Consciousness, according to one of Husserl’s characteristics, is also a system of potential moments outlined in advance. How does consciousness gain this competence? Answering the question, subsequent conditioning aspects are taken into account: (1.) the inner time consciousness that determinates the temporal structure of the word-experience (Welterfahrung) and the world consciousness (Weltbewusstsein), (2.) the network of types. The two aspects of consciousness make possible and determinate cognitive styles of present and future course of experience. The closing remarks (3.) concern the nature of types and their role as cognitive structures that integrate common knowledge with scientific knowledge. Types combined into wider structures types define the further course of experience. Ultimately, they define the scope of practical possibilities, purposes and interests of the subject, an open horizon of possible closer specification.

Keywords: the inner time consciousness, types, the object as the optimum, elementary concepts.

Husserl - świadomość jako system antycypujący dalszy bieg doświadczenia

W jednym z określeń, Husserl charakteryzuje świadomość jako systemem potencjalnych momentów wyznaczających bieg przyszłego doświadczenia. W jaki sposób świadomość zdobywa tę kompetencję? Odpowiadając na pytanie, biorę pod uwagę kolejne aspekty: (1.) wewnętrzną świadomość czasu, która określa strukturę czasową doświadczenia świata (Welterfahrung) i świadomość świata (Weltbewusstsein), (2.) sieć typów, reprezentacji. Te dwa aspekty świadomości umożliwiają i determinują style poznawcze obecnego i przyszłego przebiegu doświadczenia. Uwagi końcowe (3.) dotyczą natury typów i ich roli jako struktur poznawczych, które integrują potoczną wiedzę z wiedzą naukową. Typy połączone w szersze struktury określają dalszy, przyszły przebieg doświadczenia. Ostatecznie definiują zakres praktycznych możliwości, cele i zainteresowania podmiotu, otwarty horyzont możliwego dookreślania przedmiotów doświadczenia.

Some changes in the environment, when attended to, result in cognitive response which may be called thinking with change. Thinking with change  is similar to  the “algorithm of sense detection” of metaphors. In fact, the interpretation of any kind of metaphor is framed by the general human mechanism of dealing with a change. Therefore an interpreted (meaningful) change is here called metaphorical. The first part clarifies the concepts of change and metaphor. The second part provides the characteristics of metaphorical changes. Finally, we try to answer the question if metaphorical thinking with change is rational.

Keywords: change, metaphor, metaphorical thinking, rationality, intentionality.

Metaforyczne zmiany poznawcze: na krawędzi racjonalności

Rozważania podjęte w niniejszym artykule wyrastają ze spostrzeżenia, że: (1) niektóre zmiany w otoczeniu, kiedy zostały zauważone, wzbudzają pewną odpowiedź kognitywną, którą nazwać można myśleniem zmianą i (2) owo myślenie zmianą odbywa się na wzór myślenia metaforycznego. Zatem znalezienie sensu zmiany przebiega podobnie jak znalezienie sensu nowej, świeżej metafory. W rzeczywistości jednak to interpretowanie metafory odbywa się  zgodnie z kanonem myślenia inicjowanego zmianą. Najpierw przedstawiona zostanie bardzo skrótowo pewna teoria metafory. Zmiana, która uzyskała sens nazywana będzie dalej zmianą metaforyczną. Pierwsza część zawiera wyjaśnienia sposobu rozumienia obu kluczowych terminów: zmiany oraz metafory. Druga ma na celu ukazanie, jakie zmiany w otoczeniu są metaforyczne oraz zarysowanie koncepcji, w ramach której można opisać zmiany metaforyczne jako proces poznawczy. W końcu, postaram się odpowiedzieć na pytanie, czy myślenie zmianą jest racjonalne.

Questions about the intrinsic value of nature are not only an abstract philosophical speculation, they have a practical meaning, can inspire and motivate people to act. Environmental ethics attempts to overcome the anthropocentric and personalistic attitude of traditional ethics. It emphasizes the intrinsic value of nature, value, which is independent from humans.

Within non-anthropocentric environmental ethics there are individualistic and holistic trends. Biocentric individualism raises problems with resolving conflicts of interests of different organisms, with the hierarchy of beings, while holistic ethics does not count with the well-being of individuals. Ethical holism should be contrasted with practical holism as a methodological postulate.

The pragmatic current of ecological ethics acknowledges that the good of people and the intrinsic good of nature coincide. In a pluralistic, liberal society there should be a convergence of radical, biocentric and moderate, anthropocentric concepts of ecological ethics. 

Keywords: intrinsic value, environmental ethics, anthropocentrism, biocentrism, holism, pragmatism.

Przyroda i wartość samoistna

Pytania o samoistną wartość przyrody to nie tylko abstrakcyjna spekulacja filozoficzna, mają one znaczenie praktyczne, mogą inspirować i motywować do działania. Etyka środowiskowa próbuje przezwyciężyć antropocentryczne i personalistyczne nastawienie tradycyjnej etyki. Podkreśla samoistną, niezależną od człowieka wartość przyrody.

  W ramach nieantropocentrycznej etyki środowiskowej występują nurty indywidualistyczne i holistyczne. Biocentryczny indywidualizm rodzi problemy z rozstrzyganiem konfliktów interesów różnych organizmów, z hierarchizacją istot, holistyczna etyka zaś nie liczy się z dobrem jednostek. Holizmowi etycznemu należy przeciwstawić holizm praktyczny jako postulat metodologiczny.

Na gruncie pragmatycznego nurtu etyki ekologicznej uznaje się, że dobro ludzi i samoistne dobro przyrody jest zbieżne. W pluralistycznym, liberalnym społeczeństwie powinna mieć miejsce konwergencja radykalnych, biocentrycznych oraz umiarkowanych, antropocentrycznych koncepcji etyki ekologicznej. 

Terminy: patologia,  patologiczny występują w tekstach matematycznych. Istotne jest to, że w odróżnieniu od negatywnych skojarzeń wiązanych z tymi terminami w życiu codziennym oraz w niektórych naukach (np. patologie społeczne, psychopatologie, itp.), w matematyce użycie tych terminów oznacza zwykle, że mamy do czynienia z czymś twórczym. Ten kreatywny aspekt patologii matematycznych jest tematem niniejszych refleksji. Dodam też uwagi dotyczące miar stopni dostępności poznawczej obiektów matematycznych. Niniejszy tekst opracowany został w ramach projektu badawczego NCN nr  2015/17/B/HS1/02232 Aksjomaty ekstremalne: aspekty logiczne, matematyczne i kognitywne. Prezentowany był podczas XI Polskiego Zjazdu Filozoficznego w Lublinie w 2019 roku.

Domestication of mathematical pathologies

Certain mathematical objects are called paradoxical or pathological. Such terms have negative connotations in common usage, in psychology, and in social science. However, the situation is different in mathematics. Emergence of mathematical paradoxes or pathologies always indicates a creative moment in the process of mathematical discovery. The paper contains reflections on this creative aspect of mathematical pathologies, the process of their domestication, and the cognitive accessibility of mathematical objects. The work on this paper was sponsored by the National Scientific Center research grant 2015/17/B/HS1/02232 Extremal axioms: logical, mathematical and cognitive aspects. The paper was presented during the 11th Polish Philosophical Congress in Lublin (2019).

Keywords: pathological object, counterexample, domestication of mathematical pathologies

Tradycyjna sylogistyka proponuje wysnuwanie wniosku o relacji między dwoma zbiorami z dwóch przesłanek kategorycznych, z których każda stwierdza coś o relacji łączącejjeden z tych zbiorów z trzecim (którego nazwa stanowi tzw. termin średni).

Od średniowiecza znana jest metoda sprawdzania poprawności formalnej sylogizmu na podstawie wnikliwej oceny jego składni, a od XIX wieku również metoda graficznego przedstawiania przesłanek na diagramie Venna dla trzech zbiorów, których wzajemne relacje stanowią temat sylogizmu. W diagramie tym pewną trudność stanowi pojawiająca się w wielu przypadkach niepusta suma obszarów.

W przedstawianym artykule proponuje się nową metodę przedstawienia przesłanek sylogizmu, polegającą na prezentacji obszarów, w których mogą lub muszą według przesłanek znajdować się elementy zbiorów, i tych obszarów, które z pewnością są puste. W szczególności dla niepustej sumy obszarów proponuje się wykorzystanie relacji rotalnej między dwoma obszarami tworzącymi niepustą sumę i możliwe ujednoznacznienie tej relacji przez wskazany w przesłance pusty obszar diagramu.

Rotal relation and an empty region as a tool for deciding the validity of traditional sylogism moods as exemplified by selected third figure ones

Traditional syllogistics sugests inferring a result about the binary relation between sets from the two categorical premisses each of which state something about a relation between one of them to a third set (whose name is called the middle term).

Since the Middle Ages it is known how to check the formal correctness of a syllogism by the detailed analysis of its syntax, and since the 19th century also how to present the premisses graphically on the Venn diagram for three sets, whose mutual binary relations consttute the subject of syllogistics. The non-empty sum of subregions is sometimes not very comfortable to deal with.

In the paper a new method is described for presenting syllogisms premisses, which consists in indicating the subregions, in which the premisses say some elements may or have to be located and those subregions which are announced empty. In particular, for the non-empty sum of two regions the rhotal relation is suggested together with the the possible corresponding empty region, had it been suitably indicated by one ot he premisses.

Keywords: traditional syllogistics, binary relations between sets, empty regions, Venn diagram for three sets, relation theory, non-empty sum of regions

W oparciu o koncepcję Richarda Rorty’ego oraz Hansa-Georga Gadamera poddano analizie hermeneutyczną ideę integracji estetycznej, oraz autokreacji a także omówiono ich znaczenie dla transformacji paradygmatycznej, której efektem jest społeczeństwo ponowoczesne. Przedstawiono relację pomiędzy poznawczą i integrującą funkcją doświadczenia sztuki. Wykorzystując argumentację Stanisława Ignacego Witkiewicza omówiono związki pomiędzy doświadczeniem katastrofy historycznej a możliwością transformacji paradygmatycznej. Przedstawiono powody, dla których integracja estetyczna nie może stać się narzędziem powstrzymującym katastrofę.

On experiencing catastrophe, art and postmodern society

Basing on the concept by Richard Rorty and Hans George Gadamer a hermeneutic idea of aesthetic integration and self-creation is analysed and their significance for paradigmatic transformation, which results in postmodern society, is discussed. The relation between cognitive and integrating function of experiencing the art is presented. Relations between experiencing historical catastrophes and the opportunity of paradigmatic transformation are discussed with the use of the argumentation of Stanisław Ignacy Witkiewicz. The reasons why aesthetic integration cannot become the tool to stop the catastrophe are presented.

Keuwords: Hermeneutics, aestheticization of culture, postmodernity, experiencing art, experiencing catastrophe

Nadzieja radykalna to nadzieja obecna dotąd w dyskursie religijnym. Począwszy od Nietzschego tematyka ta zaczęła się również pojawiać w dyskursie filozoficznym. Punktem wyjścia artykułu jest myśl Ernesta Blocha, który uczynił z nadziei centralną kwestię rozważań filozoficznych, choć nie udało mu się rozwinięcie tej idei. W tym względzie pierwszeństwo przypada Nietzschemu, który dążył do złączenia     filozofii z problematyką nadziei. Ostatnim filozofem, którego poglądy zostaną wzięte pod uwagę jest Quentin Meillassoux, dążący w ostatnich latach do filozoficznego podtrzymania nadziej dotąd kojarzącej się z religią. Punktem docelowym rozważań, oprócz próby oceny propozycji każdego ze wspomnianych filozofów, jest sformułowanie wniosków odnoszących się do konsekwencji pojawienia się problematyki nadziei radykalnej na gruncie filozofii. Wskażę na sposób współczesnego filozofowania, który zdaje się otwierać szanse   na powiązanie tej problematyki z filozofią.

Can Philosophy substitute for religion? Philosophies of Radical Hope from Nietzsche to Meillassoux

Radical hope is hope that could be found in religious discourse. Starting from Nietzsche, the concept entered also philosophical discourse. The article takes as its starting point the thought of Ernest Bloch, who placed hope at the center of philosophical thought, although, he was not able to develop the idea. In this respect, priority should be given to Nietzsche, whose views were taken up by Quentin Meillasoux, who has been aiming to philosophically uphold hope that has been usually associated with religion. The end point of the present deliberation, in addition to an attempt at evaluating the abovementioned philosophers’ propositions, is formulation conclusions concerning the consequences of the appearance of the problematics of radical hope in the field of philosophy. I will point to a way of contemporary practice of philosophy, which appears to open up opportunities to tie in this problematics with philosophy.

Keywords: hope, radical hope, philosophy, religion, Bloch, Nietzsche, Meillassoux

W kontekście wielości pojęć osoby i ich znaczenia dla sposobu organizowania przez człowieka życia jednostkowego i społecznego, sprawą kluczową jest zwrot w kierunku realistycznego pojęcia osoby. W niniejszym studium przeprowadzono krytyczną analizę kilku wybranych relacjonalnych koncepcji osoby z pozycji tomizmu egzystencjalnego. W efekcie przeprowadzonej analizy potwierdzono założoną hipotezę, iż wybrane relacjonalne koncepcje osoby mają charakter aprioryczny, jednakże tylko w odniesieniu do istoty osoby. Studium odpowiada na pytanie, dlaczego analizowane koncepcje nie wyjaśniają samej istoty realnej osoby ludzkiej, a tylko wskazują na jej cechy rozpoznawcze, opisując egzystencję i drogi spełniania się osoby.

In search of a realistic concept of person

In the context of the multiplicity of concepts of the person and their importance for the way in which man organizes his individual and social life, a turn toward a realistic concept of the person is crucial. In this study, a critical analysis of several selected relational concepts of the person from the position of existential Thomism is carried out. As a result of the analysis, the assumed hypothesis was confirmed that the selected relational conceptions of the person are a priori, however, only with regard to the essence of the person. The study answers the question of why the analysed concepts do not explain the very essence of the real human person, but only point to its identifying features, describing the existence and ways of fulfilment of person.

Keywords: analogy, existence, human being, existence, person, relationship, realism

Celem artykułu jest przeanalizowanie specyficznego rozumienia współczesnego ateizmu, który 1) powstał we francuskim środowisku filozoficznym w XX i XXI wieku; 2) łączy w sobie krytykę religii (mniej czy bardziej radykalną) z pozytywną propozycją zastąpienia tradycyjnej duchowości religijnej duchowością ateistyczną. 

Celem badań nad taką duchowością jest weryfikacja następujących hipotez badawczych: 1) „nowa duchowość” jest propozycją alternatywną dla tradycyjnych „duchowości religijnych”, adresowaną do ludzi o przekonaniach ateistycznych; 2) nowa „świecka duchowość” w wielu aspektach jest zbieżna z duchowością religijną, zasadnicza różnica pojawia się w kwestiach rozumienia nieśmiertelności człowieka i sposobu przezwyciężania lęku przed śmiercią; 3) „duchowość ateistyczna”, jako uzupełnienie krytyki postaw religijnych, może przyczynić się do konwersji osób tradycyjnie religijnych i przyjęcia przez nich duchowości, która nie odwołuje się do osobowej Transcendencji.  Badania zostaną przeprowadzone na podstawie krytycznej analizy tekstów czterech francuskich myślicieli: M. Onfray’a, L. Ferry’ego, M. Gaucheta i A. Comte-Sponville’a. 

French atheist sprituality

The purpose of the article is the analysis of a specific understanding of contemporary atheism, which 1) arose in the French philosophical circles in the 20th and 21st century; 2) combines a critique of religion (more or less radical) with a positive proposal of replacing traditional religious spirituality with an atheist spirituality. The goal of this research is to verify the following hypotheses: 1) a “new spirituality” is an proposal alternative to traditional “religious spiritualities”, addressing atheits; 2) this new “secular spirituality” is in many aspects similar to religious spirituality, with its difference being the new ways of understanding immortality and the ways of overcoming the fear of death; 3) “atheist spirituality”, as a support for the criticque of religious positions, may encourage traditionally religious people to accept a spirituality that requires no relation to personalized Transcendence.Research will be conducted on the base of a critical analysis of the sources of four French thinkers: M. Onfray, L. Ferry, M. Gauchet and A. Comte-Sponville.

Keywords: Atheism, new spirituality, philosophy of religion, French philosophy of religion

Is Edward Abramowski an ethicist of care?
Part II. The comparison of the ethics of care and the ethics of friendship

These two papers contribute to the research tendency that seeks an analogy between the ethics of care and other ethical theories. The purpose of this study is to compare the ethics of care with Edward Abramowski’s moral theory. The critical appraisal of both theories requires the reconstruction and confrontation of issues such as friendship‑brotherhood‑care, response to the needs of others, and making friendship‑brotherhood‑care public. The analysis of philosophical sources was carried out with the use of tools from hermeneutics and the history of ideas. In the case of the ethics of care, both the theories of direct caring relations and of group, institutional caring relations were examined. The analysis of Abramowski’s philosophy is focused on the ethics of friendship. In Part I, the ethics of care and the ethics of friendship are presented. Part II refers the results obtained from the analysis of the ethics of friendship to the theses and arguments which feature in the ethics of care.

Keywords: care, brotherhood, friendship, mutual aid, relationship, egoism, altruism, democracy, capitalism, socialism

Czy Edward Abramowski jest etykiem troski?
Część II. Porównanie etyki troski i etyki przyjaźni

Seria dwóch artykułów wpisuje się w tendencję badawczą poszukującą  analogii pomiędzy etyką troski a innymi teoriami etycznymi. Celem pracy jest porównanie etyki troski i teorii moralnej Edwarda Abramowskiego. Krytyczne badanie obu teorii polega na odtworzeniu i konfrontacji rozumienia takich zagadnień, jak: przyjaźń – braterstwo – troska, źródła reakcji na potrzeby innego, upublicznienie przyjaźni – braterstwa – troski. Do jego realizacji wykorzystano analizę tekstów filozoficznych przeprowadzoną z uwzględnieniem narzędzi hermeneutyki i historii idei. W przypadku etyki troski badaniu poddano zarówno teorie bezpośrednich relacji opiekuńczych, jak i teorie relacji pośrednich, międzygrupowych, zinstytucjonalizowanych. Przedmiotem analizy w filozofii Abramowskiego stała się etyka przyjaźni. W pierwszym artykule zaprezentowano etykę troski oraz etykę przyjaźni. W drugim odniesiono pozyskane wyniki
analiz etyki przyjaźni do tez i argumentacji obecnych w etyce troski.