaw religijnych, może przyczynić się do konwersji osób tradycyjnie religijnych i przyjęcia przez nich duchowości, która nie odwołuje się do osobowej Transcendencji. Badania zostaną przeprowadzone na podstawie krytycznej analizy tekstów czterech francuskich myślicieli: M. Onfray’a, L. Ferry’ego, M. Gaucheta i A. Comte-Sponville’a.
French atheist sprituality
The purpose of the article is the analysis of a specific understanding of contemporary atheism, which 1) arose in the French philosophical circles in the 20th and 21st century; 2) combines a critique of religion (more or less radical) with a positive proposal of replacing traditional religious spirituality with an atheist spirituality. The goal of this research is to verify the following hypotheses: 1) a “new spirituality” is an proposal alternative to traditional “religious spiritualities”, addressing atheits; 2) this new “secular spirituality” is in many aspects similar to religious spirituality, with its difference being the new ways of understanding immortality and the ways of overcoming the fear of death; 3) “atheist spirituality”, as a support for the criticque of religious positions, may encourage traditionally religious people to accept a spirituality that requires no relation to personalized Transcendence.Research will be conducted on the base of a critical analysis of the sources of four French thinkers: M. Onfray, L. Ferry, M. Gauchet and A. Comte-Sponville.
Keywords: Atheism, new spirituality, philosophy of religion, French philosophy of religion
Dorota Sepczyńska
Principia, Tom 67, 2020, s. 233-267
https://doi.org/10.4467/20843887PI.20.011.13841
Is Edward Abramowski an ethicist of care?
Part II. The comparison of the ethics of care and the ethics of friendship
These two papers contribute to the research tendency that seeks an analogy between the ethics of care and other ethical theories. The purpose of this study is to compare the ethics of care with Edward Abramowski’s moral theory. The critical appraisal of both theories requires the reconstruction and confrontation of issues such as friendship‑brotherhood‑care, response to the needs of others, and making friendship‑brotherhood‑care public. The analysis of philosophical sources was carried out with the use of tools from hermeneutics and the history of ideas. In the case of the ethics of care, both the theories of direct caring relations and of group, institutional caring relations were examined. The analysis of Abramowski’s philosophy is focused on the ethics of friendship. In Part I, the ethics of care and the ethics of friendship are presented. Part II refers the results obtained from the analysis of the ethics of friendship to the theses and arguments which feature in the ethics of care.
Keywords: care, brotherhood, friendship, mutual aid, relationship, egoism, altruism, democracy, capitalism, socialism
Czy Edward Abramowski jest etykiem troski?
Część II. Porównanie etyki troski i etyki przyjaźni
Seria dwóch artykułów wpisuje się w tendencję badawczą poszukującą analogii pomiędzy etyką troski a innymi teoriami etycznymi. Celem pracy jest porównanie etyki troski i teorii moralnej Edwarda Abramowskiego. Krytyczne badanie obu teorii polega na odtworzeniu i konfrontacji rozumienia takich zagadnień, jak: przyjaźń – braterstwo – troska, źródła reakcji na potrzeby innego, upublicznienie przyjaźni – braterstwa – troski. Do jego realizacji wykorzystano analizę tekstów filozoficznych przeprowadzoną z uwzględnieniem narzędzi hermeneutyki i historii idei. W przypadku etyki troski badaniu poddano zarówno teorie bezpośrednich relacji opiekuńczych, jak i teorie relacji pośrednich, międzygrupowych, zinstytucjonalizowanych. Przedmiotem analizy w filozofii Abramowskiego stała się etyka przyjaźni. W pierwszym artykule zaprezentowano etykę troski oraz etykę przyjaźni. W drugim odniesiono pozyskane wyniki
analiz etyki przyjaźni do tez i argumentacji obecnych w etyce troski.
Data publikacji: 20.12.2019
Redaktor naczelny: Krzysztof Guczalski
Redaktor tomu: Marcin Waligóra
Susana Cadilha
Principia, Tom 66, 2019, s. 5-33
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.001.11634An Unrealistic Account of Moral Reasons
In this paper I will analyze John McDowell’s broad account of practical rationality and moral reasons, which he mainly puts forward in his articles “Are moral requirements hypothetical imperatives?” (1978) and “Might there be external reasons?” (1995). My main aim is to argue that from a philosophical perspective, no less than from an empirical one, McDowell’s account of practical rationality is not a realistic one. From a philosophical point of view, I will argue that his intellectualist account is not convincing; and if we consider his virtue-ethical ideal of practical rationality in light of the model of human cognition, we also realize that moral behavior is not immune to cognitive biases and does not always flow from robust traits of character like virtues. At the same time, this puts at stake his strong thesis of moral autonomy – the idea that with the ‘onset of reason’ moral beings are no longer determined by ‘first nature’ features.
Keywords: John McDowell, practical rationality, moral reasons, virtue ethics, second nature.
Nierealistyczne ujęcie racji moralnych
W niniejszym artykule analizuję szerokie ujęcie praktycznej racjonalności i racji moralnych Johna McDowella, które przedstawia głównie w swoich artykułach “Are moral requirements hypothetical imperatives?” (1978) i “Might there be external reasons?” (1995). Moim głównym celem jest pokazanie, że z perspektywy filozoficznej, nie mniej niż empirycznej, jego ujęcie praktycznej racjonalności nie jest realistyczne. Argumentuję, że z filozoficznego punktu widzenia jego intelektualistyczne ujęcie nie jest przekonujące; a jeśli jego ideał praktycznej racjonalności oparty na etyce cnoty rozważymy w świetle modelu ludzkiego poznania, zdamy sobie również sprawę, że zachowanie moralne nie jest odporne na kognitywne uprzedzenia i nie zawsze wypływa z wyrazistych cech charakteru takich jak cnoty. Tym samym podważa to jego mocną tezę autonomii moralnej – mianowicie ideę, że z „nadejściem rozumu” istoty moralne nie są już zdeterminowane przez cechy „pierwszej natury”.
Gabriel Bednarz
Principia, Tom 66, 2019, s. 35-58
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.002.11635Keywords: Chwistek, reality, axiom, ontology, aesthetics
Czy ontologię można powiązać z estetyką? Przypadek Leona Chwistka
Brian Leiter
Principia, Tom 66, 2019, s. 59-85
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.003.11636Why Tolerate Religion?
The majority of legal systems in Western democracies accord special treatment to religions, e.g. exemptions from generally applicable laws if they conflict with religious convictions. Other beliefs do not usually enjoy such far‑reaching tolerance on the part of the state. The article raises the question of how granting such privilege to religious views can be justified. Arguments of some philosophers (e.g. Thomas Hobbes’) which suggest that an intolerant attitude might sometimes be disadvantageous are in fact only instrumental, and do not prove that tolerance is a moral virtue. This last claim only follows from the arguments of John Stuart Mill and John Rawls, who exemplify two basic approaches in ethics, i.e. utilitarianism and deontology. None of the analyzed arguments for freedom of conscience and religion distinguishes between religious and other beliefs, which suggests that the existing differences in their moral and legal treatment cannot be justified. Therefore, the question arises of whether legal regulations regarding religious and other beliefs should not be equated, so that religious views are not privileged.
Keywords: toleration, religion, freedom of conscience and religion, arguments for toleration, John Stuart Mill, John Rawls
Dlaczego tolerować religię?
Większość systemów prawnych zachodnich demokracji zawiera uregulowania przyznające specjalne przywileje religiom, w szczególności zaś zwolnienia z niektórych powszechnie obowiązujących praw, jeśli te wchodzą w konflikt z przeświadczeniami religijnymi. Tak daleko idącą tolerancją ze strony państwa zwykle nie cieszą się inne, podobnie silnie żywione przekonania. Artykuł stawia pytanie, jak można uzasadnić tego rodzaju uprzywilejowanie poglądów religijnych. Argumenty niektórych filozofów (np. Thomasa Hobbesa) – sugerujące zwykłą nieopłacalność postawy nietolerancyjnej – mają charakter instrumentalny i w żaden sposób nie dowodzą, iż tolerancja miałaby być cnotą moralną. Wynika to dopiero z argumentów Johna Stuarta Milla i Johna Rawlsa, egzemplifikujących, odpowiednio, utylitaryzm i deontologię. Żaden z analizowanych argumentów na rzecz wolności sumienia i wyznania nie odróżnia pomiędzy przeświadczeniami religijnymi i innymi, co sugeruje, że istniejące różnice w ich moralnym i prawnym traktowaniu nie znajdują uzasadnienia. Powstaje zatem pytanie, czy uregulowania prawne wobec przeświadczeń religijnych i innych nie powinny zostać zrównane, tak aby poglądy religijne nie były uprzywilejowane.
Dorota Sepczyńska
Principia, Tom 66, 2019, s. 86-125
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.004.11637Krzysztof Moraczewski
Principia, Tom 66, 2019, s. 127-163
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.005.11638Cultural images of the world as a condition for the autonomy of music.
The general aim of the essay is to pose the question of the relationship between the elements of a socially shared, general image of the world (using Aaron Gurevich’s terminology) and the possibility of constructing the idea of autonomous music. Musical autonomy is understood here as the thesis that the order of music is independent from any other order, e.g. social, cultural etc. Hence the focus of these considerations is on cultural images of music that situate music beyond external social conditions. Several possibilities of this type are considered, such as the Pythagorean connection between music and the cosmic order, the Iranian concept of Aša, and the ancient Chinese connection between music and the cosmo-political order. Shamanism is considered as a possible archaic source for this kind of mental operation. These considerations do not aim at any kind of archaistic reduction, but rather at describing the cultural-historical conditions that made the very idea of autonomous music possible.
Keywords: music, musical culture, aesthetic autonomy, image of the world, history of culture
Elementy kulturowego obrazu świata jako warunek autonomizacji muzyki.
Celem artykułu jest postawienie pytania o zależność między elementami społecznie podzielanego, ogólnego obrazu świata (w terminologii Aarona Gurevicha) a możliwością ukonstytuowania idei autonomii muzyki. Autonomia ta rozumiana jest jako teza o niewywiedlności zasad muzyki z odmiennych względem niej porządków: społecznych, kulturowych, itp. Przedmiotem rozważań są zatem takie kulturowe obrazy muzyki, które usuwają ją ze społecznej empirii poprzez powiązanie z porządkiem innego rodzaju. Omówionych zostaje kilka możliwości tego typu, w tym pitagorejskie skojarzenie muzyki z ideą kosmosu, perskie z ideą Aša, czy chińskie z porządkiem kosmogonicznym i politycznym zarazem. Jako możliwe archaiczne podłoże dla tego rodzaju operacji podany zostaje przykład szamanizmu. Celem rozważań nie jest przy tym redukcja autonomistycznego myślenia o muzyce do archaicznych obrazów świata, lecz poszukiwanie historyczno-kulturowych warunków, które umożliwiły późniejszą konstrukcję idei muzyki autonomicznej.
Marcin Trzęsiok
Principia, Tom 66, 2019, s. 163-185
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.006.11639Music as theophany? Questions for George Steiner
Music occupies a special place in George Steiner’s thinking: “Three areas: the essence and name of God, higher mathematics and music (what is the connection between them?) are located at the limits of language” (Steiner, Errata). The seemingly rhetorical question in parentheses turns out to be a source of deep controversy, the essence of which is revealed in historical-genealogical reflection. Steiner attempts to incorporate Romantic metaphysics within the traditional scholastic symbiosis of Biblical creationism and Pythagoreanism, which reveals his philosophy of music to be entangled in a range of contradictions. On the one hand, a critical reading of Steiner's works uncovers the difficulties posed by the attempt to reconcile pre- and post-Enlightenment culture; on the other hand, the still unused opportunities offered by Romanticism and its modernist continuations are clearly visible. Musical aesthetics, rooted in the idea of infinity, plays a crucial role in these divagations.
Keywords: George Steiner, Arnold Schönberg, musical aesthetics, philosophy of religion, romanticism
Muzyka jako teofania? Pytania do George’a Steinera
W myśleniu George’a Steinera muzyka zajmuje miejsce szczególne: „Trzy obszary: istota i imię Boga, wyższa matematyka oraz muzyka (jaki między nimi związek?) stanowią warunki graniczne mowy” (Steiner, Errata). Wtrącone w nawiasie pytanie, pozornie retoryczne, okazuje się źródłem zasadniczej kontrowersji, której sedno odsłania się w refleksji historyczno-genealogicznej. Steiner stara się bowiem do tradycyjnej, scholastycznej symbiozy biblijnego kreacjonizmu i pitagoreizmu włączyć metafizykę romantyczną, w efekcie czego jego filozofia muzyki wykazuje cały szereg sprzeczności. Z krytycznej lektury dzieł Steinera wyłania się, z jednej strony, obraz trudności, jakie stwarza próba pogodzenia kultury przed- i pooświeceniowej; z drugiej jednak zarysowują się wyraźniej wciąż niewykorzystane możliwości, jakie otworzył romantyzm i jego modernistyczne kontynuacje. Estetyka muzyczna, zagnieżdżona w idei nieskończoności, odgrywa w tych dywagacjach doniosłą rolę.
Krzysztof Szwajgier
Principia, Tom 66, 2019, s. 187-208
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.007.11640Arche and Arte. The Basic Dualism from the Spirit of Music
The arche–arte dualism (concrete–abstract) is fundamental and basic, due to its universality and comprehensive generative function. This duality characterizes our actions in every dimension, and is thus necessarily involved in cognitive and creative acts. The “arteic” includes the categories of consciousness, consideration, calculation, ordering, knowledge, intellect, and artificiality. On the other hand, the “archeic” refers to that which is, in us, subconscious, eternal, primordial, innate, instinctive, and natural. When this basic duality is posited at the outset, it furnishes an analytical‑interpretative‑synthesizing tool that can be applied to diverse facts. The omnipresence and explanatory potential of the arche‑arte dualism are illustrated through musical examples. The dual nature of sound is thereby revealed to be a structural model for the subconscious sensations that music evokes in us.
Keywords: arche, arte, dualism, music, the subconscious, musical mind
Arche i arte. Prymarny dualizm z ducha muzyki
Dualizm arche–arte (konkretowo‑abstraktowy) jest prymarny ze względu na jego powszechność oraz ogólną funkcję generatywną. Dualność ta charakteryzuje nasze poczynania w każdym wymiarze, zawiera się w aktach poznawczych i kreacyjnych. Arteiczność obejmuje m.in. kategorie świadomości, namysłu, kalkulacji, porządkowania, wiedzy, rozumu, sztuczności. Archeiczność natomiast odwołuje się m.in. do tego, co w nas podświadome, odwieczne, pierwotne, wrodzone, instynktowne, naturalne. Wychodząc od prymarnej podwójności zyskujemy narzędzie analityczno‑interpretacyjno‑syntetyzujące dla różnych faktów. Wszechobecność i eksplanacyjny potencjał dualizmu arche–arte przedstawione zostały na przykładach muzycznych. Odsłania się tam dualna natura dźwięku jako strukturalnego modelu dla podświadomych doznań, jakie wywołuje w nas muzyka.
Krzysztof Moraczewski
Principia, Tom 66, 2019, s. 127-163
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.005.11638Cultural images of the world as a condition for the autonomy of music.
The general aim of the essay is to pose the question of the relationship between the elements of a socially shared, general image of the world (using Aaron Gurevich’s terminology) and the possibility of constructing the idea of autonomous music. Musical autonomy is understood here as the thesis that the order of music is independent from any other order, e.g. social, cultural etc. Hence the focus of these considerations is on cultural images of music that situate music beyond external social conditions. Several possibilities of this type are considered, such as the Pythagorean connection between music and the cosmic order, the Iranian concept of Aša, and the ancient Chinese connection between music and the cosmo-political order. Shamanism is considered as a possible archaic source for this kind of mental operation. These considerations do not aim at any kind of archaistic reduction, but rather at describing the cultural-historical conditions that made the very idea of autonomous music possible.
Keywords: music, musical culture, aesthetic autonomy, image of the world, history of culture
Elementy kulturowego obrazu świata jako warunek autonomizacji muzyki.
Celem artykułu jest postawienie pytania o zależność między elementami społecznie podzielanego, ogólnego obrazu świata (w terminologii Aarona Gurevicha) a możliwością ukonstytuowania idei autonomii muzyki. Autonomia ta rozumiana jest jako teza o niewywiedlności zasad muzyki z odmiennych względem niej porządków: społecznych, kulturowych, itp. Przedmiotem rozważań są zatem takie kulturowe obrazy muzyki, które usuwają ją ze społecznej empirii poprzez powiązanie z porządkiem innego rodzaju. Omówionych zostaje kilka możliwości tego typu, w tym pitagorejskie skojarzenie muzyki z ideą kosmosu, perskie z ideą Aša, czy chińskie z porządkiem kosmogonicznym i politycznym zarazem. Jako możliwe archaiczne podłoże dla tego rodzaju operacji podany zostaje przykład szamanizmu. Celem rozważań nie jest przy tym redukcja autonomistycznego myślenia o muzyce do archaicznych obrazów świata, lecz poszukiwanie historyczno-kulturowych warunków, które umożliwiły późniejszą konstrukcję idei muzyki autonomicznej.
Marcin Trzęsiok
Principia, Tom 66, 2019, s. 163-185
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.006.11639Music as theophany? Questions for George Steiner
Music occupies a special place in George Steiner’s thinking: “Three areas: the essence and name of God, higher mathematics and music (what is the connection between them?) are located at the limits of language” (Steiner, Errata). The seemingly rhetorical question in parentheses turns out to be a source of deep controversy, the essence of which is revealed in historical-genealogical reflection. Steiner attempts to incorporate Romantic metaphysics within the traditional scholastic symbiosis of Biblical creationism and Pythagoreanism, which reveals his philosophy of music to be entangled in a range of contradictions. On the one hand, a critical reading of Steiner's works uncovers the difficulties posed by the attempt to reconcile pre- and post-Enlightenment culture; on the other hand, the still unused opportunities offered by Romanticism and its modernist continuations are clearly visible. Musical aesthetics, rooted in the idea of infinity, plays a crucial role in these divagations.
Keywords: George Steiner, Arnold Schönberg, musical aesthetics, philosophy of religion, romanticism
Muzyka jako teofania? Pytania do George’a Steinera
W myśleniu George’a Steinera muzyka zajmuje miejsce szczególne: „Trzy obszary: istota i imię Boga, wyższa matematyka oraz muzyka (jaki między nimi związek?) stanowią warunki graniczne mowy” (Steiner, Errata). Wtrącone w nawiasie pytanie, pozornie retoryczne, okazuje się źródłem zasadniczej kontrowersji, której sedno odsłania się w refleksji historyczno-genealogicznej. Steiner stara się bowiem do tradycyjnej, scholastycznej symbiozy biblijnego kreacjonizmu i pitagoreizmu włączyć metafizykę romantyczną, w efekcie czego jego filozofia muzyki wykazuje cały szereg sprzeczności. Z krytycznej lektury dzieł Steinera wyłania się, z jednej strony, obraz trudności, jakie stwarza próba pogodzenia kultury przed- i pooświeceniowej; z drugiej jednak zarysowują się wyraźniej wciąż niewykorzystane możliwości, jakie otworzył romantyzm i jego modernistyczne kontynuacje. Estetyka muzyczna, zagnieżdżona w idei nieskończoności, odgrywa w tych dywagacjach doniosłą rolę.
Krzysztof Szwajgier
Principia, Tom 66, 2019, s. 187-208
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.007.11640Arche and Arte. The Basic Dualism from the Spirit of Music
The arche–arte dualism (concrete–abstract) is fundamental and basic, due to its universality and comprehensive generative function. This duality characterizes our actions in every dimension, and is thus necessarily involved in cognitive and creative acts. The “arteic” includes the categories of consciousness, consideration, calculation, ordering, knowledge, intellect, and artificiality. On the other hand, the “archeic” refers to that which is, in us, subconscious, eternal, primordial, innate, instinctive, and natural. When this basic duality is posited at the outset, it furnishes an analytical‑interpretative‑synthesizing tool that can be applied to diverse facts. The omnipresence and explanatory potential of the arche‑arte dualism are illustrated through musical examples. The dual nature of sound is thereby revealed to be a structural model for the subconscious sensations that music evokes in us.
Keywords: arche, arte, dualism, music, the subconscious, musical mind
Arche i arte. Prymarny dualizm z ducha muzyki
Dualizm arche–arte (konkretowo‑abstraktowy) jest prymarny ze względu na jego powszechność oraz ogólną funkcję generatywną. Dualność ta charakteryzuje nasze poczynania w każdym wymiarze, zawiera się w aktach poznawczych i kreacyjnych. Arteiczność obejmuje m.in. kategorie świadomości, namysłu, kalkulacji, porządkowania, wiedzy, rozumu, sztuczności. Archeiczność natomiast odwołuje się m.in. do tego, co w nas podświadome, odwieczne, pierwotne, wrodzone, instynktowne, naturalne. Wychodząc od prymarnej podwójności zyskujemy narzędzie analityczno‑interpretacyjno‑syntetyzujące dla różnych faktów. Wszechobecność i eksplanacyjny potencjał dualizmu arche–arte przedstawione zostały na przykładach muzycznych. Odsłania się tam dualna natura dźwięku jako strukturalnego modelu dla podświadomych doznań, jakie wywołuje w nas muzyka.
Susana Cadilha
Principia, Tom 66, 2019, s. 5-33
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.001.11634An Unrealistic Account of Moral Reasons
In this paper I will analyze John McDowell’s broad account of practical rationality and moral reasons, which he mainly puts forward in his articles “Are moral requirements hypothetical imperatives?” (1978) and “Might there be external reasons?” (1995). My main aim is to argue that from a philosophical perspective, no less than from an empirical one, McDowell’s account of practical rationality is not a realistic one. From a philosophical point of view, I will argue that his intellectualist account is not convincing; and if we consider his virtue-ethical ideal of practical rationality in light of the model of human cognition, we also realize that moral behavior is not immune to cognitive biases and does not always flow from robust traits of character like virtues. At the same time, this puts at stake his strong thesis of moral autonomy – the idea that with the ‘onset of reason’ moral beings are no longer determined by ‘first nature’ features.
Keywords: John McDowell, practical rationality, moral reasons, virtue ethics, second nature.
Nierealistyczne ujęcie racji moralnych
W niniejszym artykule analizuję szerokie ujęcie praktycznej racjonalności i racji moralnych Johna McDowella, które przedstawia głównie w swoich artykułach “Are moral requirements hypothetical imperatives?” (1978) i “Might there be external reasons?” (1995). Moim głównym celem jest pokazanie, że z perspektywy filozoficznej, nie mniej niż empirycznej, jego ujęcie praktycznej racjonalności nie jest realistyczne. Argumentuję, że z filozoficznego punktu widzenia jego intelektualistyczne ujęcie nie jest przekonujące; a jeśli jego ideał praktycznej racjonalności oparty na etyce cnoty rozważymy w świetle modelu ludzkiego poznania, zdamy sobie również sprawę, że zachowanie moralne nie jest odporne na kognitywne uprzedzenia i nie zawsze wypływa z wyrazistych cech charakteru takich jak cnoty. Tym samym podważa to jego mocną tezę autonomii moralnej – mianowicie ideę, że z „nadejściem rozumu” istoty moralne nie są już zdeterminowane przez cechy „pierwszej natury”.
Gabriel Bednarz
Principia, Tom 66, 2019, s. 35-58
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.002.11635Keywords: Chwistek, reality, axiom, ontology, aesthetics
Czy ontologię można powiązać z estetyką? Przypadek Leona Chwistka
Brian Leiter
Principia, Tom 66, 2019, s. 59-85
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.003.11636Why Tolerate Religion?
The majority of legal systems in Western democracies accord special treatment to religions, e.g. exemptions from generally applicable laws if they conflict with religious convictions. Other beliefs do not usually enjoy such far‑reaching tolerance on the part of the state. The article raises the question of how granting such privilege to religious views can be justified. Arguments of some philosophers (e.g. Thomas Hobbes’) which suggest that an intolerant attitude might sometimes be disadvantageous are in fact only instrumental, and do not prove that tolerance is a moral virtue. This last claim only follows from the arguments of John Stuart Mill and John Rawls, who exemplify two basic approaches in ethics, i.e. utilitarianism and deontology. None of the analyzed arguments for freedom of conscience and religion distinguishes between religious and other beliefs, which suggests that the existing differences in their moral and legal treatment cannot be justified. Therefore, the question arises of whether legal regulations regarding religious and other beliefs should not be equated, so that religious views are not privileged.
Keywords: toleration, religion, freedom of conscience and religion, arguments for toleration, John Stuart Mill, John Rawls
Dlaczego tolerować religię?
Większość systemów prawnych zachodnich demokracji zawiera uregulowania przyznające specjalne przywileje religiom, w szczególności zaś zwolnienia z niektórych powszechnie obowiązujących praw, jeśli te wchodzą w konflikt z przeświadczeniami religijnymi. Tak daleko idącą tolerancją ze strony państwa zwykle nie cieszą się inne, podobnie silnie żywione przekonania. Artykuł stawia pytanie, jak można uzasadnić tego rodzaju uprzywilejowanie poglądów religijnych. Argumenty niektórych filozofów (np. Thomasa Hobbesa) – sugerujące zwykłą nieopłacalność postawy nietolerancyjnej – mają charakter instrumentalny i w żaden sposób nie dowodzą, iż tolerancja miałaby być cnotą moralną. Wynika to dopiero z argumentów Johna Stuarta Milla i Johna Rawlsa, egzemplifikujących, odpowiednio, utylitaryzm i deontologię. Żaden z analizowanych argumentów na rzecz wolności sumienia i wyznania nie odróżnia pomiędzy przeświadczeniami religijnymi i innymi, co sugeruje, że istniejące różnice w ich moralnym i prawnym traktowaniu nie znajdują uzasadnienia. Powstaje zatem pytanie, czy uregulowania prawne wobec przeświadczeń religijnych i innych nie powinny zostać zrównane, tak aby poglądy religijne nie były uprzywilejowane.
Dorota Sepczyńska
Principia, Tom 66, 2019, s. 86-125
https://doi.org/10.4467/20843887PI.19.004.11637Data publikacji: 2018
Redaktor naczelny: Krzysztof Guczalski
Redakcja tomu: Tomasz Bekrycht, Krzysztof Guczalski
Florian Ederer, Alexander Stremitzer
Principia, Tom 65, 2018, s. 5-33
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.010.10869Moral Intuitions of Promise Keeping
Promises are a pervasive and important feature of real-world economic exchange situations. We investigate lay people’s intuitions of promise keeping. We study the effect of mutual promises, the dynamic of promising and performance over time, the effect of continuous as opposed to binary performance decisions, the effect of income, and the role the receipt of a promise plays on promise-keeping. Assuming that law serves as a backstop of moral intuitions, our results cast some light on the mutuality requirement, the doctrine of substantial performance, doctrines of divisible obligations, and doctrines of contract formation.
Keywords: contracts, promises, moral intuitions, mutuality, law
JEL-Classification: K12, A13, C91, C72
Intuicje moralne na temat dotrzymywania obietnic
Składanie obietnic jest powszechnym i istotnym zjawiskiem w realnych sytuacjach obrotu gospodarczego. W niniejszym artykule badamy intuicje laików na temat dotrzymywania obietnic. Śledzimy efekt wzajemnych przyrzeczeń, dynamikę składania i spełniania obietnic na przestrzeni czasu. Badamy zagadnienie rozciągniętego w czasie spełniania obietnic w przeciwieństwie do pojedynczych, wzajemnych decyzji; badamy wpływ wysokości dochodu i to, jaką rolę odgrywa fakt uzyskania obietnicy w jej dotrzymaniu. Zakładając, że prawo jest narzędziem wspierania intuicji moralnych, rezultaty naszych badań rzucają światło na wymóg wzajemności, na teorię zasadniczego spełnienia, podzielności zobowiązań i na teorię zawierania umów.
Jakub J. Szczerbowski
Principia, Tom 65, 2018, s. 35-47
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.001.9884Heuristics and the Problem of Pure Economics Loss
Summary
The goal of this text is to pose hypotheses related to use of heuristics in the process of deciding cases related to pure economic loss and making laws governing liability for it. Pure economic losses are a type of injury where the victim only suffers economically, i.e. there is no bodily harm or injury to property, and there is a lack of a contractual nexus between the victim and the tortfeasor. Pure economic losses are, in principle, not recoverable in common law systems and, in principle, recoverable in civil law systems. Pure economic losses are a heterogenic category consisting of a variety of case types, here divided into (1) ricochet loss, (2) transferred loss, (3) loss induced by faulty information. Cases of pure economic loss are usually more complex, compared to physical injuries and consequential economic losses, as they may involve a loss of profits. This paper explores the use of heuristics in the process of deciding pure economic loss cases and in the process of forming general norms related to them.
Kayrowds: availability heuristic, representativeness heuristic, attribute substitution, tort law, pure economic loss, causation
Heurystyki a problematyka szkody czysto majątkowej
Streszczenie
Celem niniejszego tekstu jest przedstawienie hipotez związanych z wykorzystaniem heurystyk w procesie rozstrzygania spraw związanych ze szkodą czysto majątkową i ustanawianiem praw regulujących odpowiedzialność za nią. Szkoda czysto majątkowa jest rodzajem uszczerbku, przy którym poszkodowany ponosi szkodę wyłącznie na majątku, to jest nie zachodzi ani uszkodzenie ciała, ani rzeczy, przy czym brak jest umownego związku między poszkodowanym a sprawcą szkody. Szkoda czysto majątkowa zasadniczo nie podlega naprawieniu w systemach common law, lecz co do zasady można żądać jej naprawienia w systemach civil law. Szkoda czysto majątkowa jest heterogeniczną kategorią składającą się z różnych typów spraw, podzielonych na potrzeby niniejszego tekstu na: (1) stratę rykoszetową, (2) szkodę przeniesioną, (3) szkodę wywołaną przez wadliwe informacje. Przypadki szkód czysto majątkowych są zwykle bardziej złożone w porównaniu ze szkodami fizycznymi i wynikającymi z nich stratami majątkowymi, ponieważ mogą one polegać na utracie zysków. Niniejszy artykuł omawia występowanie heurystyk w procesie rozstrzygania o odpowiedzialności za szkody czysto majątkowe oraz w procesie tworzenia norm prawnych je regulujących.
Wojciech Załuski
Principia, Tom 65, 2018, s. 49-68
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.002.9885The Moral Status of Helping and the Identified Victim Effect
Summary
Psychologists have noticed an interesting regularity consisting in the fact that people are more willing to help so-called identified victims than so-called statistical victims (this regularity has been called ‘the identifiable victim effect’). One of the controversial problems connected with this effect is a normative one, viz. can preferring identified victims be morally justified in the contexts of private decisions (i.e., made by ‘private’ citizens rather than public institutions)? The goal of this article is to defend three claims: (1) that the answer to the above normative question depends on two factors: the strength of the identified victims effect and the assumed view (utilitarian or non-utilitarian) on the normative status of helping; (2) that the proper view is one of the variants of the non-utilitarian approach (called in the paper ‘negative morality’ with elements of positive-partial morality); (3) that (with the exception of the strong variant of the identified victim effect) preferring identified victims is not morally improper.
Keywords: identified victim, statistical victim, obligation to help, utilitarianism, imperfect duty, supererogation
The research on this article was funded by the Ministry of Science and Higher Education in Poland, National Program for the Development of Humanities, no. 0068/NPRH4/H2b/83/2016.
Moralny status pomagania a efekt ofiary zidentyfikowanej
Streszczenie
Psychologowie zaobserwowali interesującą prawidłowość polegającą na tym, że ludzie chętniej udzielają pomocy tzw. ofiarom zidentyfikowanym niż tzw. ofiarom statystycznym (prawidłowość ta została nazwana „efektem ofiary zidentyfikowanej”). Jedną z kontrowersyjnych kwestii wiążących się z tym efektem jest kwestia normatywna: czy preferowanie ofiary zidentyfikowanej w kontekście tzw. prywatnych decyzji (to jest podejmowanych przez prywatnych obywateli, a nie instytucje publiczne) daje się moralnie uzasadnić? Celem niniejszego artykułu jest obrona trzech tez: (1) że odpowiedź na powyższe pytanie normatywne zależy od dwóch czynników: siły efektu ofiary zidentyfikowanej orazprzyjętego poglądu (utylitarystycznego lub nieutylitarystycznego) na temat normatywnego statusu pomagania; (2) że właściwym poglądem jest jeden z wariantów stanowiska nieutylitarystycznego; (3) że (z wyjątkiem silnego wariantu efektu ofiary zidentyfikowanej) preferowanie osób zidentyfikowanych nie jest moralnie niewłaściwe.
Michał Kłusek
Principia, Tom 65, 2018, s. 69-89
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.003.9886The Identified Victim Effect - Utilitarian Analysis and Policy Recommendations
Summary
The identified victim effect refers to a psychological bias of a much greater willingness to help identified victims, as opposed to statistical ones. The aim of this article is to assess what we morally ought to do in the light of this effect, from the point of view of utilitarian ethics. What decision-making rule ought to be established? Ought we to always help identified victims or statistical ones? I argue for a rule that constitutes a middle ground between the two extremes. Next, using the example of the Polish non-governmental sector and with the rule in mind, I outline legal changes that would result in a much higher overall net utility. The first change concerns the rules of the so-called percentage tax designation mechanism. The second concerns the conditions NGOs have to meet in order to receive public funding of their activities.
Keywords: identified victim, statistical victim, utilitarianism, non-governmental sector, percentage tax designation
The research on this article was funded by the Ministry of Science and Higher Education in Poland, National Program for the Development of Humanities, no. 0068/NPRH4/H2b/83/2016.
Efekt ofiary zidentyfikowanej – analiza utylitarna i rekomendacje zmian prawnych
Streszczenie
Efekt ofiary zidentyfikowanej to błąd poznawczy polegający na znacznie większej gotowości do niesienia pomocy zidentyfikowanym ofiarom niż ofiarom statystycznym. Celem artykułu jest ocenienie, co moralnie powinniśmy czynić w świetle tego efektu, z punktu widzenia etyki utylitarystycznej. Jaka zasada podejmowania decyzji powinna zostać przyjęta? Czy powinniśmy zawsze pomagać ofiarom zidentyfikowanym, czy ofiarom statystycznym? Argumentuję za zasadą stanowiącą punkt pośredni między tymi dwiema skrajnościami. Następnie, opierając się na przykładzie polskiego sektora pozarządowego i mając na uwadze wspomnianą zasadę, opisuję zmiany prawne, które skutkowałyby wyższym poziomem zagregowanej użyteczności netto. Pierwsza zmiana dotyczy zasad alokacji środków w ramach tzw. mechanizmu 1 proc. Druga dotyczy warunków, jakie muszą spełniać organizacje pozarządowe, by otrzymać publiczne finansowanie swojej działalności.
Szymon Osmola
Principia, Tom 65, 2018, s. 91-111
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.004.9887Promises to Unidentified Individuals
Summary
Is it possible to make a binding promise to an unidentified individual, i.e. an individual whose identity is unknown to a promisor? The answer to this question seems to be negative, regardless of the philosophical theory of promises one decides to adopt. Particular autonomy theories consider promises to be one of the tools for enhancing morally valuable relationships through recognizing another party's particular personality, which enables individuals to live a better life. The generic autonomy theories consider promises to be a tool facilitating cooperation between strangers. The utilitarian theories consider the practice of promising to be a tool for increasing social welfare. The premises of each of these theories seem to rule out the possibility of promises to unidentified individuals. Accordingly, reflections on this topic may some shed light on some problems related to the issue of the identifiability effect, which is widely discussed in the psychological literature.
Keywords: promise, identified, statistical, identifiability effect, autonomy
The research on this article was funded by the Ministry of Science and Higher Education in Poland, National Program for the Development of Humanities, no. 0068/NPRH4/H2b/83/2016.
Obietnice składane osobom niezidentyfikowanym
Streszczenie
Czy możliwe jest złożenie wiążącej obietnicy osobie niezidentyfikowanej, to jest osobie, której tożsamość jest składającemu obietnicę nieznana? Odpowiedź na to pytanie wydaje się negatywna, niezależnie od tego, jaką filozoficzną teorię obietnic wyznajemy. Teorie autonomii partykularnej uznają obietnice za jeden ze sposobów nawiązywania moralnie wartościowych relacji poprzez wzajemne rozpoznawanie się autonomicznych i unikalnych podmiotów, co pozwala na prowadzenie lepszego życia. Zwolennicy teorii autonomii uniwersalnej uznają obietnice za narzędzie pozwalające na współpracę pomiędzy obcymi jednostkami. Teorie utylitarystyczne uznają praktykę obiecywania za jeden z instrumentów przyczyniających się do zwiększenia dobrobytu społecznego. Założenia każdej z tych teorii zdają się wykluczać możliwość złożenia skutecznej obietnicy osobie niezidentyfikowanej. Rozważania nad tytułową kwestią mogą również przyczynić się do wyjaśnienia pewnych problemów związanych z szeroko dyskutowanym w literaturze psychologicznej efektem identyfikowalności.
Adam Michał Dyrda
Principia, Tom 65, 2018, s. 113-143
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.005.9888Truisms, Heuristics and the Concept of Law
Summary
Analyses of the concept of law rely on certain self-evident truths: truisms (platitudes) about law that people generally share and which reflect their common understanding of this important social concept. General legal theories are products of such analyses. In this paper I argue that every reference to truisms in the context of legal theory building should also take into account inferential processes by which truisms themselves are coined, namely different types of heuristics about law and related phenomena. Since both truisms and heuristics are unstructured, often inconsistent, and even fallible, conceptual analyses are the main means of transforming such “raw” evidence into rationally structured legal theories.
Keywords: Conceptual analysis, truisms, platitudes, general jurisprudence, heuristics, law, Scott Shapiro.
This paper was written as a result of research project no. 2016/21/D/HS5/03839, financed by the Polish National Science Centre.
Truizmy, heurystyki i pojęcie prawa
Streszczenie
Analizy pojęcia prawa odwołują się do szczególnego rodzaju oczywistych prawd: tzw. truizmów o prawie, które wypowiadają członkowie danej społeczności, a które odzwierciedlają ich wspólne rozumienie ważnego społecznego pojęcia, jakim jest pojęcie prawa. Ogólne teorie prawa powstają w wyniku prowadzenia tego rodzaju analiz. W tym artykule argumentuję, że każde odpowiedzialne odwołanie się do truizmów w kontekście budowy teorii prawa powinno także uwzględniać procesy rozumowania, które doprowadzają do wykształcenia się truizmów w danej populacji, a są nimi rozmaite rodzaje heurystyk na temat prawa i powiązanych z nim zjawisk społecznych. Z uwagi na to, że zarówno same truizmy, jak i heurystyki nie mają jednolitej struktury i bywają niespójne, analizy pojęciowe stanowią główne sposoby przekształcenia tego „surowego” materiału dowodowego w racjonalnie uporządkowane teorie prawa.
Przemysław Kaczmarek
Principia, Tom 65, 2018, s. 145-165
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.006.9889Summary
Streszczenie
Tomasz Bekrycht
Principia, Tom 65, 2018, s. 167-184
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.007.9890The epistemology of law in the light of the metaphysical legitimation of law
Summary
The problems associated with understanding law as the regulator of social relations involve many separate issues which undoubtedly constitute intellectual challenges for the philosophy of law. In this context, the philosophy of law inquires, inter alia, about whether law exists as a universal structure of the category of being, and about the possibility of the objective cognition of law as an ontological and deontological category. However, it transpires that this task is by no means easy, when it comes to questions concerning epistemological and ontological issues in relation to law – and consequently its justification (the metaphysics of law), and then its legitimation – unequivocal answers are not forthcoming.
Keywords: positive law, natural law, legitimacy of law, transcendental philosophy, epistemic justification
The research on this article was funded by the National Science Centre, Poland, no. 2015/19/B/HS5/03114
Epistemologia prawa w świetle metafizycznego uzasadnienia prawa
Streszczenie
Problematyka poznania prawa jako regulatora stosunków społecznych zawiera wiele odrębnych zagadnień, które dla filozofii prawa niewątpliwie stanowią intelektualne wyzwania. W tym kontekście filozofia prawa pyta między innymi o istnienie uniwersalnych struktur kategorii bytu, jaką jest prawo, a także o możliwość obiektywnego poznania prawa jako kategorii ontologicznej i deontologicznej.Okazuje się jednak, że zadanie to nie jest łatwe, a odpowiedź na pytania o kwestie epistemologiczne i ontologiczne w stosunku do prawa, a w konsekwencji o jego uzasadnienie (metafizykę prawa), a następnie legitymizację przekracza możliwości jednoznacznej na nie odpowiedzi.
Monika Zalewska
Principia, Tom 65, 2018, s. 185-206
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.008.9891The Metaphorical Aspect of Hans Kelsen’s Pure Theory of Law
Summary
The article examines the cognitive, metaphorical dimension of the pure theory of law and demonstrates that Hans Kelsen used metaphorical language in his description of law, and unintentionally created a unique set of cognitive metaphors in order to make a theory of law focused on the abstract “Ought” world comprehensible. The paper argues that it would be impossible for Kelsen to describe norms without metaphors. The paper uses Lakoff and Johnson’s theory as a framework for the interpretation of this metaphorical aspect of the pure theory of law. Hence the following paragraphs will examine the cognitive context of the abstract categories crucial for the pure theory of law, such as: the category of Ought, imputation, basic norms and the dynamic (hierarchical) structure of law. This article is based on the position that an analysis of the cognitive dimension of the pure theory of law might yield promising results which could reveal new aspects of the central categories in this theory. This article is an attempt to explore the possibilities provided by merging these two theories and checking if the result brings some new knowledge about the pure theory of law and legal thinking in general.
Keywords: Hans Kelsen, cognitive science, Lakoff Johnson, cognitive theory of metaphor, pure theory of law, normativism
The research on this article was funded by the National Science Centre, Poland, no. 2015/17/B/HS5/00495
Metaforyczny aspekt czystej teorii prawa Hansa Kelsena
Streszczenie
W artykule badam zagadnienie wymiaru metaforyczno-kognitywnego czystej teorii prawa. Jednocześnie wykazuję, że Hans Kelsen w opisie prawa używał metaforycznego języka i nieświadomie stworzył grupę metafor kognitywnych, co umożliwiło zrozumiałe opisanie abstrakcyjnego świata powinności. W artykule, wykorzystując teorię metafory kognitywnej Lakoffa i Johnsona, argumentuję, że bez metafor opis norm byłby dla Kelsena niemożliwy. W kolejnych akapitach badam kluczowe dla czystej teorii prawa abstrakcyjne kategorie: powinność, zarachowanie, norma podstawowa i szczeblowa (hierarchiczna) struktura prawa. Punktem wyjścia jest założenie, że analiza kognitywnego wymiaru czystej teorii prawa może przynieść obiecujące rezultaty, odkrywając nowe aspekty zasadniczych dla teorii Kelsena kategorii. Jest to zatem próba zbadania możliwości, jakie daje kombinacja dwóch teorii, a także próba odpowiedzi na pytanie, czy rezultat wniesie nową wiedzę o czystej teorii prawa i myśleniu prawniczym w ogólności.
Mariusz Jerzy Golecki
Principia, Tom 65, 2018, s. 207-231
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.009.10868The Aristotelian Theory of Adjudication from the Perspective of Dual Process Theory
Summary
In his theory of adjudication, Aristotle observes that the judicial process should be based on rational and impartial evaluation of the merits of given case and on the application of law. This paper focuses on the bipolar character of the theory of adjudication analyzed from the perspective of the modern dual process theory. It seems that the bounded rationality of judges may create a potential threat to the impartiality and rationality of judgments in complex cases. In this context the hybrid model of categorization adopted from cognitive psychology is to be confronted with the Aristotelian theory of adjudication. The influence of heuristics and biases on judicial decisions is also to be considered. The conclusion refers to the prospects of an Aristotelian virtue-centered model of adjudication following the assumption of bounded rationality.
Keywords: Aristotle, epikeia, dual process theory, hybrid model of categorization, heuristics and biases, bounded rationality
The research on this article was funded by the National Science Centre, Poland, no. 2015/17/B/HS5/00495
Koncepcja orzekania Arystotelesa z perspektywy teorii dwutorowości
Streszczenie: W ramach swojej teorii orzekania Arystoteles zwraca uwagę na to, że proces sądowy powinien być oparty na racjonalnej, bezstronnej ocenie okoliczności danej sprawy, a także na zastosowaniu prawa. Przedmiotem tego artykułu jest dwubiegunowy charakter teorii orzekania analizowany z perspektywy współczesnej teorii dwutorowości. Wydaje się, że ograniczona racjonalność sędziów może potencjalnie stanowić zagrożenie dla bezstronności oraz racjonalności orzeczeń sądowych w złożonych przypadkach. W tym kontekście hybrydowy model kategoryzacji zapożyczony z psychologii kognitywnej zostanie skonfrontowany z teorią orzekania Arystotelesa. Ponadto uwzględniony zostanie wpływ heurystyk poznawczych oraz złudzeń poznawczych na proces orzekania. Konkluzja odnosi się do trafności modelu orzekania wynikającego z filozofii Arystotelesa z zastosowaniem twierdzenia o ograniczonej racjonalności decydentów.
Florian Ederer, Alexander Stremitzer
Principia, Tom 65, 2018, s. 5-33
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.010.10869Moral Intuitions of Promise Keeping
Promises are a pervasive and important feature of real-world economic exchange situations. We investigate lay people’s intuitions of promise keeping. We study the effect of mutual promises, the dynamic of promising and performance over time, the effect of continuous as opposed to binary performance decisions, the effect of income, and the role the receipt of a promise plays on promise-keeping. Assuming that law serves as a backstop of moral intuitions, our results cast some light on the mutuality requirement, the doctrine of substantial performance, doctrines of divisible obligations, and doctrines of contract formation.
Keywords: contracts, promises, moral intuitions, mutuality, law
JEL-Classification: K12, A13, C91, C72
Intuicje moralne na temat dotrzymywania obietnic
Składanie obietnic jest powszechnym i istotnym zjawiskiem w realnych sytuacjach obrotu gospodarczego. W niniejszym artykule badamy intuicje laików na temat dotrzymywania obietnic. Śledzimy efekt wzajemnych przyrzeczeń, dynamikę składania i spełniania obietnic na przestrzeni czasu. Badamy zagadnienie rozciągniętego w czasie spełniania obietnic w przeciwieństwie do pojedynczych, wzajemnych decyzji; badamy wpływ wysokości dochodu i to, jaką rolę odgrywa fakt uzyskania obietnicy w jej dotrzymaniu. Zakładając, że prawo jest narzędziem wspierania intuicji moralnych, rezultaty naszych badań rzucają światło na wymóg wzajemności, na teorię zasadniczego spełnienia, podzielności zobowiązań i na teorię zawierania umów.
Jakub J. Szczerbowski
Principia, Tom 65, 2018, s. 35-47
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.001.9884Heuristics and the Problem of Pure Economics Loss
Summary
The goal of this text is to pose hypotheses related to use of heuristics in the process of deciding cases related to pure economic loss and making laws governing liability for it. Pure economic losses are a type of injury where the victim only suffers economically, i.e. there is no bodily harm or injury to property, and there is a lack of a contractual nexus between the victim and the tortfeasor. Pure economic losses are, in principle, not recoverable in common law systems and, in principle, recoverable in civil law systems. Pure economic losses are a heterogenic category consisting of a variety of case types, here divided into (1) ricochet loss, (2) transferred loss, (3) loss induced by faulty information. Cases of pure economic loss are usually more complex, compared to physical injuries and consequential economic losses, as they may involve a loss of profits. This paper explores the use of heuristics in the process of deciding pure economic loss cases and in the process of forming general norms related to them.
Kayrowds: availability heuristic, representativeness heuristic, attribute substitution, tort law, pure economic loss, causation
Heurystyki a problematyka szkody czysto majątkowej
Streszczenie
Celem niniejszego tekstu jest przedstawienie hipotez związanych z wykorzystaniem heurystyk w procesie rozstrzygania spraw związanych ze szkodą czysto majątkową i ustanawianiem praw regulujących odpowiedzialność za nią. Szkoda czysto majątkowa jest rodzajem uszczerbku, przy którym poszkodowany ponosi szkodę wyłącznie na majątku, to jest nie zachodzi ani uszkodzenie ciała, ani rzeczy, przy czym brak jest umownego związku między poszkodowanym a sprawcą szkody. Szkoda czysto majątkowa zasadniczo nie podlega naprawieniu w systemach common law, lecz co do zasady można żądać jej naprawienia w systemach civil law. Szkoda czysto majątkowa jest heterogeniczną kategorią składającą się z różnych typów spraw, podzielonych na potrzeby niniejszego tekstu na: (1) stratę rykoszetową, (2) szkodę przeniesioną, (3) szkodę wywołaną przez wadliwe informacje. Przypadki szkód czysto majątkowych są zwykle bardziej złożone w porównaniu ze szkodami fizycznymi i wynikającymi z nich stratami majątkowymi, ponieważ mogą one polegać na utracie zysków. Niniejszy artykuł omawia występowanie heurystyk w procesie rozstrzygania o odpowiedzialności za szkody czysto majątkowe oraz w procesie tworzenia norm prawnych je regulujących.
Wojciech Załuski
Principia, Tom 65, 2018, s. 49-68
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.002.9885The Moral Status of Helping and the Identified Victim Effect
Summary
Psychologists have noticed an interesting regularity consisting in the fact that people are more willing to help so-called identified victims than so-called statistical victims (this regularity has been called ‘the identifiable victim effect’). One of the controversial problems connected with this effect is a normative one, viz. can preferring identified victims be morally justified in the contexts of private decisions (i.e., made by ‘private’ citizens rather than public institutions)? The goal of this article is to defend three claims: (1) that the answer to the above normative question depends on two factors: the strength of the identified victims effect and the assumed view (utilitarian or non-utilitarian) on the normative status of helping; (2) that the proper view is one of the variants of the non-utilitarian approach (called in the paper ‘negative morality’ with elements of positive-partial morality); (3) that (with the exception of the strong variant of the identified victim effect) preferring identified victims is not morally improper.
Keywords: identified victim, statistical victim, obligation to help, utilitarianism, imperfect duty, supererogation
The research on this article was funded by the Ministry of Science and Higher Education in Poland, National Program for the Development of Humanities, no. 0068/NPRH4/H2b/83/2016.
Moralny status pomagania a efekt ofiary zidentyfikowanej
Streszczenie
Psychologowie zaobserwowali interesującą prawidłowość polegającą na tym, że ludzie chętniej udzielają pomocy tzw. ofiarom zidentyfikowanym niż tzw. ofiarom statystycznym (prawidłowość ta została nazwana „efektem ofiary zidentyfikowanej”). Jedną z kontrowersyjnych kwestii wiążących się z tym efektem jest kwestia normatywna: czy preferowanie ofiary zidentyfikowanej w kontekście tzw. prywatnych decyzji (to jest podejmowanych przez prywatnych obywateli, a nie instytucje publiczne) daje się moralnie uzasadnić? Celem niniejszego artykułu jest obrona trzech tez: (1) że odpowiedź na powyższe pytanie normatywne zależy od dwóch czynników: siły efektu ofiary zidentyfikowanej orazprzyjętego poglądu (utylitarystycznego lub nieutylitarystycznego) na temat normatywnego statusu pomagania; (2) że właściwym poglądem jest jeden z wariantów stanowiska nieutylitarystycznego; (3) że (z wyjątkiem silnego wariantu efektu ofiary zidentyfikowanej) preferowanie osób zidentyfikowanych nie jest moralnie niewłaściwe.
Michał Kłusek
Principia, Tom 65, 2018, s. 69-89
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.003.9886The Identified Victim Effect - Utilitarian Analysis and Policy Recommendations
Summary
The identified victim effect refers to a psychological bias of a much greater willingness to help identified victims, as opposed to statistical ones. The aim of this article is to assess what we morally ought to do in the light of this effect, from the point of view of utilitarian ethics. What decision-making rule ought to be established? Ought we to always help identified victims or statistical ones? I argue for a rule that constitutes a middle ground between the two extremes. Next, using the example of the Polish non-governmental sector and with the rule in mind, I outline legal changes that would result in a much higher overall net utility. The first change concerns the rules of the so-called percentage tax designation mechanism. The second concerns the conditions NGOs have to meet in order to receive public funding of their activities.
Keywords: identified victim, statistical victim, utilitarianism, non-governmental sector, percentage tax designation
The research on this article was funded by the Ministry of Science and Higher Education in Poland, National Program for the Development of Humanities, no. 0068/NPRH4/H2b/83/2016.
Efekt ofiary zidentyfikowanej – analiza utylitarna i rekomendacje zmian prawnych
Streszczenie
Efekt ofiary zidentyfikowanej to błąd poznawczy polegający na znacznie większej gotowości do niesienia pomocy zidentyfikowanym ofiarom niż ofiarom statystycznym. Celem artykułu jest ocenienie, co moralnie powinniśmy czynić w świetle tego efektu, z punktu widzenia etyki utylitarystycznej. Jaka zasada podejmowania decyzji powinna zostać przyjęta? Czy powinniśmy zawsze pomagać ofiarom zidentyfikowanym, czy ofiarom statystycznym? Argumentuję za zasadą stanowiącą punkt pośredni między tymi dwiema skrajnościami. Następnie, opierając się na przykładzie polskiego sektora pozarządowego i mając na uwadze wspomnianą zasadę, opisuję zmiany prawne, które skutkowałyby wyższym poziomem zagregowanej użyteczności netto. Pierwsza zmiana dotyczy zasad alokacji środków w ramach tzw. mechanizmu 1 proc. Druga dotyczy warunków, jakie muszą spełniać organizacje pozarządowe, by otrzymać publiczne finansowanie swojej działalności.
Szymon Osmola
Principia, Tom 65, 2018, s. 91-111
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.004.9887Promises to Unidentified Individuals
Summary
Is it possible to make a binding promise to an unidentified individual, i.e. an individual whose identity is unknown to a promisor? The answer to this question seems to be negative, regardless of the philosophical theory of promises one decides to adopt. Particular autonomy theories consider promises to be one of the tools for enhancing morally valuable relationships through recognizing another party's particular personality, which enables individuals to live a better life. The generic autonomy theories consider promises to be a tool facilitating cooperation between strangers. The utilitarian theories consider the practice of promising to be a tool for increasing social welfare. The premises of each of these theories seem to rule out the possibility of promises to unidentified individuals. Accordingly, reflections on this topic may some shed light on some problems related to the issue of the identifiability effect, which is widely discussed in the psychological literature.
Keywords: promise, identified, statistical, identifiability effect, autonomy
The research on this article was funded by the Ministry of Science and Higher Education in Poland, National Program for the Development of Humanities, no. 0068/NPRH4/H2b/83/2016.
Obietnice składane osobom niezidentyfikowanym
Streszczenie
Czy możliwe jest złożenie wiążącej obietnicy osobie niezidentyfikowanej, to jest osobie, której tożsamość jest składającemu obietnicę nieznana? Odpowiedź na to pytanie wydaje się negatywna, niezależnie od tego, jaką filozoficzną teorię obietnic wyznajemy. Teorie autonomii partykularnej uznają obietnice za jeden ze sposobów nawiązywania moralnie wartościowych relacji poprzez wzajemne rozpoznawanie się autonomicznych i unikalnych podmiotów, co pozwala na prowadzenie lepszego życia. Zwolennicy teorii autonomii uniwersalnej uznają obietnice za narzędzie pozwalające na współpracę pomiędzy obcymi jednostkami. Teorie utylitarystyczne uznają praktykę obiecywania za jeden z instrumentów przyczyniających się do zwiększenia dobrobytu społecznego. Założenia każdej z tych teorii zdają się wykluczać możliwość złożenia skutecznej obietnicy osobie niezidentyfikowanej. Rozważania nad tytułową kwestią mogą również przyczynić się do wyjaśnienia pewnych problemów związanych z szeroko dyskutowanym w literaturze psychologicznej efektem identyfikowalności.
Adam Michał Dyrda
Principia, Tom 65, 2018, s. 113-143
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.005.9888Truisms, Heuristics and the Concept of Law
Summary
Analyses of the concept of law rely on certain self-evident truths: truisms (platitudes) about law that people generally share and which reflect their common understanding of this important social concept. General legal theories are products of such analyses. In this paper I argue that every reference to truisms in the context of legal theory building should also take into account inferential processes by which truisms themselves are coined, namely different types of heuristics about law and related phenomena. Since both truisms and heuristics are unstructured, often inconsistent, and even fallible, conceptual analyses are the main means of transforming such “raw” evidence into rationally structured legal theories.
Keywords: Conceptual analysis, truisms, platitudes, general jurisprudence, heuristics, law, Scott Shapiro.
This paper was written as a result of research project no. 2016/21/D/HS5/03839, financed by the Polish National Science Centre.
Truizmy, heurystyki i pojęcie prawa
Streszczenie
Analizy pojęcia prawa odwołują się do szczególnego rodzaju oczywistych prawd: tzw. truizmów o prawie, które wypowiadają członkowie danej społeczności, a które odzwierciedlają ich wspólne rozumienie ważnego społecznego pojęcia, jakim jest pojęcie prawa. Ogólne teorie prawa powstają w wyniku prowadzenia tego rodzaju analiz. W tym artykule argumentuję, że każde odpowiedzialne odwołanie się do truizmów w kontekście budowy teorii prawa powinno także uwzględniać procesy rozumowania, które doprowadzają do wykształcenia się truizmów w danej populacji, a są nimi rozmaite rodzaje heurystyk na temat prawa i powiązanych z nim zjawisk społecznych. Z uwagi na to, że zarówno same truizmy, jak i heurystyki nie mają jednolitej struktury i bywają niespójne, analizy pojęciowe stanowią główne sposoby przekształcenia tego „surowego” materiału dowodowego w racjonalnie uporządkowane teorie prawa.
Przemysław Kaczmarek
Principia, Tom 65, 2018, s. 145-165
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.006.9889Summary
Streszczenie
Tomasz Bekrycht
Principia, Tom 65, 2018, s. 167-184
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.007.9890The epistemology of law in the light of the metaphysical legitimation of law
Summary
The problems associated with understanding law as the regulator of social relations involve many separate issues which undoubtedly constitute intellectual challenges for the philosophy of law. In this context, the philosophy of law inquires, inter alia, about whether law exists as a universal structure of the category of being, and about the possibility of the objective cognition of law as an ontological and deontological category. However, it transpires that this task is by no means easy, when it comes to questions concerning epistemological and ontological issues in relation to law – and consequently its justification (the metaphysics of law), and then its legitimation – unequivocal answers are not forthcoming.
Keywords: positive law, natural law, legitimacy of law, transcendental philosophy, epistemic justification
The research on this article was funded by the National Science Centre, Poland, no. 2015/19/B/HS5/03114
Epistemologia prawa w świetle metafizycznego uzasadnienia prawa
Streszczenie
Problematyka poznania prawa jako regulatora stosunków społecznych zawiera wiele odrębnych zagadnień, które dla filozofii prawa niewątpliwie stanowią intelektualne wyzwania. W tym kontekście filozofia prawa pyta między innymi o istnienie uniwersalnych struktur kategorii bytu, jaką jest prawo, a także o możliwość obiektywnego poznania prawa jako kategorii ontologicznej i deontologicznej.Okazuje się jednak, że zadanie to nie jest łatwe, a odpowiedź na pytania o kwestie epistemologiczne i ontologiczne w stosunku do prawa, a w konsekwencji o jego uzasadnienie (metafizykę prawa), a następnie legitymizację przekracza możliwości jednoznacznej na nie odpowiedzi.
Monika Zalewska
Principia, Tom 65, 2018, s. 185-206
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.008.9891The Metaphorical Aspect of Hans Kelsen’s Pure Theory of Law
Summary
The article examines the cognitive, metaphorical dimension of the pure theory of law and demonstrates that Hans Kelsen used metaphorical language in his description of law, and unintentionally created a unique set of cognitive metaphors in order to make a theory of law focused on the abstract “Ought” world comprehensible. The paper argues that it would be impossible for Kelsen to describe norms without metaphors. The paper uses Lakoff and Johnson’s theory as a framework for the interpretation of this metaphorical aspect of the pure theory of law. Hence the following paragraphs will examine the cognitive context of the abstract categories crucial for the pure theory of law, such as: the category of Ought, imputation, basic norms and the dynamic (hierarchical) structure of law. This article is based on the position that an analysis of the cognitive dimension of the pure theory of law might yield promising results which could reveal new aspects of the central categories in this theory. This article is an attempt to explore the possibilities provided by merging these two theories and checking if the result brings some new knowledge about the pure theory of law and legal thinking in general.
Keywords: Hans Kelsen, cognitive science, Lakoff Johnson, cognitive theory of metaphor, pure theory of law, normativism
The research on this article was funded by the National Science Centre, Poland, no. 2015/17/B/HS5/00495
Metaforyczny aspekt czystej teorii prawa Hansa Kelsena
Streszczenie
W artykule badam zagadnienie wymiaru metaforyczno-kognitywnego czystej teorii prawa. Jednocześnie wykazuję, że Hans Kelsen w opisie prawa używał metaforycznego języka i nieświadomie stworzył grupę metafor kognitywnych, co umożliwiło zrozumiałe opisanie abstrakcyjnego świata powinności. W artykule, wykorzystując teorię metafory kognitywnej Lakoffa i Johnsona, argumentuję, że bez metafor opis norm byłby dla Kelsena niemożliwy. W kolejnych akapitach badam kluczowe dla czystej teorii prawa abstrakcyjne kategorie: powinność, zarachowanie, norma podstawowa i szczeblowa (hierarchiczna) struktura prawa. Punktem wyjścia jest założenie, że analiza kognitywnego wymiaru czystej teorii prawa może przynieść obiecujące rezultaty, odkrywając nowe aspekty zasadniczych dla teorii Kelsena kategorii. Jest to zatem próba zbadania możliwości, jakie daje kombinacja dwóch teorii, a także próba odpowiedzi na pytanie, czy rezultat wniesie nową wiedzę o czystej teorii prawa i myśleniu prawniczym w ogólności.
Mariusz Jerzy Golecki
Principia, Tom 65, 2018, s. 207-231
https://doi.org/10.4467/20843887PI.18.009.10868The Aristotelian Theory of Adjudication from the Perspective of Dual Process Theory
Summary
In his theory of adjudication, Aristotle observes that the judicial process should be based on rational and impartial evaluation of the merits of given case and on the application of law. This paper focuses on the bipolar character of the theory of adjudication analyzed from the perspective of the modern dual process theory. It seems that the bounded rationality of judges may create a potential threat to the impartiality and rationality of judgments in complex cases. In this context the hybrid model of categorization adopted from cognitive psychology is to be confronted with the Aristotelian theory of adjudication. The influence of heuristics and biases on judicial decisions is also to be considered. The conclusion refers to the prospects of an Aristotelian virtue-centered model of adjudication following the assumption of bounded rationality.
Keywords: Aristotle, epikeia, dual process theory, hybrid model of categorization, heuristics and biases, bounded rationality
The research on this article was funded by the National Science Centre, Poland, no. 2015/17/B/HS5/00495
Koncepcja orzekania Arystotelesa z perspektywy teorii dwutorowości
Streszczenie: W ramach swojej teorii orzekania Arystoteles zwraca uwagę na to, że proces sądowy powinien być oparty na racjonalnej, bezstronnej ocenie okoliczności danej sprawy, a także na zastosowaniu prawa. Przedmiotem tego artykułu jest dwubiegunowy charakter teorii orzekania analizowany z perspektywy współczesnej teorii dwutorowości. Wydaje się, że ograniczona racjonalność sędziów może potencjalnie stanowić zagrożenie dla bezstronności oraz racjonalności orzeczeń sądowych w złożonych przypadkach. W tym kontekście hybrydowy model kategoryzacji zapożyczony z psychologii kognitywnej zostanie skonfrontowany z teorią orzekania Arystotelesa. Ponadto uwzględniony zostanie wpływ heurystyk poznawczych oraz złudzeń poznawczych na proces orzekania. Konkluzja odnosi się do trafności modelu orzekania wynikającego z filozofii Arystotelesa z zastosowaniem twierdzenia o ograniczonej racjonalności decydentów.
Data publikacji: 2017
Redaktor naczelny: Krzysztof Guczalski
Tomasz Bekrycht
Principia, Tom 64, 2017, s. 1-1
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.005.9277On the legitimation of law (power), taking as an example the dispute over the Constitutional Tribunal in Poland
The aim of this article is to analyse the on‑going dispute over the Constitutional Tribunal in Poland from the perspective of legal philosophy. The author first posits that an argument from the Rechtsstaat idea is inadequate for a prospective solution to this dispute, then that the dispute is based on the assumptions of outdated paradigms, such as legal positivism and post‑totalitarian models of law. In order to resolve the dispute, the author proposes reflection based on the model of a communicational concept of law and the idea of a civil community.
Keywords: Rechtsstaat, rule of law, Constitutional Tribunal, legitimation of law, communicational model of law
O legitymizacji prawa (władzy) na przykładzie tzw. sporu o Trybunał Konstytucyjny
Celem artykułu jest analiza toczącego się w Polsce tzw. sporu wokół Trybunału Konstytucyjnego z perspektywy filozoficznoprawnej. Autor stawia tezę o nieadekwatności argumentu z idei Rechtsstaat dla potencjalnego rozwiązania tego sporu, twierdzi również, że spór jest ufundowany na założeniach nieaktualnych paradygmatów, takich jak pozytywizm prawniczy i posttotalitarne modele prawa. Dla rozwiązania sporu proponuje refleksję opartą na modelu komunikacyjnej koncepcji prawa i idei wspólnoty obywatelskiej.
Carl Humphries
Principia, Tom 64, 2017, s. 5-41
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.001.9273This article argues that the challenges to political legitimacy currently encountered by liberal democracies affected by populist anti-centrism imply a crisis of theoretical understanding. This is because the competing claims made by recent and contemporary political thinkers reflect common underlying assumptions that put them radically at odds with the perspectives of at least some of those now embracing political populism. As a consequence, the latter find themselves excluded from any justifications for preferring certain sorts of political institution – such as liberal-democratic ones – over others.
Keywords: Populism, anti-centrism, political legitimation, social validation, normativism, realism
Populistyczne wyzwanie dla legitymizacji politycznej:
kryzys uprawomocnienia
Artykuł argumentuje, że wyzwania dla legitymizacji politycznej, z którymi mierzą się obecnie liberalne demokracje dotknięte populistycznym anty-centryzmem, pociągają za sobą kryzys w teorii politycznej. Wynika to stąd, że rywalizujące ze sobą twierdzenia współczesnych myślicieli politycznych odwołują się do wspólnych założeń, które stoją w radykalnym konflikcie z punktami widzenia przynajmniej niektórych dzisiejszych zwolenników populizmu politycznego. W konsekwencji ci ostatni nie mogą utożsamić się z żadnymi uzasadnieniami na rzecz preferowania pewnych rodzajów instytucji politycznych, np. liberalno-demokratycznych.
Joanna Klimczyk
Principia, Tom 64, 2017, s. 43-80
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.002.9274In his article “Is Meaning Fraught with Ought?” (2009), Daniel Whiting advanced quite a battery of refurbished arguments for the claim that linguistic meaning is intrinsically normative. He ended the paper with the conclusion that he had managed to achieve two of his stated aims: to defend normativism and to show how the normativist can turn the innocent platitude that meaningful expressions possess conditions of correct use into an argument in favour of normativism. In the present article, I show that Whiting failed on both counts, although his failure reveals an important issue which has been overlooked by both parties to the debate. The issue in question is one of methodology: the plausibility of semantic normativism turns on the theory of practical normativity to which a particular philosopher tacitly or explicitly subscribes. To put my main criticism in a nutshell: semantic normativism cannot be defended without a plausible account of the nature of semantic reasons.
Keywords: normativity, normativity of meaning, Kripke, Whiting, practicality, normative reason
Rozbroić normatywizm
W swoim artykule z 2009 roku „Is Meaning Fraught with Ought?” Daniel Whiting wytoczył całą baterię argumentów na rzecz tezy, że znaczenie językowe jest z natury normatywne. Whiting zakończył swój artykuł stwierdzeniem, że udało mu się zrealizować dwa wytyczone cele: obronić normatywizm semantyczny oraz pokazać, w jaki sposób normatywista może niekontrowersyjną tezę głoszącą, że wyrażenia językowe posiadają warunki poprawnego użycia, przekształcić w wiarygodny argument na rzecz normatywizmu w języku. W niniejszym artykule twierdzę, że wbrew deklaracjom Whitingowi nie udało się osiągnąć założonych celów. Pokazuję również, że niepowodzenie jego przedsięwzięcia ujawnia kluczowy, choć przeoczany aspekt całej debaty wokół normatywności w języku. Pominięty przez Whitinga element dotyczy metodologii, a konkretnie uzależnienia wiarygodności tezy normatywizmu semantycznego od koncepcji racji normatywnych. Mój główny zarzut wobec argumentów Whitinga można streścić następująco: aby obronić stanowisko normatywizmu semantycznego, jego zwolennik musi przedstawić przekonującą teorię racji normatywnych o charakterze ściśle językowym.
Olga Poller
Principia, Tom 64, 2017, s. 81-108
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.003.9275
In defence of a descriptive theory of reference for proper names
Part II. A response to Kripke’s semantic arguments
This article is the second part of my defence of a non-classical descriptive theory of reference-fixing for proper names against objections raised by Kripke. In part I (in the previous issue), I defined the notion of descriptivism, showed how taking the parameter of time into account influences the formulation of theses of descriptivism and explained why Kripke’s modal objection does not apply to descriptive theory of reference. I then formulated theses of the defended descriptive theory of reference-fixing and answered Kripke’s epistemic objection. In this paper, I answer Kripke’s semantic objection against descriptivism, considered to be his strongest and most persuasive argumentation (Salmon 2005, p. 29), because it concerns the use of proper names in simple contexts without epistemic or modal operators. The semantic objection consists of a number of arguments, which I answer in turn. In section II.1, I explain the notion of knowledge required by the defended version of descriptivism. Next I argue that the only moments when knowledge of descriptions is required are those when a name is bestowed or learned, and I show that, in light of the defended theory, knowledge of descriptions at those moments is necessary and sufficient for knowing a name. In section II.2, I answer all the strands of the semantic objection. In section II.3, I show that the defended version of descriptivism has all the virtues traditionally associated with descriptive theories.
Keywords: proper names, descriptive theory of reference, descriptivism, Kripke’s semantic arguments
Obrona deskrypcyjnej teorii odniesienia nazw
Część II. Odpowiedź na argumenty semantyczne Kripkego
Artykuł ten stanowi drugą część obrony nieklasycznej deskrypcyjnej teorii odniesienia nazw własnych przed zarzutami Kripkego. W części I (w poprzednim numerze) wyjaśniłam, czym jest deskryptywizm, wytłumaczyłam, w jaki sposób uwzględnianie parametru czasu wpływa na formułowanie tez deskryptywizmu oraz dlaczego deskrypcyjnej teorii odniesienia nie dotyczy zarzut modalny. Następnie sformułowałam tezy bronionej wersji deskryptywizmu oraz odpowiedziałam na zarzut epistemiczny. W tej części odpowiem na argument semantyczny, który jest uważany za najmocniejszy i najbardziej przekonujący (Salmon 2005, s. 29), ponieważ dotyczy użycia nazw własnych w kontekstach zwykłych (a nie modalnych bądź epistemicznych). Na argument ten składa się wiele wątków, na które po kolei odpowiem. W sekcji II.1 wytłumaczę, na czym polega wymóg wiedzy bronionej wersji deskryptywizmu. Następnie podam argumentację za tym, że momentami, w których wymagana jest znajomość deskrypcji, są momenty nadawania oraz uczenia się nazwy, oraz pokażę, że znajomość deskrypcji w tych momentach jest na gruncie bronionej teorii konieczna i wystarczająca, by znać nazwę. W sekcji II.2 przejdę do odpowiedzi na poszczególne wątki argumentu semantycznego, a następnie pokażę – w sekcji II.3 – że broniona wersja deskryptywizmu ma tradycyjne zalety teorii deskrypcyjnych.
Zbigniew Ambrożewicz
Principia, Tom 64, 2017, s. 109-154
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.004.9276Transcendence in immanence: the myth of Western individualism
In this article, I show that contemporary individualism is strongly rooted in Christian thinking about the person (divine and human). I endeavour to demonstrate the gradual aspiration to the utmost individualisation and separation of the human subject, beginning with the first definitions of the person. I outline the process of self-authorisation, whereby moral and cognitive powers formerly ascribed to God are transferred to the human subject. That process ultimately leads to (divine) transcendence becoming fixed in (human) immanence, and so to the full individualisation of the subject. In this article, I focus in particular on St Thomas Aquinas, generally seen as a precursor of personalism, and on Søren Kierkegaard, as a thinker in whom one can observe almost first-hand the emergence of self-authorisation and its various consequences. I end by looking at individualism and singularity in terms of mythology and the myth of Western culture, yet grounded on real existential foundations.
Keywords: individualism, person, self-authorisation, singularity, self, myth, St Thomas Aquinas, Kierkegaard
Transcendencja w immanencji: mit zachodniego indywidualizmu
W artykule dowodzę, że korzenie współczesnego indywidualizmu tkwią mocno w chrześcijańskim myśleniu o osobie (boskiej i ludzkiej). Staram się zaprezentować stopniowe – począwszy od pierwszych definicji osoby – dążenie do jak największej indywidualizacji i separacji ludzkiego podmiotu. Przedstawiam proces zwany self-authorization, czyli przenoszenie do podmiotu ludzkiego przypisywanych niegdyś Bogu uprawnień moralnych i poznawczych. Proces ten prowadzi ostatecznie do osadzenia (boskiej) transcendencji w (ludzkiej) immanencji, czyli do pełnej indywidualizacji podmiotu. W artykule szczególnie dużo uwagi poświęcam św. Tomaszowi, postrzeganemu na ogół jako prekursor personalizmu, i Kierkegaardowi jako myślicielowi, u którego można zaobserwować niemal naocznie stawanie się self-authorization i jegoróżnorakie konsekwencje. Na zakończenie podejmuję próbę spojrzenia na indywidualizm i jednostkowość jako na mitologię i mit zachodniej kultury, ugruntowane jednak na realnych podstawach bytowych.
Maciej Kijko
Principia, Tom 64, 2017, s. 201-223
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.006.9278On Donald Davidson’s theory of interpretation once again
This article is a polemic with Roman Godlewski’s text on Donald Davidson’s theory of interpretation and with his critique of Jerzy Kmita’s reading of the American neo-pragmatist’s ideas. The aim of this article is to rebut the arguments against Kmita’s proposed interpretation of Davidson’s theory. I find those arguments to be inconclusive, in some cases even inadequate, and I formulate a strengthening of Kmita’s standpoint.
Keywords: interpretation, rationality, cultural studies, Donald Davidson, Jerzy Kmita
O teorii interpretacji Donalda Davidsona raz jeszcze
Artykuł jest polemiką z tekstem Romana Godlewskiego O teorii interpretacji Donalda Davidsona i zawartą w nim krytyką odczytania myśli amerykańskiego neopragmatysty przez Jerzego Kmitę. Celem artykułu jest odparcie argumentów przeciwko zaproponowanej przez Kmitę wykładni teorii interpretacji Donalda Davidsona. Uznaję, że argumenty przedłożone na rzecz takiego odrzucenia są niekonkluzywne, w niektórych przypadkach nawet chybione i formułuję wnioski wzmacniające stanowisko Kmitowskie.
Anna Alichniewicz, Monika Michałowska
Principia, Tom 64, 2017, s. 225-255
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.007.9279Human enhancement: problems of definition and argumentation
This article surveys the main issues of definitions and argumentation relating to the debate over human enhancement. We note the existence of a sort of notional cascade: seeking to provide a definition of enhancement, authors attempt to distinguish it from therapy. Defining therapy requires the notion of normality, which in turn refers – explicitly or implicitly – to the notion of human nature. In this article, 1) we present the complexity and lack of clarity displayed by the notion of enhancement 2) we analyse the main arguments in favour of distinguishing the notions of “therapy” and “enhancement”, 3) we analyse the notion of normality, 4) we refer to problems of interpretation relating to the notion of “human nature”, 5) noting that fears over human enhancement are grounded on the phenomenon known as neophobia, we explore that phenomenon in one of its manifestations, 6) we outline the issue of criteria for the categorisation and classification of methods of enhancement – a problem embroiled in a number of implicit assumptions.
Keywords: human enhancement, therapy, normality, normativity, human nature, cognitive functions, natural/unnatural
Udoskonalanie gatunku ludzkiego − problemy definicyjne i argumentacyjne
Artykuł jest przeglądem głównych problemów definicyjnych i argumentacyjnych debaty nad udoskonalaniem gatunku ludzkiego. Dostrzegamy istnienie swoistej kaskady pojęciowej – usiłując podać definicję udoskonalania, autorzy starają się odróżnić je od terapii, dla zdefiniowania której potrzebują pojęcia normalności, a to z kolei odsyła – explicite lub implicite – do pojęcia natury ludzkiej. W artykule: 1) przedstawiamy złożoność i nieostrość pojęcia udoskonalania, 2) analizujemy główne argumenty na rzecz zasadności odróżnienia pojęć „terapia” i „udoskonalanie”, 3) analizujemy pojęcie normalności, 4) odnosimy się do trudności interpretacyjnych związanych z pojęciem „natura ludzka”, 5) dostrzegając, że u podstaw obaw przed udoskonalaniem gatunku ludzkiego leży zjawisko nazywane neofobią, przyglądamy się mu w jednym z jego przejawów, 6) przedstawiamy uwikłany w szereg niejawnych założeń problem kryteriów kategoryzacji i klasyfikacji metod uważanych za doskonalące.
Tomasz Bekrycht
Principia, Tom 64, 2017, s. 1-1
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.005.9277On the legitimation of law (power), taking as an example the dispute over the Constitutional Tribunal in Poland
The aim of this article is to analyse the on‑going dispute over the Constitutional Tribunal in Poland from the perspective of legal philosophy. The author first posits that an argument from the Rechtsstaat idea is inadequate for a prospective solution to this dispute, then that the dispute is based on the assumptions of outdated paradigms, such as legal positivism and post‑totalitarian models of law. In order to resolve the dispute, the author proposes reflection based on the model of a communicational concept of law and the idea of a civil community.
Keywords: Rechtsstaat, rule of law, Constitutional Tribunal, legitimation of law, communicational model of law
O legitymizacji prawa (władzy) na przykładzie tzw. sporu o Trybunał Konstytucyjny
Celem artykułu jest analiza toczącego się w Polsce tzw. sporu wokół Trybunału Konstytucyjnego z perspektywy filozoficznoprawnej. Autor stawia tezę o nieadekwatności argumentu z idei Rechtsstaat dla potencjalnego rozwiązania tego sporu, twierdzi również, że spór jest ufundowany na założeniach nieaktualnych paradygmatów, takich jak pozytywizm prawniczy i posttotalitarne modele prawa. Dla rozwiązania sporu proponuje refleksję opartą na modelu komunikacyjnej koncepcji prawa i idei wspólnoty obywatelskiej.
Carl Humphries
Principia, Tom 64, 2017, s. 5-41
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.001.9273This article argues that the challenges to political legitimacy currently encountered by liberal democracies affected by populist anti-centrism imply a crisis of theoretical understanding. This is because the competing claims made by recent and contemporary political thinkers reflect common underlying assumptions that put them radically at odds with the perspectives of at least some of those now embracing political populism. As a consequence, the latter find themselves excluded from any justifications for preferring certain sorts of political institution – such as liberal-democratic ones – over others.
Keywords: Populism, anti-centrism, political legitimation, social validation, normativism, realism
Populistyczne wyzwanie dla legitymizacji politycznej:
kryzys uprawomocnienia
Artykuł argumentuje, że wyzwania dla legitymizacji politycznej, z którymi mierzą się obecnie liberalne demokracje dotknięte populistycznym anty-centryzmem, pociągają za sobą kryzys w teorii politycznej. Wynika to stąd, że rywalizujące ze sobą twierdzenia współczesnych myślicieli politycznych odwołują się do wspólnych założeń, które stoją w radykalnym konflikcie z punktami widzenia przynajmniej niektórych dzisiejszych zwolenników populizmu politycznego. W konsekwencji ci ostatni nie mogą utożsamić się z żadnymi uzasadnieniami na rzecz preferowania pewnych rodzajów instytucji politycznych, np. liberalno-demokratycznych.
Joanna Klimczyk
Principia, Tom 64, 2017, s. 43-80
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.002.9274In his article “Is Meaning Fraught with Ought?” (2009), Daniel Whiting advanced quite a battery of refurbished arguments for the claim that linguistic meaning is intrinsically normative. He ended the paper with the conclusion that he had managed to achieve two of his stated aims: to defend normativism and to show how the normativist can turn the innocent platitude that meaningful expressions possess conditions of correct use into an argument in favour of normativism. In the present article, I show that Whiting failed on both counts, although his failure reveals an important issue which has been overlooked by both parties to the debate. The issue in question is one of methodology: the plausibility of semantic normativism turns on the theory of practical normativity to which a particular philosopher tacitly or explicitly subscribes. To put my main criticism in a nutshell: semantic normativism cannot be defended without a plausible account of the nature of semantic reasons.
Keywords: normativity, normativity of meaning, Kripke, Whiting, practicality, normative reason
Rozbroić normatywizm
W swoim artykule z 2009 roku „Is Meaning Fraught with Ought?” Daniel Whiting wytoczył całą baterię argumentów na rzecz tezy, że znaczenie językowe jest z natury normatywne. Whiting zakończył swój artykuł stwierdzeniem, że udało mu się zrealizować dwa wytyczone cele: obronić normatywizm semantyczny oraz pokazać, w jaki sposób normatywista może niekontrowersyjną tezę głoszącą, że wyrażenia językowe posiadają warunki poprawnego użycia, przekształcić w wiarygodny argument na rzecz normatywizmu w języku. W niniejszym artykule twierdzę, że wbrew deklaracjom Whitingowi nie udało się osiągnąć założonych celów. Pokazuję również, że niepowodzenie jego przedsięwzięcia ujawnia kluczowy, choć przeoczany aspekt całej debaty wokół normatywności w języku. Pominięty przez Whitinga element dotyczy metodologii, a konkretnie uzależnienia wiarygodności tezy normatywizmu semantycznego od koncepcji racji normatywnych. Mój główny zarzut wobec argumentów Whitinga można streścić następująco: aby obronić stanowisko normatywizmu semantycznego, jego zwolennik musi przedstawić przekonującą teorię racji normatywnych o charakterze ściśle językowym.
Olga Poller
Principia, Tom 64, 2017, s. 81-108
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.003.9275
In defence of a descriptive theory of reference for proper names
Part II. A response to Kripke’s semantic arguments
This article is the second part of my defence of a non-classical descriptive theory of reference-fixing for proper names against objections raised by Kripke. In part I (in the previous issue), I defined the notion of descriptivism, showed how taking the parameter of time into account influences the formulation of theses of descriptivism and explained why Kripke’s modal objection does not apply to descriptive theory of reference. I then formulated theses of the defended descriptive theory of reference-fixing and answered Kripke’s epistemic objection. In this paper, I answer Kripke’s semantic objection against descriptivism, considered to be his strongest and most persuasive argumentation (Salmon 2005, p. 29), because it concerns the use of proper names in simple contexts without epistemic or modal operators. The semantic objection consists of a number of arguments, which I answer in turn. In section II.1, I explain the notion of knowledge required by the defended version of descriptivism. Next I argue that the only moments when knowledge of descriptions is required are those when a name is bestowed or learned, and I show that, in light of the defended theory, knowledge of descriptions at those moments is necessary and sufficient for knowing a name. In section II.2, I answer all the strands of the semantic objection. In section II.3, I show that the defended version of descriptivism has all the virtues traditionally associated with descriptive theories.
Keywords: proper names, descriptive theory of reference, descriptivism, Kripke’s semantic arguments
Obrona deskrypcyjnej teorii odniesienia nazw
Część II. Odpowiedź na argumenty semantyczne Kripkego
Artykuł ten stanowi drugą część obrony nieklasycznej deskrypcyjnej teorii odniesienia nazw własnych przed zarzutami Kripkego. W części I (w poprzednim numerze) wyjaśniłam, czym jest deskryptywizm, wytłumaczyłam, w jaki sposób uwzględnianie parametru czasu wpływa na formułowanie tez deskryptywizmu oraz dlaczego deskrypcyjnej teorii odniesienia nie dotyczy zarzut modalny. Następnie sformułowałam tezy bronionej wersji deskryptywizmu oraz odpowiedziałam na zarzut epistemiczny. W tej części odpowiem na argument semantyczny, który jest uważany za najmocniejszy i najbardziej przekonujący (Salmon 2005, s. 29), ponieważ dotyczy użycia nazw własnych w kontekstach zwykłych (a nie modalnych bądź epistemicznych). Na argument ten składa się wiele wątków, na które po kolei odpowiem. W sekcji II.1 wytłumaczę, na czym polega wymóg wiedzy bronionej wersji deskryptywizmu. Następnie podam argumentację za tym, że momentami, w których wymagana jest znajomość deskrypcji, są momenty nadawania oraz uczenia się nazwy, oraz pokażę, że znajomość deskrypcji w tych momentach jest na gruncie bronionej teorii konieczna i wystarczająca, by znać nazwę. W sekcji II.2 przejdę do odpowiedzi na poszczególne wątki argumentu semantycznego, a następnie pokażę – w sekcji II.3 – że broniona wersja deskryptywizmu ma tradycyjne zalety teorii deskrypcyjnych.
Zbigniew Ambrożewicz
Principia, Tom 64, 2017, s. 109-154
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.004.9276Transcendence in immanence: the myth of Western individualism
In this article, I show that contemporary individualism is strongly rooted in Christian thinking about the person (divine and human). I endeavour to demonstrate the gradual aspiration to the utmost individualisation and separation of the human subject, beginning with the first definitions of the person. I outline the process of self-authorisation, whereby moral and cognitive powers formerly ascribed to God are transferred to the human subject. That process ultimately leads to (divine) transcendence becoming fixed in (human) immanence, and so to the full individualisation of the subject. In this article, I focus in particular on St Thomas Aquinas, generally seen as a precursor of personalism, and on Søren Kierkegaard, as a thinker in whom one can observe almost first-hand the emergence of self-authorisation and its various consequences. I end by looking at individualism and singularity in terms of mythology and the myth of Western culture, yet grounded on real existential foundations.
Keywords: individualism, person, self-authorisation, singularity, self, myth, St Thomas Aquinas, Kierkegaard
Transcendencja w immanencji: mit zachodniego indywidualizmu
W artykule dowodzę, że korzenie współczesnego indywidualizmu tkwią mocno w chrześcijańskim myśleniu o osobie (boskiej i ludzkiej). Staram się zaprezentować stopniowe – począwszy od pierwszych definicji osoby – dążenie do jak największej indywidualizacji i separacji ludzkiego podmiotu. Przedstawiam proces zwany self-authorization, czyli przenoszenie do podmiotu ludzkiego przypisywanych niegdyś Bogu uprawnień moralnych i poznawczych. Proces ten prowadzi ostatecznie do osadzenia (boskiej) transcendencji w (ludzkiej) immanencji, czyli do pełnej indywidualizacji podmiotu. W artykule szczególnie dużo uwagi poświęcam św. Tomaszowi, postrzeganemu na ogół jako prekursor personalizmu, i Kierkegaardowi jako myślicielowi, u którego można zaobserwować niemal naocznie stawanie się self-authorization i jegoróżnorakie konsekwencje. Na zakończenie podejmuję próbę spojrzenia na indywidualizm i jednostkowość jako na mitologię i mit zachodniej kultury, ugruntowane jednak na realnych podstawach bytowych.
Maciej Kijko
Principia, Tom 64, 2017, s. 201-223
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.006.9278On Donald Davidson’s theory of interpretation once again
This article is a polemic with Roman Godlewski’s text on Donald Davidson’s theory of interpretation and with his critique of Jerzy Kmita’s reading of the American neo-pragmatist’s ideas. The aim of this article is to rebut the arguments against Kmita’s proposed interpretation of Davidson’s theory. I find those arguments to be inconclusive, in some cases even inadequate, and I formulate a strengthening of Kmita’s standpoint.
Keywords: interpretation, rationality, cultural studies, Donald Davidson, Jerzy Kmita
O teorii interpretacji Donalda Davidsona raz jeszcze
Artykuł jest polemiką z tekstem Romana Godlewskiego O teorii interpretacji Donalda Davidsona i zawartą w nim krytyką odczytania myśli amerykańskiego neopragmatysty przez Jerzego Kmitę. Celem artykułu jest odparcie argumentów przeciwko zaproponowanej przez Kmitę wykładni teorii interpretacji Donalda Davidsona. Uznaję, że argumenty przedłożone na rzecz takiego odrzucenia są niekonkluzywne, w niektórych przypadkach nawet chybione i formułuję wnioski wzmacniające stanowisko Kmitowskie.
Anna Alichniewicz, Monika Michałowska
Principia, Tom 64, 2017, s. 225-255
https://doi.org/10.4467/20843887PI.17.007.9279Human enhancement: problems of definition and argumentation
This article surveys the main issues of definitions and argumentation relating to the debate over human enhancement. We note the existence of a sort of notional cascade: seeking to provide a definition of enhancement, authors attempt to distinguish it from therapy. Defining therapy requires the notion of normality, which in turn refers – explicitly or implicitly – to the notion of human nature. In this article, 1) we present the complexity and lack of clarity displayed by the notion of enhancement 2) we analyse the main arguments in favour of distinguishing the notions of “therapy” and “enhancement”, 3) we analyse the notion of normality, 4) we refer to problems of interpretation relating to the notion of “human nature”, 5) noting that fears over human enhancement are grounded on the phenomenon known as neophobia, we explore that phenomenon in one of its manifestations, 6) we outline the issue of criteria for the categorisation and classification of methods of enhancement – a problem embroiled in a number of implicit assumptions.
Keywords: human enhancement, therapy, normality, normativity, human nature, cognitive functions, natural/unnatural
Udoskonalanie gatunku ludzkiego − problemy definicyjne i argumentacyjne
Artykuł jest przeglądem głównych problemów definicyjnych i argumentacyjnych debaty nad udoskonalaniem gatunku ludzkiego. Dostrzegamy istnienie swoistej kaskady pojęciowej – usiłując podać definicję udoskonalania, autorzy starają się odróżnić je od terapii, dla zdefiniowania której potrzebują pojęcia normalności, a to z kolei odsyła – explicite lub implicite – do pojęcia natury ludzkiej. W artykule: 1) przedstawiamy złożoność i nieostrość pojęcia udoskonalania, 2) analizujemy główne argumenty na rzecz zasadności odróżnienia pojęć „terapia” i „udoskonalanie”, 3) analizujemy pojęcie normalności, 4) odnosimy się do trudności interpretacyjnych związanych z pojęciem „natura ludzka”, 5) dostrzegając, że u podstaw obaw przed udoskonalaniem gatunku ludzkiego leży zjawisko nazywane neofobią, przyglądamy się mu w jednym z jego przejawów, 6) przedstawiamy uwikłany w szereg niejawnych założeń problem kryteriów kategoryzacji i klasyfikacji metod uważanych za doskonalące.
Data publikacji: 2016
Redaktor naczelny: Krzysztof Guczalski
Redakcja numeru : Krzysztof Guczalski, Steffen Huber, Jacek Rabus, Leszek Wroński
Alexander Wilfing
Principia, Tom 63, 2016, s. 5-35
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.001.7640In this paper, I argue for an implicit version of ‘enhanced formalism’ in Eduard Hanslick’s aesthetics, usually misread as ‘extreme’ formalism devoid of any positive account of emotion and music. I outline ‘enhanced formalism’ in its contemporary incarnations (Davies, Kivy), explore certain common features with Hanslick’s approach, and finally explain why Hanslick ultimately abandoned the concept of expressive properties as intrinsic properties of musical structure as the basis of objective aesthetics.
Keywords: Eduard Hanslick, Peter Kivy, musical aesthetics, enhanced formalism, music and emotion
Ruchome formy dźwiękowe – Peter Kivy i „ulepszony formalizm” Eduarda Hanslicka
W artykule staram się pokazać, że w estetyce Eduarda Hanslicka, zwykle błędnie odczytywanej jako skrajny formalizm pozbawiony jakiegokolwiek pozytywnego opisu emocji w muzyce, implicite zawarty jest „ulepszony formalizm”. Przedstawiam „ulepszony formalizm” w jego dzisiejszych wersjach (Davies, Kivy), badam jego wspólne cechy z podejściem Hanslicka i na koniec wyjaśniam, dlaczego koncepcja własności ekspresywnych jako inherentnych własności struktury muzycznej została przez Hanslicka ostatecznie porzucona.
Andrzej Nowakowski
Principia, Tom 63, 2016, s. 37-61
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.002.7641The main problem with the metaphysics of free will
There is a contradiction in our general picture of the world, brought about by the principle of causality and the metaphysical interpretation of the assertion that we are independent originators of our acts. In this paper, I consider various ways of removing that contradiction. The way that I regard as the best, however, requires the solving of a certain problem, namely, that it is necessary to account for the relationship between acts of thinking and the contents of thoughts, including between acts of deciding and the contents of reasons behind decisions. This is a difficult problem, but the problems generated by other ways of removing the contradiction are more difficult still.
Keywords: free will, causality, action, reasons, decisions, contents of thoughts, acts of thinking
Główny problem metafizyki wolnej woli
W naszym ogólnym obrazie świata występuje sprzeczność generowana przez zasadę przyczynowości i metafizyczną wykładnię twierdzenia, że jesteśmy niezależnymi sprawcami naszych działań. W artykule rozważam różne sposoby usunięcia tej sprzeczności. Sposób, który uważam za najlepszy, wymaga jednak rozwiązania pewnego problemu. Mianowicie należy opisać relację między treściami myśli a aktami myślenia, wśród nich – między treściami racji dla decyzji a aktami decydowania. To jest trudny problem, lecz problemy stwarzane przez inne sposoby usunięcia wspomnianej sprzeczności są jeszcze trudniejsze.
Ewa Rosiak-Zięba
Principia, Tom 63, 2016, s. 63-83
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.003.7642A few remarks on philosophical relativism
During the twentieth century, the term ‘relativity’ enjoyed considerable popularity, not only in the field of physics, but also in the humanities (although not necessarily drawing on the same inspirations). In the domain of philosophy, relativism is not a new concept; its precursors can be found in ancient Greece. Yet during the twentieth century, new stimuli for its development appeared. At the same time, however, relativism was subjected to severe criticism. In this paper, I discuss some of the issues relating to this philosophical current. The essay consists of two parts. The first part provides a general characterisation of the concept of relativism – with particular emphasis on the question of what might constitute its principal thesis. The second part deals with selected difficulties related to relativism.
Keywords: relativism, relativisation, epistemological pluralism, Davidson, Rorty, Quine
Kilka uwag o filozoficznym relatywizmie
Olga Poller
Principia, Tom 63, 2016, s. 85-108
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.004.7643Łukasz Kołoczek
Principia, Tom 63, 2016, s. 109-130
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.005.7644
‘Being’ or ‘existence’?
A few remarks on Wawrzyniec Rymkiewicz’s Formy istnienia [Forms of existence]
In the present article, I enter into a discussion with Wawrzyniec Rymkiewicz’s proposed translations included in his book Formy istnienia [Forms of existence]. They concern Martin Heidegger’s Sein und Zeit and depart from the Polish tradition of translating Heidegger. Rymkiewicz proposes translating Sein as ‘istnienie’ (rather than ‘bycie’), and Dasein as ‘przebywanie’. Although not justifying his decisions, the author does put forward an elaborate interpretation of Heidegger’s work in the new terminology. The present article explores the reading of Heidegger that Rymkiewicz propounds by means of these different translations. I argue that his interpretation is at odds with Heidegger’s conception. Rymkiewicz places great emphasis on the phenomenological side of Heidegger’s project, failing to appreciate its hermeneutical component. As a consequence, he treats existence as given, which, although perhaps justified in phenomenological terms, entirely misses the point of Heidegger’s idea of Sein. That is the fundamental accusation against the term ‘istnienie’. I also reveal inconsistencies in these propositions as they appear on other levels of Heidegger’s text.
Keywords: Martin Heidegger, Being and Time, translation, existence, being, Forms of Existence, Wawrzyniec Rymkiewicz
„Bycie” czy „istnienie”?
Kilka uwag na temat Form istnienia Wawrzyńca Rymkiewicza
W artykule podejmuję dyskusję z propozycjami translatorskimi Wawrzyńca Rymkiewicza zamieszczonymi w jego książce Formy istnienia. Dotyczą one Sein und Zeit Martina Heideggera i odchodzą od polskiej tradycji tłumaczenia Heideggera. Das Sein Rymkiewicz proponuje przełożyć jako „istnienie” (a nie „bycie”), zaś das Dasein jako „przebywanie”. Autor Form istnienia nie uzasadnia wprawdzie swoich decyzji, ale przedstawia rozbudowaną interpretację dzieła Heideggera w nowej terminologii. Wobec tego moim zadaniem jest zbadanie, jaką wykładnię forsuje Rymkiewicz za pomocą odmiennych słów. Argumentuję, że interpretacja ta nie trafia w zamysł Heideggera. Rymkiewicz bardzo mocno akcentuje fenomenologiczną stronę projektu Heideggera, zapoznając jej hermeneutyczny komponent. W konsekwencji traktuje istnienie jako dane, co jest być może fenomenologicznie uzasadnione, ale zupełnie nie trafia w pomyślane po Heideggerowsku das Sein. To jest podstawowy zarzut przeciwko terminowi „istnienie”. Ponadto pokazuję niekonsekwencję tych propozycji ujawniających się na innych poziomach tekstu Heideggera.
Kamil Moroz
Principia, Tom 63, 2016, s. 131-162
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.006.7645The problem of subjectivity in Franz Brentano’s descriptive psychology
The aim of this article is to analyse possible experience in Franz Brentano’s Psychology from an Empirical Standpoint. The analytical and integral study of possible mental experiences allows us to discern a transcendental premise in empirically orientated psychology. The ambiguity of Brentano’s project is most fully manifest in the problem of subjectivity: it is approached from an empirical (the subject as such and not some other intentional bundle or subjectivity as a point on the map of possible references) and transcendental perspective (the subject as a condition of every intentional bundle or subjectivity as enabling the map of experience to be drawn). We find neither a formulation nor a solution to this ambiguity on the pages of the young Brentano’s philosophical treatise: they remain in the hands of the reader drawing on the tools of his Psychology.
Keywords: empirical psychology, transcendentalism, subjectivity, Franz Brentano
Zagadka podmiotowości w psychologii opisowej Franza Brentany
Celem artykułu jest analiza możliwego doświadczenia w Psychologii z empirycznego punktu widzenia Franza Brentany. Analityczne i całościowe zbadanie możliwych przeżyć psychicznych pozwala dostrzec w empirycznie zorientowanej psychologii założenie transcendentalne. Dwuznaczność Brentanowskiego projektu najpełniej daje o sobie znać w problematyce podmiotowości: jej ujęcie jest empiryczne (podmiot jako taka a nie inna wiązka intencjonalna lub podmiotowość jako punkt na mapie możliwych odniesień) oraz transcendentalne (podmiot jako warunek każdej wiązki intencjonalnej lub podmiotowość jako umożliwiająca nakreślenie mapy doświadczenia). Ani sformułowanie, ani rozwiązanie tej dwuznaczności nie znajduje się na kartach summy filozoficznej młodego Brentany, ale pozostaje w rękach czytelnika korzystającego z narzędzi Psychologii.
Paweł Dybel
Principia, Tom 63, 2016, s. 163-200
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.009.7812Self-cognition or pharmacotherapy? Philosophical implications of the dispute around soma and psyche in Roman Markuszewicz’s concept of psychotherapy
The problem of how to apprehend the relationship between the human body, its physiological basis and human mental life has been the object of fiery philosophical debate for centuries. In modern psychiatry and psychotherapy, it revolves around the question of the extent to which human mental life is autonomous or is determined by the physiological processes of the human body. This dispute is not confined to the strictly anthropological dimension; it concerns also the question of the psychiatrist’s choice of an appropriate method of therapy for a patient. In this article, I present the standpoint adopted on this issue by Roman Markuszewicz, a prominent psychoanalytically-oriented Polish psychiatrist in the period between the two world wars. He was critical both of traditional forms of therapy ‘through faith’ and also of modern forms of therapy based on psychosurgery and pharmacotherapy. I discuss his main objections to these two different forms of therapy and his arguments for the effectiveness of a Freudian model of therapy based on dialogue with the patient and on an attempt to transform his self-understanding.
Keywords: psychoanalysis, psychiatry, psychotherapy, hermeneutics, dialogue, pharmacology, psychosurgery, psychodynamics
Samopoznanie czy farmakoterapia? Filozoficzne implikacje sporu wokół soma i psyche w ujęciu psychoterapii przez Romana Markuszewicza
Kwestia ujęcia relacji między ludzkim ciałem, jego fizjologicznym podłożem, a sferą życia psychicznego człowieka od stuleci była przedmiotem zażartych dysput filozoficznych. We współczesnej psychiatrii i psychoterapii przybrała ona postać sporu wokół tego, w jakim stopniu sfera ludzkiego życia psychicznego jest autonomiczna, w jakim zaś jest zdeterminowana przez fizjologiczne podłoże ludzkiego ciała. Spór ten ma nie tylko ściśle antropologiczny wymiar, ale dotyczy zarazem kwestii obrania przez psychiatrę odpowiedniej metody terapii pacjenta. W artykule przedstawiam stanowisko, jakie zajął w tej kwestii Roman Markuszewicz, wybitny polski psychiatra o orientacji psychoanalitycznej, działający w okresie międzywojnia. Podkreślam zarówno jego krytycyzm wobec tradycyjnych form terapii „przez wiarę”, jak i wobec orientacji deterministycznej, stawiającej na psychochirurgię i farmakoterapię. W artykule przytaczam jego podstawowe zarzuty przeciwko tym obu formom terapii oraz argumenty na rzecz efektywności Freudowskiego modelu terapii, opartego na dialogu z pacjentem i dążeniu do zmiany jego samowiedzy.
Joanna Rak
Principia, Tom 63, 2016, s. 201-224
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.007.7646Typologia ruchów rewitalizacyjnych wciąż stanowi nierozwiązany problem w literaturze przedmiotu. Niniejszy artykuł prezentuje krytyczną analizę ujęć irredentyzmu i antynomicznych wobec niego typów idealnych. Omówienie każdej propozycji teoretycznej zawiera jej opis, interpretację i krytykę. Te, których słabości dowiedziono, zostały zastąpione nowymi, autorskimi podejściami. Nowe typy irredentyzmu i kontrirredentyzmu sformułowano według homogenicznego zestawu kryteriów kierunku i stopnia waloryzacji ojczyzny. Składają się one na typologię stanowiącą użyteczne narzędzie do opisywania myśli politycznej populacji znajdujących się pod wpływem globalizacji w zakresie ich postaw wobec ojczyzny. Empiryczna weryfikacja efektywności typologii jawi się jako interesujące wyzwanie dla badaczy współczesnej myśli politycznej. Warto to ujęcie jednak krytykować, modyfikować czy uzupełniać, ponieważ zaproponowane typy nie są ostateczne. Krytyczna dyskusja na temat ich znaczeń może przyczynić się do rozwoju wiedzy na temat rzeczywistości politycznej.
Mateusz Stępień
Principia, Tom 63, 2016, s. 225-249
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.008.7647The essential themes of Confucian reflections on law
The aim of this paper is to reconstruct Confucian reflections on law. Interestingly, even such a general aim has not previously been realised. Stereotypical, literal and oversimplified readings of Confucianism seem to dominate even in the professional literature. As a result, the thesis of the anti-legal character of Confucian teachings is widely reiterated. In this paper, a reconstruction of the Confucian approach to law takes account of the most basic assumptions organising Confucian thought. Only in this way can we identify the essential themes of Confucian reflection on law: (1) placing law within an ontology of the social world based on categories of ‘roots-foundations’ (ben) and ‘branches-manifestations’ (mo) and (2) considering the impact of law on the self-cultivation processes which are, according to Confucianists, the ‘root-foundation’.
Keywords: Confucianism, Chinese ontology of the social world, Confucianism and law
Zasadnicze wątki konfucjańskiej refleksji nad prawem
Alexander Wilfing
Principia, Tom 63, 2016, s. 5-35
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.001.7640In this paper, I argue for an implicit version of ‘enhanced formalism’ in Eduard Hanslick’s aesthetics, usually misread as ‘extreme’ formalism devoid of any positive account of emotion and music. I outline ‘enhanced formalism’ in its contemporary incarnations (Davies, Kivy), explore certain common features with Hanslick’s approach, and finally explain why Hanslick ultimately abandoned the concept of expressive properties as intrinsic properties of musical structure as the basis of objective aesthetics.
Keywords: Eduard Hanslick, Peter Kivy, musical aesthetics, enhanced formalism, music and emotion
Ruchome formy dźwiękowe – Peter Kivy i „ulepszony formalizm” Eduarda Hanslicka
W artykule staram się pokazać, że w estetyce Eduarda Hanslicka, zwykle błędnie odczytywanej jako skrajny formalizm pozbawiony jakiegokolwiek pozytywnego opisu emocji w muzyce, implicite zawarty jest „ulepszony formalizm”. Przedstawiam „ulepszony formalizm” w jego dzisiejszych wersjach (Davies, Kivy), badam jego wspólne cechy z podejściem Hanslicka i na koniec wyjaśniam, dlaczego koncepcja własności ekspresywnych jako inherentnych własności struktury muzycznej została przez Hanslicka ostatecznie porzucona.
Andrzej Nowakowski
Principia, Tom 63, 2016, s. 37-61
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.002.7641The main problem with the metaphysics of free will
There is a contradiction in our general picture of the world, brought about by the principle of causality and the metaphysical interpretation of the assertion that we are independent originators of our acts. In this paper, I consider various ways of removing that contradiction. The way that I regard as the best, however, requires the solving of a certain problem, namely, that it is necessary to account for the relationship between acts of thinking and the contents of thoughts, including between acts of deciding and the contents of reasons behind decisions. This is a difficult problem, but the problems generated by other ways of removing the contradiction are more difficult still.
Keywords: free will, causality, action, reasons, decisions, contents of thoughts, acts of thinking
Główny problem metafizyki wolnej woli
W naszym ogólnym obrazie świata występuje sprzeczność generowana przez zasadę przyczynowości i metafizyczną wykładnię twierdzenia, że jesteśmy niezależnymi sprawcami naszych działań. W artykule rozważam różne sposoby usunięcia tej sprzeczności. Sposób, który uważam za najlepszy, wymaga jednak rozwiązania pewnego problemu. Mianowicie należy opisać relację między treściami myśli a aktami myślenia, wśród nich – między treściami racji dla decyzji a aktami decydowania. To jest trudny problem, lecz problemy stwarzane przez inne sposoby usunięcia wspomnianej sprzeczności są jeszcze trudniejsze.
Ewa Rosiak-Zięba
Principia, Tom 63, 2016, s. 63-83
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.003.7642A few remarks on philosophical relativism
During the twentieth century, the term ‘relativity’ enjoyed considerable popularity, not only in the field of physics, but also in the humanities (although not necessarily drawing on the same inspirations). In the domain of philosophy, relativism is not a new concept; its precursors can be found in ancient Greece. Yet during the twentieth century, new stimuli for its development appeared. At the same time, however, relativism was subjected to severe criticism. In this paper, I discuss some of the issues relating to this philosophical current. The essay consists of two parts. The first part provides a general characterisation of the concept of relativism – with particular emphasis on the question of what might constitute its principal thesis. The second part deals with selected difficulties related to relativism.
Keywords: relativism, relativisation, epistemological pluralism, Davidson, Rorty, Quine
Kilka uwag o filozoficznym relatywizmie
Olga Poller
Principia, Tom 63, 2016, s. 85-108
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.004.7643Łukasz Kołoczek
Principia, Tom 63, 2016, s. 109-130
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.005.7644
‘Being’ or ‘existence’?
A few remarks on Wawrzyniec Rymkiewicz’s Formy istnienia [Forms of existence]
In the present article, I enter into a discussion with Wawrzyniec Rymkiewicz’s proposed translations included in his book Formy istnienia [Forms of existence]. They concern Martin Heidegger’s Sein und Zeit and depart from the Polish tradition of translating Heidegger. Rymkiewicz proposes translating Sein as ‘istnienie’ (rather than ‘bycie’), and Dasein as ‘przebywanie’. Although not justifying his decisions, the author does put forward an elaborate interpretation of Heidegger’s work in the new terminology. The present article explores the reading of Heidegger that Rymkiewicz propounds by means of these different translations. I argue that his interpretation is at odds with Heidegger’s conception. Rymkiewicz places great emphasis on the phenomenological side of Heidegger’s project, failing to appreciate its hermeneutical component. As a consequence, he treats existence as given, which, although perhaps justified in phenomenological terms, entirely misses the point of Heidegger’s idea of Sein. That is the fundamental accusation against the term ‘istnienie’. I also reveal inconsistencies in these propositions as they appear on other levels of Heidegger’s text.
Keywords: Martin Heidegger, Being and Time, translation, existence, being, Forms of Existence, Wawrzyniec Rymkiewicz
„Bycie” czy „istnienie”?
Kilka uwag na temat Form istnienia Wawrzyńca Rymkiewicza
W artykule podejmuję dyskusję z propozycjami translatorskimi Wawrzyńca Rymkiewicza zamieszczonymi w jego książce Formy istnienia. Dotyczą one Sein und Zeit Martina Heideggera i odchodzą od polskiej tradycji tłumaczenia Heideggera. Das Sein Rymkiewicz proponuje przełożyć jako „istnienie” (a nie „bycie”), zaś das Dasein jako „przebywanie”. Autor Form istnienia nie uzasadnia wprawdzie swoich decyzji, ale przedstawia rozbudowaną interpretację dzieła Heideggera w nowej terminologii. Wobec tego moim zadaniem jest zbadanie, jaką wykładnię forsuje Rymkiewicz za pomocą odmiennych słów. Argumentuję, że interpretacja ta nie trafia w zamysł Heideggera. Rymkiewicz bardzo mocno akcentuje fenomenologiczną stronę projektu Heideggera, zapoznając jej hermeneutyczny komponent. W konsekwencji traktuje istnienie jako dane, co jest być może fenomenologicznie uzasadnione, ale zupełnie nie trafia w pomyślane po Heideggerowsku das Sein. To jest podstawowy zarzut przeciwko terminowi „istnienie”. Ponadto pokazuję niekonsekwencję tych propozycji ujawniających się na innych poziomach tekstu Heideggera.
Kamil Moroz
Principia, Tom 63, 2016, s. 131-162
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.006.7645The problem of subjectivity in Franz Brentano’s descriptive psychology
The aim of this article is to analyse possible experience in Franz Brentano’s Psychology from an Empirical Standpoint. The analytical and integral study of possible mental experiences allows us to discern a transcendental premise in empirically orientated psychology. The ambiguity of Brentano’s project is most fully manifest in the problem of subjectivity: it is approached from an empirical (the subject as such and not some other intentional bundle or subjectivity as a point on the map of possible references) and transcendental perspective (the subject as a condition of every intentional bundle or subjectivity as enabling the map of experience to be drawn). We find neither a formulation nor a solution to this ambiguity on the pages of the young Brentano’s philosophical treatise: they remain in the hands of the reader drawing on the tools of his Psychology.
Keywords: empirical psychology, transcendentalism, subjectivity, Franz Brentano
Zagadka podmiotowości w psychologii opisowej Franza Brentany
Celem artykułu jest analiza możliwego doświadczenia w Psychologii z empirycznego punktu widzenia Franza Brentany. Analityczne i całościowe zbadanie możliwych przeżyć psychicznych pozwala dostrzec w empirycznie zorientowanej psychologii założenie transcendentalne. Dwuznaczność Brentanowskiego projektu najpełniej daje o sobie znać w problematyce podmiotowości: jej ujęcie jest empiryczne (podmiot jako taka a nie inna wiązka intencjonalna lub podmiotowość jako punkt na mapie możliwych odniesień) oraz transcendentalne (podmiot jako warunek każdej wiązki intencjonalnej lub podmiotowość jako umożliwiająca nakreślenie mapy doświadczenia). Ani sformułowanie, ani rozwiązanie tej dwuznaczności nie znajduje się na kartach summy filozoficznej młodego Brentany, ale pozostaje w rękach czytelnika korzystającego z narzędzi Psychologii.
Paweł Dybel
Principia, Tom 63, 2016, s. 163-200
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.009.7812Self-cognition or pharmacotherapy? Philosophical implications of the dispute around soma and psyche in Roman Markuszewicz’s concept of psychotherapy
The problem of how to apprehend the relationship between the human body, its physiological basis and human mental life has been the object of fiery philosophical debate for centuries. In modern psychiatry and psychotherapy, it revolves around the question of the extent to which human mental life is autonomous or is determined by the physiological processes of the human body. This dispute is not confined to the strictly anthropological dimension; it concerns also the question of the psychiatrist’s choice of an appropriate method of therapy for a patient. In this article, I present the standpoint adopted on this issue by Roman Markuszewicz, a prominent psychoanalytically-oriented Polish psychiatrist in the period between the two world wars. He was critical both of traditional forms of therapy ‘through faith’ and also of modern forms of therapy based on psychosurgery and pharmacotherapy. I discuss his main objections to these two different forms of therapy and his arguments for the effectiveness of a Freudian model of therapy based on dialogue with the patient and on an attempt to transform his self-understanding.
Keywords: psychoanalysis, psychiatry, psychotherapy, hermeneutics, dialogue, pharmacology, psychosurgery, psychodynamics
Samopoznanie czy farmakoterapia? Filozoficzne implikacje sporu wokół soma i psyche w ujęciu psychoterapii przez Romana Markuszewicza
Kwestia ujęcia relacji między ludzkim ciałem, jego fizjologicznym podłożem, a sferą życia psychicznego człowieka od stuleci była przedmiotem zażartych dysput filozoficznych. We współczesnej psychiatrii i psychoterapii przybrała ona postać sporu wokół tego, w jakim stopniu sfera ludzkiego życia psychicznego jest autonomiczna, w jakim zaś jest zdeterminowana przez fizjologiczne podłoże ludzkiego ciała. Spór ten ma nie tylko ściśle antropologiczny wymiar, ale dotyczy zarazem kwestii obrania przez psychiatrę odpowiedniej metody terapii pacjenta. W artykule przedstawiam stanowisko, jakie zajął w tej kwestii Roman Markuszewicz, wybitny polski psychiatra o orientacji psychoanalitycznej, działający w okresie międzywojnia. Podkreślam zarówno jego krytycyzm wobec tradycyjnych form terapii „przez wiarę”, jak i wobec orientacji deterministycznej, stawiającej na psychochirurgię i farmakoterapię. W artykule przytaczam jego podstawowe zarzuty przeciwko tym obu formom terapii oraz argumenty na rzecz efektywności Freudowskiego modelu terapii, opartego na dialogu z pacjentem i dążeniu do zmiany jego samowiedzy.
Joanna Rak
Principia, Tom 63, 2016, s. 201-224
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.007.7646Typologia ruchów rewitalizacyjnych wciąż stanowi nierozwiązany problem w literaturze przedmiotu. Niniejszy artykuł prezentuje krytyczną analizę ujęć irredentyzmu i antynomicznych wobec niego typów idealnych. Omówienie każdej propozycji teoretycznej zawiera jej opis, interpretację i krytykę. Te, których słabości dowiedziono, zostały zastąpione nowymi, autorskimi podejściami. Nowe typy irredentyzmu i kontrirredentyzmu sformułowano według homogenicznego zestawu kryteriów kierunku i stopnia waloryzacji ojczyzny. Składają się one na typologię stanowiącą użyteczne narzędzie do opisywania myśli politycznej populacji znajdujących się pod wpływem globalizacji w zakresie ich postaw wobec ojczyzny. Empiryczna weryfikacja efektywności typologii jawi się jako interesujące wyzwanie dla badaczy współczesnej myśli politycznej. Warto to ujęcie jednak krytykować, modyfikować czy uzupełniać, ponieważ zaproponowane typy nie są ostateczne. Krytyczna dyskusja na temat ich znaczeń może przyczynić się do rozwoju wiedzy na temat rzeczywistości politycznej.
Mateusz Stępień
Principia, Tom 63, 2016, s. 225-249
https://doi.org/10.4467/20843887PI.16.008.7647The essential themes of Confucian reflections on law
The aim of this paper is to reconstruct Confucian reflections on law. Interestingly, even such a general aim has not previously been realised. Stereotypical, literal and oversimplified readings of Confucianism seem to dominate even in the professional literature. As a result, the thesis of the anti-legal character of Confucian teachings is widely reiterated. In this paper, a reconstruction of the Confucian approach to law takes account of the most basic assumptions organising Confucian thought. Only in this way can we identify the essential themes of Confucian reflection on law: (1) placing law within an ontology of the social world based on categories of ‘roots-foundations’ (ben) and ‘branches-manifestations’ (mo) and (2) considering the impact of law on the self-cultivation processes which are, according to Confucianists, the ‘root-foundation’.
Keywords: Confucianism, Chinese ontology of the social world, Confucianism and law
Zasadnicze wątki konfucjańskiej refleksji nad prawem
Data publikacji: 2016
Redaktor naczelny: Krzysztof Guczalski
Redaktorzy tomu: Tomasz Bekrycht, Jacek Rabus
Jan Woleński
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 5-18
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.001.5530On Radbruch's formula
The aim of this article is to analyse Radbruch's formula (lex iniustissima non est lex) with regard to the notions it contains and to indicate that it expresses a basic problem of philosophy of law linked to the discussion between legal positivism and the doctrines of natural law. That analysis underpins the proposal for a possible rational compromise between the two standpoints. The main problem in the dispute between the rival doctrines amounts to the adoption of some material criterion for defining gross injustice, whilst the background to the dispute is the functioning of the principle which states that law is not retroactive.
Keywords: law and morality, nomological necessity, external morality of law, supra-statutory law, law-governed state
O formule Radbrucha
Celem artykułu jest analiza formuły Radbrucha (lex iniustissima non est lex) z punktu widzenia pojęć w niej użytych, oraz wskazanie, że formuła ta wyraża podstawowy problem filozofii prawa związany z dyskusją pomiędzy pozytywizmem prawniczym a doktrynami prawno-naturalnymi. W oparciu o przeprowadzone analizy przedstawiona jest także pewna propozycja możliwego racjonalnego kompromisu pomiędzy tymi oboma stanowiskami. Główny problem sporu pomiędzy konkurencyjnymi doktrynami sprowadza się do przyjęcia jakiegoś materialnego kryterium dla okrelenia rażącej niesprawiedliwości, tłem tego sporu jest natomiast funkcjonowanie zasady mówiącej, że prawo nie działa wstecz.
Tomasz Gizbert-Studnicki
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 19-40
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.002.5531Metaphysics of legal positivism
The purpose of this paper is to present a metaphysical analysis of one of the main theses of legal positivism, namely that legal facts are ultimately determined by social facts alone. A short analysis of the notions of social and legal facts is followed by a presentation of possible accounts of the relation of determination. Three alternative accounts are discussed: the reduction of legal facts to social facts, the supervenience of legal facts on social facts and the grounding of legal facts by social facts. The first and second accounts are dismissed as unsatisfactory. The account of determination as a relation of metaphysical grounding appears to be promising, but creates difficulties with explaining the normative nature of legal facts.
Keywords: legal positivism, legal fact, reduction, supervenience, grounding, normativity of law
Metafizyka pozytywizmu prawniczego
Celem artykułu jest metafizyczna analiza jednej z głównych tez pozytywizmu prawniczego, głoszącej, że fakty prawne są ostatecznie wyznaczone wyłącznie przez fakty społeczne. Po krótkiej analizie pojęcia faktu społecznego i faktu prawnego artykuł przedstawia możliwe ujęcia relacji wyznaczania. Rozważane są trzy możliwe ujęcia: redukcja faktów prawnych do faktów społecznych, superweniencja faktów prawnych na faktach społecznych oraz ugruntowanie faktów prawnych przez fakty społeczne. Dwa pierwsze ujęcia są odrzucone jako niezadawalające. Ujęcie relacji wyznaczania jako metafizycznego ugruntowania wydaje się obiecujące, jednakże stwarza trudności w wyjaśnieniu normatywnego charakteru faktów prawnych.
Jerzy Leszczyński
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 41-54
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.003.5532On some aporias of a normative theory of legal interpretation
Constructing a normative theory of legal interpretation involves difficulties of various types. One problem is the adoption of certain cognitive assumptions concerning the choice of the legal articles that are subject to interpretation. Another difficulty is ascertaining what determines the rationality of the interpretive activities pursued in accordance with the proposed directives of interpretation. The third obstacle is the need to harmonise the theory of legal interpretation with the dialogical nature of understanding on one hand, and with the historicity of legal discourse on the other.
Keywords: understanding of law, interpretation of law, normative theory of legal interpretation, cognitive assumptions of interpretation theory, rationality, dialogism
O pewnych aporiach normatywnej teorii wykładni prawa
Budowanie normatywnej teorii wykładni prawa wiąże się z różnego rodzaju trudnościami. Jedną z nich jest uznanie założeń poznawczych dotyczących wyboru przepisów prawa podlegających wykładni. Problemem jest również ustalenie, co przesądza o racjonalności działań interpretacyjnych prowadzonych zgodnie z proponowanymi dyrektywami wykładni. Trzecią trudnością jest konieczność uzgodnienia teorii wykładni z dialogicznością rozumienia i historycznością dyskursu prawniczego.
Ewa Nowak
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 55-88
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.004.5533Evolution and uniqueness. The concept of law according to Emmanuel Lévinas
This paper explores the tension between ethics and law in the theory of Emmanuel Lévinas. Institutions and ethics have different relations with individuals in their ‘uniqueness’ and ‘legal subjectivity’. After unmasking the ambivalence of positive law, Lévinas issued a robust appeal for laws to be anchored in civic discourse. They should also be orientated towards the pre-original rights of man. In Lévinas’s writings, the notions of justice and the ‘Third’ become increasingly important. The author has followed that evolution and sketched the framework of a sceptical philosophyof law according to Lévinas, irrespective of his apparent predilection for unconditional ethics.
Keywords: Lévinas, positive law, ambiguity of law, law versus ethics, the ‘Third’, primacy of justice, responsibility, rights of man
Ewolucja i osobliwość. Pojęcie prawa według Emmanuela Lévinasa
Artykuł odsłania napięcie między etyką i prawem u Emmanuela Lévinasa. Instytucje i etyka w różny sposób stosują się do jednostek w ich „unikalności” tudzież „podmiotowości prawnej”. Po zdemaskowaniu ambiwalencji prawa pozytywnego Lévinas stanowczo apelował o to, by ustawy znajdowały umocowanie w dyskursie obywatelskim. Prawa powinny być też zorientowane na pierwotne prawa ludzkie. W pismach Lévinasa stopniowo na ważności zyskują sprawiedliwość i „Trzeci”. Autorka prześledziła tę ewolucję i ramowo zarysowała sceptyczną filozofię prawawedle Lévinasa, niezależną od widocznych u niego predylekcji do bezwarunkowej etyki
Adam Sulikowski
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 89-106
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.005.5534Law after the death of god. Jurisprudence and some assertions of contemporary philosophy
The author uses the Nietzschean metaphor of the death of God to depict the condition of modern jurisprudence, which, hitherto based on the positivist paradigm, must now deal with anti-foundationalist and sceptical tendencies in contemporary philosophy.
Keywords: Nietzsche, the death of god, law, positivism, modernity, postmodernity, scepticism, anti-foundationalism, Critical Legal TheoryNietzsche, the death of god, law, positivism, modernity, postmodernity, scepticism, anti-foundationalism, Critical Legal Theory
Prawo po śmierci boga. Prawoznawstwo a niektóre konstatacje współczesnej filozofii
Autor posługuje się nietzscheańską metaforą śmierci boga do zobrazowania kondycji współczesnego prawoznawstwa, które oparte dotychczas na pozytywistycznym paradygmacie musi zmierzyć się z antyfundacjonistycznymi i sceptycznymi tendencjami we współczesnej filozofii.
Jadwiga Potrzeszcz
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 107-122
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.006.5535The weighing of values in law and the problem of their absoluteness and relativity
The objective of this article is to provide an answer to the question: ‘Is there an essential relationship between the weighing of values in law and the rejection of the possibility of the existence of absolute values?’ In other words, we can ask whether the fact alone of weighing values in law implies the relativity of these values.
The author, following Heinrich Hubmann, proposes a distinction between the absoluteness of values themselves and the relativisation of their weight in an instance of specific application. She argues that the weighing of values does not exclude the existence of absolute values and that the feature of absoluteness belongs to basic and widely applicable values. However, in an instance where conflict arises between them, their weight may vary, depending on the specific circumstances.
The author concludes that relativisation concerns not a value itself, which remains an absolute value, but its weight within the context of the requirements of different values and the requirements stemming from the nature of things.
Keywords: absolute values, relativism, weighing of values, principles, rules
Ważenie wartości w prawie a problem ich absolutności i relatywności
Celem niniejszego artykułu jest udzielenie odpowiedzi na pytanie: Czy istnieje konieczny związek pomiędzy ważeniem wartości w prawie a odrzuceniem możliwości istnienia wartości absolutnych? Innymi słowy możemy zapytać, czy już sam fakt ważenia wartości w prawie implikuje relatywność tych wartości?
Autorka za H. Hubmannem proponuje odróżnienie absolutności wartości samych w sobie od relatywizacji ich ciężkości w przypadku konkretnego zastosowania. Twierdzi ona, że ważenie wartości nie wyklucza samo przez się istnienia wartości absolutnych. Cecha absolutności przysługuje wartościom podstawowym, powszechnie obowiązującym. Jednak w przypadku konfliktu między nimi, ich waga może być różna w zależności od okoliczności konkretnego przypadku.
W konkluzji autorka stwierdza, że relatywizuje się nie sama wartość, która sama w sobie pozostaje wartością absolutną, lecz jej ciężar w kontekście wymagań stawianych przez inne wartości i wymagań płynących z natury rzeczy.
Tatiana Chauvin
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 123-142
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.007.5536Natural person or human? Some reflexions on the legal subject
The aim of this text is to challenge the tendency, discernible in legal discourse, to limit the vision of man as a legal subject to the construction of a natural person. As a category of private law, the subjectivity of the natural person cannot reflect the complexity of the relationships in which a man functions in the domain regulated by law or take into account the features that characterise him with regard to law. Hence the author attempts to construct another, more universal, model of human legal personality, which can be reliably applied to the whole of the law.
Keywords: human, natural person, dignity, anthropology, legal personality
Osoba fizyczna czy człowiek? Kilka refleksji na temat podmiotu prawa
Głównym celem rozważań jest podważenie dostrzegalnej w dyskursie prawniczym tendencji do zawężania wizji człowieka jako podmiotu prawa do konstrukcji osoby fizycznej. Jako kategoria prawa prywatnego, podmiotowość osoby fizycznej nie jest w stanie oddać złożoności relacji, w jakich człowiek funkcjonuje w przestrzeni regulowanej prawem oraz uwzględnić cech, które go na gruncie prawa charakteryzują. W tekście staram się więc zrekonstruować inny, bardziej uniwersalny model podmiotowości prawnej człowieka, miarodajny dla całego prawa.
Anna Młynarska-Sobaczewska
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 143-158
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.008.5537Concretising the norms of human rights. Proposed directions to possible solutions
In this article, the author discusses the irreducibility of the norms of human rights to the rules of logic and to a syllogistic model for the application of law. She discusses the proposal of applying hermeneutical method to the process of adjudication, which could lead to a correspondence between the meanings of legal facts and norms.
Keywords: adjudication, hermeneutics, irreducibility of human rights, indeterminate norms, concretisation of norms
Konkretyzacja norm praw człowieka. Propozycje możliwych kierunków rozwiązań
Artykuł omawia nieredukowalność norm z zakresu praw człowieka do reguł logiki i sylogistycznego modelu stosowania prawa. Omawia propozycję aplikacji metody hermeneutycznej w procesie sądzenia, której efektem jest doprowadzenie do odpowiedniości oczekiwanych sensów faktów i norm prawnych.
Mariusz Jerzy Golecki
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 159-176
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.009.5538The doctrine of binding precedent in English jurisprudence and the evolution of British legal positivism
This paper concerns the relationship between the development of the doctrine of binding precedent in English jurisprudence and the evolution of British legal positivism, with particular focus on the development of judicial practice and the search for the ultimate criteria of validity. Based on examples from English judicial practice, the article explores the dilemmas of imperative legal theory. The proposed hypothesis is based on the assumption that the evolution of the doctrine of binding precedent in English law became an essential factor behind refined legal positivism in general and the concept of the rule of recognition in particular.
Keywords: precedent, the doctrine of binding precedent, horizontal and vertical binding, imperative theory of law, rule of recognition
Precedens sądowy w świetle ewolucji brytyjskiego pozytywizmu prawniczego
Artykuł dotyczy relacji pomiędzy rozwojem doktryny precedensu w angielskiej praktyce orzeczniczej a ewolucją brytyjskiego pozytywizmu prawniczego. Przedmiot analizy stanowi w szczególności problematyka kształtowania się praktyki orzeczniczej oraz kryteriów prawomocności. Na przykładzie konkretnych sporów dotyczących rozumienia precedensu, a pośrednio także rozumienia kryteriów ważności prawa, przedstawione zostały dylematy imperatywnej teorii prawa. Proponowana w tekście hipoteza zakłada, iż ewolucja doktryny precedensu w prawie angielskim stanowiła istotny impuls dla powstania wyrafinowanego pozytywizmu prawniczego, w szczególności zaś koncepcji reguły uznania.
Tomasz Bekrycht
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 177-203
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.010.5539Positive law – facts and norms – violence and coercion
This article focuses on the conceptual analysis of law and morality from the perspective of their relationship with the concepts of violence and coercion. The author conducts a phenomenological analysis of the concepts of law and morality, pointing out their ambiguity and the difficulties with defining their mutual relations. This analysis leads to the conclusion that three phenomena (law, morality and positive law) must be taken into consideration for those relations to be correctly defined. This allows the content of positive law to be shielded against dogmatism and ideologies. The author also challenges the thesis of a special role of morality in social relationships and strongly emphasises the crucial, primary role of positive law in those relations.
Keywords: positive law, morality, will, violence, coercion
Prawo pozytywne – faktyczność i obowiązywanie – przemoc i przymus
Artykułu koncentruje się na analizie pojęciowej prawa i moralności z perspektywy ich związku z pojęciem przemocy i przymusu. Autor dokonuje analizy fenomenologicznej pojęcia prawa i moralności wskazując na ich wieloznaczność oraz trudności z określeniem ich wzajemnej relacji. Analizy te prowadzą do wniosku o konieczności uwzględniania trzech fenomenów (prawa, moralności i prawa pozytywnego) w poprawnym określeniu tej relacji. Pozwala to uchronić treść prawa pozytywnego przed dogmatyzmem i ideologiami. Autor podważa również tezę o szczególnej roli moralności w relacjach społecznych, a silnie podkreśla bardzo istotną, prymarną rolę prawa pozytywnego.
Maciej Pichlak
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 205-224
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.011.5540The Critical Legal Positivism of Kaarlo Tuori
The aim of this article is to present Kaarlo Tuori’s theory of law termed Critical Legal Positivism (CLP). It outlines the fundamental claims of CLP with regard to law, conceiving law as a complex, dialectical concept combining the opposing (to some extent) elements described in legal tradition as ratio and voluntas (rational standards and political will). According to CLP, this complexity is best represented by a theoretical model of law as a multi-layered order, containing a surface layer (positive law), a legal culture and a ‘deep culture’. All three layers, according to a positivistic account, are regarded as socially created, yet they differ in their nature and in the way they come into being. A reconstruction of those layers is followed by analysis of the main functions of the deeper levels of legal order. On one hand, those deeper strata are said to discharge a limiting and critical role (they restrict the discretionary will of law-making and law-applying authorities); on the other, they constitute and legitimise positive law. By the same token, they serve as a medium between law and public opinion.
Keywords: Critical Legal Positivism, legal culture, critique of law, legitimacy of law
Krytyczny pozytywizm prawniczy Kaarlo Tuoriego
Artykuł ma na celu prezentację teoretycznej koncepcji prawa autorstwa Kaarlo Tuoriego, określanej mianem krytycznego pozytywizmu prawniczego (KPP). W ramach tekstu wskazane zostają główne założenia KPP co do pojęcia prawa, zgodnie z którymi prawo jest pojęciem złożonym i dialektycznym, łączącym w sobie do pewnego stopnia przeciwstawne elementy, określane w tradycji prawniczej jako ratio i voluntas (rozumne standardy oraz wolę polityczną). Według KPP tę złożoność najlepiej oddaje model prawa jako porządku wielopoziomowego, obejmującego warstwę powierzchniową (prawo stanowione), kulturę prawniczą oraz „głęboką kulturę”. Wszystkie trzy warstwy, w zgodzie z pozytywistyczną orientacją, rozumiane są jako tworzone społecznie, różnią się jednak charakterem i sposobem powstawania. Po zrekonstruowaniu ww. warstw porządku prawnego artykuł omawia podstawowe funkcje głębszych warstw. Zgodnie z KPP, pełnią one z jednej strony rolę limitującą i krytyczną wobec prawa (ograniczając samowolę podmiotów tworzenia i stosowania prawa), z drugiej zaś – konstytuują i legitymizują prawo pozytywne, stanowiąc tym samym medium komunikacji pomiędzy prawem a opinią publiczną.
Katarzyna Eliasz, Wojciech Załuski
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 225-237
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.013.5542The concept of legal validity is regarded within the dominant legal-positivistic account of law as a non-gradable concept: a legal rule is either valid or non-valid. However, this account of validity is criticised by some scholars for being too strict and rigid. An attractive alternative would appear to be offered by Alf Ross’s account of validity as a probabilistic concept. Ross assumed that the stronger the predictions of judicial behaviour that a given rule generates, the higher the probability that can be assigned to its validity. However, this account of legal validity is by no means uncontroversial. In this paper, four objections against it are formulated: apparent gradability, problematic ascertainability, the normative insignificance of probabilistic information and the neglecting of the normativity of legal rules. These objections are treated in this paper as strong grounds for rejecting Ross’s claim that predictions of judicial behaviour formulated on the basis of rules are conceptually linked to their validity (i.e. they define their meaning); it is argued in the paper that they are merely a way of testing empirical hypotheses concerning the application (effectiveness) of legal rules.
Keywords: validity, probability, prediction, normative ideology
Uwagi krytyczne o probabilistycznym pojęciu obowiązywania Alfa Rossa.
Na gruncie dominującego stanowiska pozytywistycznego pojęcie obowiązywania prawa traktowane jest jako niestopniowalne: reguła prawna bądź obowiązuje, bądź nie obowiązuje. Jednak taka koncepcja obowiązywania krytykowana jest przez niektórych badaczy za nadmierny rygoryzm i sztywność. Z pozoru atrakcyjną alternatywą mogłaby być zaproponowana przez Alfa Rossa teoria obowiązywania jako pojęcia probabilistycznego. Ross zakładał, że im silniejsze predykcje odnośnie do przyszłych decyzji sędziowskich generuje reguła, tym wyższe prawdopodobieństwo można przypisać jej obowiązywaniu. Taka koncepcja nie jest jednak wolna od kontrowersji. W niniejszym artykule sformułowane zostały przeciw niej cztery zarzuty: zarzut pozornej stopniowalności, zarzut problematycznej stwierdzalności, zarzut normatywnej błahości probabilistycznej informacji i zarzut zaniedbywania normatywności reguł prawnych. Zarzuty te traktowane są w poniższym tekście jako stanowiące silne podstawy dla odrzucenia twierdzenia Rossa, że predykcje zachowań sędziowskich sformułowane na podstawie reguł są pojęciowo powiązane z ich obowiązywaniem (tj. definiują ich znaczenie); broniona jest teza, że są one jedynie sposobem testowania empirycznych hipotez dotyczących stosowania (efektywności) reguł prawnych.
Adam Michał Dyrda
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 239-262
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.014.5543Legal disagreements and pragmatic justification in legal theory
The subject of this paper is the status of the most fundamental legal disagreements. Since all legal disagreements are conceptually dependent on theoretical assumptions about law (the grounds of law), they should be seen as theoretical disagreements in the Dworkinean sense. After an analysis of the basic concepts of the grounds of law, theoretical disagreements are evaluated from the epistemic point of view. By assumption, all philosophical disagreements, including fundamental legal disagreements, are disagreements between epistemic peers, since there occurs a symmetry between the evidence in favour of each of the proposed theories. In order to avoid the scepticism that such a diagnosis may lead to, we should engage in pragmatic considerations of the status of legal theory in general.
Keywords: legal disagreements, theoretical disagreements, the grounds of law, pragmatic justification
Spory prawnicze a pragmatyczność teorii prawa
Przedmiotem artykułu jest status najbardziej fundamentalnych sporów prawniczych. Spory te są sporami o podstawy prawa (tzw. sporami teoretycznymi w sensie Dworkina). Po przedstawieniu podstawowych koncepcji podstaw prawa, spory teoretyczne zostają poddane ocenie z punktu widzenia epistemologii. Należy przyjąć, że spory teoretyczne są sporami między tzw. epistemicznymi parami, gdyż zachodzi swoista „symetria świadectw” na rzecz każdej z proponowanych teorii. Aby uniknąć sceptycyzmu, do którego może prowadzić taka diagnoza, należy zastanowić się raczej nad pragmatycznym, a nie jedynie teoretycznym, uzasadnieniem zasadniczych rozstrzygnięć teorii prawa.
Jan Woleński
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 5-18
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.001.5530On Radbruch's formula
The aim of this article is to analyse Radbruch's formula (lex iniustissima non est lex) with regard to the notions it contains and to indicate that it expresses a basic problem of philosophy of law linked to the discussion between legal positivism and the doctrines of natural law. That analysis underpins the proposal for a possible rational compromise between the two standpoints. The main problem in the dispute between the rival doctrines amounts to the adoption of some material criterion for defining gross injustice, whilst the background to the dispute is the functioning of the principle which states that law is not retroactive.
Keywords: law and morality, nomological necessity, external morality of law, supra-statutory law, law-governed state
O formule Radbrucha
Celem artykułu jest analiza formuły Radbrucha (lex iniustissima non est lex) z punktu widzenia pojęć w niej użytych, oraz wskazanie, że formuła ta wyraża podstawowy problem filozofii prawa związany z dyskusją pomiędzy pozytywizmem prawniczym a doktrynami prawno-naturalnymi. W oparciu o przeprowadzone analizy przedstawiona jest także pewna propozycja możliwego racjonalnego kompromisu pomiędzy tymi oboma stanowiskami. Główny problem sporu pomiędzy konkurencyjnymi doktrynami sprowadza się do przyjęcia jakiegoś materialnego kryterium dla okrelenia rażącej niesprawiedliwości, tłem tego sporu jest natomiast funkcjonowanie zasady mówiącej, że prawo nie działa wstecz.
Tomasz Gizbert-Studnicki
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 19-40
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.002.5531Metaphysics of legal positivism
The purpose of this paper is to present a metaphysical analysis of one of the main theses of legal positivism, namely that legal facts are ultimately determined by social facts alone. A short analysis of the notions of social and legal facts is followed by a presentation of possible accounts of the relation of determination. Three alternative accounts are discussed: the reduction of legal facts to social facts, the supervenience of legal facts on social facts and the grounding of legal facts by social facts. The first and second accounts are dismissed as unsatisfactory. The account of determination as a relation of metaphysical grounding appears to be promising, but creates difficulties with explaining the normative nature of legal facts.
Keywords: legal positivism, legal fact, reduction, supervenience, grounding, normativity of law
Metafizyka pozytywizmu prawniczego
Celem artykułu jest metafizyczna analiza jednej z głównych tez pozytywizmu prawniczego, głoszącej, że fakty prawne są ostatecznie wyznaczone wyłącznie przez fakty społeczne. Po krótkiej analizie pojęcia faktu społecznego i faktu prawnego artykuł przedstawia możliwe ujęcia relacji wyznaczania. Rozważane są trzy możliwe ujęcia: redukcja faktów prawnych do faktów społecznych, superweniencja faktów prawnych na faktach społecznych oraz ugruntowanie faktów prawnych przez fakty społeczne. Dwa pierwsze ujęcia są odrzucone jako niezadawalające. Ujęcie relacji wyznaczania jako metafizycznego ugruntowania wydaje się obiecujące, jednakże stwarza trudności w wyjaśnieniu normatywnego charakteru faktów prawnych.
Jerzy Leszczyński
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 41-54
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.003.5532On some aporias of a normative theory of legal interpretation
Constructing a normative theory of legal interpretation involves difficulties of various types. One problem is the adoption of certain cognitive assumptions concerning the choice of the legal articles that are subject to interpretation. Another difficulty is ascertaining what determines the rationality of the interpretive activities pursued in accordance with the proposed directives of interpretation. The third obstacle is the need to harmonise the theory of legal interpretation with the dialogical nature of understanding on one hand, and with the historicity of legal discourse on the other.
Keywords: understanding of law, interpretation of law, normative theory of legal interpretation, cognitive assumptions of interpretation theory, rationality, dialogism
O pewnych aporiach normatywnej teorii wykładni prawa
Budowanie normatywnej teorii wykładni prawa wiąże się z różnego rodzaju trudnościami. Jedną z nich jest uznanie założeń poznawczych dotyczących wyboru przepisów prawa podlegających wykładni. Problemem jest również ustalenie, co przesądza o racjonalności działań interpretacyjnych prowadzonych zgodnie z proponowanymi dyrektywami wykładni. Trzecią trudnością jest konieczność uzgodnienia teorii wykładni z dialogicznością rozumienia i historycznością dyskursu prawniczego.
Ewa Nowak
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 55-88
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.004.5533Evolution and uniqueness. The concept of law according to Emmanuel Lévinas
This paper explores the tension between ethics and law in the theory of Emmanuel Lévinas. Institutions and ethics have different relations with individuals in their ‘uniqueness’ and ‘legal subjectivity’. After unmasking the ambivalence of positive law, Lévinas issued a robust appeal for laws to be anchored in civic discourse. They should also be orientated towards the pre-original rights of man. In Lévinas’s writings, the notions of justice and the ‘Third’ become increasingly important. The author has followed that evolution and sketched the framework of a sceptical philosophyof law according to Lévinas, irrespective of his apparent predilection for unconditional ethics.
Keywords: Lévinas, positive law, ambiguity of law, law versus ethics, the ‘Third’, primacy of justice, responsibility, rights of man
Ewolucja i osobliwość. Pojęcie prawa według Emmanuela Lévinasa
Artykuł odsłania napięcie między etyką i prawem u Emmanuela Lévinasa. Instytucje i etyka w różny sposób stosują się do jednostek w ich „unikalności” tudzież „podmiotowości prawnej”. Po zdemaskowaniu ambiwalencji prawa pozytywnego Lévinas stanowczo apelował o to, by ustawy znajdowały umocowanie w dyskursie obywatelskim. Prawa powinny być też zorientowane na pierwotne prawa ludzkie. W pismach Lévinasa stopniowo na ważności zyskują sprawiedliwość i „Trzeci”. Autorka prześledziła tę ewolucję i ramowo zarysowała sceptyczną filozofię prawawedle Lévinasa, niezależną od widocznych u niego predylekcji do bezwarunkowej etyki
Adam Sulikowski
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 89-106
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.005.5534Law after the death of god. Jurisprudence and some assertions of contemporary philosophy
The author uses the Nietzschean metaphor of the death of God to depict the condition of modern jurisprudence, which, hitherto based on the positivist paradigm, must now deal with anti-foundationalist and sceptical tendencies in contemporary philosophy.
Keywords: Nietzsche, the death of god, law, positivism, modernity, postmodernity, scepticism, anti-foundationalism, Critical Legal TheoryNietzsche, the death of god, law, positivism, modernity, postmodernity, scepticism, anti-foundationalism, Critical Legal Theory
Prawo po śmierci boga. Prawoznawstwo a niektóre konstatacje współczesnej filozofii
Autor posługuje się nietzscheańską metaforą śmierci boga do zobrazowania kondycji współczesnego prawoznawstwa, które oparte dotychczas na pozytywistycznym paradygmacie musi zmierzyć się z antyfundacjonistycznymi i sceptycznymi tendencjami we współczesnej filozofii.
Jadwiga Potrzeszcz
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 107-122
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.006.5535The weighing of values in law and the problem of their absoluteness and relativity
The objective of this article is to provide an answer to the question: ‘Is there an essential relationship between the weighing of values in law and the rejection of the possibility of the existence of absolute values?’ In other words, we can ask whether the fact alone of weighing values in law implies the relativity of these values.
The author, following Heinrich Hubmann, proposes a distinction between the absoluteness of values themselves and the relativisation of their weight in an instance of specific application. She argues that the weighing of values does not exclude the existence of absolute values and that the feature of absoluteness belongs to basic and widely applicable values. However, in an instance where conflict arises between them, their weight may vary, depending on the specific circumstances.
The author concludes that relativisation concerns not a value itself, which remains an absolute value, but its weight within the context of the requirements of different values and the requirements stemming from the nature of things.
Keywords: absolute values, relativism, weighing of values, principles, rules
Ważenie wartości w prawie a problem ich absolutności i relatywności
Celem niniejszego artykułu jest udzielenie odpowiedzi na pytanie: Czy istnieje konieczny związek pomiędzy ważeniem wartości w prawie a odrzuceniem możliwości istnienia wartości absolutnych? Innymi słowy możemy zapytać, czy już sam fakt ważenia wartości w prawie implikuje relatywność tych wartości?
Autorka za H. Hubmannem proponuje odróżnienie absolutności wartości samych w sobie od relatywizacji ich ciężkości w przypadku konkretnego zastosowania. Twierdzi ona, że ważenie wartości nie wyklucza samo przez się istnienia wartości absolutnych. Cecha absolutności przysługuje wartościom podstawowym, powszechnie obowiązującym. Jednak w przypadku konfliktu między nimi, ich waga może być różna w zależności od okoliczności konkretnego przypadku.
W konkluzji autorka stwierdza, że relatywizuje się nie sama wartość, która sama w sobie pozostaje wartością absolutną, lecz jej ciężar w kontekście wymagań stawianych przez inne wartości i wymagań płynących z natury rzeczy.
Tatiana Chauvin
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 123-142
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.007.5536Natural person or human? Some reflexions on the legal subject
The aim of this text is to challenge the tendency, discernible in legal discourse, to limit the vision of man as a legal subject to the construction of a natural person. As a category of private law, the subjectivity of the natural person cannot reflect the complexity of the relationships in which a man functions in the domain regulated by law or take into account the features that characterise him with regard to law. Hence the author attempts to construct another, more universal, model of human legal personality, which can be reliably applied to the whole of the law.
Keywords: human, natural person, dignity, anthropology, legal personality
Osoba fizyczna czy człowiek? Kilka refleksji na temat podmiotu prawa
Głównym celem rozważań jest podważenie dostrzegalnej w dyskursie prawniczym tendencji do zawężania wizji człowieka jako podmiotu prawa do konstrukcji osoby fizycznej. Jako kategoria prawa prywatnego, podmiotowość osoby fizycznej nie jest w stanie oddać złożoności relacji, w jakich człowiek funkcjonuje w przestrzeni regulowanej prawem oraz uwzględnić cech, które go na gruncie prawa charakteryzują. W tekście staram się więc zrekonstruować inny, bardziej uniwersalny model podmiotowości prawnej człowieka, miarodajny dla całego prawa.
Anna Młynarska-Sobaczewska
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 143-158
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.008.5537Concretising the norms of human rights. Proposed directions to possible solutions
In this article, the author discusses the irreducibility of the norms of human rights to the rules of logic and to a syllogistic model for the application of law. She discusses the proposal of applying hermeneutical method to the process of adjudication, which could lead to a correspondence between the meanings of legal facts and norms.
Keywords: adjudication, hermeneutics, irreducibility of human rights, indeterminate norms, concretisation of norms
Konkretyzacja norm praw człowieka. Propozycje możliwych kierunków rozwiązań
Artykuł omawia nieredukowalność norm z zakresu praw człowieka do reguł logiki i sylogistycznego modelu stosowania prawa. Omawia propozycję aplikacji metody hermeneutycznej w procesie sądzenia, której efektem jest doprowadzenie do odpowiedniości oczekiwanych sensów faktów i norm prawnych.
Mariusz Jerzy Golecki
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 159-176
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.009.5538The doctrine of binding precedent in English jurisprudence and the evolution of British legal positivism
This paper concerns the relationship between the development of the doctrine of binding precedent in English jurisprudence and the evolution of British legal positivism, with particular focus on the development of judicial practice and the search for the ultimate criteria of validity. Based on examples from English judicial practice, the article explores the dilemmas of imperative legal theory. The proposed hypothesis is based on the assumption that the evolution of the doctrine of binding precedent in English law became an essential factor behind refined legal positivism in general and the concept of the rule of recognition in particular.
Keywords: precedent, the doctrine of binding precedent, horizontal and vertical binding, imperative theory of law, rule of recognition
Precedens sądowy w świetle ewolucji brytyjskiego pozytywizmu prawniczego
Artykuł dotyczy relacji pomiędzy rozwojem doktryny precedensu w angielskiej praktyce orzeczniczej a ewolucją brytyjskiego pozytywizmu prawniczego. Przedmiot analizy stanowi w szczególności problematyka kształtowania się praktyki orzeczniczej oraz kryteriów prawomocności. Na przykładzie konkretnych sporów dotyczących rozumienia precedensu, a pośrednio także rozumienia kryteriów ważności prawa, przedstawione zostały dylematy imperatywnej teorii prawa. Proponowana w tekście hipoteza zakłada, iż ewolucja doktryny precedensu w prawie angielskim stanowiła istotny impuls dla powstania wyrafinowanego pozytywizmu prawniczego, w szczególności zaś koncepcji reguły uznania.
Tomasz Bekrycht
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 177-203
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.010.5539Positive law – facts and norms – violence and coercion
This article focuses on the conceptual analysis of law and morality from the perspective of their relationship with the concepts of violence and coercion. The author conducts a phenomenological analysis of the concepts of law and morality, pointing out their ambiguity and the difficulties with defining their mutual relations. This analysis leads to the conclusion that three phenomena (law, morality and positive law) must be taken into consideration for those relations to be correctly defined. This allows the content of positive law to be shielded against dogmatism and ideologies. The author also challenges the thesis of a special role of morality in social relationships and strongly emphasises the crucial, primary role of positive law in those relations.
Keywords: positive law, morality, will, violence, coercion
Prawo pozytywne – faktyczność i obowiązywanie – przemoc i przymus
Artykułu koncentruje się na analizie pojęciowej prawa i moralności z perspektywy ich związku z pojęciem przemocy i przymusu. Autor dokonuje analizy fenomenologicznej pojęcia prawa i moralności wskazując na ich wieloznaczność oraz trudności z określeniem ich wzajemnej relacji. Analizy te prowadzą do wniosku o konieczności uwzględniania trzech fenomenów (prawa, moralności i prawa pozytywnego) w poprawnym określeniu tej relacji. Pozwala to uchronić treść prawa pozytywnego przed dogmatyzmem i ideologiami. Autor podważa również tezę o szczególnej roli moralności w relacjach społecznych, a silnie podkreśla bardzo istotną, prymarną rolę prawa pozytywnego.
Maciej Pichlak
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 205-224
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.011.5540The Critical Legal Positivism of Kaarlo Tuori
The aim of this article is to present Kaarlo Tuori’s theory of law termed Critical Legal Positivism (CLP). It outlines the fundamental claims of CLP with regard to law, conceiving law as a complex, dialectical concept combining the opposing (to some extent) elements described in legal tradition as ratio and voluntas (rational standards and political will). According to CLP, this complexity is best represented by a theoretical model of law as a multi-layered order, containing a surface layer (positive law), a legal culture and a ‘deep culture’. All three layers, according to a positivistic account, are regarded as socially created, yet they differ in their nature and in the way they come into being. A reconstruction of those layers is followed by analysis of the main functions of the deeper levels of legal order. On one hand, those deeper strata are said to discharge a limiting and critical role (they restrict the discretionary will of law-making and law-applying authorities); on the other, they constitute and legitimise positive law. By the same token, they serve as a medium between law and public opinion.
Keywords: Critical Legal Positivism, legal culture, critique of law, legitimacy of law
Krytyczny pozytywizm prawniczy Kaarlo Tuoriego
Artykuł ma na celu prezentację teoretycznej koncepcji prawa autorstwa Kaarlo Tuoriego, określanej mianem krytycznego pozytywizmu prawniczego (KPP). W ramach tekstu wskazane zostają główne założenia KPP co do pojęcia prawa, zgodnie z którymi prawo jest pojęciem złożonym i dialektycznym, łączącym w sobie do pewnego stopnia przeciwstawne elementy, określane w tradycji prawniczej jako ratio i voluntas (rozumne standardy oraz wolę polityczną). Według KPP tę złożoność najlepiej oddaje model prawa jako porządku wielopoziomowego, obejmującego warstwę powierzchniową (prawo stanowione), kulturę prawniczą oraz „głęboką kulturę”. Wszystkie trzy warstwy, w zgodzie z pozytywistyczną orientacją, rozumiane są jako tworzone społecznie, różnią się jednak charakterem i sposobem powstawania. Po zrekonstruowaniu ww. warstw porządku prawnego artykuł omawia podstawowe funkcje głębszych warstw. Zgodnie z KPP, pełnią one z jednej strony rolę limitującą i krytyczną wobec prawa (ograniczając samowolę podmiotów tworzenia i stosowania prawa), z drugiej zaś – konstytuują i legitymizują prawo pozytywne, stanowiąc tym samym medium komunikacji pomiędzy prawem a opinią publiczną.
Katarzyna Eliasz, Wojciech Załuski
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 225-237
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.013.5542The concept of legal validity is regarded within the dominant legal-positivistic account of law as a non-gradable concept: a legal rule is either valid or non-valid. However, this account of validity is criticised by some scholars for being too strict and rigid. An attractive alternative would appear to be offered by Alf Ross’s account of validity as a probabilistic concept. Ross assumed that the stronger the predictions of judicial behaviour that a given rule generates, the higher the probability that can be assigned to its validity. However, this account of legal validity is by no means uncontroversial. In this paper, four objections against it are formulated: apparent gradability, problematic ascertainability, the normative insignificance of probabilistic information and the neglecting of the normativity of legal rules. These objections are treated in this paper as strong grounds for rejecting Ross’s claim that predictions of judicial behaviour formulated on the basis of rules are conceptually linked to their validity (i.e. they define their meaning); it is argued in the paper that they are merely a way of testing empirical hypotheses concerning the application (effectiveness) of legal rules.
Keywords: validity, probability, prediction, normative ideology
Uwagi krytyczne o probabilistycznym pojęciu obowiązywania Alfa Rossa.
Na gruncie dominującego stanowiska pozytywistycznego pojęcie obowiązywania prawa traktowane jest jako niestopniowalne: reguła prawna bądź obowiązuje, bądź nie obowiązuje. Jednak taka koncepcja obowiązywania krytykowana jest przez niektórych badaczy za nadmierny rygoryzm i sztywność. Z pozoru atrakcyjną alternatywą mogłaby być zaproponowana przez Alfa Rossa teoria obowiązywania jako pojęcia probabilistycznego. Ross zakładał, że im silniejsze predykcje odnośnie do przyszłych decyzji sędziowskich generuje reguła, tym wyższe prawdopodobieństwo można przypisać jej obowiązywaniu. Taka koncepcja nie jest jednak wolna od kontrowersji. W niniejszym artykule sformułowane zostały przeciw niej cztery zarzuty: zarzut pozornej stopniowalności, zarzut problematycznej stwierdzalności, zarzut normatywnej błahości probabilistycznej informacji i zarzut zaniedbywania normatywności reguł prawnych. Zarzuty te traktowane są w poniższym tekście jako stanowiące silne podstawy dla odrzucenia twierdzenia Rossa, że predykcje zachowań sędziowskich sformułowane na podstawie reguł są pojęciowo powiązane z ich obowiązywaniem (tj. definiują ich znaczenie); broniona jest teza, że są one jedynie sposobem testowania empirycznych hipotez dotyczących stosowania (efektywności) reguł prawnych.
Adam Michał Dyrda
Principia, Tom 61-62, 2015, s. 239-262
https://doi.org/10.4467/20843887PI.15.014.5543Legal disagreements and pragmatic justification in legal theory
The subject of this paper is the status of the most fundamental legal disagreements. Since all legal disagreements are conceptually dependent on theoretical assumptions about law (the grounds of law), they should be seen as theoretical disagreements in the Dworkinean sense. After an analysis of the basic concepts of the grounds of law, theoretical disagreements are evaluated from the epistemic point of view. By assumption, all philosophical disagreements, including fundamental legal disagreements, are disagreements between epistemic peers, since there occurs a symmetry between the evidence in favour of each of the proposed theories. In order to avoid the scepticism that such a diagnosis may lead to, we should engage in pragmatic considerations of the status of legal theory in general.
Keywords: legal disagreements, theoretical disagreements, the grounds of law, pragmatic justification
Spory prawnicze a pragmatyczność teorii prawa
Przedmiotem artykułu jest status najbardziej fundamentalnych sporów prawniczych. Spory te są sporami o podstawy prawa (tzw. sporami teoretycznymi w sensie Dworkina). Po przedstawieniu podstawowych koncepcji podstaw prawa, spory teoretyczne zostają poddane ocenie z punktu widzenia epistemologii. Należy przyjąć, że spory teoretyczne są sporami między tzw. epistemicznymi parami, gdyż zachodzi swoista „symetria świadectw” na rzecz każdej z proponowanych teorii. Aby uniknąć sceptycyzmu, do którego może prowadzić taka diagnoza, należy zastanowić się raczej nad pragmatycznym, a nie jedynie teoretycznym, uzasadnieniem zasadniczych rozstrzygnięć teorii prawa.
Data publikacji: 2015
Redaktor naczelny: Jan Hartman
Redakcja numeru : Jan Hartman
Zbigniew Ambrożewicz
Principia, Tom 59-60, 2014, s. 5-45
https://doi.org/10.4467/20843887PI.14.001.2971Roman Godlewski
Principia, Tom 59-60, 2014, s. 101-114
https://doi.org/10.4467/20843887PI.14.005.2975Tomasz Matkowski
Principia, Tom 59-60, 2014, s. 115-127
https://doi.org/10.4467/20843887PI.14.006.2976Lotar Rasiński
Principia, Tom 59-60, 2014, s. 153-170
https://doi.org/10.4467/20843887PI.14.008.2978Bartosz Kuźniarz
Principia, Tom 59-60, 2014, s. 229-244
https://doi.org/10.4467/20843887PI.14.011.2981Katarzyna Guczalska
Principia, Tom 59-60, 2014, s. 279-312
https://doi.org/10.4467/20843887PI.14.014.2984Anita Pacholik-Żuromska
Principia, Tom 59-60, 2014, s. 313-327
https://doi.org/10.4467/20843887PI.14.015.2985Katarzyna Ł. Częścik
Principia, Tom 59-60, 2014, s. 329-345
https://doi.org/10.4467/20843887PI.14.016.2986
