On Radbruch'’s formula

The aim of this article is to analyse Radbruch’'s formula (lex iniustissima non est lex) with regard to the notions it contains and to indicate that it expresses a basic problem of philosophy of law linked to the discussion between legal positivism and the doctrines of natural law. That analysis underpins the proposal for a possible  rational compromise between the two standpoints. The main problem in the dispute between the rival doctrines amounts to the adoption of some material criterion for defining gross injustice, whilst the background to the dispute is the functioning of the principle which states that law is not retroactive.

Keywords: law and morality, nomological necessity, external morality of law, supra-statutory law, law-governed state

O formule Radbrucha

Celem artykułu jest analiza formuły Radbrucha (lex iniustissima non est lex) z punktu widzenia pojęć w niej użytych, oraz wskazanie, że formuła ta wyraża podstawowy problem filozofii prawa związany z dyskusją pomiędzy pozytywizmem prawniczym a doktrynami prawno-naturalnymi. W oparciu o przeprowadzone analizy przedstawiona jest także pewna propozycja możliwego racjonalnego kompromisu pomiędzy tymi oboma stanowiskami. Główny problem sporu pomiędzy konkurencyjnymi doktrynami sprowadza się do przyjęcia jakiegoœś materialnego kryterium dla okreœlenia rażącej niesprawiedliwości, tłem tego sporu jest natomiast funkcjonowanie zasady mówiącej, że prawo nie działa wstecz.

Metaphysics of legal positivism

The purpose of this paper is to present a metaphysical analysis of one of the main theses of legal positivism, namely that legal facts are ultimately determined by social facts alone. A short analysis of the notions of social and legal facts is followed by a presentation of possible accounts of the relation of determination. Three alternative accounts are discussed: the reduction of legal facts to social facts, the supervenience of legal facts on social facts and the grounding of legal facts by social facts. The first and second accounts are dismissed as unsatisfactory. The account of determination as a relation of metaphysical grounding appears to be promising, but creates difficulties with explaining the normative nature of legal facts.

Keywords: legal positivism, legal fact, reduction, supervenience, grounding, normativity of law

Metafizyka pozytywizmu prawniczego

Celem artykułu jest metafizyczna analiza jednej z głównych tez pozytywizmu prawniczego, głoszącej, że fakty prawne są ostatecznie wyznaczone wyłącznie przez fakty społeczne. Po krótkiej analizie pojęcia faktu społecznego i faktu prawnego artykuł przedstawia możliwe ujęcia relacji wyznaczania. Rozważane są trzy możliwe ujęcia: redukcja faktów prawnych do faktów społecznych, superweniencja faktów prawnych na faktach społecznych oraz ugruntowanie faktów prawnych przez fakty społeczne. Dwa pierwsze ujęcia są odrzucone jako niezadawalające. Ujęcie relacji wyznaczania jako metafizycznego ugruntowania wydaje się obiecujące, jednakże stwarza trudności w wyjaśnieniu normatywnego charakteru faktów prawnych.

On some aporias of a normative theory of legal interpretation

Constructing a normative theory of legal interpretation involves difficulties of various types. One problem is the adoption of certain cognitive assumptions concerning the choice of the legal articles that are subject to interpretation. Another difficulty is ascertaining what determines the rationality of the interpretive activities pursued in accordance with the proposed directives of interpretation. The third obstacle is the need to harmonise the theory of legal interpretation with the dialogical nature of understanding on one hand, and with the historicity of legal discourse on the other.

Keywords: understanding of law, interpretation of law, normative theory of legal interpretation, cognitive assumptions of interpretation theory, rationality, dialogism

O pewnych aporiach normatywnej teorii wykładni prawa

Budowanie normatywnej teorii wykładni prawa wiąże się z różnego rodzaju trudnościami. Jedną z nich jest uznanie założeń poznawczych dotyczących wyboru przepisów prawa podlegających wykładni. Problemem jest również ustalenie, co przesądza o racjonalności działań interpretacyjnych prowadzonych zgodnie z proponowanymi dyrektywami wykładni. Trzecią trudnością jest konieczność uzgodnienia teorii wykładni z dialogicznością rozumienia i historycznością dyskursu prawniczego.

Evolution and uniqueness. The concept of law according to Emmanuel Lévinas

This paper explores the tension between ethics and law in the theory of Emmanuel Lévinas. Institutions and ethics have different relations with individuals in their ‘uniqueness’ and ‘legal subjectivity’. After unmasking the ambivalence of positive law, Lévinas issued a robust appeal for laws to be anchored in civic discourse. They should also be orientated towards the pre-original rights of man. In Lévinas’s writings, the notions of justice and the ‘Third’ become increasingly important. The author has followed that evolution and sketched the framework of a sceptical philosophyof law according to Lévinas, irrespective of his apparent predilection for unconditional ethics.

Keywords: Lévinas, positive law, ambiguity of law, law versus ethics, the ‘Third’, primacy of justice, responsibility, rights of man

Ewolucja i osobliwość. Pojęcie prawa według Emmanuela Lévinasa

Artykuł odsłania napięcie między etyką i prawem u Emmanuela Lévinasa. Instytucje i etyka w różny sposób stosują się do jednostek w ich „unikalności” tudzież „podmiotowości prawnej”. Po zdemaskowaniu ambiwalencji prawa pozytywnego Lévinas stanowczo apelował o to, by ustawy znajdowały umocowanie w dyskursie obywatelskim. Prawa powinny być też zorientowane na pierwotne prawa ludzkie. W pismach Lévinasa stopniowo na ważności zyskują sprawiedliwość i „Trzeci”. Autorka prześledziła tę ewolucję i ramowo zarysowała sceptyczną filozofię prawawedle Lévinasa, niezależną od widocznych u niego predylekcji do bezwarunkowej etyki

Law after the death of god. Jurisprudence and some assertions of contemporary philosophy

The author uses the Nietzschean metaphor of the death of God to depict the condition of modern jurisprudence, which, hitherto based on the positivist paradigm, must now deal with anti-foundationalist and sceptical tendencies in contemporary philosophy.

Keywords: Nietzsche, the death of god, law, positivism, modernity, postmodernity, scepticism, anti-foundationalism, Critical Legal TheoryNietzsche, the death of god, law, positivism, modernity, postmodernity, scepticism, anti-foundationalism, Critical Legal Theory

Prawo po śmierci boga. Prawoznawstwo a niektóre konstatacje współczesnej filozofii

Autor posługuje się nietzscheańską metaforą śmierci boga do zobrazowania kondycji współczesnego prawoznawstwa, które oparte dotychczas na pozytywistycznym paradygmacie musi zmierzyć się z antyfundacjonistycznymi i sceptycznymi tendencjami we współczesnej filozofii.

The weighing of values in law and the problem of their absoluteness and relativity

The objective of this article is to provide an answer to the question: ‘Is there an essential relationship between the weighing of values in law and the rejection of the possibility of the existence of absolute values?’ In other words, we can ask whether the fact alone of weighing values in law implies the relativity of these values.
The author, following Heinrich Hubmann, proposes a distinction between the absoluteness of values themselves and the relativisation of their weight in an instance of specific application. She argues that the weighing of values does not exclude the existence of absolute values and that the feature of absoluteness belongs to basic and widely applicable values. However, in an instance where conflict arises between them, their weight may vary, depending on the specific circumstances.
The author concludes that relativisation concerns not a value itself, which remains an absolute value, but its weight within the context of the requirements of different values and the requirements stemming from the nature of things.

Keywords: absolute values, relativism, weighing of values, principles, rules

Ważenie wartości w prawie a problem ich absolutności i relatywności

Celem niniejszego artykułu jest udzielenie odpowiedzi na pytanie: Czy istnieje konieczny związek pomiędzy ważeniem wartości w prawie a odrzuceniem możliwości istnienia wartości absolutnych? Innymi słowy możemy zapytać, czy już sam fakt ważenia wartości w prawie implikuje relatywność tych wartości?
Autorka za H. Hubmannem proponuje odróżnienie absolutności wartości samych w sobie od relatywizacji ich ciężkości w przypadku konkretnego zastosowania. Twierdzi ona, że ważenie wartości nie wyklucza samo przez się istnienia wartości absolutnych. Cecha absolutności przysługuje wartościom podstawowym, powszechnie obowiązującym. Jednak w przypadku konfliktu między nimi, ich waga może być różna w zależności od okoliczności konkretnego przypadku.
W konkluzji autorka stwierdza, że relatywizuje się nie sama wartość, która sama w sobie pozostaje wartością absolutną, lecz jej ciężar w kontekście wymagań stawianych przez inne wartości i wymagań płynących z natury rzeczy.

Natural person or human? Some reflexions on the legal subject

The aim of this text is to challenge the tendency, discernible in legal discourse, to limit the vision of man as a legal subject to the construction of a natural person. As a category of private law, the subjectivity of the natural person cannot reflect the complexity of the relationships in which a man functions in the domain regulated by law or take into account the features that characterise him with regard to law. Hence the author attempts to construct another, more universal, model of human legal personality, which can be reliably applied to the whole of the law.

Keywords: human, natural person, dignity, anthropology, legal personality

Osoba fizyczna czy człowiek? Kilka refleksji na temat podmiotu prawa

Głównym celem rozważań jest podważenie dostrzegalnej w dyskursie prawniczym tendencji do zawężania wizji człowieka jako podmiotu prawa do konstrukcji osoby fizycznej. Jako kategoria prawa prywatnego, podmiotowość osoby fizycznej nie jest w stanie oddać złożoności relacji, w jakich człowiek funkcjonuje w przestrzeni regulowanej prawem oraz uwzględnić cech, które go na gruncie prawa charakteryzują. W tekście staram się więc zrekonstruować inny, bardziej uniwersalny model podmiotowości prawnej człowieka, miarodajny dla całego prawa.

Concretising the norms of human rights. Proposed directions to possible solutions

In this article, the author discusses the irreducibility of the norms of human rights to the rules of logic and to a syllogistic model for the application of law. She discusses the proposal of applying hermeneutical method to the process of adjudication, which could lead to a correspondence between the meanings of legal facts and norms.

Keywords: adjudication, hermeneutics, irreducibility of human rights, indeterminate norms, concretisation of norms

Konkretyzacja norm praw człowieka. Propozycje możliwych kierunków rozwiązań

Artykuł omawia nieredukowalność norm z zakresu praw człowieka do reguł logiki i sylogistycznego modelu stosowania prawa. Omawia propozycję aplikacji metody hermeneutycznej w procesie sądzenia, której efektem jest doprowadzenie do odpowiedniości oczekiwanych sensów faktów i norm prawnych.

The doctrine of binding precedent in English jurisprudence and the evolution of British legal positivism

This paper concerns the relationship between the development of the doctrine of binding precedent in English jurisprudence and the evolution of British legal positivism, with particular focus on the development of judicial practice and the search for the ultimate criteria of validity. Based on examples from English judicial practice, the article explores the dilemmas of imperative legal theory. The proposed hypothesis is based on the assumption that the evolution of the doctrine of binding precedent in English law became an essential factor behind refined legal positivism in general and the concept of the rule of recognition in particular.

Keywords: precedent, the doctrine of binding precedent, horizontal and vertical binding, imperative theory of law, rule of recognition

Precedens sądowy w świetle ewolucji brytyjskiego pozytywizmu prawniczego

Artykuł dotyczy relacji pomiędzy rozwojem doktryny precedensu w angielskiej praktyce orzeczniczej a ewolucją brytyjskiego pozytywizmu prawniczego. Przedmiot analizy stanowi w szczególności problematyka kształtowania się praktyki orzeczniczej oraz kryteriów prawomocności. Na przykładzie konkretnych sporów dotyczących rozumienia precedensu, a pośrednio także rozumienia kryteriów ważności prawa, przedstawione zostały dylematy imperatywnej teorii prawa. Proponowana w tekście hipoteza zakłada, iż ewolucja doktryny precedensu w prawie angielskim stanowiła istotny impuls dla powstania wyrafinowanego pozytywizmu prawniczego, w szczególności zaś koncepcji reguły uznania.

Positive law – facts and norms – violence and coercion

This article focuses on the conceptual analysis of law and morality from the perspective of their relationship with the concepts of violence and coercion. The author conducts a phenomenological analysis of the concepts of law and morality, pointing out their ambiguity and the difficulties with defining their mutual relations. This analysis leads to the conclusion that three phenomena (law, morality and positive law) must be taken into consideration for those relations to be correctly defined. This allows the content of positive law to be shielded against dogmatism and ideologies. The author also challenges the thesis of a special role of morality in social relationships and strongly emphasises the crucial, primary role of positive law in those relations.

Keywords: positive law, morality, will, violence, coercion

Prawo pozytywne – faktyczność i obowiązywanie – przemoc i przymus

Artykułu koncentruje się na analizie pojęciowej prawa i moralności z perspektywy ich związku z pojęciem przemocy i przymusu. Autor dokonuje analizy fenomenologicznej pojęcia prawa i moralności wskazując na ich wieloznaczność oraz trudności z określeniem ich wzajemnej relacji. Analizy te prowadzą do wniosku o konieczności uwzględniania trzech fenomenów (prawa, moralności i prawa pozytywnego) w poprawnym określeniu tej relacji. Pozwala to uchronić treść prawa pozytywnego przed dogmatyzmem i ideologiami. Autor podważa również tezę o szczególnej roli moralności w relacjach społecznych, a silnie podkreśla bardzo istotną, prymarną rolę prawa pozytywnego.

The Critical Legal Positivism of Kaarlo Tuori

The aim of this article is to present Kaarlo Tuori’s theory of law termed Critical Legal Positivism (CLP). It outlines the fundamental claims of CLP with regard to law, conceiving law as a complex, dialectical concept combining the opposing (to some extent) elements described in legal tradition as ratio and voluntas (rational standards and political will). According to CLP, this complexity is best represented by a theoretical model of law as a multi-layered order, containing a surface layer (positive law), a legal culture and a ‘deep culture’. All three layers, according to a positivistic account, are regarded as socially created, yet they differ in their nature and in the way they come into being. A reconstruction of those layers is followed by analysis of the main functions of the deeper levels of legal order. On one hand, those deeper strata are said to discharge a limiting and critical role (they restrict the discretionary will of law-making and law-applying authorities); on the other, they constitute and legitimise positive law. By the same token, they serve as a medium between law and public opinion.

Keywords: Critical Legal Positivism, legal culture, critique of law, legitimacy of law

Krytyczny pozytywizm prawniczy Kaarlo Tuoriego

Artykuł ma na celu prezentację teoretycznej koncepcji prawa autorstwa Kaarlo Tuoriego, określanej mianem krytycznego pozytywizmu prawniczego (KPP). W ramach tekstu wskazane zostają główne założenia KPP co do pojęcia prawa, zgodnie z którymi prawo jest pojęciem złożonym i dialektycznym, łączącym w sobie do pewnego stopnia przeciwstawne elementy, określane w tradycji prawniczej jako ratio i voluntas (rozumne standardy oraz wolę polityczną). Według KPP tę złożoność najlepiej oddaje model prawa jako porządku wielopoziomowego, obejmującego warstwę powierzchniową (prawo stanowione), kulturę prawniczą oraz „głęboką kulturę”. Wszystkie trzy warstwy, w zgodzie z pozytywistyczną orientacją, rozumiane są jako tworzone społecznie, różnią się jednak charakterem i sposobem powstawania. Po zrekonstruowaniu ww. warstw porządku prawnego artykuł omawia podstawowe funkcje głębszych warstw. Zgodnie z KPP, pełnią one z jednej strony rolę limitującą i krytyczną wobec prawa (ograniczając samowolę podmiotów tworzenia i stosowania prawa), z drugiej zaś – konstytuują i legitymizują prawo pozytywne, stanowiąc tym samym medium komunikacji pomiędzy prawem a opinią publiczną.

The concept of legal validity is regarded within the dominant legal-positivistic account of law as a non-gradable concept: a legal rule is either valid or non-valid. However, this account of validity is criticised by some scholars for being too strict and rigid. An attractive alternative would appear to be offered by Alf Ross’s account of validity as a probabilistic concept. Ross assumed that the stronger the predictions of judicial behaviour that a given rule generates, the higher the probability that can be assigned to its validity. However, this account of legal validity is by no means uncontroversial. In this paper, four objections against it are formulated: apparent gradability, problematic ascertainability, the normative insignificance of probabilistic information and the neglecting of the normativity of legal rules. These objections are treated in this paper as strong grounds for rejecting Ross’s claim that predictions of judicial behaviour formulated on the basis of rules are conceptually linked to their validity (i.e. they define their meaning); it is argued in the paper that they are merely a way of testing empirical hypotheses concerning the application (effectiveness) of legal rules.

Keywords: validity, probability, prediction, normative ideology

Uwagi krytyczne o probabilistycznym pojęciu obowiązywania Alfa Rossa.

Na gruncie dominującego stanowiska pozytywistycznego pojęcie obowiązywania prawa traktowane jest jako niestopniowalne: reguła prawna bądź obowiązuje, bądź nie obowiązuje. Jednak taka koncepcja obowiązywania krytykowana jest przez niektórych badaczy za nadmierny rygoryzm i sztywność. Z pozoru atrakcyjną alternatywą mogłaby być zaproponowana przez Alfa Rossa teoria obowiązywania jako pojęcia probabilistycznego. Ross zakładał, że im silniejsze predykcje odnośnie do przyszłych decyzji sędziowskich generuje reguła, tym wyższe prawdopodobieństwo można przypisać jej obowiązywaniu. Taka koncepcja nie jest jednak wolna od kontrowersji. W niniejszym artykule sformułowane zostały przeciw niej cztery zarzuty: zarzut pozornej stopniowalności, zarzut problematycznej stwierdzalności, zarzut normatywnej błahości probabilistycznej informacji i zarzut zaniedbywania normatywności reguł prawnych. Zarzuty te traktowane są w poniższym tekście jako stanowiące silne podstawy dla odrzucenia twierdzenia Rossa, że predykcje zachowań sędziowskich sformułowane na podstawie reguł są pojęciowo powiązane z ich obowiązywaniem (tj. definiują ich znaczenie); broniona jest teza, że są one jedynie sposobem testowania empirycznych hipotez dotyczących stosowania (efektywności) reguł prawnych.

Legal disagreements and pragmatic justification in legal theory

The subject of this paper is the status of the most fundamental legal disagreements. Since all legal disagreements are conceptually dependent on theoretical assumptions about law (the grounds of law), they should be seen as theoretical disagreements in the Dworkinean sense. After an analysis of the basic concepts of the grounds of law, theoretical disagreements are evaluated from the epistemic point of view. By assumption, all philosophical disagreements, including fundamental legal disagreements, are disagreements between epistemic peers, since there occurs a symmetry between the evidence in favour of each of the proposed theories. In order to avoid the scepticism that such a diagnosis may lead to, we should engage in pragmatic considerations of the status of legal theory in general.

Keywords: legal disagreements, theoretical disagreements, the grounds of law, pragmatic justification

Spory prawnicze a pragmatyczność teorii prawa

Przedmiotem artykułu jest status najbardziej fundamentalnych sporów prawniczych. Spory te są sporami o podstawy prawa (tzw. sporami teoretycznymi w sensie Dworkina). Po przedstawieniu podstawowych koncepcji podstaw prawa, spory teoretyczne zostają poddane ocenie z punktu widzenia epistemologii. Należy przyjąć, że spory teoretyczne są sporami między tzw. epistemicznymi parami, gdyż zachodzi swoista „symetria świadectw” na rzecz każdej z proponowanych teorii. Aby uniknąć sceptycyzmu, do którego może prowadzić taka diagnoza, należy zastanowić się raczej nad pragmatycznym, a nie jedynie teoretycznym, uzasadnieniem zasadniczych rozstrzygnięć teorii prawa.