Zapraszamy do nadsyłania artykułów do czasopisma naukowego Uniwersytetu Jagiellońskiego "Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae". Na łamach czasopisma są publikowane oryginalne artykuły naukowe z zakresu wiedzy o literaturze, teorii i krytyki literackiej.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis
Opis
Rocznik „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae” ukazuje się od 2006 roku i stanowi wydawniczą kontynuację Prac Historycznoliterackich UJ. Na łamach czasopisma są publikowane oryginalne artykuły naukowe z zakresu wiedzy o literaturze, teorii i krytyki literackiej. Autorami tekstów są polscy i zagraniczni badacze - uznani specjaliści w dziedzinie filologii oraz doktoranci aktualnie kształtujący swą tożsamość naukową. Pismo wpisuje się w uniwersytecką tradycję podejmowania wyzwań interdyscyplinarnego dialogu, jakie przed dzisiejszym literaturoznawstwem stawia dynamicznie rozwijająca się współczesna humanistyka światowa.
Publikacja została sfinansowana ze środków programu “Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim (rok 2022).
Tłumaczenia i adiustacja tłumaczeń na j. angielski dofinansowana w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych", MEiN nr umowy RCN/SP/0284/2021.
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Filologicznego: program „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz programu „Rozwój Czasopism Naukowych”, MEiN, nr umowy RCN/SP/0284/2021.
W niniejszym artykule prezentuję genezę i intelektualne zaplecze projektu „Roman Ingarden w przestrzeni słowa”, który zaowocował konferencją z okazji 130. rocznicy urodzin filozofa oraz inicjatywą wydania monograficznego numeru czasopisma Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis. Konstatuję, że Ingarden przez całą swą drogę naukową eksplorował przestrzeń słowa, poruszając się na różnych jej płaszczyznach. Był on przekonany, iż słowa mogą być narzędziami poznania i jako takie są otwarte na rozumienie. Pisał o różnicy między słowem żywym, użytym w konkretnej sytuacji, a wieloznacznym „słowem języka”. Przypominam również, że Ingarden tworzył literaturę i poddawał ją opisowi, przekładał literaturę i opisywał istotę przekładu literackiego. W tak zarysowanej przestrzeni sytuuję analizy uczestników projektu, którzy zdecydowali się zmierzyć z wieloaspektową problematyką słowa w myśli Romana Ingardena.
Tłumaczka omawia proces swojej pracy nad przekładem traktatu Romana Ingardena pt. O tłumaczeniach i nad tworzeniem międzynarodowej bibliografii dotyczącej jego dzieł.
W prezentowanym artykule rozwijam refleksję wokół pojęcia wierności, któremu przypisuję fundamentalne znaczenie w kształtującym się od wieków dyskursie przekładoznawczym. W myśli Romana Ingardena pojęcie to pojawia się w różnych kontekstach: aksjologicznym, etycznym, epistemologicznym i estetycznym. Z wypowiedzi Ingardena na temat znaczenia wierności w wymienionych dziedzinach dociekań filozoficznych wyłania się wieloaspektowy obraz tego pojęcia, pozwalający lepiej zrozumieć istotę kwestii wiernego przekładu, której filozof poświęcił swą uwagę w szkicu O tłumaczeniach. Podejmując próbę zrekonstruowania Ingardenowskiego rozumienia wiernego przekładu literatury, odwołuję się nie tylko do tego tekstu, ale także do świadectw działalności polskiego fenomenologa jako autora i redaktora tłumaczeń wydawanych w serii „Biblioteka Klasyków Filozofii”. Wyniki rekonstrukcji odnoszę do wybranych nurtów myśli przekładoznawczej, zwracając uwagę na translatologiczną relewancję Ingardenowskiego ujęcia problemu wierności.
Śledząc prace powstające w nurcie kognitywistycznych rozważań o języku, trudno nie zauważyć wyraźnych powiązań z tezami psychologii Gestalt, co dostrzegają badacze początków i rozwoju kognitywistycznej teorii języka. Odkrywcy nieznanych kart z dziejów językoznawstwa kognitywnego nie wymieniają jednak wśród jego prekursorów Romana Ingardena. Tymczasem wiele z podstawowych tez kognitywnej teorii języka i gramatyki można odnaleźć w myśli Ingardena, zwłaszcza w książce O poznawaniu dzieła literackiego (The Cognition of the Literary Work of Art), wydanej w 1937 roku, a więc dokładnie pół wieku przed rokiem 1987 – annus mirabilis językoznawstwa kognitywnego, w którym ukazały się przełomowe prace jego amerykańskich ojców założycieli. Przedmiotem dociekań Ingardena jest „literatura”, podczas gdy Langacker i zwolennicy jego teorii zajmują się „nie-literaturą” – tekstem i dyskursem jako elementami codziennej komunikacji. Zarówno (węższa) estetyczna koncepcja Ingardena, jak i (szersza) językoznawcza koncepcja Langackera, Lakoffa czy Talmy’ego opierają się na fundamentalnej opozycji między podejściem obiektywistycznym i subiektywistycznym. Uderzająca jest też zbieżność w patrzeniu na kształt, jaki język przyjmuje w wypowiedzi, nieuchronnie związanej ze świadomością i aktywnością umysłową jej twórcy – podmiotu percepcji, konceptualizacji i ekspresji. Szersza znajomość fenomenologicznej myśli Ingardena mogłaby wzbogacić rozważania teoretyków językoznawstwa kognitywnego o filozoficzne podstawy, a ich poszukiwania językowych wyznaczników „potocznej literackości” zyskałyby walor w postaci fenomenologicznego aspektu użycia języka.
Dyskurs humanistyki nieantropocentrycznej ma esencjalizujący i ontologizujący charakter, co stwarza możliwość jego zestawienia z ontologią Romana Ingardena. Problemy, które są rozważane przez badaczy, takich jak Bjørnar Olsen i Graham Harman, wydają się zbieżne z rozważaniami polskiego filozofa. Pojęcia problematyzowane zarówno w dyskursie nieantropocentrycznym, jak i w teorii Ingardena to między innymi: samoistność, autonomia i niezależność przedmiotu od poznającego podmiotu oraz sposób uposażenia przedmiotu jako podmiotu własności. Mimo że dla współczesnych badaczy najważniejsze znaczenie mają pytania funkcjonalne (jak działają rzeczy jako nie-ludzcy aktorzy w rzeczywistości i jakie związki tworzą z bytami ludzkimi), stawiane przez nich pytania esencjalne pozwalają na lepsze rozpoznanie tego, co warunkuje działanie, a nawet sprawczość przedmiotów. Wprowadzenie dyskursu humanistyki nieantropocentrycznej w kontekst ontologii Ingardena mogłoby pozwolić między innymi na doprecyzowanie pojęć. W ten sposób zwrot ku rzeczom, dotychczas nieposiadający własnego słownika, mógłby zyskać większą dystynktywność jako nowy styl myślowy współczesnej humanistyki.
Wstępna część artykułu ma charakter myślowej rekapitulacji. Formuła „aksjologiczny rytm wartości” wyrasta z moich wcześniejszych rozważań, wpisanych w teoretyczne ustalenia poświęcone kategorii konkretyzacji estetycznej Romana Witolda Ingardena. Stały się one źródłem dalszych badań o charakterze analitycznym, prowadzonych w ostatnim pięcioleciu. Przywiodły mnie do konkluzji, że przez aksjologiczny rytm wartości należy rozumieć język, w jakim udostępniają się one twórcy (i odbiorcy). W głównej części artykułu przedstawiono autorską koncepcję sfunkcjonalizowania tego języka. Charakterystyce funkcji przeżyciowej, twórczorodnej i stylorodnej towarzyszy literacka egzemplifikacja – odwołanie się do wybranych wątków powieści Romaina Rollanda Jan Krzysztof. Odniesienie to nie jest przypadkowe, gdyż refleksja Jana Parandowskiego (z Alchemii słowa) o tym dziele dała asumpt do dociekań poświęconych aksjologicznemu rytmowi wartości, a tym samym zarysowania przedkładanej tu koncepcji. Całość rozważań jest zwieńczona twierdzeniem o konieczności uwzględnienia języka wartości w rzetelnej interpretacji Ingardenowskiego rozumienia przestrzeni słowa.
W niniejszym artykule przedstawiona została próba fenomenologicznego odczytania kilku wybranych wierszy Mirona Białoszewskiego. Narzędzia fenomenologiczne nie były często stosowane w badaniach nad twórczością tego pisarza. Autor artykułu dowodzi, że za taki stan rzeczy odpowiadają, z jednej strony, zauważalna do pewnego momentu dominacja analiz formalno-strukturalnych, a z drugiej strony – koncepcja warstwy znaczeń językowych zawarta w pracy Romana Ingardena O dziele literackim. Wybrane do analizy utwory poety zostały w artykule potraktowane z innej niż Ingardenowska perspektywy, mianowicie jako fenomenologiczne minianalizy, ukazujące proces konstrukcji świata przedmiotowego.
W niniejszym artykule prezentuję genezę i intelektualne zaplecze projektu „Roman Ingarden w przestrzeni słowa”, który zaowocował konferencją z okazji 130. rocznicy urodzin filozofa oraz inicjatywą wydania monograficznego numeru czasopisma Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis. Konstatuję, że Ingarden przez całą swą drogę naukową eksplorował przestrzeń słowa, poruszając się na różnych jej płaszczyznach. Był on przekonany, iż słowa mogą być narzędziami poznania i jako takie są otwarte na rozumienie. Pisał o różnicy między słowem żywym, użytym w konkretnej sytuacji, a wieloznacznym „słowem języka”. Przypominam również, że Ingarden tworzył literaturę i poddawał ją opisowi, przekładał literaturę i opisywał istotę przekładu literackiego. W tak zarysowanej przestrzeni sytuuję analizy uczestników projektu, którzy zdecydowali się zmierzyć z wieloaspektową problematyką słowa w myśli Romana Ingardena.
Tłumaczka omawia proces swojej pracy nad przekładem traktatu Romana Ingardena pt. O tłumaczeniach i nad tworzeniem międzynarodowej bibliografii dotyczącej jego dzieł.
W prezentowanym artykule rozwijam refleksję wokół pojęcia wierności, któremu przypisuję fundamentalne znaczenie w kształtującym się od wieków dyskursie przekładoznawczym. W myśli Romana Ingardena pojęcie to pojawia się w różnych kontekstach: aksjologicznym, etycznym, epistemologicznym i estetycznym. Z wypowiedzi Ingardena na temat znaczenia wierności w wymienionych dziedzinach dociekań filozoficznych wyłania się wieloaspektowy obraz tego pojęcia, pozwalający lepiej zrozumieć istotę kwestii wiernego przekładu, której filozof poświęcił swą uwagę w szkicu O tłumaczeniach. Podejmując próbę zrekonstruowania Ingardenowskiego rozumienia wiernego przekładu literatury, odwołuję się nie tylko do tego tekstu, ale także do świadectw działalności polskiego fenomenologa jako autora i redaktora tłumaczeń wydawanych w serii „Biblioteka Klasyków Filozofii”. Wyniki rekonstrukcji odnoszę do wybranych nurtów myśli przekładoznawczej, zwracając uwagę na translatologiczną relewancję Ingardenowskiego ujęcia problemu wierności.
Śledząc prace powstające w nurcie kognitywistycznych rozważań o języku, trudno nie zauważyć wyraźnych powiązań z tezami psychologii Gestalt, co dostrzegają badacze początków i rozwoju kognitywistycznej teorii języka. Odkrywcy nieznanych kart z dziejów językoznawstwa kognitywnego nie wymieniają jednak wśród jego prekursorów Romana Ingardena. Tymczasem wiele z podstawowych tez kognitywnej teorii języka i gramatyki można odnaleźć w myśli Ingardena, zwłaszcza w książce O poznawaniu dzieła literackiego (The Cognition of the Literary Work of Art), wydanej w 1937 roku, a więc dokładnie pół wieku przed rokiem 1987 – annus mirabilis językoznawstwa kognitywnego, w którym ukazały się przełomowe prace jego amerykańskich ojców założycieli. Przedmiotem dociekań Ingardena jest „literatura”, podczas gdy Langacker i zwolennicy jego teorii zajmują się „nie-literaturą” – tekstem i dyskursem jako elementami codziennej komunikacji. Zarówno (węższa) estetyczna koncepcja Ingardena, jak i (szersza) językoznawcza koncepcja Langackera, Lakoffa czy Talmy’ego opierają się na fundamentalnej opozycji między podejściem obiektywistycznym i subiektywistycznym. Uderzająca jest też zbieżność w patrzeniu na kształt, jaki język przyjmuje w wypowiedzi, nieuchronnie związanej ze świadomością i aktywnością umysłową jej twórcy – podmiotu percepcji, konceptualizacji i ekspresji. Szersza znajomość fenomenologicznej myśli Ingardena mogłaby wzbogacić rozważania teoretyków językoznawstwa kognitywnego o filozoficzne podstawy, a ich poszukiwania językowych wyznaczników „potocznej literackości” zyskałyby walor w postaci fenomenologicznego aspektu użycia języka.
Dyskurs humanistyki nieantropocentrycznej ma esencjalizujący i ontologizujący charakter, co stwarza możliwość jego zestawienia z ontologią Romana Ingardena. Problemy, które są rozważane przez badaczy, takich jak Bjørnar Olsen i Graham Harman, wydają się zbieżne z rozważaniami polskiego filozofa. Pojęcia problematyzowane zarówno w dyskursie nieantropocentrycznym, jak i w teorii Ingardena to między innymi: samoistność, autonomia i niezależność przedmiotu od poznającego podmiotu oraz sposób uposażenia przedmiotu jako podmiotu własności. Mimo że dla współczesnych badaczy najważniejsze znaczenie mają pytania funkcjonalne (jak działają rzeczy jako nie-ludzcy aktorzy w rzeczywistości i jakie związki tworzą z bytami ludzkimi), stawiane przez nich pytania esencjalne pozwalają na lepsze rozpoznanie tego, co warunkuje działanie, a nawet sprawczość przedmiotów. Wprowadzenie dyskursu humanistyki nieantropocentrycznej w kontekst ontologii Ingardena mogłoby pozwolić między innymi na doprecyzowanie pojęć. W ten sposób zwrot ku rzeczom, dotychczas nieposiadający własnego słownika, mógłby zyskać większą dystynktywność jako nowy styl myślowy współczesnej humanistyki.
Wstępna część artykułu ma charakter myślowej rekapitulacji. Formuła „aksjologiczny rytm wartości” wyrasta z moich wcześniejszych rozważań, wpisanych w teoretyczne ustalenia poświęcone kategorii konkretyzacji estetycznej Romana Witolda Ingardena. Stały się one źródłem dalszych badań o charakterze analitycznym, prowadzonych w ostatnim pięcioleciu. Przywiodły mnie do konkluzji, że przez aksjologiczny rytm wartości należy rozumieć język, w jakim udostępniają się one twórcy (i odbiorcy). W głównej części artykułu przedstawiono autorską koncepcję sfunkcjonalizowania tego języka. Charakterystyce funkcji przeżyciowej, twórczorodnej i stylorodnej towarzyszy literacka egzemplifikacja – odwołanie się do wybranych wątków powieści Romaina Rollanda Jan Krzysztof. Odniesienie to nie jest przypadkowe, gdyż refleksja Jana Parandowskiego (z Alchemii słowa) o tym dziele dała asumpt do dociekań poświęconych aksjologicznemu rytmowi wartości, a tym samym zarysowania przedkładanej tu koncepcji. Całość rozważań jest zwieńczona twierdzeniem o konieczności uwzględnienia języka wartości w rzetelnej interpretacji Ingardenowskiego rozumienia przestrzeni słowa.
W niniejszym artykule przedstawiona została próba fenomenologicznego odczytania kilku wybranych wierszy Mirona Białoszewskiego. Narzędzia fenomenologiczne nie były często stosowane w badaniach nad twórczością tego pisarza. Autor artykułu dowodzi, że za taki stan rzeczy odpowiadają, z jednej strony, zauważalna do pewnego momentu dominacja analiz formalno-strukturalnych, a z drugiej strony – koncepcja warstwy znaczeń językowych zawarta w pracy Romana Ingardena O dziele literackim. Wybrane do analizy utwory poety zostały w artykule potraktowane z innej niż Ingardenowska perspektywy, mianowicie jako fenomenologiczne minianalizy, ukazujące proces konstrukcji świata przedmiotowego.
Zastępca redaktor naczelnej / sekretarz:
Natalia Palich
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Filologicznego: program „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz programu „Rozwój Czasopism Naukowych”, MEiN, nr umowy RCN/SP/0284/2021.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 4,
First View (2024)
Artykuł analizuje ewolucję postaci oraz przemiany formy literackiej w kontekście miłości dworskiej na przykładzie dwóch tekstów z końca średniowiecza: Le Dit du Prunier i Jehan d’Avennes. Zagadnienie miłości powiązane jest z czasem, ujawniając dynamikę oraz wewnętrzne napięcia między przeszłością a oczekiwaniami przyszłości. Praca pokazuje, jak w kontekście poezji trubadurów dążenie do spełnienia charakteryzuje się cyklicznością i przemianą, prowadząc do osobistego rozwoju postaci. W obu analizowanych utworach młody mężczyzna poddawany jest edukacji miłosnej przez zamężną damę, co wpływa na jego osobowość oraz pozycję społeczną. Zróżnicowanie narracji – od wierszowanej opowieści do prozy – wpływa na przedstawienie czasu i psychologii postaci, tym samy rozwój emocjonalny powiązany jest z przemianami form narracyjnych. Zastosowane techniki narracyjne, takie jak metalepsa i epistolografia, wzbogacają obraz relacji między postaciami, ukazując złożoność ich dążeń wobec czasu. Artykuł podkreśla znaczenie umiejętności zarządzania czasem w kontekście miłości jako kluczowego elementu w rozwoju osobistym i społecznym bohatera.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 4,
First View (2024)
Artykuł koncentruje się na opublikowanym w 1836 r. utworze Noce florenckie autorstwa dziewiętnastowiecznego pisarza Heinricha Heinego (1799-1856), by zinterpretować jako formę refleksji autora nad sztuką taneczną, której ówczesnym wzorcem był balet. Artykuł konfrontuje zawarte w utworze opisy tańca z istotnymi z punktu widzenia ówczesnej sztuki baletowej traktatami, by ukazać, w jaki sposób Heine kreując postać tancerki Laurencji rozważa alternatywny wobec dominującego model sztuki tanecznej. Stworzona przez pisarza opowieść domaga się, by istotnym walorem sztuki, osiąganym nawet za cenę brzydoty, była prawda. Takie pojmowanie tańca staje się bliskie teoretykom tańca dopiero pod koniec XIX w. gdy zaczynają protestować przeciw skostnieniu baletowych form i domagają się zaakceptowania na scenie ruchów odzwierciedlających indywidualny potencjał ekspresji ciała ludzkiego. Można zatem uznać Noce florenckie za tekst literacki antycypujący przyszłe fazy rozwoju techniki tanecznej.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 4,
First View (2024)
Artykuł poświęcony został mało znanej literackiej reprezentacji rzeczywistości obozowej, a mianowicie wydanej w 1980 r. powieści Jasenovac Ljuby Jandricia. W powieści zaprezentowany został stosunkowo rzadki punkt widzenia na sytuację internowania, a mianowicie perspektywa komendanta obozu. Jednak oryginalność utworu polega na akcentowaniu przez autora przyrodniczych uwarunkowań działań ludobójczych. Przyroda przedstawiana jest jako ważny czynnik w funkcjonowaniu obozu. Uwaga w artykule zostaje również poświęcona zmysłom (wzroku, słuchu i węchu), jako tym elementom świata przedstawionego, za pomocą których autor przekazuje doświadczenie obozowej makabry. W tekście uwzględniony został postulat czytania retrospektywnego (Aleksandra Ubertowska), które pozwala na przywrócenie odbiorcy tekstów przeoczonych, umożliwia przeczytanie ich w nowy sposób i wskazanie wynikających z nich, (nieoczywistych) sensów.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 4,
First View (2024)
Świat kurdyjski jest przestrzenią graniczną. W tej przestrzeni konsekwentnie doświadcza się stanów między wojną a pokojem, oporu i otwartości, obiektywności i subiektywności, przemian i zniekształceń społecznych. Niniejszy artykuł kładzie nacisk na doświadczenia Mestûre Ardalan, najbardziej znanej kobiety w kurdyjskiej historii w tej liminalnej przestrzeni, kurdyjskiej księżniczki z księstwa Ardalan,. Ta poetka i autorka była także jedyną kobietą-historykiem Bliskiego Wschodu aktywną pod koniec XIX wieku. W artykule zbadano, w jaki sposób liminalne doświadczenia Mestûre ukształtowały jej formacyjną i transformacyjną przestrzeń, reprezentującą to, co Victor Turner (1974) nazywa „rytuałem przejścia”, ponieważ uwidacznia on dramat i bieg codziennego życia społeczności oraz znaczenie rytuałów dla zmiany społecznej. Niniejszy artykuł bada liminalność w trzech różnych kontekstach w odniesieniu do doświadczeń Mestûre. Po pierwsze, liminalność w sensie bycia w radykalnej opozycji do istniejącej struktury. Po drugie, liminalność jako formę symbolicznego statusu istnienia w stanie pośrednim. Wreszcie, liminalność jako samozaparcie, odnoszące się do neutralnego genderowo sposobu, w jaki Mestûre kanalizowała kryzys tożsamości na patriarchalną modłę, której została sama poddana. W tym kontekście liminalność odnosi się do przekroczenia progu lub granicy, kiedy jednostki dobrowolnie lub mimowolnie opuszczają dotychczasowy czas i przestrzeń, wkraczając w nową przestrzeń.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 4,
First View (2024)
Przy pomocy narzędzi narratologii feministycznej powieść Oktaya Rifata Bir Kadının Penceresinden (1976) odczytana została w kontekście udziału kobiet w życiu politycznym Turcji w latach 70. XX w. W artykule przedstawiono pokrótce drogę Turczynek do uzyskania pełni praw politycznych. Analiza powieści, dotycząca zaangażowania głównej bohaterki w życie polityczne, pokazała, że mimo iż obracała się ona w środowisku rewolucjonistów, zachowała obojętność i bierność w kwestiach politycznych. Udowodniono, że wątek ten, pozornie dygresyjny i sprowadzony jedynie do poziomu tła, jest symptomatyczny w kontekście braku możliwości świadomego udziału kobiet w życiu politycznym w tamtym czasie.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 4,
First View (2024)
Artykuł analizuje ewolucję postaci oraz przemiany formy literackiej w kontekście miłości dworskiej na przykładzie dwóch tekstów z końca średniowiecza: Le Dit du Prunier i Jehan d’Avennes. Zagadnienie miłości powiązane jest z czasem, ujawniając dynamikę oraz wewnętrzne napięcia między przeszłością a oczekiwaniami przyszłości. Praca pokazuje, jak w kontekście poezji trubadurów dążenie do spełnienia charakteryzuje się cyklicznością i przemianą, prowadząc do osobistego rozwoju postaci. W obu analizowanych utworach młody mężczyzna poddawany jest edukacji miłosnej przez zamężną damę, co wpływa na jego osobowość oraz pozycję społeczną. Zróżnicowanie narracji – od wierszowanej opowieści do prozy – wpływa na przedstawienie czasu i psychologii postaci, tym samy rozwój emocjonalny powiązany jest z przemianami form narracyjnych. Zastosowane techniki narracyjne, takie jak metalepsa i epistolografia, wzbogacają obraz relacji między postaciami, ukazując złożoność ich dążeń wobec czasu. Artykuł podkreśla znaczenie umiejętności zarządzania czasem w kontekście miłości jako kluczowego elementu w rozwoju osobistym i społecznym bohatera.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 4,
First View (2024)
Artykuł koncentruje się na opublikowanym w 1836 r. utworze Noce florenckie autorstwa dziewiętnastowiecznego pisarza Heinricha Heinego (1799-1856), by zinterpretować jako formę refleksji autora nad sztuką taneczną, której ówczesnym wzorcem był balet. Artykuł konfrontuje zawarte w utworze opisy tańca z istotnymi z punktu widzenia ówczesnej sztuki baletowej traktatami, by ukazać, w jaki sposób Heine kreując postać tancerki Laurencji rozważa alternatywny wobec dominującego model sztuki tanecznej. Stworzona przez pisarza opowieść domaga się, by istotnym walorem sztuki, osiąganym nawet za cenę brzydoty, była prawda. Takie pojmowanie tańca staje się bliskie teoretykom tańca dopiero pod koniec XIX w. gdy zaczynają protestować przeciw skostnieniu baletowych form i domagają się zaakceptowania na scenie ruchów odzwierciedlających indywidualny potencjał ekspresji ciała ludzkiego. Można zatem uznać Noce florenckie za tekst literacki antycypujący przyszłe fazy rozwoju techniki tanecznej.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 4,
First View (2024)
Artykuł poświęcony został mało znanej literackiej reprezentacji rzeczywistości obozowej, a mianowicie wydanej w 1980 r. powieści Jasenovac Ljuby Jandricia. W powieści zaprezentowany został stosunkowo rzadki punkt widzenia na sytuację internowania, a mianowicie perspektywa komendanta obozu. Jednak oryginalność utworu polega na akcentowaniu przez autora przyrodniczych uwarunkowań działań ludobójczych. Przyroda przedstawiana jest jako ważny czynnik w funkcjonowaniu obozu. Uwaga w artykule zostaje również poświęcona zmysłom (wzroku, słuchu i węchu), jako tym elementom świata przedstawionego, za pomocą których autor przekazuje doświadczenie obozowej makabry. W tekście uwzględniony został postulat czytania retrospektywnego (Aleksandra Ubertowska), które pozwala na przywrócenie odbiorcy tekstów przeoczonych, umożliwia przeczytanie ich w nowy sposób i wskazanie wynikających z nich, (nieoczywistych) sensów.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 4,
First View (2024)
Świat kurdyjski jest przestrzenią graniczną. W tej przestrzeni konsekwentnie doświadcza się stanów między wojną a pokojem, oporu i otwartości, obiektywności i subiektywności, przemian i zniekształceń społecznych. Niniejszy artykuł kładzie nacisk na doświadczenia Mestûre Ardalan, najbardziej znanej kobiety w kurdyjskiej historii w tej liminalnej przestrzeni, kurdyjskiej księżniczki z księstwa Ardalan,. Ta poetka i autorka była także jedyną kobietą-historykiem Bliskiego Wschodu aktywną pod koniec XIX wieku. W artykule zbadano, w jaki sposób liminalne doświadczenia Mestûre ukształtowały jej formacyjną i transformacyjną przestrzeń, reprezentującą to, co Victor Turner (1974) nazywa „rytuałem przejścia”, ponieważ uwidacznia on dramat i bieg codziennego życia społeczności oraz znaczenie rytuałów dla zmiany społecznej. Niniejszy artykuł bada liminalność w trzech różnych kontekstach w odniesieniu do doświadczeń Mestûre. Po pierwsze, liminalność w sensie bycia w radykalnej opozycji do istniejącej struktury. Po drugie, liminalność jako formę symbolicznego statusu istnienia w stanie pośrednim. Wreszcie, liminalność jako samozaparcie, odnoszące się do neutralnego genderowo sposobu, w jaki Mestûre kanalizowała kryzys tożsamości na patriarchalną modłę, której została sama poddana. W tym kontekście liminalność odnosi się do przekroczenia progu lub granicy, kiedy jednostki dobrowolnie lub mimowolnie opuszczają dotychczasowy czas i przestrzeń, wkraczając w nową przestrzeń.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 4,
First View (2024)
Przy pomocy narzędzi narratologii feministycznej powieść Oktaya Rifata Bir Kadının Penceresinden (1976) odczytana została w kontekście udziału kobiet w życiu politycznym Turcji w latach 70. XX w. W artykule przedstawiono pokrótce drogę Turczynek do uzyskania pełni praw politycznych. Analiza powieści, dotycząca zaangażowania głównej bohaterki w życie polityczne, pokazała, że mimo iż obracała się ona w środowisku rewolucjonistów, zachowała obojętność i bierność w kwestiach politycznych. Udowodniono, że wątek ten, pozornie dygresyjny i sprowadzony jedynie do poziomu tła, jest symptomatyczny w kontekście braku możliwości świadomego udziału kobiet w życiu politycznym w tamtym czasie.
Zastępca redaktor naczelnej / sekretarz:
Natalia Palich
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Filologicznego: program „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz programu „Rozwój Czasopism Naukowych”, MEiN, nr umowy RCN/SP/0284/2021.
Zastępca redaktor naczelnej / sekretarz:
Natalia Palich
Projekt okładki: Paweł Bigos.
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Filologicznego: program „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz programu „Rozwój Czasopism Naukowych”, MEiN, nr umowy RCN/SP/0284/2021.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 2,
First View (2024)
W swoich dziełach poetyckich i epistolografii Byron wiele razy sięga po metaforykę jazdy konnej, a konie często pojawiają się w jego utworach. Celem artykułu jest analiza ukazania jazdy konnej oraz relacji pomiędzy koniem a człowiekiem w poematach takich jak Giaur, Mazeppa i Wędrówki Childe Harolda. Obrazowanie koni w twórczości poety może być odczytane metaforycznie jako odbicie jego rozwoju poetyckiego – od szalonego, kierowanego namiętnością galopu Giaura do harmonijnej więzi pomiędzy koniem a człowiekiem, której Mazeppa uczy się dzięki doświadczeniu swej dzikiej jazdy.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 2,
First View (2024)
W artykule dokonano analizy sposobu, w jaki tybetańscy mnisi zostali przedstawieni w książce Heinricha Harrera Sieben Jahre in Tibet. Mein Leben am Hofe des Dalai Lama (w polskim tłumaczeniu znanej jako Siedem lat w Tybecie: moje życie na dworze Dalajlamy). Przedstawiono codzienne życie mnichów oraz ich wpływ na ówczesne państwo i społeczeństwo tybetańskie. Równocześnie zwrócono uwagę na wpływ europejskiego pochodzenia oraz (w małym stopniu) sympatii nazistowskich Heinricha Harrera na jego postrzeganie obcego mu kulturalnie i religijnie Tybetu.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 2,
First View (2024)
Celem artykułu jest przedstawienie pięciu powieści romantycznych napisanych przez polskie autorki. Akcja tych utworów rozgrywa się w Portugalii. Po zarysowaniu tła polsko-portugalskich tendencji kulturowych podkreślone zostają cechy, które pozwalają zaliczyć wspomniane teksty do literatury popularnej. Ponadto ukazano portugalską przestrzeń i szczegóły kulturowe, a następnie wyjaśniono, w jaki sposób są one wykorzystywane przez polskie pisarki. Chociaż autorki powieści sięgają po techniki i schematy narracyjne typowe dla literatury popularnej, można bronić tezy, że robią to z myślą o różnych celach, ponieważ proza Słabuszewskiej-Krauze jest przykładem zamierzonego podejścia międzykulturowego.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 2,
First View (2024)
W swoich dziełach poetyckich i epistolografii Byron wiele razy sięga po metaforykę jazdy konnej, a konie często pojawiają się w jego utworach. Celem artykułu jest analiza ukazania jazdy konnej oraz relacji pomiędzy koniem a człowiekiem w poematach takich jak Giaur, Mazeppa i Wędrówki Childe Harolda. Obrazowanie koni w twórczości poety może być odczytane metaforycznie jako odbicie jego rozwoju poetyckiego – od szalonego, kierowanego namiętnością galopu Giaura do harmonijnej więzi pomiędzy koniem a człowiekiem, której Mazeppa uczy się dzięki doświadczeniu swej dzikiej jazdy.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 2,
First View (2024)
W artykule dokonano analizy sposobu, w jaki tybetańscy mnisi zostali przedstawieni w książce Heinricha Harrera Sieben Jahre in Tibet. Mein Leben am Hofe des Dalai Lama (w polskim tłumaczeniu znanej jako Siedem lat w Tybecie: moje życie na dworze Dalajlamy). Przedstawiono codzienne życie mnichów oraz ich wpływ na ówczesne państwo i społeczeństwo tybetańskie. Równocześnie zwrócono uwagę na wpływ europejskiego pochodzenia oraz (w małym stopniu) sympatii nazistowskich Heinricha Harrera na jego postrzeganie obcego mu kulturalnie i religijnie Tybetu.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 19, Issue 2,
First View (2024)
Celem artykułu jest przedstawienie pięciu powieści romantycznych napisanych przez polskie autorki. Akcja tych utworów rozgrywa się w Portugalii. Po zarysowaniu tła polsko-portugalskich tendencji kulturowych podkreślone zostają cechy, które pozwalają zaliczyć wspomniane teksty do literatury popularnej. Ponadto ukazano portugalską przestrzeń i szczegóły kulturowe, a następnie wyjaśniono, w jaki sposób są one wykorzystywane przez polskie pisarki. Chociaż autorki powieści sięgają po techniki i schematy narracyjne typowe dla literatury popularnej, można bronić tezy, że robią to z myślą o różnych celach, ponieważ proza Słabuszewskiej-Krauze jest przykładem zamierzonego podejścia międzykulturowego.
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Filologicznego: program „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz programu „Rozwój Czasopism Naukowych”, MEiN, nr umowy RCN/SP/0284/2021.
Relacja między studiami postkolonialnymi i postsocjalistycznymi jest niezwykle złożona. Badacze postkolonializmu stwierdzą, że można do niej podejść z różnych perspektyw, ale także z różnych pozycji władzy w produkcji wiedzy. W rezultacie wybrałem konkretną trajektorię, która przecina i kwestionuje statyczne pozycje władzy oraz jest w stanie prześledzić debaty i rozwój tego złożonego problemu w czasie. Jako wieloletni badacz w tej dziedzinie, a co więcej, osoba, która obierała wiele różnych dróg w obu podejściach – postkolonialnym i postsocjalistycznym – opiszę tę relację z perspektywy mojej własnej biografii naukowej. Moja kariera zawodowa obejmuje kilka dekad i wykracza poza przemijające trendy i mody w tej dziedzinie naukowej. W związku z tym można ją przedstawić jedynie jako obszerną narrację składającą się z wielu epizodów. Każdy epizod ukazuje unikalną naukową intrygę i odkrywa własne metodologiczne perypetie, z których wszystkie składają się na nadrzędną historię, którą chcę się podzielić. Tak złożony materiał wymagał określonej struktury i organizacji, co doprowadziło do powstania trzech odrębnych części opowieści. Części te są kolejno publikowane w podwójnym numerze czasopisma „Studia Litteraria”, poświęconym formom zaangażowania we współczesnych literaturach południowo- i zachodniosłowiańskich.
Relacja między studiami postkolonialnymi i postsocjalistycznymi jest niezwykle złożona. Badacze postkolonializmu stwierdzą, że można do niej podejść z różnych perspektyw, ale także z różnych pozycji władzy w produkcji wiedzy. W rezultacie wybrałem konkretną trajektorię, która przecina i kwestionuje statyczne pozycje władzy oraz jest w stanie prześledzić debaty i rozwój tego złożonego problemu w czasie. Jako wieloletni badacz w tej dziedzinie, a co więcej, osoba, która obierała wiele różnych dróg w obu podejściach, - postkolonialnym i postsocjalistycznym – opiszę tę relację z perspektywy mojej własnej biografii naukowej. Moja kariera zawodowa obejmuje kilka dekad i wykracza poza przemijające trendy i mody w tej dziedzinie naukowej. W związku z tym można ją przedstawić jedynie jako obszerną narrację składającą się z wielu epizodów, publikowanych w podwójnym numerze czasopisma Studia Litteraria, poświęconym formom zaangażowania we współczesnych literaturach południowo- i zachodniosłowiańskich. Część druga skupia się na socjalistycznej ekspansji studiów postkolonialnych.
The relationship between post-colonial and post-socialist studies is extraordinarily complex. Post-colonialists might argue that it can be approached from different perspectives as well as different power positions of knowledge production. As a result, I have chosen a specific trajectory that intersects and challenges the static power positions and is able to trace the debates and the unfolding of the complex problem over time. As a long-time scholar in this area, and moreover one who has taken many different roads in both fields, I will describe this relationship from the perspective of my own scholarly biography. However, my professional career has spanned several decades and surpassed the transient trends and fashions within this scholarly field. As such, it can only be depicted as an extensive narrative comprising multiple episodes, published in sequence across the double issue of the journal Studia Litteraria, devoted to forms of engagement in contemporary Southern and Western Slavic literatures. Part 3 discusses soft and hard variants of the complex “powers/ knowledge”.
Przedmiotem mojej analizy jest rewizja zaangażowania sarajewskiego pisarza i intelektualisty Ivana Lovrenovicia. Interesuje mnie przede wszystkim widoczna w tekstach zmiana interwencji na wyjaśnianie rzeczywistości i autorefleksja intelektualisty na temat własnego zaangażowania. Istotny dla rozważań jest moment przejścia autora z fazy aktywnego uczestnictwa w debacie publicznej na rzecz kształtu państwa (Bośni i Hercegowiny), jego wspólnoty kulturowej, do pozycji autsajdera z wyboru, do strefy dobrej samotności. Etap ten nie oznacza moim zdaniem rezygnacji z postawy intelektualisty zaangażowanego i całkowitego zaniechania działań na rzecz zmiany w przestrzeni społecznej i politycznej. Lovrenović w moim przekonaniu nie odwraca się od swojej epoki, nie uwalnia od poczucia odpowiedzialności. W wymiarze tekstowym jest to stopniowe przechodzenie od publicystyki do fikcji literackiej. Głównym materiałem interpretacyjnym, a także mobilizacją do takiego ujęcia tematu jest książka Lovrenovica Sizifova sreća (Szczęście Syzyfa) z roku 2018, która w całości stanowi ciekawy przykład rewizji jednego z etapów zaangażowania. Szerszą ramę czasową dla moich rozważań stanowią lata 1994–2018.
W artykule dokonano analizy powieści współczesnego czeskiego pisarza Jaroslava Rudiša pt. Aleja Narodowa (2016). Punktem wyjścia analizy jest koncepcja nowoczesności oraz nowoczesnej podmiotowości amerykańskiego filozofa, Marshalla Bermana (2006), który w książce Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu (2006) opisał nowoczesność jako proces nieustających przemian rzeczywistości. Autor artykułu rozpatruje czeski system po 1989 roku właśnie jako proces modernizacji, który określone elementy rzeczywistości skazuje na zanik. Korzystając z narzędzi semiotyki dostarczonych przez Jurija Łotmana (1984), analizuje strukturę przestrzeni w utworze. Skupia się także na zagadnieniach męskości, relacji rodzinnych oraz kształtowania podmiotowości w kapitalistycznej nowoczesności. Bohater powieści Aleja Narodowa, kształtujący swoją tożsamość w opozycji do aktualnego modelu nowoczesności ma ograniczone możliwości osiągnięcia podmiotowości. Wyznawane przez niego wartości nie spełniają wymogów aktualnego procesu modernizacji, przez co bohater, podobnie jak zamieszkiwane przez niego osiedle skazany jest na marginalizację.
Artykuł zawiera analizę powieści bułgarskiej pisarki Teodory Dimowej pt. Porażeni (2019) oraz bada sposoby, w jakie narracja literacka może oddziaływać na pamięć zbiorową. Książka Dimowej opisuje wydarzenia, jakie nastąpiły w Bułgarii po przewrocie komunistycznym 9 września 1944 roku. Ramę metodologiczną mojej analizy stanowią badania pamięciologiczne, szczególnie zaś te dotyczące pamięci zbiorowej (A. Assmann, J. Assmann), oraz zależności między literaturą a pamięcią (Erll). Ważna z perspektywy moich badań jest również koncepcja postpamięci (Hirsch). Kluczowe w tym kontekście są odwołania do studiów nad traumą oraz afektem (LaCapra, Caruth).
We współczesnej Słowacji Romowie często są postrzegani jako niechciani sąsiedzi, stanowią marginalizowaną społeczność, która doświadcza dyskryminacji w różnych sferach życia. Antyromskie uprzedzenia, będące podstawą negatywnego stosunku do tej mniejszości, nie są zjawiskiem nowym; ich przejawy, w tym konkretne akty przemocy, odnaleźć można w przeszłości. Jeden z przykładów tego rodzaju aktów – krwawy pogrom w Pobiedimie, dokonany na Romach przez ich słowackich sąsiadów w 1928 roku – stanowi punkt wyjścia dla utworu Marka Vadasa Sześciu obcych (Šesť cudzincov, 2021). Historyczne miejsce masakry nie doczekało się żadnej formy upamiętnienia, stając się nie-miejscem pamięci, a tragiczne wydarzenia zostały wyparte ze słowackiej świadomości historycznej. Proza Vadasa jest próbą wprowadzenia ich do świadomości zbiorowej, a jednocześnie stawia szereg ważnych pytań, dotyczących funkcjonowania kodów kulturowych dopuszczających i usprawiedliwiających przemoc, pozycji i odpowiedzialności świadków, a także milczenia jako formy współudziału w aktach agresji. Ponadto wprowadza perspektywę współczesną, wskazując na trwałość mechanizmów dyskryminacji, stygmatyzacji i wykluczania ze społeczności różnie rozumianych Innych.
Monika Herceg – wielokrotnie nagradzana chorwacka poetka młodego pokolenia, wydała dotąd trzy tomy poezji: Početne koordinate (2018), Lovostaj. (2019) i Vrijeme prije jezika (2020). Poezja Herceg obfituje w wielopiętrowe, otwarte metafory; liczne są w niej także nawiązania do kluczowych problemów współczesności, przede wszystkim systemowej przemocy wobec kobiet i natury. Do problematyki bliskiej feminizmowi odwołuje się szczególnie drugi tom wierszy poetki, mniej osobisty od debiutu, bardziej programowy i zaangażowany, którego oś kompozycyjną wyznacza temat kobiecości i kobiecych historii (herstory). Zaangażowanie w poezji Herceg nie dotyczy wyłącznie kwestii wyboru określonych tematów, jest również widoczne w geście przyjęcia przez podmiot liryczny perspektywy bohaterów, w tym także aktorów nie-ludzkich (itstory). Kolejnym istotnym polem tematycznym wierszy jest przyroda, która funkcjonuje zarówno jako pojemna metafora, jak i w swoim realnym kształcie. Świat natury i świat kobiet okazują się połączone przede wszystkim wspólnym doświadczeniem patriarchalnej opresji.
Teatr w krajach powstałych po rozpadzie Jugosławii należy do tych obszarów współczesnej kultury, które bardzo szybko reagują na społeczne i polityczne problemy, na toczące się w przestrzeni publicznej dyskursy oraz wyzwania, jakie stoją przed wspólnotą i jednostką. Reżyserzy pochodzący z Serbii, ale aktywni na wielu obszarach regionu, tacy jak András Urbán i Zlatko Paković, podkreślają w swoich subwersywnych traktatach teatralnych, że u źródeł ograniczeń wolności o charakterze etycznym, moralnym i intelektualnym leży odpowiedzialność jako stała świadomość determinizmu wyrażającego się w tym, że nie ma zdarzeń bez konsekwencji. Twórcy ci problematyzują osobistą odpowiedzialność autora, ale też odpowiedzialność publiczności i aktorów, oraz badają sytuację teatralną (relacje między aktorami a publicznością, a także relacje na linii aktor-postać). Okazuje się, że demaskująca krytyka, która ma zapobiec reprodukcji status quo, powoduje wśród odbiorców dyskomfort (wskazano tu przede wszystkim spektakle zrealizowane na podstawie prozy Danila Kiša i we współpracy z Jetonem Nezirajem).
Relacja między studiami postkolonialnymi i postsocjalistycznymi jest niezwykle złożona. Badacze postkolonializmu stwierdzą, że można do niej podejść z różnych perspektyw, ale także z różnych pozycji władzy w produkcji wiedzy. W rezultacie wybrałem konkretną trajektorię, która przecina i kwestionuje statyczne pozycje władzy oraz jest w stanie prześledzić debaty i rozwój tego złożonego problemu w czasie. Jako wieloletni badacz w tej dziedzinie, a co więcej, osoba, która obierała wiele różnych dróg w obu podejściach – postkolonialnym i postsocjalistycznym – opiszę tę relację z perspektywy mojej własnej biografii naukowej. Moja kariera zawodowa obejmuje kilka dekad i wykracza poza przemijające trendy i mody w tej dziedzinie naukowej. W związku z tym można ją przedstawić jedynie jako obszerną narrację składającą się z wielu epizodów. Każdy epizod ukazuje unikalną naukową intrygę i odkrywa własne metodologiczne perypetie, z których wszystkie składają się na nadrzędną historię, którą chcę się podzielić. Tak złożony materiał wymagał określonej struktury i organizacji, co doprowadziło do powstania trzech odrębnych części opowieści. Części te są kolejno publikowane w podwójnym numerze czasopisma „Studia Litteraria”, poświęconym formom zaangażowania we współczesnych literaturach południowo- i zachodniosłowiańskich.
Relacja między studiami postkolonialnymi i postsocjalistycznymi jest niezwykle złożona. Badacze postkolonializmu stwierdzą, że można do niej podejść z różnych perspektyw, ale także z różnych pozycji władzy w produkcji wiedzy. W rezultacie wybrałem konkretną trajektorię, która przecina i kwestionuje statyczne pozycje władzy oraz jest w stanie prześledzić debaty i rozwój tego złożonego problemu w czasie. Jako wieloletni badacz w tej dziedzinie, a co więcej, osoba, która obierała wiele różnych dróg w obu podejściach, - postkolonialnym i postsocjalistycznym – opiszę tę relację z perspektywy mojej własnej biografii naukowej. Moja kariera zawodowa obejmuje kilka dekad i wykracza poza przemijające trendy i mody w tej dziedzinie naukowej. W związku z tym można ją przedstawić jedynie jako obszerną narrację składającą się z wielu epizodów, publikowanych w podwójnym numerze czasopisma Studia Litteraria, poświęconym formom zaangażowania we współczesnych literaturach południowo- i zachodniosłowiańskich. Część druga skupia się na socjalistycznej ekspansji studiów postkolonialnych.
The relationship between post-colonial and post-socialist studies is extraordinarily complex. Post-colonialists might argue that it can be approached from different perspectives as well as different power positions of knowledge production. As a result, I have chosen a specific trajectory that intersects and challenges the static power positions and is able to trace the debates and the unfolding of the complex problem over time. As a long-time scholar in this area, and moreover one who has taken many different roads in both fields, I will describe this relationship from the perspective of my own scholarly biography. However, my professional career has spanned several decades and surpassed the transient trends and fashions within this scholarly field. As such, it can only be depicted as an extensive narrative comprising multiple episodes, published in sequence across the double issue of the journal Studia Litteraria, devoted to forms of engagement in contemporary Southern and Western Slavic literatures. Part 3 discusses soft and hard variants of the complex “powers/ knowledge”.
Przedmiotem mojej analizy jest rewizja zaangażowania sarajewskiego pisarza i intelektualisty Ivana Lovrenovicia. Interesuje mnie przede wszystkim widoczna w tekstach zmiana interwencji na wyjaśnianie rzeczywistości i autorefleksja intelektualisty na temat własnego zaangażowania. Istotny dla rozważań jest moment przejścia autora z fazy aktywnego uczestnictwa w debacie publicznej na rzecz kształtu państwa (Bośni i Hercegowiny), jego wspólnoty kulturowej, do pozycji autsajdera z wyboru, do strefy dobrej samotności. Etap ten nie oznacza moim zdaniem rezygnacji z postawy intelektualisty zaangażowanego i całkowitego zaniechania działań na rzecz zmiany w przestrzeni społecznej i politycznej. Lovrenović w moim przekonaniu nie odwraca się od swojej epoki, nie uwalnia od poczucia odpowiedzialności. W wymiarze tekstowym jest to stopniowe przechodzenie od publicystyki do fikcji literackiej. Głównym materiałem interpretacyjnym, a także mobilizacją do takiego ujęcia tematu jest książka Lovrenovica Sizifova sreća (Szczęście Syzyfa) z roku 2018, która w całości stanowi ciekawy przykład rewizji jednego z etapów zaangażowania. Szerszą ramę czasową dla moich rozważań stanowią lata 1994–2018.
W artykule dokonano analizy powieści współczesnego czeskiego pisarza Jaroslava Rudiša pt. Aleja Narodowa (2016). Punktem wyjścia analizy jest koncepcja nowoczesności oraz nowoczesnej podmiotowości amerykańskiego filozofa, Marshalla Bermana (2006), który w książce Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu (2006) opisał nowoczesność jako proces nieustających przemian rzeczywistości. Autor artykułu rozpatruje czeski system po 1989 roku właśnie jako proces modernizacji, który określone elementy rzeczywistości skazuje na zanik. Korzystając z narzędzi semiotyki dostarczonych przez Jurija Łotmana (1984), analizuje strukturę przestrzeni w utworze. Skupia się także na zagadnieniach męskości, relacji rodzinnych oraz kształtowania podmiotowości w kapitalistycznej nowoczesności. Bohater powieści Aleja Narodowa, kształtujący swoją tożsamość w opozycji do aktualnego modelu nowoczesności ma ograniczone możliwości osiągnięcia podmiotowości. Wyznawane przez niego wartości nie spełniają wymogów aktualnego procesu modernizacji, przez co bohater, podobnie jak zamieszkiwane przez niego osiedle skazany jest na marginalizację.
Artykuł zawiera analizę powieści bułgarskiej pisarki Teodory Dimowej pt. Porażeni (2019) oraz bada sposoby, w jakie narracja literacka może oddziaływać na pamięć zbiorową. Książka Dimowej opisuje wydarzenia, jakie nastąpiły w Bułgarii po przewrocie komunistycznym 9 września 1944 roku. Ramę metodologiczną mojej analizy stanowią badania pamięciologiczne, szczególnie zaś te dotyczące pamięci zbiorowej (A. Assmann, J. Assmann), oraz zależności między literaturą a pamięcią (Erll). Ważna z perspektywy moich badań jest również koncepcja postpamięci (Hirsch). Kluczowe w tym kontekście są odwołania do studiów nad traumą oraz afektem (LaCapra, Caruth).
We współczesnej Słowacji Romowie często są postrzegani jako niechciani sąsiedzi, stanowią marginalizowaną społeczność, która doświadcza dyskryminacji w różnych sferach życia. Antyromskie uprzedzenia, będące podstawą negatywnego stosunku do tej mniejszości, nie są zjawiskiem nowym; ich przejawy, w tym konkretne akty przemocy, odnaleźć można w przeszłości. Jeden z przykładów tego rodzaju aktów – krwawy pogrom w Pobiedimie, dokonany na Romach przez ich słowackich sąsiadów w 1928 roku – stanowi punkt wyjścia dla utworu Marka Vadasa Sześciu obcych (Šesť cudzincov, 2021). Historyczne miejsce masakry nie doczekało się żadnej formy upamiętnienia, stając się nie-miejscem pamięci, a tragiczne wydarzenia zostały wyparte ze słowackiej świadomości historycznej. Proza Vadasa jest próbą wprowadzenia ich do świadomości zbiorowej, a jednocześnie stawia szereg ważnych pytań, dotyczących funkcjonowania kodów kulturowych dopuszczających i usprawiedliwiających przemoc, pozycji i odpowiedzialności świadków, a także milczenia jako formy współudziału w aktach agresji. Ponadto wprowadza perspektywę współczesną, wskazując na trwałość mechanizmów dyskryminacji, stygmatyzacji i wykluczania ze społeczności różnie rozumianych Innych.
Monika Herceg – wielokrotnie nagradzana chorwacka poetka młodego pokolenia, wydała dotąd trzy tomy poezji: Početne koordinate (2018), Lovostaj. (2019) i Vrijeme prije jezika (2020). Poezja Herceg obfituje w wielopiętrowe, otwarte metafory; liczne są w niej także nawiązania do kluczowych problemów współczesności, przede wszystkim systemowej przemocy wobec kobiet i natury. Do problematyki bliskiej feminizmowi odwołuje się szczególnie drugi tom wierszy poetki, mniej osobisty od debiutu, bardziej programowy i zaangażowany, którego oś kompozycyjną wyznacza temat kobiecości i kobiecych historii (herstory). Zaangażowanie w poezji Herceg nie dotyczy wyłącznie kwestii wyboru określonych tematów, jest również widoczne w geście przyjęcia przez podmiot liryczny perspektywy bohaterów, w tym także aktorów nie-ludzkich (itstory). Kolejnym istotnym polem tematycznym wierszy jest przyroda, która funkcjonuje zarówno jako pojemna metafora, jak i w swoim realnym kształcie. Świat natury i świat kobiet okazują się połączone przede wszystkim wspólnym doświadczeniem patriarchalnej opresji.
Teatr w krajach powstałych po rozpadzie Jugosławii należy do tych obszarów współczesnej kultury, które bardzo szybko reagują na społeczne i polityczne problemy, na toczące się w przestrzeni publicznej dyskursy oraz wyzwania, jakie stoją przed wspólnotą i jednostką. Reżyserzy pochodzący z Serbii, ale aktywni na wielu obszarach regionu, tacy jak András Urbán i Zlatko Paković, podkreślają w swoich subwersywnych traktatach teatralnych, że u źródeł ograniczeń wolności o charakterze etycznym, moralnym i intelektualnym leży odpowiedzialność jako stała świadomość determinizmu wyrażającego się w tym, że nie ma zdarzeń bez konsekwencji. Twórcy ci problematyzują osobistą odpowiedzialność autora, ale też odpowiedzialność publiczności i aktorów, oraz badają sytuację teatralną (relacje między aktorami a publicznością, a także relacje na linii aktor-postać). Okazuje się, że demaskująca krytyka, która ma zapobiec reprodukcji status quo, powoduje wśród odbiorców dyskomfort (wskazano tu przede wszystkim spektakle zrealizowane na podstawie prozy Danila Kiša i we współpracy z Jetonem Nezirajem).
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Filologicznego: program „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz programu „Rozwój Czasopism Naukowych”, MEiN, nr umowy RCN/SP/0284/2021.
Powieść Sarah Moss The Fell (2021) jest literackim odzwierciedleniem drugiego lockdownu w Wielkiej Brytanii w roku 2020 podczas pandemii COVID-19. Ze względu na swoją aktualność powieść może być odczytywana jako „kapsuła czasu” przechowująca bezprecedensowe doświadczenie społecznej izolacji, niepokoju i domowego uwięzienia. Wychodząc z założenia, że życie w czasach zarazy można scharakteryzować jako doświadczenie graniczne, niniejszy artykuł dowodzi, iż powieść The Fell jest zbudowana wokół paradygmatu liminalności. Dla bohaterów ukazanych w książce próg ma aspekt społeczny, psychologiczny i egzystencjalny. Dla głównej bohaterki natomiast znaczenia metaforyczne i dosłowne łączą się wtedy, kiedy będąc na skraju wytrzymałości, z naruszeniem przepisów kwarantanny wyrusza na spacer w Peak District i spada z krawędzi klifu. Artykuł analizuje różne znaczenia liminalności w powieści Moss.
Celem artykułu jest ukazanie rozmaitych form narracyjnej liminalności aktualizujących się w zbiorze esejów Surfacing (2019) autorstwa Kathleen Jamie. Uwaga badawcza w pierwszej części artykułu skupiona jest na aspekcie liminalności strukturalnej widocznej w budowie esejów Jamie, w konstrukcji książki jako całości, a także w elementach paratekstualnych, takich jak kompozycja okładki. Wprowadzony zostaje tu również motyw liminalnej czasoprzestrzeni oraz czasu spiralnego jako elementów poetyki immanentnej Jamie. Druga część artykułu to analiza eseju „A Tibetan Dog”, w którym Jamie eksploruje mnogość multimodalnych przejść i „progów” między przeszłością a teraźniejszością, między doświadczeniowym tu-i-teraz a światem snu, co z kolei prowadzi do odkrycia zaskakujących połączeń między intelektualną wiedzą a mądrością ciała.
Nieszczęśni (1969) B.S. Johnsona i Nox (2010) Anne Carson należą do najbardziej oryginalnych pod względem formalnym literackich reakcji na doświadczenie straty. Nieszczęśni to pierwsza anglojęzyczna powieść w pudełku w literaturze angielskiej, a zarazem relacja z przedwczesnej śmierci najlepszego przyjaciela pisarza, Tony’ego Tillinghasta. Elegia Carson również zamknięta jest w pudełku, w którym znajduje się 25-metrowy harmonijkowy zwój zawierający liczne elementy tekstowe i wizualne, w tym artefakty związane ze zmarłym bratem Carson.
Autor artykułu analizuje implikacje konkretnych wizualnych i dotykowych właściwości obu dzieł dla ich reprezentacji straty i żałoby na podstawie teorii Zygmunta Freuda i Jacques’a Derridy. Stawia tezę, że zarówno struktura talii kart (card shuffle), jak i format zwoju podkreślają ciągłość żałoby i wyrażają sceptycyzm w odniesieniu do możliwości jej zakończenia. W artykule przeanalizowano również symboliczne znaczenie przypominających trumny pudełek oraz wykorzystanie poetyki fragmentaryczności.
W autobiograficznej powieści Obietnica poranka Romain Gary, prócz licznych konfabulacji, dokonał też wielu zapożyczeń z rozmaitych dzieł literatury światowej. Znaczna część z nich została zidentyfikowana przez badaczy. Artykuł uzupełnia tę listę o nieodkryty dotąd plagiat z Bezgrzesznych lat Kornela Makuszyńskiego, pisarza, którego Gary czytał w młodości. Jeden z najbardziej rozpoznawalnych epizodów Obietnicy poranka – historia dziecięcej miłości autora/narratora do Walentyny, dla której zjadł między innymi kilo czereśni z pestkami czy wreszcie tytułowy kalosz – jest bliźniaczo podobny do opisu miłości narratora Bezgrzesznych lat do Inki Leszczyńskiej. Oprócz tego nawiązania między oboma utworami istnieją dodatkowe, mniej oczywiste podobieństwa, dotyczące drogi twórczej autorów, pierwszych prób literackich, a trudności szkolnych, a także doświadczeń pierwszej publikacji. Podobieństwa dotyczą też samych autorów – obu osiągających status „celebrytów” dzięki sukcesom pisarskim, obu jednakowo niechętnych (z wzajemnością) wszelkiej awangardzie i zaangażowaniu politycznemu, obu wyznających w swoim pisarstwie ideały humanizmu oraz dążących do naprawy krzywd i niesprawiedliwości – każdy na swój sposób.
W swoim traktacie Kitāb faḫr as-Sūdān calā al-Biḍān, którego tytuł w klasycznym już polskim opracowaniu o literaturze arabskiej został przełożony jako Wyższość czarnych nad białymi (Bielawski 1968, 150, 501) lub Traktat o wyższości czarnych nad białymi (Bielawski 1995, 134, 318)1 autor dzieła, al-Ğāḥiẓ (zm. 869), wymieniając postacie czarnoskórych mieszkańców kalifatu, wspomina sylwetkę al-Ḥayquṭāna, którego przedstawia jako poetę i mówcę pochodzenia abisyńskiego. Cytuje także jego wiersz, będący peanem sławiącym odwagę i męstwo Abisyńczyków, odwołującym się do ważnych wydarzeń, jakie zaszły na Półwyspie Arabskim tuż przed narodzinami proroka Muḥammada. Współcześnie wiersz al-Ḥayquṭāna w popularnych publikacjach i na forach internetowych jest wykorzystywany jako historyczny przykład reakcji na przejawy rasizmu oraz powód do dumy z czynów świadczących o odwadze czarnoskórych bohaterów utworu, a także osiągnięć literackich mieszkańców kalifatu pochodzenia afrykańskiego.
Celem niniejszego artykułu jest odniesienie się do wydarzeń historycznych wspomnianych w utworze czarnoskórego poety, przedstawienie jego postaci w świetle bardzo nielicznych zachowanych źródeł arabskich, przybliżenie potencjalnych okoliczności powstania dzieła oraz refleksja nad realnością opisanych przez al-Ğāḥiẓa okoliczności powstania utworu.
Powieść Sarah Moss The Fell (2021) jest literackim odzwierciedleniem drugiego lockdownu w Wielkiej Brytanii w roku 2020 podczas pandemii COVID-19. Ze względu na swoją aktualność powieść może być odczytywana jako „kapsuła czasu” przechowująca bezprecedensowe doświadczenie społecznej izolacji, niepokoju i domowego uwięzienia. Wychodząc z założenia, że życie w czasach zarazy można scharakteryzować jako doświadczenie graniczne, niniejszy artykuł dowodzi, iż powieść The Fell jest zbudowana wokół paradygmatu liminalności. Dla bohaterów ukazanych w książce próg ma aspekt społeczny, psychologiczny i egzystencjalny. Dla głównej bohaterki natomiast znaczenia metaforyczne i dosłowne łączą się wtedy, kiedy będąc na skraju wytrzymałości, z naruszeniem przepisów kwarantanny wyrusza na spacer w Peak District i spada z krawędzi klifu. Artykuł analizuje różne znaczenia liminalności w powieści Moss.
Celem artykułu jest ukazanie rozmaitych form narracyjnej liminalności aktualizujących się w zbiorze esejów Surfacing (2019) autorstwa Kathleen Jamie. Uwaga badawcza w pierwszej części artykułu skupiona jest na aspekcie liminalności strukturalnej widocznej w budowie esejów Jamie, w konstrukcji książki jako całości, a także w elementach paratekstualnych, takich jak kompozycja okładki. Wprowadzony zostaje tu również motyw liminalnej czasoprzestrzeni oraz czasu spiralnego jako elementów poetyki immanentnej Jamie. Druga część artykułu to analiza eseju „A Tibetan Dog”, w którym Jamie eksploruje mnogość multimodalnych przejść i „progów” między przeszłością a teraźniejszością, między doświadczeniowym tu-i-teraz a światem snu, co z kolei prowadzi do odkrycia zaskakujących połączeń między intelektualną wiedzą a mądrością ciała.
Nieszczęśni (1969) B.S. Johnsona i Nox (2010) Anne Carson należą do najbardziej oryginalnych pod względem formalnym literackich reakcji na doświadczenie straty. Nieszczęśni to pierwsza anglojęzyczna powieść w pudełku w literaturze angielskiej, a zarazem relacja z przedwczesnej śmierci najlepszego przyjaciela pisarza, Tony’ego Tillinghasta. Elegia Carson również zamknięta jest w pudełku, w którym znajduje się 25-metrowy harmonijkowy zwój zawierający liczne elementy tekstowe i wizualne, w tym artefakty związane ze zmarłym bratem Carson.
Autor artykułu analizuje implikacje konkretnych wizualnych i dotykowych właściwości obu dzieł dla ich reprezentacji straty i żałoby na podstawie teorii Zygmunta Freuda i Jacques’a Derridy. Stawia tezę, że zarówno struktura talii kart (card shuffle), jak i format zwoju podkreślają ciągłość żałoby i wyrażają sceptycyzm w odniesieniu do możliwości jej zakończenia. W artykule przeanalizowano również symboliczne znaczenie przypominających trumny pudełek oraz wykorzystanie poetyki fragmentaryczności.
W autobiograficznej powieści Obietnica poranka Romain Gary, prócz licznych konfabulacji, dokonał też wielu zapożyczeń z rozmaitych dzieł literatury światowej. Znaczna część z nich została zidentyfikowana przez badaczy. Artykuł uzupełnia tę listę o nieodkryty dotąd plagiat z Bezgrzesznych lat Kornela Makuszyńskiego, pisarza, którego Gary czytał w młodości. Jeden z najbardziej rozpoznawalnych epizodów Obietnicy poranka – historia dziecięcej miłości autora/narratora do Walentyny, dla której zjadł między innymi kilo czereśni z pestkami czy wreszcie tytułowy kalosz – jest bliźniaczo podobny do opisu miłości narratora Bezgrzesznych lat do Inki Leszczyńskiej. Oprócz tego nawiązania między oboma utworami istnieją dodatkowe, mniej oczywiste podobieństwa, dotyczące drogi twórczej autorów, pierwszych prób literackich, a trudności szkolnych, a także doświadczeń pierwszej publikacji. Podobieństwa dotyczą też samych autorów – obu osiągających status „celebrytów” dzięki sukcesom pisarskim, obu jednakowo niechętnych (z wzajemnością) wszelkiej awangardzie i zaangażowaniu politycznemu, obu wyznających w swoim pisarstwie ideały humanizmu oraz dążących do naprawy krzywd i niesprawiedliwości – każdy na swój sposób.
W swoim traktacie Kitāb faḫr as-Sūdān calā al-Biḍān, którego tytuł w klasycznym już polskim opracowaniu o literaturze arabskiej został przełożony jako Wyższość czarnych nad białymi (Bielawski 1968, 150, 501) lub Traktat o wyższości czarnych nad białymi (Bielawski 1995, 134, 318)1 autor dzieła, al-Ğāḥiẓ (zm. 869), wymieniając postacie czarnoskórych mieszkańców kalifatu, wspomina sylwetkę al-Ḥayquṭāna, którego przedstawia jako poetę i mówcę pochodzenia abisyńskiego. Cytuje także jego wiersz, będący peanem sławiącym odwagę i męstwo Abisyńczyków, odwołującym się do ważnych wydarzeń, jakie zaszły na Półwyspie Arabskim tuż przed narodzinami proroka Muḥammada. Współcześnie wiersz al-Ḥayquṭāna w popularnych publikacjach i na forach internetowych jest wykorzystywany jako historyczny przykład reakcji na przejawy rasizmu oraz powód do dumy z czynów świadczących o odwadze czarnoskórych bohaterów utworu, a także osiągnięć literackich mieszkańców kalifatu pochodzenia afrykańskiego.
Celem niniejszego artykułu jest odniesienie się do wydarzeń historycznych wspomnianych w utworze czarnoskórego poety, przedstawienie jego postaci w świetle bardzo nielicznych zachowanych źródeł arabskich, przybliżenie potencjalnych okoliczności powstania dzieła oraz refleksja nad realnością opisanych przez al-Ğāḥiẓa okoliczności powstania utworu.
Issue Editors:
Katarzyna Bazarnik, Dirk Vanderbeke, Jolanta Wawrzycka
Projekt okładki: Paweł Bigos.
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Filologicznego: program „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz program „Rozwój czasopism naukowych”, MEiN nr umowy RCN/SP/0284/2021
Artykuł rozważa zagadnienia intertekstualności w tłumaczeniu Ulissesa Jamesa Joyce’a. Koncentruje się na Joyce’owskich odniesieniach do Szekspira i podkreśla złożoność problematyki, z jaką borykają się nie tylko tłumacze Szekspira, ale także tłumacze Joyce’a mierzący się z szekspirowską intertekstualnością. Autorka wybrała trzy przykłady szekspirowskich zapożyczeń Joyce’a z Hamleta, Otella i Henryka IV we francuskich, włoskich i polskich tłumaczeniach Ulissesa, z przelotnym komentarzem do przykładu z hiszpańskiego Ulissesa, celem ukazania szerokiego zakresu rozwiązań w językach docelowych. Artykuł kończy się sugestią, że tłumacze Joyce’a muszą uwzględniać i zajmować się intertekstualnością w Ulissesie, aby w pełni uchwycić i oddać niuanse pisarstwa Joyce’a.
Niniejszy artykuł analizuje adaptacje teatralne Ulyssesa i Finnegans Wake Jamesa Joyce’a z lat 70. XX wieku, które stały się integralną częścią teatralnego ruchu awangardowego w Polsce. Inne adaptacje ewoluowały w okresie posttransformacyjnym: od lat 90. aż do dziś. Nie tylko zgłębiały tematykę przedstawioną w dziełach Joyce’a, ale także odnosiły się do tematu uniwersalności osobistych kryzysów, narodowych żali oraz tęsknoty za ogniskiem domowym i ojczyzną.
W artykule przedstawiono analizę wystawianej w latach 90. XX wieku sztuki Finnegans Make, będącej adaptacją prozy Joyce’a, skomponowaną i wyreżyserowaną przez Zenona Fajfera i Katarzynę Bazarnik w ramach działalności Stowarzyszenia Teatralnego Zenkasi. Artykuł ukazuje, w jaki sposób użycie awangardowych strategii kompozycyjnych i gier językowych przyczyniło się do przetłumaczenia złożonych pod względem strukturalnym i stylistycznym dzieł Irlandczyka na język teatru. Zbadano opartą na kolistym schemacie kompozycję sztuki, odwołującą się do fragmentów Dublińczyków, Portretu artysty, Ulissesa i Finnegans Wake, oraz sposoby angażowania widzów i wykorzystanie przestrzeni teatru. Ponadto omówiono, jak Fajfer i Bazarnik wykorzystują przestrzeń książki i układ graficzny strony, by przygotowana już po wystawieniu i wydrukowana w woluminie partytura mogła jak najlepiej oddać to, co wydarzyło się na scenie.
Latem 1912 roku James Joyce spędził kilka tygodni w Galway, odwiedzając rodzinę Nory Barnacle, a także przygotowując artykuły dla triesteńskiego Il Piccolo della Sera. Dwa teksty, które wówczas powstały, dotyczą bezpośrednio zachodu Irlandii – regionu Galway i jego mieszkańców. Jeden z nich opisuje przeszłość i teraźniejszość samego miasta Galway, natomiast drugi stanowi relację z wycieczki Joyce’a do Aranmor, największej z Wysp Arańskich leżących na zachód od Galway. Joyce wybiera z przeszłości regionu elementy stanowiące powód do dumy dla jego mieszkańców, opisując także perspektywy rozwoju zachodniego wybrzeża Irlandii w związku z planem rozbudowy miejscowego portu (the Galway Harbour Scheme). Takie spojrzenie na zachód Irlandii stanowi istotny kontrapunkt w stosunku do wizji regionu przedstawianej w twórczości przedstawicieli Irlandzkiego Odrodzenia, którzy dostrzegali tam przede wszystkim skarbnicę tradycyjnych wartości „celtyckich” o stosunkowo jednorodnym charakterze. Dziennikarskie spojrzenie na Galway i Wyspy Arańskie zasługuje na uwagę współczesnego czytelnika tekstów Joyce’a, ponieważ antycypuje kluczowe znaczenie zyskujących popularność dopiero pod koniec XX wieku kategorii, takich jak hybrydowość czy mobilność transkulturowa. I wreszcie artykuły Joyce’a napisane dla Il Piccolo della Sera w 1912 roku dostarczają wartościowego materiału do refleksji nad zmieniającą się perspektywą pisarza na Irlandię i jej historię, powstały bowiem w okresie, kiedy Joyce stopniowo odchodził od retoryki charakteryzującej wykład z 1907 roku pt. „Irlandia – wyspa świętych i mędrców”, zmierzając w kierunku znacznie bardziej kosmopolitycznego postrzegania zachodu Irlandii jako przestrzeni w istotny sposób kształtowanej przez rozmaite wpływy europejskie.
„A mobility of illusory forms immobilized in space.” James Joyce and the Pre-Einsteinian Universe odczytuje Ulissesa Jamesa Joyce’a jako pełne ironii pożegnanie newtonowskiej wizji Wszechświata. Artykuł rekonstruuje i przeciwstawia sobie nawzajem wyobrażenia kosmosu, jakimi – mniej lub bardziej świadomie – posługują się bohaterowie Joyce’a. Zarówno Stephen, jak i Bloom odczuwają potrzebę konceptualizacji Wszechświata, chcieliby wyobrazić sobie czas i przestrzeń oraz pojąć, jakie miejsce zajmuje w nich rasa ludzka. Na dwa odmienne sposoby Stephen „artysta” i Bloom „naukowiec” wizualizują Ziemię wśród gwiazd i dywagują na temat istoty czasu. Newtonowska wizja Wszechświata, którą wyznaje Bloom, okazuje się zawodna. Stephen również posługuje się fizyką newtonowską, ale dzięki „artystycznemu” temperamentowi dodaje element twórczy do swych dywagacji na temat czasu i przestrzeni.
Artykuł rozważa zagadnienia intertekstualności w tłumaczeniu Ulissesa Jamesa Joyce’a. Koncentruje się na Joyce’owskich odniesieniach do Szekspira i podkreśla złożoność problematyki, z jaką borykają się nie tylko tłumacze Szekspira, ale także tłumacze Joyce’a mierzący się z szekspirowską intertekstualnością. Autorka wybrała trzy przykłady szekspirowskich zapożyczeń Joyce’a z Hamleta, Otella i Henryka IV we francuskich, włoskich i polskich tłumaczeniach Ulissesa, z przelotnym komentarzem do przykładu z hiszpańskiego Ulissesa, celem ukazania szerokiego zakresu rozwiązań w językach docelowych. Artykuł kończy się sugestią, że tłumacze Joyce’a muszą uwzględniać i zajmować się intertekstualnością w Ulissesie, aby w pełni uchwycić i oddać niuanse pisarstwa Joyce’a.
Niniejszy artykuł analizuje adaptacje teatralne Ulyssesa i Finnegans Wake Jamesa Joyce’a z lat 70. XX wieku, które stały się integralną częścią teatralnego ruchu awangardowego w Polsce. Inne adaptacje ewoluowały w okresie posttransformacyjnym: od lat 90. aż do dziś. Nie tylko zgłębiały tematykę przedstawioną w dziełach Joyce’a, ale także odnosiły się do tematu uniwersalności osobistych kryzysów, narodowych żali oraz tęsknoty za ogniskiem domowym i ojczyzną.
W artykule przedstawiono analizę wystawianej w latach 90. XX wieku sztuki Finnegans Make, będącej adaptacją prozy Joyce’a, skomponowaną i wyreżyserowaną przez Zenona Fajfera i Katarzynę Bazarnik w ramach działalności Stowarzyszenia Teatralnego Zenkasi. Artykuł ukazuje, w jaki sposób użycie awangardowych strategii kompozycyjnych i gier językowych przyczyniło się do przetłumaczenia złożonych pod względem strukturalnym i stylistycznym dzieł Irlandczyka na język teatru. Zbadano opartą na kolistym schemacie kompozycję sztuki, odwołującą się do fragmentów Dublińczyków, Portretu artysty, Ulissesa i Finnegans Wake, oraz sposoby angażowania widzów i wykorzystanie przestrzeni teatru. Ponadto omówiono, jak Fajfer i Bazarnik wykorzystują przestrzeń książki i układ graficzny strony, by przygotowana już po wystawieniu i wydrukowana w woluminie partytura mogła jak najlepiej oddać to, co wydarzyło się na scenie.
Latem 1912 roku James Joyce spędził kilka tygodni w Galway, odwiedzając rodzinę Nory Barnacle, a także przygotowując artykuły dla triesteńskiego Il Piccolo della Sera. Dwa teksty, które wówczas powstały, dotyczą bezpośrednio zachodu Irlandii – regionu Galway i jego mieszkańców. Jeden z nich opisuje przeszłość i teraźniejszość samego miasta Galway, natomiast drugi stanowi relację z wycieczki Joyce’a do Aranmor, największej z Wysp Arańskich leżących na zachód od Galway. Joyce wybiera z przeszłości regionu elementy stanowiące powód do dumy dla jego mieszkańców, opisując także perspektywy rozwoju zachodniego wybrzeża Irlandii w związku z planem rozbudowy miejscowego portu (the Galway Harbour Scheme). Takie spojrzenie na zachód Irlandii stanowi istotny kontrapunkt w stosunku do wizji regionu przedstawianej w twórczości przedstawicieli Irlandzkiego Odrodzenia, którzy dostrzegali tam przede wszystkim skarbnicę tradycyjnych wartości „celtyckich” o stosunkowo jednorodnym charakterze. Dziennikarskie spojrzenie na Galway i Wyspy Arańskie zasługuje na uwagę współczesnego czytelnika tekstów Joyce’a, ponieważ antycypuje kluczowe znaczenie zyskujących popularność dopiero pod koniec XX wieku kategorii, takich jak hybrydowość czy mobilność transkulturowa. I wreszcie artykuły Joyce’a napisane dla Il Piccolo della Sera w 1912 roku dostarczają wartościowego materiału do refleksji nad zmieniającą się perspektywą pisarza na Irlandię i jej historię, powstały bowiem w okresie, kiedy Joyce stopniowo odchodził od retoryki charakteryzującej wykład z 1907 roku pt. „Irlandia – wyspa świętych i mędrców”, zmierzając w kierunku znacznie bardziej kosmopolitycznego postrzegania zachodu Irlandii jako przestrzeni w istotny sposób kształtowanej przez rozmaite wpływy europejskie.
„A mobility of illusory forms immobilized in space.” James Joyce and the Pre-Einsteinian Universe odczytuje Ulissesa Jamesa Joyce’a jako pełne ironii pożegnanie newtonowskiej wizji Wszechświata. Artykuł rekonstruuje i przeciwstawia sobie nawzajem wyobrażenia kosmosu, jakimi – mniej lub bardziej świadomie – posługują się bohaterowie Joyce’a. Zarówno Stephen, jak i Bloom odczuwają potrzebę konceptualizacji Wszechświata, chcieliby wyobrazić sobie czas i przestrzeń oraz pojąć, jakie miejsce zajmuje w nich rasa ludzka. Na dwa odmienne sposoby Stephen „artysta” i Bloom „naukowiec” wizualizują Ziemię wśród gwiazd i dywagują na temat istoty czasu. Newtonowska wizja Wszechświata, którą wyznaje Bloom, okazuje się zawodna. Stephen również posługuje się fizyką newtonowską, ale dzięki „artystycznemu” temperamentowi dodaje element twórczy do swych dywagacji na temat czasu i przestrzeni.
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Filologicznego: program „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz programu „Rozwój Czasopism Naukowych”, MEiN, nr umowy RCN/SP/0284/2021.
Artykuł jest prezentacją projektu naukowego „Searching for a New National Identity: The Construction of Swedish Cultural Memory in Carl Snoilsky’s Poems Svenska bilder” i pełni funkcję wprowadzenia do czterech kolejnych artykułów niniejszego numeru czasopis- ma Studia Litteraria, będących rezultatem projektu. Głównym celem prezentowanego projektu była wszechstronna analiza konstrukcji pamięci kulturowej w cyklu wierszy Svenska bilder (Szwedzkie obrazy) Carla Snoilsky’ego, zaliczanego przez wiele dziesięcioleci do ścisłego kanonu literatury szwedzkiej, a dziś w dużym stopniu zapomnianego. W części pierwszej artykuł przedstawia skomplikowany proces powstawania i publikacji Svenska bilder. Dokonuje także przeglądu stanu badań nad cyklem Snoilsky’ego, motywując potrzebę nowych perspektyw teoretycznych. W części drugiej artykuł analizuje sposoby ukazania pamięci narodowej w Svenska bilder na różnych poziomach intra- i ekstranarracyjnych, dowodząc, że pamięć kulturowa i jej przechowywanie należą do centralnych tematów cyklu. W części trzeciej artykuł naświetla konstrukcję pamięci kulturowej w Svenska bilder jako przykład XIX-wiecznej europejskiej pamięci kulturowej. Za szczególnie ważne dla wierszy Snoilsky’ego artykuł uznaje trzy cechy, typowe dla XIX-wiecznej kultury pamięci zbiorowej: subiektywizację, historyzację i nacjonalizację. W części czwartej artykuł omawia Svenska bilder jako próbę demokratyzacji stworzonego przez romantyków wzorca szwedzkiej pamięci narodowej. Artykuł dowodzi, że pamięć kulturowa w Svenska bilder pod wieloma względami odzwierciedla liberalne idee drugiej połowy XIX wieku, których Snoilsky był zwolennikiem. W części piątej artykuł bada miejsce polskości w konstrukcji szwedzkiej pamięci kulturowej w Svenska bilder. Mimo że Snoilsky uważał się za przyjaciela Polski i orędownika polskich ruchów niepodległościowych, w swym cyklu przydzielił polskości rolę negatywnego Innego, służącego do konsolidacji pozytywnie nacechowanej szwedzkiej tożsamości narodowej. Tekst kończy krótka prezentacja czterech artykułów, będących owocami prezentowanego projektu.
Artykuł analizuje związki pamięci kulturowej i mitu w cyklu wierszy Carla Snoilsky’ego Svenska bilder. Jednym z podstawowych celów XIX-wiecznej pamięci kulturowej jest zdaniem teoretyków konsolidacja państwa narodowego. Politycznie konserwatywny romantyzm szwedzki realizuje ten cel, nadając szwedzkiej pamięci kulturowej charakter mitologii narodowej, łączącej w sobie elementy mityczne i historyczne. Snoilsky, demokrata i liberał, dokonuje w swym cyklu rewizji romantycznej konstrukcji szwedzkiej pamięci narodowej poprzez jej demityzację. Jednakże patriotyczne intencje autora prowadzą niejednokrotnie do remityzacji demokratycznie skalibrowanych wydarzeń i postaci cyklu. Artykuł analizuje tę dialektykę, wykorzystując teorie mitu Rolanda Barthes’a, Northropa Frye’a, Carla Gustava Junga, Ernsta Casssirera, Mircei Eliadego, Maxa Webera i in., i wspierając je intertekstualnym aparatem pojęciowym Gérarda Genette’a. Do najważniejszych strategii demityzujących w Svenska bilder zaliczono w artykule mimetyczną dewaluację, archetypiczną deheroizację, semiotyczną denaturalizację i sekularyzację. Remityzacja w cyklu Snoilsky’ego realizowana jest albo poprzez przejęcie wybranych elementów romantycznej pamięci kulturowej, albo poprzez poddanie liberalnej pamięci kulturowej strategiom mityzującym. Najważniejszymi z nich są mimetyczna waluacja, archetypiczna heroizacja, semiotyczna naturalizacja i sakralizacja, czyli strategie będące dialektycznymi przeciwieństwami wyróżnionych strategii demityzujących.
W artykule przedstawiono analizę konstrukcji męskości militarnej w Svenska bilder Carla Snoilsky’ego. Konstrukcja męskości militarnej omówiona została jako istotny element pamięci kulturowej sformułowanej w tym kanonicznym dla literatury szwedzkiej cyklu poezji historycznej. Za teoretyczny punkt wyjścia rozważań nad znaczeniem męskości militarnej obrano assmanowską teorię pamięci kulturowej w zestawieniu z literackimi badaniami nad męskością. Poezję wojenną i militarną uznano za dominujący typ formy poetyckiej cyklu, a Genderowe wzorce pamięci kulturowej omówiono jako reprodukujące patriarchalne zasady XIX-wiecznej historiografii. Dominujący wzorzec męskości w Svenska bilder przedstawiony został jako naznaczony wartościami militarystycznymi w połączeniu z etosem męskości burżuazyjnej. Ponieważ cykl przypisuje poszczególnym etapom rozwoju życiowego mężczyzny zróżnicowane role militarne, dynamika znaczeń męskości ukazana została za pomocą kategorii wieku. Rycerska chłopięcość przedstawiona została jako etap poprzedzający młodość podporządkowaną wzorcom homospołecznej socjalizacji militarnej. Wizerunek dorosłego mężczyzny walczącego na froncie omówiony został jako amalgamat strategii heroizujących i deheroizujących. Obecność weteranów wojennych oraz koncepcji żołnierza obywatela (citizien soldier) w Svenska bilder uznano w artykule za potwierdzenie hegemoniczności wzorca militarnego tego cyklu.
Celem niniejszego artykułu jest naświetlenie spacjalnego aspektu pamięci kulturowej w cyklu wierszy Carla Snoilsky’ego Svenska bilder z perspektywy ekokrytycznej. Według Jana Assmanna pamięć kulturowa umieszcza swoje znaki w naturalnej przestrzeni, przy czym jako medium pamięci kulturowej mogą funkcjonować także całe krajobrazy. Ulegają one wówczas semantyzacji, zostają w całości podniesione do rangi znaku. Krajobraz staje się topograficznym tekstem pamięci kulturowej, miejscem pamięci, które Assmann nazywa mnemotoposem. Bazując na jednym z najważniejszych tropów myśli ekokrytycznej – sielance – artykuł bada, jak zbiór wierszy Snoilsky’ego prezentuje szwedzki krajobraz oraz w jaki sposóbów krajobraz staje się nośnikiem pamięci kulturowej.
Artykuł bada recepcję Svenska bilder Carla Snoilsky’ego w szwedzkich szkołach, od lat 90. XIX wieku do dziś, w świetle koncepcji pamięci kulturowej. Przez ponad pół wieku cykl wierszy Snoilsky’ego, przedstawiający ważne wydarzenia i postaci z wczesnonowożytnej historii Szwecji, należał do kanonu lektur szkolnych; trzy specjalne wydania dla szkół ukazały się odpowiednio w 1894, 1931 i 1939 roku i były często wznawiane. W latach 60. XX wieku, na skutek radykalnych reform oświatowych, nastąpiło odejście od idei wychowania narodowego, w wyniku czego ten zbiór wierszy historycznych stracił swoją silną pozycję jako lektura szkolna i od tego czasu jest mniej lub bardziej nieobecny w nauczaniu literatury. Wypływa z tego wniosek, że szkolna recepcja Svenska bilder pod wieloma względami odzwierciedla głębokie zmiany szwedzkiej pamięci kulturowej w XX wieku.
Artykuł jest prezentacją projektu naukowego „Searching for a New National Identity: The Construction of Swedish Cultural Memory in Carl Snoilsky’s Poems Svenska bilder” i pełni funkcję wprowadzenia do czterech kolejnych artykułów niniejszego numeru czasopis- ma Studia Litteraria, będących rezultatem projektu. Głównym celem prezentowanego projektu była wszechstronna analiza konstrukcji pamięci kulturowej w cyklu wierszy Svenska bilder (Szwedzkie obrazy) Carla Snoilsky’ego, zaliczanego przez wiele dziesięcioleci do ścisłego kanonu literatury szwedzkiej, a dziś w dużym stopniu zapomnianego. W części pierwszej artykuł przedstawia skomplikowany proces powstawania i publikacji Svenska bilder. Dokonuje także przeglądu stanu badań nad cyklem Snoilsky’ego, motywując potrzebę nowych perspektyw teoretycznych. W części drugiej artykuł analizuje sposoby ukazania pamięci narodowej w Svenska bilder na różnych poziomach intra- i ekstranarracyjnych, dowodząc, że pamięć kulturowa i jej przechowywanie należą do centralnych tematów cyklu. W części trzeciej artykuł naświetla konstrukcję pamięci kulturowej w Svenska bilder jako przykład XIX-wiecznej europejskiej pamięci kulturowej. Za szczególnie ważne dla wierszy Snoilsky’ego artykuł uznaje trzy cechy, typowe dla XIX-wiecznej kultury pamięci zbiorowej: subiektywizację, historyzację i nacjonalizację. W części czwartej artykuł omawia Svenska bilder jako próbę demokratyzacji stworzonego przez romantyków wzorca szwedzkiej pamięci narodowej. Artykuł dowodzi, że pamięć kulturowa w Svenska bilder pod wieloma względami odzwierciedla liberalne idee drugiej połowy XIX wieku, których Snoilsky był zwolennikiem. W części piątej artykuł bada miejsce polskości w konstrukcji szwedzkiej pamięci kulturowej w Svenska bilder. Mimo że Snoilsky uważał się za przyjaciela Polski i orędownika polskich ruchów niepodległościowych, w swym cyklu przydzielił polskości rolę negatywnego Innego, służącego do konsolidacji pozytywnie nacechowanej szwedzkiej tożsamości narodowej. Tekst kończy krótka prezentacja czterech artykułów, będących owocami prezentowanego projektu.
Artykuł analizuje związki pamięci kulturowej i mitu w cyklu wierszy Carla Snoilsky’ego Svenska bilder. Jednym z podstawowych celów XIX-wiecznej pamięci kulturowej jest zdaniem teoretyków konsolidacja państwa narodowego. Politycznie konserwatywny romantyzm szwedzki realizuje ten cel, nadając szwedzkiej pamięci kulturowej charakter mitologii narodowej, łączącej w sobie elementy mityczne i historyczne. Snoilsky, demokrata i liberał, dokonuje w swym cyklu rewizji romantycznej konstrukcji szwedzkiej pamięci narodowej poprzez jej demityzację. Jednakże patriotyczne intencje autora prowadzą niejednokrotnie do remityzacji demokratycznie skalibrowanych wydarzeń i postaci cyklu. Artykuł analizuje tę dialektykę, wykorzystując teorie mitu Rolanda Barthes’a, Northropa Frye’a, Carla Gustava Junga, Ernsta Casssirera, Mircei Eliadego, Maxa Webera i in., i wspierając je intertekstualnym aparatem pojęciowym Gérarda Genette’a. Do najważniejszych strategii demityzujących w Svenska bilder zaliczono w artykule mimetyczną dewaluację, archetypiczną deheroizację, semiotyczną denaturalizację i sekularyzację. Remityzacja w cyklu Snoilsky’ego realizowana jest albo poprzez przejęcie wybranych elementów romantycznej pamięci kulturowej, albo poprzez poddanie liberalnej pamięci kulturowej strategiom mityzującym. Najważniejszymi z nich są mimetyczna waluacja, archetypiczna heroizacja, semiotyczna naturalizacja i sakralizacja, czyli strategie będące dialektycznymi przeciwieństwami wyróżnionych strategii demityzujących.
W artykule przedstawiono analizę konstrukcji męskości militarnej w Svenska bilder Carla Snoilsky’ego. Konstrukcja męskości militarnej omówiona została jako istotny element pamięci kulturowej sformułowanej w tym kanonicznym dla literatury szwedzkiej cyklu poezji historycznej. Za teoretyczny punkt wyjścia rozważań nad znaczeniem męskości militarnej obrano assmanowską teorię pamięci kulturowej w zestawieniu z literackimi badaniami nad męskością. Poezję wojenną i militarną uznano za dominujący typ formy poetyckiej cyklu, a Genderowe wzorce pamięci kulturowej omówiono jako reprodukujące patriarchalne zasady XIX-wiecznej historiografii. Dominujący wzorzec męskości w Svenska bilder przedstawiony został jako naznaczony wartościami militarystycznymi w połączeniu z etosem męskości burżuazyjnej. Ponieważ cykl przypisuje poszczególnym etapom rozwoju życiowego mężczyzny zróżnicowane role militarne, dynamika znaczeń męskości ukazana została za pomocą kategorii wieku. Rycerska chłopięcość przedstawiona została jako etap poprzedzający młodość podporządkowaną wzorcom homospołecznej socjalizacji militarnej. Wizerunek dorosłego mężczyzny walczącego na froncie omówiony został jako amalgamat strategii heroizujących i deheroizujących. Obecność weteranów wojennych oraz koncepcji żołnierza obywatela (citizien soldier) w Svenska bilder uznano w artykule za potwierdzenie hegemoniczności wzorca militarnego tego cyklu.
Celem niniejszego artykułu jest naświetlenie spacjalnego aspektu pamięci kulturowej w cyklu wierszy Carla Snoilsky’ego Svenska bilder z perspektywy ekokrytycznej. Według Jana Assmanna pamięć kulturowa umieszcza swoje znaki w naturalnej przestrzeni, przy czym jako medium pamięci kulturowej mogą funkcjonować także całe krajobrazy. Ulegają one wówczas semantyzacji, zostają w całości podniesione do rangi znaku. Krajobraz staje się topograficznym tekstem pamięci kulturowej, miejscem pamięci, które Assmann nazywa mnemotoposem. Bazując na jednym z najważniejszych tropów myśli ekokrytycznej – sielance – artykuł bada, jak zbiór wierszy Snoilsky’ego prezentuje szwedzki krajobraz oraz w jaki sposóbów krajobraz staje się nośnikiem pamięci kulturowej.
Artykuł bada recepcję Svenska bilder Carla Snoilsky’ego w szwedzkich szkołach, od lat 90. XIX wieku do dziś, w świetle koncepcji pamięci kulturowej. Przez ponad pół wieku cykl wierszy Snoilsky’ego, przedstawiający ważne wydarzenia i postaci z wczesnonowożytnej historii Szwecji, należał do kanonu lektur szkolnych; trzy specjalne wydania dla szkół ukazały się odpowiednio w 1894, 1931 i 1939 roku i były często wznawiane. W latach 60. XX wieku, na skutek radykalnych reform oświatowych, nastąpiło odejście od idei wychowania narodowego, w wyniku czego ten zbiór wierszy historycznych stracił swoją silną pozycję jako lektura szkolna i od tego czasu jest mniej lub bardziej nieobecny w nauczaniu literatury. Wypływa z tego wniosek, że szkolna recepcja Svenska bilder pod wieloma względami odzwierciedla głębokie zmiany szwedzkiej pamięci kulturowej w XX wieku.
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Filologicznego: program „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” w Uniwersytecie Jagiellońskim.
Celem niniejszego artykułu jest uwidocznienie związku między monologiem Kilissy w Choeforach a niesławną mową Apollona w Eumenidach. Z analizy tekstu wynika, że gdyby potraktować obie sceny oddzielnie, pierwsza z nich wydawałaby się komicznym interludium, które w tragedii znalazło się przypadkiem, podczas gdy druga wprawiałaby odbiorcę w konsternację i szokowała zagmatwanym wywodem o dość obrazoburczej treści. Jeśli jednak zestawić je ze sobą i przeanalizować razem jako dwie części swoistego wywodu Ajschylosa na temat macierzyństwa, to ich przesłanie jako całości zabrzmi dość sensownie, a mianowicie, że matka to znacznie więcej niż rodzic w technicznym tego słowa znaczeniu. O ile mowy Kilissy i Apollona po prostu rzucają światło na kwestię odpowiedzialnego macierzyństwa, a także na potencjalnie szkodliwe skutki powierzania opieki nad noworodkami obcym osobom, jak to czyniono w starożytnej Grecji, o tyle fakt, że pomija się związek między rzeczonymi scenami, sprawia, że ich interpretacja nastręcza – niepotrzebnie – wielu trudności. Dodatkowo komplikują sprawę mankamenty współczesnej metodologiii, takie jak podejście anachroniczne oraz nieadekwatne kulturowo, a także to, że tłumaczenia są traktowane na równi z tekstem oryginalnym (lub, niestety, preferowane), co skutkuje zaszufladkowaniem Ajschylosa jako autora „seksistowskiego” lub „mizoginistycznego”.
Francuzi byli jedną z pierwszych europejskich nacji ‒ obok Brytyjczyków, Niemców i Holendrów ‒ które zaciekawiły się Islandią. Początkowo zainteresowanie to objawiało się wyłącznie podróżami na tę wyspę, w późniejszym okresie (w drugiej połowie XIX wi ku) znalazło ono również odbicie w literaturze francuskiej (w powieściach Verne’a i Lotiego), a także wpłynęło na ukazanie się na rynku wydawniczym we Francji pierwszych tłumaczeń sag islandzkich. Niniejszy artykuł koncentruje się na francuskich wyprawach na Islandię, przedsięwziętych w toku niemal dwustu lat. W centrum uwagi znajduje się wizerunek Islandii w oczach Francuzów, refleksji tej towarzyszy zaś próba ukazania ewolucji obrazu wyspy we francuskim piśmiennictwie podróżniczym od XVII do połowy XIX wieku. Omawiając poszczególne relacje z podróży, autor wskazuje na trzy główne strategie opisowe: intertekstualność, naukowy obiektywizm, subiektywizację.
Artykuł stanowi analizę istoty oraz postaci słoweńskiego patriotyzmu w okresie istnienia socjalistycznej Jugosławii, ze szczególnym uwzględnieniem lat osiemdziesiątych XX wieku (kiedy bardzo wyraźnie daje o sobie znać kryzys idei jugosłowiańskiej). W tekście poruszono kwestie dotyczące form i przejawów patriotyzmu małego liczebnie narodu, jakim są Słoweńcy, którzy przez większą część swoich dziejów znajdowali się pod dominacją większych i silniejszych nacji. Zaprezentowany wywód został podzielony na pięć części. W pierwszej z nich, będącej wstępem do zasadniczej części tekstu, znajduje się krótki zarys ideologicznych podstaw funkcjonowania federacji jugosłowiańskiej, mających znaczenie także dla ówczesnego słoweńskiego patriotyzmu. W tym celu przypomniano najważniejsze idee i wartości propagowane przez titoizm w sferze polityki czy kształcenia, a także wskazano na postępującą narodową i kulturalną emancypację Słoweńców. W drugiej części omówiono fundamentalne dla rozumienia tytułowego zagadnienia poglądy słoweńskich intelektualistów: Edvarda Kocbeka, Primoža Kozaka i Draga Jančara. Stanowią one wyraz głębokiej refleksji nad położeniem małego narodu w specyficznych warunkach wielonarodowej federacji, ale także na tle szerszych (to jest europejskich i amerykańskich) odniesień. Trzecia część wskazuje na jugosłowiański kontekst dyskusji dotyczących słoweńskiego patriotyzmu, który w latach osiemdziesiątych w pozostałych częściach Jugosławii był uważany za nacjonalizm rozbijający jedność federacji. W czwartej części natomiast przytoczono symboliczne formy „miłości do ojczyzny“ w Słowenii (między innymi w turystyce i sporcie), podkreślając ich znaczenie w procesie kształtowania świadomości narodowej. W ostatniej części, będącej także podsumowaniem, zarysowano współczesną perspektywę postrzegania słoweńskiego patriotyzmu w okresie istnienia socjalistycznej Jugosławii. Podkreślono przede wszystkim odejście od patriotyzmu opartego na uniwersalistycznej ideologii socjalizmu na rzecz patriotyzmu rozumianego jako miłość do ojczystej ziemi.
W Słowacji po aksamitnej rewolucji 1989 roku grupy dotychczas marginalizowane i dyskryminowane, w tym społeczność LGBT+, rozpoczęły działania zmierzające do uzyskania pełni praw obywatelskich i wypracowania form kulturowej reprezentacji. Stopniowo problematyka nieheteronormatywności zaczęła się pojawiać w różnych dziedzinach kultury. W tekstach prozatorskich, które stanowią podstawę prezentowanych w artykule rozważań, początkowo nieheteronormatywność była przedstawiana w stygmatyzujący, oparty na stereotypach sposób. Od początku XXI wieku zaczęło dominować ujęcie eksponujące problem funkcjonowania osób LGBT+ „w szafie”, ukrywania własnej tożsamości z powodu istniejącej w społeczeństwie homofobii; sfera intymności jest rozumiana jako jedyna umożliwiająca poczucie bezpieczeństwa oraz swobodną ekspresję uczuć i pragnień. W najnowszych utworach zaczynają się pojawiać przykłady postaci, które dokonały coming outu i nie mają problemu z jawnym funkcjonowaniem w rodzinnym i społecznym kontekście. Specyfika prozy słowackiej z tematyką nieheteronormatywności polega przede wszystkim na braku utworów o wyraźnie emancypacyjnym charakterze, dominacji wątków związanych z relacjami między kobietami, sporadycznym podejmowaniu tematyki gejowskiej czy transpłciowej.
Pani Dalloway Virginii Woolf, jedno z najważniejszych osiągnięć wysokiego modernizmu, zostało przeniesione do obiegu popularnego między innymi za sprawą powieści Mr. Dalloway (1999) Robina Lippincotta. Mr. Dalloway wpisuje się w trend kulturowego recyklingu oraz nurt praktyk intertekstualnych, w których udziela się głosu bądź eksponuje losy postaci fikcyjnej, której znaczenie było pierwotnie zmarginalizowane. Dotychczas badano: genologiczny status utworu pod kątem ,,rekursywności” i ,,odrzucenia Bloomowskiego lęku przez wpływem” (James Shiff, Monica Latham oraz Bret Keeling), transformacyjny potencjał utworu macierzystego (tożsamości seksualnej bohaterów Mr. Dalloway) oraz obrazy Londynu (Monika Girard). Tym samym autorka niniejszego artykułu pragnie zapełnić lukę interpretacyjną i przedstawić szczegółową analizę schematów narracyjnych i koncepcji czasu, które nie zostały do tej pory zaprezentowane przez innych badaczy.
Artykuł ten stanowi próbę problematyzacji genezy, cech charakterystycznych oraz możliwych kierunków rozwoju terminu Weltliteratur. Oferuje on wnikliwą analizę jego interdyscyplinarnego, transnarodowego charakteru oraz komentarz na temat nieciągłości rozwojutego terminu. Po raz pierwszy pogłębione badania nad domeną „literatury światowej” podjął Johann Wolfgang von Goethe pod koniec lat dwudziestych XIX wieku, w okresie nasilonych niepokojów politycznych i licznych zmian społeczno-kulturowych. Z jednej strony idea ta była przedmiotem żywego zainteresowania już wśród starożytnych (H.M. Posnett), z drugiej zaś – rezonowała ona z wieloma pisarzami i myślicielami współczesnymi, którzy podejmowali się jej rekonceptualizacji zarówno w ramach badań literaturoznawczych, jak i poprzez różnorakie, ciągle rozwijające się metodologie nowo powstałych dyscyplin, takich jak literaturoznawstwo porównawcze, genologia, krytyka przekładu, hermeneutyka czy kulturoznawstwo. Działania te były istotne również dla rozwoju wielu poetyk tematycznych. Podejmując dialog z „historią pojęć” Reinharta Kosellecka i jej wysoce idiosynkratycznym aparatem teoretycznym, niniejszy artykuł adaptuje nomenklaturę niemieckiego badacza w celu wstępnego usystematyzowania mechanizmów antycypacyjnych, które wpłynęły na recepcję kategorii Weltliteratur i przełożyły się na jej późniejszy rozwój – zarówno w środowisku akademickim, jak i w XX-wiecznych i XXI-wiecznych dyskursach politycznych. Tekst postuluje, iż Goethe w swojej wizjonerskiej analizie literatur narodowych oraz heterogeniczności dyskursów artystycznych położył podwaliny pod rozwój nowych metodologii badań porównawczych, a tym samym pod to, co Pascale Casanova nazywa „światową republiką literatury”.
Celem niniejszego artykułu jest uwidocznienie związku między monologiem Kilissy w Choeforach a niesławną mową Apollona w Eumenidach. Z analizy tekstu wynika, że gdyby potraktować obie sceny oddzielnie, pierwsza z nich wydawałaby się komicznym interludium, które w tragedii znalazło się przypadkiem, podczas gdy druga wprawiałaby odbiorcę w konsternację i szokowała zagmatwanym wywodem o dość obrazoburczej treści. Jeśli jednak zestawić je ze sobą i przeanalizować razem jako dwie części swoistego wywodu Ajschylosa na temat macierzyństwa, to ich przesłanie jako całości zabrzmi dość sensownie, a mianowicie, że matka to znacznie więcej niż rodzic w technicznym tego słowa znaczeniu. O ile mowy Kilissy i Apollona po prostu rzucają światło na kwestię odpowiedzialnego macierzyństwa, a także na potencjalnie szkodliwe skutki powierzania opieki nad noworodkami obcym osobom, jak to czyniono w starożytnej Grecji, o tyle fakt, że pomija się związek między rzeczonymi scenami, sprawia, że ich interpretacja nastręcza – niepotrzebnie – wielu trudności. Dodatkowo komplikują sprawę mankamenty współczesnej metodologiii, takie jak podejście anachroniczne oraz nieadekwatne kulturowo, a także to, że tłumaczenia są traktowane na równi z tekstem oryginalnym (lub, niestety, preferowane), co skutkuje zaszufladkowaniem Ajschylosa jako autora „seksistowskiego” lub „mizoginistycznego”.
Francuzi byli jedną z pierwszych europejskich nacji ‒ obok Brytyjczyków, Niemców i Holendrów ‒ które zaciekawiły się Islandią. Początkowo zainteresowanie to objawiało się wyłącznie podróżami na tę wyspę, w późniejszym okresie (w drugiej połowie XIX wi ku) znalazło ono również odbicie w literaturze francuskiej (w powieściach Verne’a i Lotiego), a także wpłynęło na ukazanie się na rynku wydawniczym we Francji pierwszych tłumaczeń sag islandzkich. Niniejszy artykuł koncentruje się na francuskich wyprawach na Islandię, przedsięwziętych w toku niemal dwustu lat. W centrum uwagi znajduje się wizerunek Islandii w oczach Francuzów, refleksji tej towarzyszy zaś próba ukazania ewolucji obrazu wyspy we francuskim piśmiennictwie podróżniczym od XVII do połowy XIX wieku. Omawiając poszczególne relacje z podróży, autor wskazuje na trzy główne strategie opisowe: intertekstualność, naukowy obiektywizm, subiektywizację.
Artykuł stanowi analizę istoty oraz postaci słoweńskiego patriotyzmu w okresie istnienia socjalistycznej Jugosławii, ze szczególnym uwzględnieniem lat osiemdziesiątych XX wieku (kiedy bardzo wyraźnie daje o sobie znać kryzys idei jugosłowiańskiej). W tekście poruszono kwestie dotyczące form i przejawów patriotyzmu małego liczebnie narodu, jakim są Słoweńcy, którzy przez większą część swoich dziejów znajdowali się pod dominacją większych i silniejszych nacji. Zaprezentowany wywód został podzielony na pięć części. W pierwszej z nich, będącej wstępem do zasadniczej części tekstu, znajduje się krótki zarys ideologicznych podstaw funkcjonowania federacji jugosłowiańskiej, mających znaczenie także dla ówczesnego słoweńskiego patriotyzmu. W tym celu przypomniano najważniejsze idee i wartości propagowane przez titoizm w sferze polityki czy kształcenia, a także wskazano na postępującą narodową i kulturalną emancypację Słoweńców. W drugiej części omówiono fundamentalne dla rozumienia tytułowego zagadnienia poglądy słoweńskich intelektualistów: Edvarda Kocbeka, Primoža Kozaka i Draga Jančara. Stanowią one wyraz głębokiej refleksji nad położeniem małego narodu w specyficznych warunkach wielonarodowej federacji, ale także na tle szerszych (to jest europejskich i amerykańskich) odniesień. Trzecia część wskazuje na jugosłowiański kontekst dyskusji dotyczących słoweńskiego patriotyzmu, który w latach osiemdziesiątych w pozostałych częściach Jugosławii był uważany za nacjonalizm rozbijający jedność federacji. W czwartej części natomiast przytoczono symboliczne formy „miłości do ojczyzny“ w Słowenii (między innymi w turystyce i sporcie), podkreślając ich znaczenie w procesie kształtowania świadomości narodowej. W ostatniej części, będącej także podsumowaniem, zarysowano współczesną perspektywę postrzegania słoweńskiego patriotyzmu w okresie istnienia socjalistycznej Jugosławii. Podkreślono przede wszystkim odejście od patriotyzmu opartego na uniwersalistycznej ideologii socjalizmu na rzecz patriotyzmu rozumianego jako miłość do ojczystej ziemi.
W Słowacji po aksamitnej rewolucji 1989 roku grupy dotychczas marginalizowane i dyskryminowane, w tym społeczność LGBT+, rozpoczęły działania zmierzające do uzyskania pełni praw obywatelskich i wypracowania form kulturowej reprezentacji. Stopniowo problematyka nieheteronormatywności zaczęła się pojawiać w różnych dziedzinach kultury. W tekstach prozatorskich, które stanowią podstawę prezentowanych w artykule rozważań, początkowo nieheteronormatywność była przedstawiana w stygmatyzujący, oparty na stereotypach sposób. Od początku XXI wieku zaczęło dominować ujęcie eksponujące problem funkcjonowania osób LGBT+ „w szafie”, ukrywania własnej tożsamości z powodu istniejącej w społeczeństwie homofobii; sfera intymności jest rozumiana jako jedyna umożliwiająca poczucie bezpieczeństwa oraz swobodną ekspresję uczuć i pragnień. W najnowszych utworach zaczynają się pojawiać przykłady postaci, które dokonały coming outu i nie mają problemu z jawnym funkcjonowaniem w rodzinnym i społecznym kontekście. Specyfika prozy słowackiej z tematyką nieheteronormatywności polega przede wszystkim na braku utworów o wyraźnie emancypacyjnym charakterze, dominacji wątków związanych z relacjami między kobietami, sporadycznym podejmowaniu tematyki gejowskiej czy transpłciowej.
Pani Dalloway Virginii Woolf, jedno z najważniejszych osiągnięć wysokiego modernizmu, zostało przeniesione do obiegu popularnego między innymi za sprawą powieści Mr. Dalloway (1999) Robina Lippincotta. Mr. Dalloway wpisuje się w trend kulturowego recyklingu oraz nurt praktyk intertekstualnych, w których udziela się głosu bądź eksponuje losy postaci fikcyjnej, której znaczenie było pierwotnie zmarginalizowane. Dotychczas badano: genologiczny status utworu pod kątem ,,rekursywności” i ,,odrzucenia Bloomowskiego lęku przez wpływem” (James Shiff, Monica Latham oraz Bret Keeling), transformacyjny potencjał utworu macierzystego (tożsamości seksualnej bohaterów Mr. Dalloway) oraz obrazy Londynu (Monika Girard). Tym samym autorka niniejszego artykułu pragnie zapełnić lukę interpretacyjną i przedstawić szczegółową analizę schematów narracyjnych i koncepcji czasu, które nie zostały do tej pory zaprezentowane przez innych badaczy.
Artykuł ten stanowi próbę problematyzacji genezy, cech charakterystycznych oraz możliwych kierunków rozwoju terminu Weltliteratur. Oferuje on wnikliwą analizę jego interdyscyplinarnego, transnarodowego charakteru oraz komentarz na temat nieciągłości rozwojutego terminu. Po raz pierwszy pogłębione badania nad domeną „literatury światowej” podjął Johann Wolfgang von Goethe pod koniec lat dwudziestych XIX wieku, w okresie nasilonych niepokojów politycznych i licznych zmian społeczno-kulturowych. Z jednej strony idea ta była przedmiotem żywego zainteresowania już wśród starożytnych (H.M. Posnett), z drugiej zaś – rezonowała ona z wieloma pisarzami i myślicielami współczesnymi, którzy podejmowali się jej rekonceptualizacji zarówno w ramach badań literaturoznawczych, jak i poprzez różnorakie, ciągle rozwijające się metodologie nowo powstałych dyscyplin, takich jak literaturoznawstwo porównawcze, genologia, krytyka przekładu, hermeneutyka czy kulturoznawstwo. Działania te były istotne również dla rozwoju wielu poetyk tematycznych. Podejmując dialog z „historią pojęć” Reinharta Kosellecka i jej wysoce idiosynkratycznym aparatem teoretycznym, niniejszy artykuł adaptuje nomenklaturę niemieckiego badacza w celu wstępnego usystematyzowania mechanizmów antycypacyjnych, które wpłynęły na recepcję kategorii Weltliteratur i przełożyły się na jej późniejszy rozwój – zarówno w środowisku akademickim, jak i w XX-wiecznych i XXI-wiecznych dyskursach politycznych. Tekst postuluje, iż Goethe w swojej wizjonerskiej analizie literatur narodowych oraz heterogeniczności dyskursów artystycznych położył podwaliny pod rozwój nowych metodologii badań porównawczych, a tym samym pod to, co Pascale Casanova nazywa „światową republiką literatury”.
Jedna z kluczowych w poemacie Petara II Petrovicia Njegoša Górski wieniec –idea więzi z przodkami, wraz z soteriologicznie interpretowanymi kategoriami grzechu, cierpienia i odkupienia – stanowi podstawowy punkt odniesienia także dla współczesnych historiozofów serbskich (m.in. R. Samardžić, V. Jerotić). Zaktualizowana i nieco zmodyfikowana w I poł. XX wieku przez bpa N. Velimirovicia idea ta także na początku XXI wieku określa specyficzne kolektywistyczne myślenie o „historycznym przekleństwie” Serbów, wynikającym z „dziedziczenia grzechów” i odpowiedzialności zbiorowej.
W artykule przedstawiono uwarunkowania rozwoju zarówno uniwersalnych (porównawczo-kontekstowych), jak i partykularnych (narodowych) ujęć w badaniach literatur słowiańskich w okresie ich konstytuowania się w kilku krajach jako ściśle naukowych. Modele etnocentryczne w rozwoju słowianoznawstwa – w równym stopniu w środowiskach małych narodów, jak i mocarstw (Rosja) – opierały się na podstawach pragmatycznych (aktualne misje społeczno-kulturalne poszczególnych wspólnot) oraz ideologiczno-politycznych (wizja misji we wspólnocie wyższego rzędu). W modelach szerszych chodziło zaś często o wykreowanie jednej spójnej tożsamości grupy literatur, konkurencyjnej wobec niesłowiańskich żywiołów cywilizacyjnych. Pokazano w tym kontekście ewolucję wyobrażeń o takiej tożsamości na tle zmian metodologii badawczych po romantyzmie. Wybrane przykłady ilustrują też przemiany spojrzenia na rolę literaturoznawstwa slawistycznego i centrów opiniotwórczych (Wiednia, Pragi, Petersburga, Moskwy) w przedziale czasowym rozciągniętym między ważnymi cezurami: 1848‒1918‒1939.
Proza nowohebrajska przełomu XIX i XX wieku charakteryzuje się występowaniem specyficznego typu postaci literackiej zwanej bohaterem „wykorzenionym” (hebr. talusz). Artykuł ma na celu przedstawienie jego wizerunku z perspektywy rzeczywistości diaspory. Bez względu na uwarunkowania, które determinują losy protagonistów – omawianych w niniejszym artykule – opowiadań, towarzyszy im wspólny motyw wyobcowania obejmujący wiele płaszczyzn życia. W prozie Michy Josefa Berdyczewskiego bohaterem jest z reguły młody mężczyzna buntujący się przeciwko religijnej mentalności żydowskiej diaspory, a jednocześnie niepotrafiący zaadaptować się do świeckiego świata. Wybrane teksty źródłowe zostały przetłumaczone, poddane gruntownej analizie i porównane pod kątem wspomnianego toposu. Za punkt wyjścia do badań przyjęto stadia wykorzenienia opracowane przez Szimona Halkina. Artykuł stanowi przyczynek do dalszych prac badawczych nad taluszem występującym w hebrajskiej prozie także u innych pisarzy, na przykład Mordechaja Fajerberga lub Uriego Nissana Gnessina.sin.
Artykuł przedstawia w zarysie falę popularności powieści szwedzkich pisarek w II połowie XIX wieku na terenach polskich, co znalazło wyraz w licznych polskich przekładach ich dzieł, wznowieniach i nowych tłumaczeniach. Najbardziej poczytna okazała się wśród nich Marie Sophie Schwartz, początkowo jako autorka literatury rozrywkowej, później zaś jako głosicielka progresywnych idei na temat pracy, równości społecznej i wyzwolenia kobiet, które dobrze rezonowały z propagowanymi w popowstaniowej Polsce ideami pozytywistycznymi. W artykule zastosowana została perspektywa Translation Studies traktująca przekłady jako dokumenty polisystemu literackiego kultury docelowej, której normy leżą u podstaw decyzji translatorskich. Tak więc refleksji poddany jest zarówno wybór tłumaczonych utworów, przekłady tytułów, jak i szczegóły tłumaczeń. Analiza porównawcza dwóch różnych tłumaczeń powieści Emancipationsvurmen pozwala sformułować pewne wnioski na temat świadomości emancypacyjnej, która stała się przedmiotem debaty w latach 70. XIX wieku, a w latach 60. była jeszcze słabo obecna w kulturze polskiej. Przekłady z tych okresów reprezentują liczne przesunięcia w celu wyeksponowania lub – odpowiednio – osłabienia emancypacyjnego wydźwięku powieści, co pozwala ujrzeć Schwartz jako pisarkę o profilu społecznym, propagującą w duchu pozytywizmu.
Od dawna toczy się debata na temat początków literatury science fiction w Egipcie. Badacze spierają się o to, kto jako pierwszy wprowadził motywy tego gatunku, kto do niego nawiązywał i szukał w nim inspiracji. Powszechnie przyjmuje się, że początki fantastyki naukowej w Egipcie sięgają końca lat 40. lub początku lat 50. ubiegłego wieku. Jako pionierów tego gatunku wymienia się Taufīqa al-Ḥakīma i Yūsufa ‘Izz ad-Dīna ‘Īsę. Czy jednak na pewno byli to pierwsi pisarze egipscy, którzy w swoich utworach nawiązywali do science fiction? Czy ten gatunek w Egipcie rzeczywiście pojawił się w latach 40. lub 50. ubiegłego wieku? Autorzy artykułu, opierając się na wynikach najnowszych badań, próbują udzielić odpowiedzi na te pytania, przybliżając równocześnie początki literatury fantastycznonaukowej w Egipcie. Starają się także zwrócić uwagę na znaczenie pierwszych przykładów literatury SF w Egipcie i ich rolę w promowaniu nowego gatunku w tym kraju.
Jedna z kluczowych w poemacie Petara II Petrovicia Njegoša Górski wieniec –idea więzi z przodkami, wraz z soteriologicznie interpretowanymi kategoriami grzechu, cierpienia i odkupienia – stanowi podstawowy punkt odniesienia także dla współczesnych historiozofów serbskich (m.in. R. Samardžić, V. Jerotić). Zaktualizowana i nieco zmodyfikowana w I poł. XX wieku przez bpa N. Velimirovicia idea ta także na początku XXI wieku określa specyficzne kolektywistyczne myślenie o „historycznym przekleństwie” Serbów, wynikającym z „dziedziczenia grzechów” i odpowiedzialności zbiorowej.
W artykule przedstawiono uwarunkowania rozwoju zarówno uniwersalnych (porównawczo-kontekstowych), jak i partykularnych (narodowych) ujęć w badaniach literatur słowiańskich w okresie ich konstytuowania się w kilku krajach jako ściśle naukowych. Modele etnocentryczne w rozwoju słowianoznawstwa – w równym stopniu w środowiskach małych narodów, jak i mocarstw (Rosja) – opierały się na podstawach pragmatycznych (aktualne misje społeczno-kulturalne poszczególnych wspólnot) oraz ideologiczno-politycznych (wizja misji we wspólnocie wyższego rzędu). W modelach szerszych chodziło zaś często o wykreowanie jednej spójnej tożsamości grupy literatur, konkurencyjnej wobec niesłowiańskich żywiołów cywilizacyjnych. Pokazano w tym kontekście ewolucję wyobrażeń o takiej tożsamości na tle zmian metodologii badawczych po romantyzmie. Wybrane przykłady ilustrują też przemiany spojrzenia na rolę literaturoznawstwa slawistycznego i centrów opiniotwórczych (Wiednia, Pragi, Petersburga, Moskwy) w przedziale czasowym rozciągniętym między ważnymi cezurami: 1848‒1918‒1939.
Proza nowohebrajska przełomu XIX i XX wieku charakteryzuje się występowaniem specyficznego typu postaci literackiej zwanej bohaterem „wykorzenionym” (hebr. talusz). Artykuł ma na celu przedstawienie jego wizerunku z perspektywy rzeczywistości diaspory. Bez względu na uwarunkowania, które determinują losy protagonistów – omawianych w niniejszym artykule – opowiadań, towarzyszy im wspólny motyw wyobcowania obejmujący wiele płaszczyzn życia. W prozie Michy Josefa Berdyczewskiego bohaterem jest z reguły młody mężczyzna buntujący się przeciwko religijnej mentalności żydowskiej diaspory, a jednocześnie niepotrafiący zaadaptować się do świeckiego świata. Wybrane teksty źródłowe zostały przetłumaczone, poddane gruntownej analizie i porównane pod kątem wspomnianego toposu. Za punkt wyjścia do badań przyjęto stadia wykorzenienia opracowane przez Szimona Halkina. Artykuł stanowi przyczynek do dalszych prac badawczych nad taluszem występującym w hebrajskiej prozie także u innych pisarzy, na przykład Mordechaja Fajerberga lub Uriego Nissana Gnessina.sin.
Artykuł przedstawia w zarysie falę popularności powieści szwedzkich pisarek w II połowie XIX wieku na terenach polskich, co znalazło wyraz w licznych polskich przekładach ich dzieł, wznowieniach i nowych tłumaczeniach. Najbardziej poczytna okazała się wśród nich Marie Sophie Schwartz, początkowo jako autorka literatury rozrywkowej, później zaś jako głosicielka progresywnych idei na temat pracy, równości społecznej i wyzwolenia kobiet, które dobrze rezonowały z propagowanymi w popowstaniowej Polsce ideami pozytywistycznymi. W artykule zastosowana została perspektywa Translation Studies traktująca przekłady jako dokumenty polisystemu literackiego kultury docelowej, której normy leżą u podstaw decyzji translatorskich. Tak więc refleksji poddany jest zarówno wybór tłumaczonych utworów, przekłady tytułów, jak i szczegóły tłumaczeń. Analiza porównawcza dwóch różnych tłumaczeń powieści Emancipationsvurmen pozwala sformułować pewne wnioski na temat świadomości emancypacyjnej, która stała się przedmiotem debaty w latach 70. XIX wieku, a w latach 60. była jeszcze słabo obecna w kulturze polskiej. Przekłady z tych okresów reprezentują liczne przesunięcia w celu wyeksponowania lub – odpowiednio – osłabienia emancypacyjnego wydźwięku powieści, co pozwala ujrzeć Schwartz jako pisarkę o profilu społecznym, propagującą w duchu pozytywizmu.
Od dawna toczy się debata na temat początków literatury science fiction w Egipcie. Badacze spierają się o to, kto jako pierwszy wprowadził motywy tego gatunku, kto do niego nawiązywał i szukał w nim inspiracji. Powszechnie przyjmuje się, że początki fantastyki naukowej w Egipcie sięgają końca lat 40. lub początku lat 50. ubiegłego wieku. Jako pionierów tego gatunku wymienia się Taufīqa al-Ḥakīma i Yūsufa ‘Izz ad-Dīna ‘Īsę. Czy jednak na pewno byli to pierwsi pisarze egipscy, którzy w swoich utworach nawiązywali do science fiction? Czy ten gatunek w Egipcie rzeczywiście pojawił się w latach 40. lub 50. ubiegłego wieku? Autorzy artykułu, opierając się na wynikach najnowszych badań, próbują udzielić odpowiedzi na te pytania, przybliżając równocześnie początki literatury fantastycznonaukowej w Egipcie. Starają się także zwrócić uwagę na znaczenie pierwszych przykładów literatury SF w Egipcie i ich rolę w promowaniu nowego gatunku w tym kraju.
Głównym celem artykułu jest opisanie nastrojów melancholijnych pojawiających sięw elegiach Klemensa Janicjusza (Clemens Ianicius, 1516–1543), poety polsko-łacińskiego, zmarłego przedwcześnie w wieku 37 lat. Na początku autorka przedstawia krótkąbiografiępoety (jego chłopskie pochodzenie, edukacjęszkolną, studia w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, przerwane z powodu ubóstwa ojca, dole i niedole związane z zależnościąod mecenasów duchownych i świeckich, pobyt w Padwie i studia tamże, ukoronowane wawrzynem doktorskim i wieńcem laurowym przeznaczonym dla wybitnych poetów, wreszcie – chorobęi śmierć). Następnie dokonana zostaje analiza kilku utworów. Elegie omawiane w artykule 50 Elwira Buszewicz
pochodząz dwóch zbiorów poetyckich Janicjusza: Variae elegiae (Elegie różne) oraz Tristia. Autorka stara sięopisaćrozwój melancholijnego temperamentu przejawiającego sięw twórczości Janicjusza, zaczynając od elegii poświęconych febrze i śmierci umiłowanego patrona poety, arcybiskupa gnieźnieńskiego Andrzeja Krzyckiego, a kończąc na wierszach pochodzących z kolekcji Tristia, które traktująo chorobie i smutku poety.
Wiek XVI odziedziczył trzy dyskursy na temat melancholii: medyczny, filozoficzny i religijny. Podczas gdy pierwszy z nich uznawał ją za chorobę psychiczną związaną z zaburzeniem humorów, drugi, wraz z ponownym odkryciem Problemu XXX Arystotelesa, widział w niej znak twórczego geniuszu, trzeci zaś przypominał, że jest ona balneum diaboli, wedle określenia świętego Hieronima: pozwala szatanowi zawładnąć umysłem pacjenta, powodując u niego halucynacje. Jak zatem odróżnić melancholię geniuszu od patologii o tej samej nazwie, zwłaszcza gdy ta ostatnia kojarzona jest z diabłem? Zdolność diabła do tworzenia w umyśle człowieka iluzorycznych światów, na granicy snu i jawy, spotyka się z dziełami renesansowych artystów, zaludnionymi przez duchy, potwory, czarownice i demony. Czy te sceny – przedstawiane zarówno jako przejawy obecności diabła, jak i projekcje szalonego umysłu – nie mogłyby być powiązane z figurą melancholijnego artysty?
Niniejszy artykuł analizuje melancholię i jej stylistyczne ujęcie w trzech Pieśniach duchowych Małgorzaty z Nawarry, niezwiązanych z żałobą, a mianowicie w Pieśniach 29, 45 i przede wszystkim 34. Królowa korzysta z różnych źródeł medycznych, filozoficznych i literackich, by opisać melancholię, choć nigdy nie cytuje Arystotelesa ani medycyny humoralnej. To samo dotyczy literackich zapożyczeń z dzieła O naśladowaniu Chrystusa, które pozwalają jej dać świadomie chrześcijańską odpowiedź na życiowe cierpienia. Przede wszystkim jednak Małgorzata uduchawia motywy miłosne wykorzystane przez Petrarkę w jego zbiorze Canzoniere, zwłaszcza koncept dolce pena. Dzieje się tak dzięki przenikaniu się miłosnego słownictwa Petrarki z wyrażaniem przeżyć duchowych bohaterów, miotających się między euforią a cierpieniem w poszukiwaniu miłości Boga. W niniejszym studium przypomniane zostanie również przedstawienie przez Małgorzatę melancholii w La Coche, w Comédie des quatre femmes i w Heptameronie, gdzie pozostaje ona w sferze trosk doczesnych i rodzi pytania natury moralnej i etycznej.
Artykuł ukazuje, w jaki sposób poetom końca XVI wieku udaje się, dzięki korzystaniu z rosnącej wiedzy filozoficzno-medycznej, a także modnego demonicznego imaginarium, tchnąć nowego ducha w paradygmat szaleństwa miłosnego, który przewija się przez tradycję literacką, od zrozpaczonych bohaterów grecko-łacińskiej sielanki aż po Orlanda szalonego, nie zapominając o „szaleńcach miłosnych” dworskiego średniowiecza.
Parafrazy psalmów Marota zostały powszechnie uznane za jedno z najważniejszych osiągnięć poetyckich francuskiej poezji renesansowej. Choć Marot stara się pozostać jak najbliżej biblijnego źródła, jego interpretacja psalmu 137 wyróżnia się pewnymi cechami metrycznymi i tonem, jaki nadaje mu początkowy rym aquatiques-melancoliques, całkowicie nieobecny we wcześniejszych przekładach psalmów. Takie nowatorskie posunięcie nie tylko nie jest zwykłym ozdobnikiem, lecz nadaje tekstowi nowe znaczenie, zmieniając niektóre jego cechy i przede wszystkim gruntownie przeformułowując wyrażenie straty, które przenika cały poemat. Podejmując ścisłą lekturę egzegetyczną tekstu, niniejszy artykuł ma na celu ukazanie, w jaki sposób Marotowi udało się przekazać głębsze poetyckie znaczenie w odniesieniu do jednej z najbardziej gwałtownych i bolesnych pieśni psałterza, przekształcając w ten sposób jej gorzką surowość w swego rodzaju utwór medytacyjny i tworząc prawdziwe arcydzieło, świadczące zarówno o jego duchowym zaangażowaniu, jak i trosce o estetyczny walor tekstu.
W emblemacie Louisa de Caseneuve’a, zatytułowanym Melancholia (Melancholicus aeger), spotykamy się z zaskakującym wszechświatem ikonograficznych elementów, które w zamierzeniu samego autora miały ułatwić zapamiętanie najczęstszych majaków występujących u pacjentów cierpiących na zaburzenia melancholii. W niniejszym artykule szczegółowej analizie została poddana nie tylko sama rycina, ale również łaciński komentarz, oba elementy towarzyszące emblematowi. Zaprezentowane przez Caseneuve’a zaburzenia wyobraźni, przedstawione za pomocą specyficznych symboli, zostały w pracy podzielone na pięć grup – melancholijny bestiariusz, wrażliwość, okaleczenie, mroczne i profetyczne myśli, dziwactwa – typowe bolączki wyobraźni melancholików. W artykule uwypuklono istotną rolę metody mnemotechnicznej, charakterystycznej dla omawianego zbioru emblematów medycznych, które zostały napisane z wyraźnym wskazaniem na dydaktykę. Na koniec podjęto także próbę odszukania dawnych źródeł, będących najprawdopodobniej inspiracją dla Caseneuve’a.at probably inspired Caseneuve.
W literaturze francuskiej końca XVI wieku melancholia jest bardzo silnie obecna. Nie stroni od niej nawet literatura religijna, czego dowodem jest bardzo popularny motyw vanitas oraz szeroko rozumiana literatura apokaliptyczna. Przekonanie o tym, że melancholia i religia są niekompatybilne, wydaje się więc błędne. Niniejszy artykuł podejmuje kwestię sposobu, w jaki retoryka kościelna wykorzystuje motywy (m.in. samotność, strach, rozpacz), figury (hypotypoza) i obrazy charakterystyczne dla dyskursu melancholijnego do wzmocnienia przekazu religijnego na podstawie eposu apokaliptycznego La Dernière Semaine (Ostatni tydzień) Michela Quilliana z 1596 roku.
Niniejszy artykuł ma na celu wyjaśnienie istotnej kwestii dotyczącej kompozycji Żalów Du Bellaya poprzez uwzględnienie sonetów napisanych przy okazji podróży poety do Włoch i niewłączonych następnie do zbioru. Pozwala to rozpatrywać melancholię w perspektywie roli wszystkich humorów w tomiku. Już pierwsza część, wyraźnie naznaczona melancholią, zapowiada terapię, która zostanie rozwinięta w dwóch kolejnych częściach. Tym samym itinerarium poety i jego dzieła stają się drogą stopniowego powrotu do zdrowia. Melancholia jako temperament stanowi nowy punkt wyjścia; nie jest już przedstawiana, jak to miało miejsce w pominiętych sonetach, w formie jednoznacznych, pojmowanych medycznie perturbacji humoralnych, lecz oznacza temperament, który należy stopniowo przeprowadzić od poczucia zatracenia do zbawiennego odzyskania równowagi.
Podczas pobytu Joachima Du Bellay w Wiecznym Mieście (1553–1557) powstał zbiór sonetów zatytułowany Starożytności rzymskie (Les Antiquités de Rome), który często po zostaje w cieniu tego bardziej znanego – Żalów (Les Regrets). Jednak coraz częściej doceniany jest urok wierszy poświęconych Wiecznemu Miastu, historii jego wielkości i upadku. Poeta w sposób konsekwentny opisuje wrażenia, jakie wywołuje w szesnastowiecznym obserwatorze obraz starożytnego miasta, z którego, jak się wydaje, pozostały tylko ruiny. Nastrój melancholii budowany jest przy pomocy obrazów i odpowiednio dobranego słownictwa. Pojawia się wizja miasta obróconego w ruinę, w którym nawet honor jest „spopielały”, a z dawnej chwały pozostała tylko nazwa. Jednak poeta nie chce pozostawić odbiorcy w nastroju przygnębienia i starannie przeplata motywy melancholijne z optymistycznymi: ślady wielkości antycznego Rzymu przetrwały w najświetniejszych utworach literackich, a sam Du Bellay podkreśla, że jest pierwszym poetą francuskim, który opisuje chwałę Wiecznego Miasta. Jest to ważne również z tego względu, że zbiór zadedykowany jest królowi Henrykowi II i zapewne ma mu wskazać drogę, którą powinna pójść Francja, dążąc do doskonałości rzymskiego imperium, unikając jednak jego błędów. Zbiór nie jest zatem tylko melancholijnym wspomnieniem starożytnego Rzymu, ale również canzoniere poświęconym pięknemu miastu, w którym można odnaleźć inspirację do budowania Francji w duchu gallikanizmu.
Głównym celem artykułu jest opisanie nastrojów melancholijnych pojawiających sięw elegiach Klemensa Janicjusza (Clemens Ianicius, 1516–1543), poety polsko-łacińskiego, zmarłego przedwcześnie w wieku 37 lat. Na początku autorka przedstawia krótkąbiografiępoety (jego chłopskie pochodzenie, edukacjęszkolną, studia w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, przerwane z powodu ubóstwa ojca, dole i niedole związane z zależnościąod mecenasów duchownych i świeckich, pobyt w Padwie i studia tamże, ukoronowane wawrzynem doktorskim i wieńcem laurowym przeznaczonym dla wybitnych poetów, wreszcie – chorobęi śmierć). Następnie dokonana zostaje analiza kilku utworów. Elegie omawiane w artykule 50 Elwira Buszewicz
pochodząz dwóch zbiorów poetyckich Janicjusza: Variae elegiae (Elegie różne) oraz Tristia. Autorka stara sięopisaćrozwój melancholijnego temperamentu przejawiającego sięw twórczości Janicjusza, zaczynając od elegii poświęconych febrze i śmierci umiłowanego patrona poety, arcybiskupa gnieźnieńskiego Andrzeja Krzyckiego, a kończąc na wierszach pochodzących z kolekcji Tristia, które traktująo chorobie i smutku poety.
Wiek XVI odziedziczył trzy dyskursy na temat melancholii: medyczny, filozoficzny i religijny. Podczas gdy pierwszy z nich uznawał ją za chorobę psychiczną związaną z zaburzeniem humorów, drugi, wraz z ponownym odkryciem Problemu XXX Arystotelesa, widział w niej znak twórczego geniuszu, trzeci zaś przypominał, że jest ona balneum diaboli, wedle określenia świętego Hieronima: pozwala szatanowi zawładnąć umysłem pacjenta, powodując u niego halucynacje. Jak zatem odróżnić melancholię geniuszu od patologii o tej samej nazwie, zwłaszcza gdy ta ostatnia kojarzona jest z diabłem? Zdolność diabła do tworzenia w umyśle człowieka iluzorycznych światów, na granicy snu i jawy, spotyka się z dziełami renesansowych artystów, zaludnionymi przez duchy, potwory, czarownice i demony. Czy te sceny – przedstawiane zarówno jako przejawy obecności diabła, jak i projekcje szalonego umysłu – nie mogłyby być powiązane z figurą melancholijnego artysty?
Niniejszy artykuł analizuje melancholię i jej stylistyczne ujęcie w trzech Pieśniach duchowych Małgorzaty z Nawarry, niezwiązanych z żałobą, a mianowicie w Pieśniach 29, 45 i przede wszystkim 34. Królowa korzysta z różnych źródeł medycznych, filozoficznych i literackich, by opisać melancholię, choć nigdy nie cytuje Arystotelesa ani medycyny humoralnej. To samo dotyczy literackich zapożyczeń z dzieła O naśladowaniu Chrystusa, które pozwalają jej dać świadomie chrześcijańską odpowiedź na życiowe cierpienia. Przede wszystkim jednak Małgorzata uduchawia motywy miłosne wykorzystane przez Petrarkę w jego zbiorze Canzoniere, zwłaszcza koncept dolce pena. Dzieje się tak dzięki przenikaniu się miłosnego słownictwa Petrarki z wyrażaniem przeżyć duchowych bohaterów, miotających się między euforią a cierpieniem w poszukiwaniu miłości Boga. W niniejszym studium przypomniane zostanie również przedstawienie przez Małgorzatę melancholii w La Coche, w Comédie des quatre femmes i w Heptameronie, gdzie pozostaje ona w sferze trosk doczesnych i rodzi pytania natury moralnej i etycznej.
Artykuł ukazuje, w jaki sposób poetom końca XVI wieku udaje się, dzięki korzystaniu z rosnącej wiedzy filozoficzno-medycznej, a także modnego demonicznego imaginarium, tchnąć nowego ducha w paradygmat szaleństwa miłosnego, który przewija się przez tradycję literacką, od zrozpaczonych bohaterów grecko-łacińskiej sielanki aż po Orlanda szalonego, nie zapominając o „szaleńcach miłosnych” dworskiego średniowiecza.
Parafrazy psalmów Marota zostały powszechnie uznane za jedno z najważniejszych osiągnięć poetyckich francuskiej poezji renesansowej. Choć Marot stara się pozostać jak najbliżej biblijnego źródła, jego interpretacja psalmu 137 wyróżnia się pewnymi cechami metrycznymi i tonem, jaki nadaje mu początkowy rym aquatiques-melancoliques, całkowicie nieobecny we wcześniejszych przekładach psalmów. Takie nowatorskie posunięcie nie tylko nie jest zwykłym ozdobnikiem, lecz nadaje tekstowi nowe znaczenie, zmieniając niektóre jego cechy i przede wszystkim gruntownie przeformułowując wyrażenie straty, które przenika cały poemat. Podejmując ścisłą lekturę egzegetyczną tekstu, niniejszy artykuł ma na celu ukazanie, w jaki sposób Marotowi udało się przekazać głębsze poetyckie znaczenie w odniesieniu do jednej z najbardziej gwałtownych i bolesnych pieśni psałterza, przekształcając w ten sposób jej gorzką surowość w swego rodzaju utwór medytacyjny i tworząc prawdziwe arcydzieło, świadczące zarówno o jego duchowym zaangażowaniu, jak i trosce o estetyczny walor tekstu.
W emblemacie Louisa de Caseneuve’a, zatytułowanym Melancholia (Melancholicus aeger), spotykamy się z zaskakującym wszechświatem ikonograficznych elementów, które w zamierzeniu samego autora miały ułatwić zapamiętanie najczęstszych majaków występujących u pacjentów cierpiących na zaburzenia melancholii. W niniejszym artykule szczegółowej analizie została poddana nie tylko sama rycina, ale również łaciński komentarz, oba elementy towarzyszące emblematowi. Zaprezentowane przez Caseneuve’a zaburzenia wyobraźni, przedstawione za pomocą specyficznych symboli, zostały w pracy podzielone na pięć grup – melancholijny bestiariusz, wrażliwość, okaleczenie, mroczne i profetyczne myśli, dziwactwa – typowe bolączki wyobraźni melancholików. W artykule uwypuklono istotną rolę metody mnemotechnicznej, charakterystycznej dla omawianego zbioru emblematów medycznych, które zostały napisane z wyraźnym wskazaniem na dydaktykę. Na koniec podjęto także próbę odszukania dawnych źródeł, będących najprawdopodobniej inspiracją dla Caseneuve’a.at probably inspired Caseneuve.
W literaturze francuskiej końca XVI wieku melancholia jest bardzo silnie obecna. Nie stroni od niej nawet literatura religijna, czego dowodem jest bardzo popularny motyw vanitas oraz szeroko rozumiana literatura apokaliptyczna. Przekonanie o tym, że melancholia i religia są niekompatybilne, wydaje się więc błędne. Niniejszy artykuł podejmuje kwestię sposobu, w jaki retoryka kościelna wykorzystuje motywy (m.in. samotność, strach, rozpacz), figury (hypotypoza) i obrazy charakterystyczne dla dyskursu melancholijnego do wzmocnienia przekazu religijnego na podstawie eposu apokaliptycznego La Dernière Semaine (Ostatni tydzień) Michela Quilliana z 1596 roku.
Niniejszy artykuł ma na celu wyjaśnienie istotnej kwestii dotyczącej kompozycji Żalów Du Bellaya poprzez uwzględnienie sonetów napisanych przy okazji podróży poety do Włoch i niewłączonych następnie do zbioru. Pozwala to rozpatrywać melancholię w perspektywie roli wszystkich humorów w tomiku. Już pierwsza część, wyraźnie naznaczona melancholią, zapowiada terapię, która zostanie rozwinięta w dwóch kolejnych częściach. Tym samym itinerarium poety i jego dzieła stają się drogą stopniowego powrotu do zdrowia. Melancholia jako temperament stanowi nowy punkt wyjścia; nie jest już przedstawiana, jak to miało miejsce w pominiętych sonetach, w formie jednoznacznych, pojmowanych medycznie perturbacji humoralnych, lecz oznacza temperament, który należy stopniowo przeprowadzić od poczucia zatracenia do zbawiennego odzyskania równowagi.
Podczas pobytu Joachima Du Bellay w Wiecznym Mieście (1553–1557) powstał zbiór sonetów zatytułowany Starożytności rzymskie (Les Antiquités de Rome), który często po zostaje w cieniu tego bardziej znanego – Żalów (Les Regrets). Jednak coraz częściej doceniany jest urok wierszy poświęconych Wiecznemu Miastu, historii jego wielkości i upadku. Poeta w sposób konsekwentny opisuje wrażenia, jakie wywołuje w szesnastowiecznym obserwatorze obraz starożytnego miasta, z którego, jak się wydaje, pozostały tylko ruiny. Nastrój melancholii budowany jest przy pomocy obrazów i odpowiednio dobranego słownictwa. Pojawia się wizja miasta obróconego w ruinę, w którym nawet honor jest „spopielały”, a z dawnej chwały pozostała tylko nazwa. Jednak poeta nie chce pozostawić odbiorcy w nastroju przygnębienia i starannie przeplata motywy melancholijne z optymistycznymi: ślady wielkości antycznego Rzymu przetrwały w najświetniejszych utworach literackich, a sam Du Bellay podkreśla, że jest pierwszym poetą francuskim, który opisuje chwałę Wiecznego Miasta. Jest to ważne również z tego względu, że zbiór zadedykowany jest królowi Henrykowi II i zapewne ma mu wskazać drogę, którą powinna pójść Francja, dążąc do doskonałości rzymskiego imperium, unikając jednak jego błędów. Zbiór nie jest zatem tylko melancholijnym wspomnieniem starożytnego Rzymu, ale również canzoniere poświęconym pięknemu miastu, w którym można odnaleźć inspirację do budowania Francji w duchu gallikanizmu.
Od czasów Hipokratesa aż do XVIII wieku lekarze uważali melancholię za przewlekłą chorobę spowodowaną nadmiarem czarnej żółci (atra bilis), mitycznego „humoru”, którego istnienie obaliła medycyna naukowa. Artykuł opisuje etiologię, nozografię i terapię tej choroby przedstawione w traktacie André Du Laurensa Second discours auquel est traicté des maladies melancoliques et des moyens de les guerir 1597), a także koncepcje Marsilia Ficina wyrażone w De vita triplici (1489). Odwołując się do idei zawartych w Problemie XXX, przypisywanym Arystotelesowi, florencki filozof rozwija ideę związku między melancholijną predyspozycj ąhumoralną a geniuszem twórczym. Ficino proponuje zamianę szkodliwej siły melaina chole w twórczą energię – melancholia generosa. „Kapłani Muz” mogą uciec przed złym wpływem swojego patrona Saturna poprzez aktywność intelektualną i artystyczną.
Autorka analizuje wybrane francuskie powieści arturiańskie z XII i XIII wieku jako przykłady locus medicinalis, czyli miejsce styczności literatury i ówczesnej wiedzy medycznej, gdzie dochodzi do przecięcia fikcji literackiej i rzeczywistości medycznej, dla której melancholia stanowiła jedno z głównych wyzwań. Podobnie jak medycyna, literatura także podejmuje to wyzwanie, starając się opisać objawy melancholii, określić jej przyczyny, a przede wszystkim zaproponować skuteczną, mogącą przynieść ulgę terapię. W analizowanych powieściach pojęcie Melancholii zbliżone jest do acedii, patologicznego stanu duszy i umysłu, przejawiającego się smutkiem, obojętnością, zmęczeniem i wyczerpaniem serca. Stan ten przypisywano działaniu demona acedii, zwanego przez Kasjana i Ewagriusza z Pontu daemon meridianus. W analizowanych w tym artykule powieściach arturiańskich, gdzie ważne są przede wszystkim działania o charakterze psychologicznym i duchowym, leczenie melancholii oparte jest na holistycznej, chrześcijańskiej wizji człowieka, zgodnie z którą wzajemnie oddziałują na siebie stan umysłu, duszy i ciała. Oczyszczające łzy, uzdrowienie pamięci, wsparcie przyjaciół, obecność ukochanej osoby, radość odpędzająca smutek, modlitwa, nawrócenie, spowiedź i pielgrzymka okazują się skuteczniejsze niż teriak, maści, balsamy czy jakiekolwiek inne lekarstwa.
Artykuł proponuje odczytanie średniowiecznych powieści o Tristanie autorstwa Béroula i Thomasa z Anglii w świetle doktryny acedii Ewagriusza z Pontu. Punktem wyjścia jest pojęcie „demona południa”, rozumianego przez Ewagriusza jako demon popychający mnicha do acedii – stanu apatii i duchowego odrętwienia. Dzisiaj terminem tym określa się często „kryzys wieku średniego”, dotykający żonatych mężczyzn i skłaniający ich do poszukiwań erotycznych i seksualnych. Analiza zmierza do udowodnienia, że początków pomieszania tych dwóch pojęć można szukać już w średniowiecznej legendzie Tristana, zwłaszcza w wersji Thomasa. W istocie, często przywoływana melancholia Tristana przypomina acedię zdefiniowaną przez Ewagriusza, z jej podstawowymi cechami – niestabilnością, niestałością, pragnieniem nowości i wiecznym poczuciem niespełnienia.
Narcyz ukazuje się jako figura przepojona melancholią zarówno w Metamorfozach Owidiusza, jak i w poezji XVI i XVII wieku. W średniowieczu można dostrzec związek tej postaci z melancholią w różnych jej przedstawieniach. Ale Narcyz, który wydaje się najbardziej melancholijny, to ten, którego Jean Froissart przedstawia w Joli buisson de jeunesse, głęboko modyfikując mit Owidiusza. Badacze uważają, że reprezentuje on tu archetyp kochanka. Autorka artykułu sugeruje jednak, że Froissart wykracza poza sferę miłości i temat miłości dworskiej – nie chodzi już o niedostępność obiektu miłości czy też o jego utratę, ale o jakąkolwiek stratę nieodłącznie związaną z upływem czasu. W tym skojarzeniu narcyzmu z żałobą objawia się nostalgia, która wydaje się charakterystyczna dla twórczości Froissarta, ponieważ jest obecna w różnych formach zarówno w jego Kronikach, jak i w jego dziełach lirycznych.
Od czasów Hipokratesa aż do XVIII wieku lekarze uważali melancholię za przewlekłą chorobę spowodowaną nadmiarem czarnej żółci (atra bilis), mitycznego „humoru”, którego istnienie obaliła medycyna naukowa. Artykuł opisuje etiologię, nozografię i terapię tej choroby przedstawione w traktacie André Du Laurensa Second discours auquel est traicté des maladies melancoliques et des moyens de les guerir 1597), a także koncepcje Marsilia Ficina wyrażone w De vita triplici (1489). Odwołując się do idei zawartych w Problemie XXX, przypisywanym Arystotelesowi, florencki filozof rozwija ideę związku między melancholijną predyspozycj ąhumoralną a geniuszem twórczym. Ficino proponuje zamianę szkodliwej siły melaina chole w twórczą energię – melancholia generosa. „Kapłani Muz” mogą uciec przed złym wpływem swojego patrona Saturna poprzez aktywność intelektualną i artystyczną.
Autorka analizuje wybrane francuskie powieści arturiańskie z XII i XIII wieku jako przykłady locus medicinalis, czyli miejsce styczności literatury i ówczesnej wiedzy medycznej, gdzie dochodzi do przecięcia fikcji literackiej i rzeczywistości medycznej, dla której melancholia stanowiła jedno z głównych wyzwań. Podobnie jak medycyna, literatura także podejmuje to wyzwanie, starając się opisać objawy melancholii, określić jej przyczyny, a przede wszystkim zaproponować skuteczną, mogącą przynieść ulgę terapię. W analizowanych powieściach pojęcie Melancholii zbliżone jest do acedii, patologicznego stanu duszy i umysłu, przejawiającego się smutkiem, obojętnością, zmęczeniem i wyczerpaniem serca. Stan ten przypisywano działaniu demona acedii, zwanego przez Kasjana i Ewagriusza z Pontu daemon meridianus. W analizowanych w tym artykule powieściach arturiańskich, gdzie ważne są przede wszystkim działania o charakterze psychologicznym i duchowym, leczenie melancholii oparte jest na holistycznej, chrześcijańskiej wizji człowieka, zgodnie z którą wzajemnie oddziałują na siebie stan umysłu, duszy i ciała. Oczyszczające łzy, uzdrowienie pamięci, wsparcie przyjaciół, obecność ukochanej osoby, radość odpędzająca smutek, modlitwa, nawrócenie, spowiedź i pielgrzymka okazują się skuteczniejsze niż teriak, maści, balsamy czy jakiekolwiek inne lekarstwa.
Artykuł proponuje odczytanie średniowiecznych powieści o Tristanie autorstwa Béroula i Thomasa z Anglii w świetle doktryny acedii Ewagriusza z Pontu. Punktem wyjścia jest pojęcie „demona południa”, rozumianego przez Ewagriusza jako demon popychający mnicha do acedii – stanu apatii i duchowego odrętwienia. Dzisiaj terminem tym określa się często „kryzys wieku średniego”, dotykający żonatych mężczyzn i skłaniający ich do poszukiwań erotycznych i seksualnych. Analiza zmierza do udowodnienia, że początków pomieszania tych dwóch pojęć można szukać już w średniowiecznej legendzie Tristana, zwłaszcza w wersji Thomasa. W istocie, często przywoływana melancholia Tristana przypomina acedię zdefiniowaną przez Ewagriusza, z jej podstawowymi cechami – niestabilnością, niestałością, pragnieniem nowości i wiecznym poczuciem niespełnienia.
Narcyz ukazuje się jako figura przepojona melancholią zarówno w Metamorfozach Owidiusza, jak i w poezji XVI i XVII wieku. W średniowieczu można dostrzec związek tej postaci z melancholią w różnych jej przedstawieniach. Ale Narcyz, który wydaje się najbardziej melancholijny, to ten, którego Jean Froissart przedstawia w Joli buisson de jeunesse, głęboko modyfikując mit Owidiusza. Badacze uważają, że reprezentuje on tu archetyp kochanka. Autorka artykułu sugeruje jednak, że Froissart wykracza poza sferę miłości i temat miłości dworskiej – nie chodzi już o niedostępność obiektu miłości czy też o jego utratę, ale o jakąkolwiek stratę nieodłącznie związaną z upływem czasu. W tym skojarzeniu narcyzmu z żałobą objawia się nostalgia, która wydaje się charakterystyczna dla twórczości Froissarta, ponieważ jest obecna w różnych formach zarówno w jego Kronikach, jak i w jego dziełach lirycznych.
Funkcja tańca w sztukach Szekspira, podobnie jak w całej kulturze renesansu, ma swoje korzenie w starożytności, w której taniec symbolizował zgodę i harmonię odzwierciedlającą kosmiczne ruchy ciał niebieskich. W tym kontekście znaczenie tańca w scenie balowej na początku Romea i Julii jawi się jako fascynujący materiał do przestudiowania pod kątem teatralnego potencjału tekstu tego dramatu. W analizowanej scenie muzyka i taniec pełnią funkcję symboliczną, której celem jest podkreślenie dramatycznej ironii realizowanej przez połączenie języka retoryki i choreografii z bogatym, sformalizowanym językiem poetyckim i sytuacją balową jako kluczowymi elementami fabuły. Takie połączenie otwiera wiele możliwych interpretacji teatralnych, a każda decyzja ma duży wpływ na znaczenie tego epizodu dramatu. W artykule scena balu została przeanalizowana z perspektywy literackiej, dramatycznej i historycznej. Realizację jej teatralnego potencjału ilustrują wybrane interpretacje sceniczne, które świadczą o kluczowej roli tej sceny w proponowaniu możliwych interpretacji całej tragedii.
Byron twierdził, że Manfred nie był przeznaczony na scenę, ale jego poemat dramatyczny był sporadycznie wystawiany w dziewiętnastowiecznym teatrze. W 1848 roku Robert Schumann zaadaptował poemat do wykonania scenicznego, skomponował uwerturę i muzykę incydentalną. Manfreda w wersji Schumanna wystawiono w warszawskim Teatrze Wielkim z Józefem Kotarbińskim, znanym aktorem, kierownikiem teatru i krytykiem, w roli głównej. Po realizacji rozgorzała gorąca debata w prasie. Główny spór dotyczył tego, czy „dramat metafizyczny” Byrona nadaje się na scenę i czy jest istotny dla polskiej publiczności końca XIX wieku. Celem niniejszego artykułu jest zbadanie głównych kwestii podejmowanych w tej debacie poprzez analizę recenzji tej realizacji w prasie warszawskiej. Ponieważ recenzje są z natury subiektywne, ich badanie ujawnia znacznie więcej preferencji literackich i teatral Manfred, Byron, Robert Schumann, Józef Kotarbiński, Teatr Wielki, krytyka teatralna, recepcja Byrona w Polscnych ich autorów niż informacji o samym spektaklu i daje wgląd we wczesne etapy rozwoju tzw. Młodej Polski, z naciskiem na indywidualizm i podmiotowość, zainteresowanie metafizyką i dominację liryzmu. Warszawskiego Manfreda z 1892 roku można więc uznać za próbę wprowadzenia do teatru wielkiej poezji romantycznej, torującej drogę teatralnym inscenizacjom polskiego dramatu romantycznego, który Kotarbiński miał wystawić jako dyrektor Teatru Miejskiego w Krakowie. Artykuł wpisuje się także w historię recepcji Byrona w Polsce.
Artykuł analizuje powstania serbskie przeciw Turkom jako proces przejścia ku nowoczesności. Szczególną uwagę poświęcono ideologicznym i kulturowym zmianom w Serbii w XIX wieku. Autor wyjaśnia, jak obalenie władzy tureckiej umożliwiło zapoczątkowanie procesu tworzenia nowoczesnego serbskiego państwa, narodu i kultury. W tekście poddano analizie wybrane teksty serbskich autorów i działaczy: Dositeja Obradovicia, Vuka Stefanovicia Karadžicia i Svetozara Markovicia, którzy swoją działalnością w sferze przede wszystkim kulturalnej i ideowej znacznie przyczynili się do udanej z perspektywy czasu serbskiej transformacji. Konkluzją artykułu jest stwierdzenie, że „rewolucja serbska” stworzyła model politycznego i społecznego postępu na Bałkanach.
Dyskurs postkolonialny we współczesnej literaturze rosyjskiej jest uwarunkowany specyfiką rosyjskiej kolonizacji, którą najciekawiej scharakteryzował Alexander Etkind w swojej koncepcji kolonizacji „wewnętrznej” i „zewnętrznej”. Koncepcja ta stanowi podstawę przedstawionych w artykule analiz powieści Spiaszczije ot pieczali [Śpiący ze smutku] Very Galaktionovej. Akcja powieści rozgrywa się w małej wiosce w północnym Kazachstanie, zamieszkanej głównie przez Rosjan. Percepcja powieści oparta na koncepcji kolonizacji „wewnętrznej” i „zewnętrznej” pozwala wyjaśnić związek postkolonialnej traumy z kryzysem moralnym i religijnym, który dotyka nie tylko mniejszość rosyjską w byłych republikach sowieckich, ale również Rosjan w samej Rosji.
Dorobek literacki Pauli von Preradović stanowią głównie wiersze, w tym teksty do hymnu narodowego Austrii Land der Berge, Land am Strome (1946/1947), pisarka ma też na koncie kilka nowel, szkice autobiograficzne, drobne utwory sceniczne i teksty publicystyczne, a także jedną powieść. Niniejszy artykuł bada koncepcję świętości w noweli Preradović Die Versuchung des Columba. Święty Kolumban, bohater noweli, był irlandzkim opatem i misjonarzem. Dziś jest pamiętany jako katolicki święty i jeden z Dwunastu Apostołów Irlandii. Niniejsza analiza koncentruje się na charakterze Kolumbana, jego zachowaniu, działaniach, rozwoju oraz etapach psychologicznych, przez jakie przeszedł. Preradović tłumaczy swoją koncepcję świętości na przykładzie życia Kolumbana. Nie definiuje świętości jako nieomylności, ale przede wszystkim jako integralność i poczucie odpowiedzialności za bliźnich. Autorka opisuje ją jako cnotę, dzięki której wszystkie swoje czyny podporządkowuje się Bogu. Zalicza ją do natchnionych cnót moralnych.
Celem niniejszego artykułu jest analiza reprezentacji krajobrazu w powieści Oczy z Rigela (2017) norweskiego pisarza Roya Jacobsena z perspektywy geopoetyki, w tym literackiej geografii sensorycznej, która akcentuje geograficzne warunki percepcji poprzez wykorzystanie ustaleń geografii i antropologii zmysłów. Bohaterka powieści mieszka na małej wyspie u północnych wybrzeży Norwegii i wyrusza w kilkutygodniową podróż, kierując się na południe, od morza w głąb kraju. W powieści Jacobsena zmysłowy krajobraz stałego lądu kształtują głównie doświadczenia słuchowe, dotykowe, węchowe, smakowe i wizualne, a rodzinna wyspa bohaterki pozostaje dla nich punktem odniesienia.
Funkcja tańca w sztukach Szekspira, podobnie jak w całej kulturze renesansu, ma swoje korzenie w starożytności, w której taniec symbolizował zgodę i harmonię odzwierciedlającą kosmiczne ruchy ciał niebieskich. W tym kontekście znaczenie tańca w scenie balowej na początku Romea i Julii jawi się jako fascynujący materiał do przestudiowania pod kątem teatralnego potencjału tekstu tego dramatu. W analizowanej scenie muzyka i taniec pełnią funkcję symboliczną, której celem jest podkreślenie dramatycznej ironii realizowanej przez połączenie języka retoryki i choreografii z bogatym, sformalizowanym językiem poetyckim i sytuacją balową jako kluczowymi elementami fabuły. Takie połączenie otwiera wiele możliwych interpretacji teatralnych, a każda decyzja ma duży wpływ na znaczenie tego epizodu dramatu. W artykule scena balu została przeanalizowana z perspektywy literackiej, dramatycznej i historycznej. Realizację jej teatralnego potencjału ilustrują wybrane interpretacje sceniczne, które świadczą o kluczowej roli tej sceny w proponowaniu możliwych interpretacji całej tragedii.
Byron twierdził, że Manfred nie był przeznaczony na scenę, ale jego poemat dramatyczny był sporadycznie wystawiany w dziewiętnastowiecznym teatrze. W 1848 roku Robert Schumann zaadaptował poemat do wykonania scenicznego, skomponował uwerturę i muzykę incydentalną. Manfreda w wersji Schumanna wystawiono w warszawskim Teatrze Wielkim z Józefem Kotarbińskim, znanym aktorem, kierownikiem teatru i krytykiem, w roli głównej. Po realizacji rozgorzała gorąca debata w prasie. Główny spór dotyczył tego, czy „dramat metafizyczny” Byrona nadaje się na scenę i czy jest istotny dla polskiej publiczności końca XIX wieku. Celem niniejszego artykułu jest zbadanie głównych kwestii podejmowanych w tej debacie poprzez analizę recenzji tej realizacji w prasie warszawskiej. Ponieważ recenzje są z natury subiektywne, ich badanie ujawnia znacznie więcej preferencji literackich i teatral Manfred, Byron, Robert Schumann, Józef Kotarbiński, Teatr Wielki, krytyka teatralna, recepcja Byrona w Polscnych ich autorów niż informacji o samym spektaklu i daje wgląd we wczesne etapy rozwoju tzw. Młodej Polski, z naciskiem na indywidualizm i podmiotowość, zainteresowanie metafizyką i dominację liryzmu. Warszawskiego Manfreda z 1892 roku można więc uznać za próbę wprowadzenia do teatru wielkiej poezji romantycznej, torującej drogę teatralnym inscenizacjom polskiego dramatu romantycznego, który Kotarbiński miał wystawić jako dyrektor Teatru Miejskiego w Krakowie. Artykuł wpisuje się także w historię recepcji Byrona w Polsce.
Artykuł analizuje powstania serbskie przeciw Turkom jako proces przejścia ku nowoczesności. Szczególną uwagę poświęcono ideologicznym i kulturowym zmianom w Serbii w XIX wieku. Autor wyjaśnia, jak obalenie władzy tureckiej umożliwiło zapoczątkowanie procesu tworzenia nowoczesnego serbskiego państwa, narodu i kultury. W tekście poddano analizie wybrane teksty serbskich autorów i działaczy: Dositeja Obradovicia, Vuka Stefanovicia Karadžicia i Svetozara Markovicia, którzy swoją działalnością w sferze przede wszystkim kulturalnej i ideowej znacznie przyczynili się do udanej z perspektywy czasu serbskiej transformacji. Konkluzją artykułu jest stwierdzenie, że „rewolucja serbska” stworzyła model politycznego i społecznego postępu na Bałkanach.
Dyskurs postkolonialny we współczesnej literaturze rosyjskiej jest uwarunkowany specyfiką rosyjskiej kolonizacji, którą najciekawiej scharakteryzował Alexander Etkind w swojej koncepcji kolonizacji „wewnętrznej” i „zewnętrznej”. Koncepcja ta stanowi podstawę przedstawionych w artykule analiz powieści Spiaszczije ot pieczali [Śpiący ze smutku] Very Galaktionovej. Akcja powieści rozgrywa się w małej wiosce w północnym Kazachstanie, zamieszkanej głównie przez Rosjan. Percepcja powieści oparta na koncepcji kolonizacji „wewnętrznej” i „zewnętrznej” pozwala wyjaśnić związek postkolonialnej traumy z kryzysem moralnym i religijnym, który dotyka nie tylko mniejszość rosyjską w byłych republikach sowieckich, ale również Rosjan w samej Rosji.
Dorobek literacki Pauli von Preradović stanowią głównie wiersze, w tym teksty do hymnu narodowego Austrii Land der Berge, Land am Strome (1946/1947), pisarka ma też na koncie kilka nowel, szkice autobiograficzne, drobne utwory sceniczne i teksty publicystyczne, a także jedną powieść. Niniejszy artykuł bada koncepcję świętości w noweli Preradović Die Versuchung des Columba. Święty Kolumban, bohater noweli, był irlandzkim opatem i misjonarzem. Dziś jest pamiętany jako katolicki święty i jeden z Dwunastu Apostołów Irlandii. Niniejsza analiza koncentruje się na charakterze Kolumbana, jego zachowaniu, działaniach, rozwoju oraz etapach psychologicznych, przez jakie przeszedł. Preradović tłumaczy swoją koncepcję świętości na przykładzie życia Kolumbana. Nie definiuje świętości jako nieomylności, ale przede wszystkim jako integralność i poczucie odpowiedzialności za bliźnich. Autorka opisuje ją jako cnotę, dzięki której wszystkie swoje czyny podporządkowuje się Bogu. Zalicza ją do natchnionych cnót moralnych.
Celem niniejszego artykułu jest analiza reprezentacji krajobrazu w powieści Oczy z Rigela (2017) norweskiego pisarza Roya Jacobsena z perspektywy geopoetyki, w tym literackiej geografii sensorycznej, która akcentuje geograficzne warunki percepcji poprzez wykorzystanie ustaleń geografii i antropologii zmysłów. Bohaterka powieści mieszka na małej wyspie u północnych wybrzeży Norwegii i wyrusza w kilkutygodniową podróż, kierując się na południe, od morza w głąb kraju. W powieści Jacobsena zmysłowy krajobraz stałego lądu kształtują głównie doświadczenia słuchowe, dotykowe, węchowe, smakowe i wizualne, a rodzinna wyspa bohaterki pozostaje dla nich punktem odniesienia.
Artykuł podejmuje kwestię śladów tradycyjnych wzorców kulturowych współistnienia żywych i umarłych we współczesnej prozie irańskiej. Analizując struktury heterotopii w dwóch powieściach napisanych przez kobiety, tj. Tubā va ma’nā-ye šab (Tuba i znaczenie nocy) autorstwa Šahrnuš Pārsipur i Kouli-ye kenār-e ātaš (Cyganka przy ogniu) pióra Moniru Ravānipur, wykazano wagę literackiego potencjału reprezentacji przestrzeni oraz metafor w tożsamościowym dyskursie kobiet i przepracowywaniu traumatycznych doświadczeń oraz innych problemów społeczeństwa w okresie przejścia od tradycyjnej struktury do nowoczesnego indywidualizmu.
Artykuł zawiera przekład z języka perskiego utworu Taʾdib al-redżāl, czyli Wychowania mężczyzn − satyrycznego traktatu, napisanego prawdopodobnie w 1886/1887 roku przez anonimową irańską arystokratkę związaną z dynastią Kadżarów − wraz z komentarzem tłumacza, interpretującym tekst jako dowód przemian społeczno-kulturowych w okresie późnokadżarskim, a także zwiastun dyskursu nowoczesności i ruchu wyzwolenia kobiet w Iranie.
Wpisując się w aktualny ruch prawniczy i literacki, artykuł skupia się na literackim przedstawieniu zmian w postępowaniu rozwodowym w dziewiętnastowiecznej Francji na podstawie powieści Guy de Maupassanta Bel-Ami. Napisana w 1885 roku książka w bardzo realis-tyczny sposób przedstawia proces rozwodowy oparty na winie, tak jak wyglądał on w momencie jej powstania. We wstępie pokrótce omawiam ewolucję francuskiego postępowaniarozwodowego w XVIII i XIX wieku i jego końcowy rezultat: legalizację rozwodu wprowadzoną w 1884 roku. Artykuł podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, ta rewolucyjna zmiana prawa rozwodowego wpłynęła na treść powieści i sposób, w jaki Guy de Maupassant przedstawił zakończenie małżeństwa, a także próbę zweryfikowania, czy ten obraz odzwierciedla ówczesną rzeczywistość prawną.
Artykuł dotyczy eksperymentu prozatorskiego Die Auswandernden austriackiego pisarza Petera Waterhouse’a i ilustratorki Nanne Meyer z 2016 roku. Książka zaliczana jest do kategorii tekstów literackich odzwierciedlających doświadczenia uchodźców i osób ubiegających się o status uchodźcy, które pojawiają się na niemieckim rynku wydawniczym od 2012 roku. Artykuł ma na celu opisanie strategii literackich stosowanych przez Waterhouse’a do przedstawienia sytuacji uchodźców. Bada ukryte wypowiedzi programowe autora, konstrukcję bohaterki jako postaci uchodźczyni i ubiegającej się o azyl oraz refleksje Waterhouse’a nad językiem, zwłaszcza językiem austriackiego sądownictwa.
The article focuses on the prose experiment Die Auswandernden by the Austrian writer Peter Waterhouse and the illustrator Nanne Meyer in 2016. The book falls in the category of literary texts reflecting refugee and asylum-seeker experiences1 that have appeared on the German book market since 2012. The paper aims to describe the literary strategies Waterhouse uses to represent the refugee condition. It explores the author’s implicit programmatic statements, the construction of the female protagonist as a refugee and asylum seeking figure and Waterhouse’s reflections on language, especially the language of Austrian judiciary system.
Literatura nie musi ograniczać się wyłącznie do tekstu, ale może towarzyszyć jej ruchomy obraz, animacja, dźwięk, muzyka, a także wieloliniowa narracja, która stała się łatwiejsza do zintegrowania dzięki wykorzystaniu hipertekstu i technologii rozszerzonej rzeczywistości (AR). Jednym z autorów, który chętnie korzysta z takich innowacji, jest Stu Campbell, szerzej znany pod pseudonimem Sutu. Oprócz bycia pisarzem Campbell jest także projektantem interaktywnych aplikacji i ilustratorem, który łączy sztukę i technologię, tworząc unikalne, eksperymentalne utwory. Campbell inspiruje się wieloma gatunkami i formatami o poruszającej tematyce, takiej jak pamięć i jej utrata, nieuchronny upływ czasu, a także znaczenie tożsamości i rzeczywistości w naszym, coraz bardziej cyfrowym i narzucającym szybkie tempo, środowisku. Dlatego w niniejszym artykule omówiono wybrane prace Stu Campbella w kontekście ich eksperymentalnego i technologicznego charakteru, odwołując się do refleksji Paoli Trimarco na temat „afordancji”, terminu wywodzącego się z dorobku psychologa Jamesa L. Gibsona, a oznaczającego możliwości i ograniczenia w określonych środowiskach. Artykuł omawia Modern Polaxis, wielowierszowy komiks w formie prywatnego dziennika, którego narracja opiera się na technologii AR, Nawlz, cyberpunkowy komiks internetowy stworzony na płaskim, interaktywnym, cyfrowym „płótnie”, oraz These Memories Won’t Last, na wpół autobiograficzny komiks internetowy, zawierający muzykę, dźwięk i animację.
Funkcja tańca w sztukach Szekspira, jak w całej kulturze renesansu, ma swoje korzenie w starożytności, w której taniec symbolizował zgodę i harmonię odzwierciedlającą kosmiczne ruchy ciał niebieskich. W tym kontekście znaczenie tańca w scenie balowej na początku Romea i Julii jawi się jako fascynujący materiał do przestudiowania pod kątem teatralnego potencjału tekstu tego dramatu. W analizowanej scenie muzyka i taniec pełnią funkcję symboliczną, której celem jest podkreślenie dramatycznej ironii, realizowanej przez połączenie języka retoryki i choreografii z bogatym, sformalizowanym językiem poetyckim i sytuacją balową jako kluczowymi elementami fabuły. Takie połączenie otwiera szereg możliwych interpretacji teatralnych, a każda decyzja ma duży wpływ na znaczenie tego epizodu dramatu. W artykule scena balu została przeanalizowana z perspektywy literackiej, dramatycznej i historycznej. Realizację jej teatralnego potencjału ilustrują wybrane interpretacje sceniczne, które świadczą o kluczowej roli tej sceny w proponowaniu możliwych interpretacji całej tragedii.
Artykuł podejmuje kwestię śladów tradycyjnych wzorców kulturowych współistnienia żywych i umarłych we współczesnej prozie irańskiej. Analizując struktury heterotopii w dwóch powieściach napisanych przez kobiety, tj. Tubā va ma’nā-ye šab (Tuba i znaczenie nocy) autorstwa Šahrnuš Pārsipur i Kouli-ye kenār-e ātaš (Cyganka przy ogniu) pióra Moniru Ravānipur, wykazano wagę literackiego potencjału reprezentacji przestrzeni oraz metafor w tożsamościowym dyskursie kobiet i przepracowywaniu traumatycznych doświadczeń oraz innych problemów społeczeństwa w okresie przejścia od tradycyjnej struktury do nowoczesnego indywidualizmu.
Artykuł zawiera przekład z języka perskiego utworu Taʾdib al-redżāl, czyli Wychowania mężczyzn − satyrycznego traktatu, napisanego prawdopodobnie w 1886/1887 roku przez anonimową irańską arystokratkę związaną z dynastią Kadżarów − wraz z komentarzem tłumacza, interpretującym tekst jako dowód przemian społeczno-kulturowych w okresie późnokadżarskim, a także zwiastun dyskursu nowoczesności i ruchu wyzwolenia kobiet w Iranie.
Wpisując się w aktualny ruch prawniczy i literacki, artykuł skupia się na literackim przedstawieniu zmian w postępowaniu rozwodowym w dziewiętnastowiecznej Francji na podstawie powieści Guy de Maupassanta Bel-Ami. Napisana w 1885 roku książka w bardzo realis-tyczny sposób przedstawia proces rozwodowy oparty na winie, tak jak wyglądał on w momencie jej powstania. We wstępie pokrótce omawiam ewolucję francuskiego postępowaniarozwodowego w XVIII i XIX wieku i jego końcowy rezultat: legalizację rozwodu wprowadzoną w 1884 roku. Artykuł podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, ta rewolucyjna zmiana prawa rozwodowego wpłynęła na treść powieści i sposób, w jaki Guy de Maupassant przedstawił zakończenie małżeństwa, a także próbę zweryfikowania, czy ten obraz odzwierciedla ówczesną rzeczywistość prawną.
Artykuł dotyczy eksperymentu prozatorskiego Die Auswandernden austriackiego pisarza Petera Waterhouse’a i ilustratorki Nanne Meyer z 2016 roku. Książka zaliczana jest do kategorii tekstów literackich odzwierciedlających doświadczenia uchodźców i osób ubiegających się o status uchodźcy, które pojawiają się na niemieckim rynku wydawniczym od 2012 roku. Artykuł ma na celu opisanie strategii literackich stosowanych przez Waterhouse’a do przedstawienia sytuacji uchodźców. Bada ukryte wypowiedzi programowe autora, konstrukcję bohaterki jako postaci uchodźczyni i ubiegającej się o azyl oraz refleksje Waterhouse’a nad językiem, zwłaszcza językiem austriackiego sądownictwa.
The article focuses on the prose experiment Die Auswandernden by the Austrian writer Peter Waterhouse and the illustrator Nanne Meyer in 2016. The book falls in the category of literary texts reflecting refugee and asylum-seeker experiences1 that have appeared on the German book market since 2012. The paper aims to describe the literary strategies Waterhouse uses to represent the refugee condition. It explores the author’s implicit programmatic statements, the construction of the female protagonist as a refugee and asylum seeking figure and Waterhouse’s reflections on language, especially the language of Austrian judiciary system.
Literatura nie musi ograniczać się wyłącznie do tekstu, ale może towarzyszyć jej ruchomy obraz, animacja, dźwięk, muzyka, a także wieloliniowa narracja, która stała się łatwiejsza do zintegrowania dzięki wykorzystaniu hipertekstu i technologii rozszerzonej rzeczywistości (AR). Jednym z autorów, który chętnie korzysta z takich innowacji, jest Stu Campbell, szerzej znany pod pseudonimem Sutu. Oprócz bycia pisarzem Campbell jest także projektantem interaktywnych aplikacji i ilustratorem, który łączy sztukę i technologię, tworząc unikalne, eksperymentalne utwory. Campbell inspiruje się wieloma gatunkami i formatami o poruszającej tematyce, takiej jak pamięć i jej utrata, nieuchronny upływ czasu, a także znaczenie tożsamości i rzeczywistości w naszym, coraz bardziej cyfrowym i narzucającym szybkie tempo, środowisku. Dlatego w niniejszym artykule omówiono wybrane prace Stu Campbella w kontekście ich eksperymentalnego i technologicznego charakteru, odwołując się do refleksji Paoli Trimarco na temat „afordancji”, terminu wywodzącego się z dorobku psychologa Jamesa L. Gibsona, a oznaczającego możliwości i ograniczenia w określonych środowiskach. Artykuł omawia Modern Polaxis, wielowierszowy komiks w formie prywatnego dziennika, którego narracja opiera się na technologii AR, Nawlz, cyberpunkowy komiks internetowy stworzony na płaskim, interaktywnym, cyfrowym „płótnie”, oraz These Memories Won’t Last, na wpół autobiograficzny komiks internetowy, zawierający muzykę, dźwięk i animację.
Funkcja tańca w sztukach Szekspira, jak w całej kulturze renesansu, ma swoje korzenie w starożytności, w której taniec symbolizował zgodę i harmonię odzwierciedlającą kosmiczne ruchy ciał niebieskich. W tym kontekście znaczenie tańca w scenie balowej na początku Romea i Julii jawi się jako fascynujący materiał do przestudiowania pod kątem teatralnego potencjału tekstu tego dramatu. W analizowanej scenie muzyka i taniec pełnią funkcję symboliczną, której celem jest podkreślenie dramatycznej ironii, realizowanej przez połączenie języka retoryki i choreografii z bogatym, sformalizowanym językiem poetyckim i sytuacją balową jako kluczowymi elementami fabuły. Takie połączenie otwiera szereg możliwych interpretacji teatralnych, a każda decyzja ma duży wpływ na znaczenie tego epizodu dramatu. W artykule scena balu została przeanalizowana z perspektywy literackiej, dramatycznej i historycznej. Realizację jej teatralnego potencjału ilustrują wybrane interpretacje sceniczne, które świadczą o kluczowej roli tej sceny w proponowaniu możliwych interpretacji całej tragedii.
Celem artykułu jest zbadanie, w jaki sposób mit Dunkierki został przedstawiony w jednej ze współczesnych brytyjskich powieści historycznych – Their Finest Hour and a Half (2009) Lissy Evans. Odwołując się do konkretnych przykładów z powieści, zadajemy sobie pytanie, czy mit jest nadal kultywowany, czy też kontestowany. Artykuł stawia pytanie, czy powieść wywołuje nostalgię za jednością narodową, niesie optymistyczne przesłanie o równiejszych szansach kobiet w trakcie wojny aniżeli przed nią, czy też w sposób tragikomiczny dokonuje ponownej oceny historii. Pod uwagę brane są trzy aspekty, o których traktuje Their Finest Hour and a Half, a mianowicie, po pierwsze, rola kobiet w tworzeniu mitów; po drugie, stosunek żołnierzy do podnoszących na duchu mitów związanych z ewakuacją Dunkierki; po trzecie, wpływ filmów propagandowych na ludzi żyjących w latach 40. XX wieku i zmagających się z trudną rzeczywistością wojny.
Niniejszy artykuł omawia Diary of a Bad Year J.M. Coetzeego w celu wykazania, że chociaż poglądy głównego bohatera na kwestie społeczne, etyczne, polityczne i naukowe można określić jako dość pesymistyczne, powieść przedstawia jednak twórczość artystyczną jako źródło ukojenia, nadziei i motywację do doskonalenia w życiu człowieka. Zasadność posępnego spojrzenia głównego bohatera na życie ludzkie jest zakwestionowana przez trójdzielną kompozycję narracji, w której jego opinie są podważane w zestawieniu z alternatywnymi poglądami pozostałych postaci. Tekst w szczególności dowodzi, że ukazana w powieści historia bohaterów umacnia obraz pozytywnej roli literatury w ludzkim istnieniu.
Poprzez analizę przedstawienia androginii w powieściach science fiction autorstwa Marge Piercy w kontekście performatywności płci i konstrukcjonizmu niniejszy artykuł pokazuje, że androginia może być wykorzystywana jako narzędzie dekonstrukcji ról płciowych. Piercy proponuje nową, nie esencjonalistyczną wizję ludzkości poprzez tworzenie androgynicznych lub agenderowych ludzkich i cybernetycznych ciał. Ponadto artykuł ukazuje, w jaki sposób obrazy utopijnych światów, które niosą z sobą futurystyczną nadzieję, wiążą się z postgenderową ideą transcendencji płci, podczas gdy dystopijne światy wydają się silnie powiązane z esencjalizmem płciowym.
Artykuł stanowi próbę omówienia kategorii powściągliwości (fr. réticence) w prozie Jeana-Philippe’a Toussainta w kontekście powrotu do opowieści w literaturze frankofońskiej, zapoczątkowanego w latach 80. XX wieku. Jean-Philippe Toussaint to współczesny belgijski pisarz, fotograf i filmowiec. Napisał m.in. dwanaście powieści i kilka zbiorów krótkich form, jest także autorem filmów i instalacji. Jako przedstawiciel pokolenia pisarzy minimalistycznych Toussaint osadza wykorzystanie powściągliwości w kontekście zjawiska powrotu do genette’owskiej kategorii opowiadania (fr. récit). Od czasu publikacji powieści La Réticence (1991) powściągliwość stała się kluczową kategorią Toussaintowskiego pisarstwa. W jego utworach kształtuje formę, narrację i fabułę, ale także konstrukcję postaci, czasowość i przestrzeń. W ten sposób status omawianej kategorii w twórczości Toussainta umożliwia analizę poszczególnych, a zarazem charakterystycznych dla tego twórcy aspektów textes infinitésimalistes, które podejmują grę z modelem balzakowskiej powieści realistycznej.
Artykuł koncentruje się na problematyce Polski jako specyficznej przestrzeni artystycznej w poezji, wpisującej się w dyskurs gay i queer w Rosji lat 90. i pierwszej dekady XXI wieku. Na materiale pracy twórczej Aleksandra Anaszewicza, Jarosława Mogutina, Aleksandra Ilianena i Ilii Daniszewskiego został ujawniony związek między tradycyjnymi narracjami radzieckiej oficjalnej i nieoficjalnej literatury oraz nowe postrzeganie pojęcia płci w kontekście geopoetyki. Polska, choć częściowo podzielająca poczucie „lęku przed płcią”, uważana jest za popularne miejsce w queerowych praktykach i przedstawieniach poetyckich z powodu jej istotnej niewiarygodnej, „progowej”, „granicznej” natury dla rosyjskojęzycznych odbiorców.
Stolica Republiki Tatarstanu to miasto wielokulturowe. To połączenie „rosyjskiego”, „tatarskiego” i, co nie mniej ważne, „niemieckiego” pierwiastka. Pisarka Guzel Jachina wielokrotnie odnosiła się do tej różnorodności kulturowej w swoich tekstach literackich. Rdzenny mieszkaniec Kazania odkrywa w nich przeszłość i teraźniejszość miasta. Doskonała znajomość języka i kultury niemieckiej pozwala autorce na szczegółowe zbadanie „niemieckiego śladu” w historii stolicy Tatarstanu w celu określenia jego statusu. Artykuł zawiera krótką analizę imagologiczną obrazów „niemieckiego Kazania”, przedstawionych w powieści Zulejkaotwiera oczy i eseju Ogród na granicy, czyli Ogród „Rosyjska Szwajcaria”. Badania imago-logiczne, przeprowadzone na poziomach makro-, mezo- i mikro-, pokazują, że w dziełach literackich Jachiny obrazy „niemieckiego Kazania” są równoważne obrazom „rosyjskiego Kazania” czy „tatarskiego Kazania”. „Elementy niemieckie” są mocno zakorzenione w strukturze miasta i od kilku stuleci stanowią integralną część jego kodu kulturowego. Jednocześnie, w powieści i eseju, nie mają one statusu egzotycznego Obcego, ale znajomego Innego.
Celem artykułu jest zbadanie, w jaki sposób mit Dunkierki został przedstawiony w jednej ze współczesnych brytyjskich powieści historycznych – Their Finest Hour and a Half (2009) Lissy Evans. Odwołując się do konkretnych przykładów z powieści, zadajemy sobie pytanie, czy mit jest nadal kultywowany, czy też kontestowany. Artykuł stawia pytanie, czy powieść wywołuje nostalgię za jednością narodową, niesie optymistyczne przesłanie o równiejszych szansach kobiet w trakcie wojny aniżeli przed nią, czy też w sposób tragikomiczny dokonuje ponownej oceny historii. Pod uwagę brane są trzy aspekty, o których traktuje Their Finest Hour and a Half, a mianowicie, po pierwsze, rola kobiet w tworzeniu mitów; po drugie, stosunek żołnierzy do podnoszących na duchu mitów związanych z ewakuacją Dunkierki; po trzecie, wpływ filmów propagandowych na ludzi żyjących w latach 40. XX wieku i zmagających się z trudną rzeczywistością wojny.
Niniejszy artykuł omawia Diary of a Bad Year J.M. Coetzeego w celu wykazania, że chociaż poglądy głównego bohatera na kwestie społeczne, etyczne, polityczne i naukowe można określić jako dość pesymistyczne, powieść przedstawia jednak twórczość artystyczną jako źródło ukojenia, nadziei i motywację do doskonalenia w życiu człowieka. Zasadność posępnego spojrzenia głównego bohatera na życie ludzkie jest zakwestionowana przez trójdzielną kompozycję narracji, w której jego opinie są podważane w zestawieniu z alternatywnymi poglądami pozostałych postaci. Tekst w szczególności dowodzi, że ukazana w powieści historia bohaterów umacnia obraz pozytywnej roli literatury w ludzkim istnieniu.
Poprzez analizę przedstawienia androginii w powieściach science fiction autorstwa Marge Piercy w kontekście performatywności płci i konstrukcjonizmu niniejszy artykuł pokazuje, że androginia może być wykorzystywana jako narzędzie dekonstrukcji ról płciowych. Piercy proponuje nową, nie esencjonalistyczną wizję ludzkości poprzez tworzenie androgynicznych lub agenderowych ludzkich i cybernetycznych ciał. Ponadto artykuł ukazuje, w jaki sposób obrazy utopijnych światów, które niosą z sobą futurystyczną nadzieję, wiążą się z postgenderową ideą transcendencji płci, podczas gdy dystopijne światy wydają się silnie powiązane z esencjalizmem płciowym.
Artykuł stanowi próbę omówienia kategorii powściągliwości (fr. réticence) w prozie Jeana-Philippe’a Toussainta w kontekście powrotu do opowieści w literaturze frankofońskiej, zapoczątkowanego w latach 80. XX wieku. Jean-Philippe Toussaint to współczesny belgijski pisarz, fotograf i filmowiec. Napisał m.in. dwanaście powieści i kilka zbiorów krótkich form, jest także autorem filmów i instalacji. Jako przedstawiciel pokolenia pisarzy minimalistycznych Toussaint osadza wykorzystanie powściągliwości w kontekście zjawiska powrotu do genette’owskiej kategorii opowiadania (fr. récit). Od czasu publikacji powieści La Réticence (1991) powściągliwość stała się kluczową kategorią Toussaintowskiego pisarstwa. W jego utworach kształtuje formę, narrację i fabułę, ale także konstrukcję postaci, czasowość i przestrzeń. W ten sposób status omawianej kategorii w twórczości Toussainta umożliwia analizę poszczególnych, a zarazem charakterystycznych dla tego twórcy aspektów textes infinitésimalistes, które podejmują grę z modelem balzakowskiej powieści realistycznej.
Artykuł koncentruje się na problematyce Polski jako specyficznej przestrzeni artystycznej w poezji, wpisującej się w dyskurs gay i queer w Rosji lat 90. i pierwszej dekady XXI wieku. Na materiale pracy twórczej Aleksandra Anaszewicza, Jarosława Mogutina, Aleksandra Ilianena i Ilii Daniszewskiego został ujawniony związek między tradycyjnymi narracjami radzieckiej oficjalnej i nieoficjalnej literatury oraz nowe postrzeganie pojęcia płci w kontekście geopoetyki. Polska, choć częściowo podzielająca poczucie „lęku przed płcią”, uważana jest za popularne miejsce w queerowych praktykach i przedstawieniach poetyckich z powodu jej istotnej niewiarygodnej, „progowej”, „granicznej” natury dla rosyjskojęzycznych odbiorców.
Stolica Republiki Tatarstanu to miasto wielokulturowe. To połączenie „rosyjskiego”, „tatarskiego” i, co nie mniej ważne, „niemieckiego” pierwiastka. Pisarka Guzel Jachina wielokrotnie odnosiła się do tej różnorodności kulturowej w swoich tekstach literackich. Rdzenny mieszkaniec Kazania odkrywa w nich przeszłość i teraźniejszość miasta. Doskonała znajomość języka i kultury niemieckiej pozwala autorce na szczegółowe zbadanie „niemieckiego śladu” w historii stolicy Tatarstanu w celu określenia jego statusu. Artykuł zawiera krótką analizę imagologiczną obrazów „niemieckiego Kazania”, przedstawionych w powieści Zulejkaotwiera oczy i eseju Ogród na granicy, czyli Ogród „Rosyjska Szwajcaria”. Badania imago-logiczne, przeprowadzone na poziomach makro-, mezo- i mikro-, pokazują, że w dziełach literackich Jachiny obrazy „niemieckiego Kazania” są równoważne obrazom „rosyjskiego Kazania” czy „tatarskiego Kazania”. „Elementy niemieckie” są mocno zakorzenione w strukturze miasta i od kilku stuleci stanowią integralną część jego kodu kulturowego. Jednocześnie, w powieści i eseju, nie mają one statusu egzotycznego Obcego, ale znajomego Innego.
Artykuł omawia epizod z biografii Jadwigi Toeplitz-Mrozowskiej, aktorki, podróżniczki, pisarki, a także żony jednego z najbardziej wpływowych włoskich bankierów lat 20. XX wieku, oraz Gabriele D’Annunzia, poety, patrioty i autora licznych skandali. Spotkali się najprawdopodobniej tylko raz, pod koniec 1927 roku, jednak ich znajomość przetrwała jeszcze trzy lata, podtrzymywana korespondencyjnie. Celem artykułu jest prześledzenie tej relacji i czynników, które wpłynęły na jej charakter. Analiza oparta jest na dokumentach zachowanych w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie i w archiwum poety w Vittoriale degli Italiani w Gardone Riviera.
Celem niniejszego artykułu jest rzucenie nowego światła na rolę postaci męskich w średniowiecznej literaturze arabskiej. Koncentruje się on na przedstawieniu modelu władcy, który pojawia się w andaluzyjskiej literaturze adabowej – w Al-cIqd al-farīd, dziele Ibn cAbd Rabbiha. . Opis uprawnień, przywilejów, zadań i obowiązków władcy znajduje się w pierwszym rozdziale pracy, która jest typowym przykładem literatury parenetycznej i w której zarysowano specyficzne wzorce zachowań związane z zajmowanym stanowiskiem. Przedstawiając wzorowego władcę, Ibn c Abd Rabbih skorzystał z tych samych źródeł, które były znane na Wschodzie, i wybrał te, które jego zdaniem składały się na wizerunek doskonałego władcy. Opisane w jego dziele fundamentalne cechy władcy wskazują na to, że w średniowieczu istniały pewne uniwersalne atrybuty dynasty.
Artykuł ma na celu przedstawienie przeglądu kierunków interpretacji motywu wampira w kulturze popularnej od XIX do XXI wieku. Skupia się na najważniejszych, najbardziej reprezentatywnych tekstach, które wywarły największy wpływ na ewolucję postaci wampira od romantyzmu do czasów współczesnych, takich jak: Dracula, Miasteczko Salem, Wywiad z wampirem, Zmierzch. Zamierzeniem było ukazanie różnych sposobów odczytywania i analizowania wampiryzmu w zależności od przyjętej metodologii. Niewątpliwie – tytułowe kierunki interpretacji utworów wampirycznych były warunkowane możliwościami egzegetycznymi, jakie niesie metodologiczny rozwój literaturoznawstwa i kulturoznawstwa.
Powieść Martina Mosebacha Mogador konfrontuje dwie kultury. Bohater – młody, odnoszący sukcesy pracownik banku z Niemiec – musi spędzić kilka tygodni w Maroku wśród jego mieszkańców. Musi zmierzyć się z obcymi zwyczajami i innym rytmem życia ludzi, którzy wydają się mieć znacznie więcej czasu i nie muszą poddawać się jego presji. W artykule skupiono się na przedstawieniach percepcji czasu (np. w czasie wolnym, w trakcie posiłków czy oczekiwania), która wydaje się jedną z najważniejszych różnic pomiędzy kulturą europejską a marokańską. Artykuł ma na celu opisanie ludzkiej tęsknoty za godnym przeżywaniem czasu, za tzw. slow life, która wydaje się pragnieniem ukrytym pod niepokojem i szybkością współczesnego świata.
Artykuł omawia epizod z biografii Jadwigi Toeplitz-Mrozowskiej, aktorki, podróżniczki, pisarki, a także żony jednego z najbardziej wpływowych włoskich bankierów lat 20. XX wieku, oraz Gabriele D’Annunzia, poety, patrioty i autora licznych skandali. Spotkali się najprawdopodobniej tylko raz, pod koniec 1927 roku, jednak ich znajomość przetrwała jeszcze trzy lata, podtrzymywana korespondencyjnie. Celem artykułu jest prześledzenie tej relacji i czynników, które wpłynęły na jej charakter. Analiza oparta jest na dokumentach zachowanych w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie i w archiwum poety w Vittoriale degli Italiani w Gardone Riviera.
Celem niniejszego artykułu jest rzucenie nowego światła na rolę postaci męskich w średniowiecznej literaturze arabskiej. Koncentruje się on na przedstawieniu modelu władcy, który pojawia się w andaluzyjskiej literaturze adabowej – w Al-cIqd al-farīd, dziele Ibn cAbd Rabbiha. . Opis uprawnień, przywilejów, zadań i obowiązków władcy znajduje się w pierwszym rozdziale pracy, która jest typowym przykładem literatury parenetycznej i w której zarysowano specyficzne wzorce zachowań związane z zajmowanym stanowiskiem. Przedstawiając wzorowego władcę, Ibn c Abd Rabbih skorzystał z tych samych źródeł, które były znane na Wschodzie, i wybrał te, które jego zdaniem składały się na wizerunek doskonałego władcy. Opisane w jego dziele fundamentalne cechy władcy wskazują na to, że w średniowieczu istniały pewne uniwersalne atrybuty dynasty.
Artykuł ma na celu przedstawienie przeglądu kierunków interpretacji motywu wampira w kulturze popularnej od XIX do XXI wieku. Skupia się na najważniejszych, najbardziej reprezentatywnych tekstach, które wywarły największy wpływ na ewolucję postaci wampira od romantyzmu do czasów współczesnych, takich jak: Dracula, Miasteczko Salem, Wywiad z wampirem, Zmierzch. Zamierzeniem było ukazanie różnych sposobów odczytywania i analizowania wampiryzmu w zależności od przyjętej metodologii. Niewątpliwie – tytułowe kierunki interpretacji utworów wampirycznych były warunkowane możliwościami egzegetycznymi, jakie niesie metodologiczny rozwój literaturoznawstwa i kulturoznawstwa.
Powieść Martina Mosebacha Mogador konfrontuje dwie kultury. Bohater – młody, odnoszący sukcesy pracownik banku z Niemiec – musi spędzić kilka tygodni w Maroku wśród jego mieszkańców. Musi zmierzyć się z obcymi zwyczajami i innym rytmem życia ludzi, którzy wydają się mieć znacznie więcej czasu i nie muszą poddawać się jego presji. W artykule skupiono się na przedstawieniach percepcji czasu (np. w czasie wolnym, w trakcie posiłków czy oczekiwania), która wydaje się jedną z najważniejszych różnic pomiędzy kulturą europejską a marokańską. Artykuł ma na celu opisanie ludzkiej tęsknoty za godnym przeżywaniem czasu, za tzw. slow life, która wydaje się pragnieniem ukrytym pod niepokojem i szybkością współczesnego świata.
Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Filologii Słowiańskiej Wydziału Filologicznego.
Digitalizacja czasopisma naukowego „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” w celu zapewnienia i utrzymania otwartego dostępu do niego przez sieć internet – zadanie finansowane w ramach umowy 688/P-DUN/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.
Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Filologii Słowiańskiej Wydziału Filologicznego.
Digitalizacja czasopisma naukowego „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” w celu zapewnienia i utrzymania otwartego dostępu do niego przez sieć internet – zadanie finansowane w ramach umowy 688/P-DUN/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.
Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Filologii Słowiańskiej Wydziału Filologicznego.
Digitalizacja czasopisma naukowego „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” w celu zapewnienia i utrzymania otwartego dostępu do niego przez sieć internet – zadanie finansowane w ramach umowy 688/P-DUN/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę
Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Instytutu Filologii Słowiańskiej Wydziału Filologicznego.
Digitalizacja czasopisma naukowego „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” w celu zapewnienia i utrzymania otwartego dostępu do niego przez sieć internet – zadanie finansowane w ramach umowy 688/P-DUN/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę
Digitalizacja czasopisma naukowego „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” w celu zapewnienia i utrzymania otwartego dostępu do niego przez sieć internet – zadanie finansowane w ramach umowy 688/P-DUN/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.
Digitization of the academic journal “Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” to ensure and maintain open access of the Internet – task financed from the funds of the Ministry of Science and Higher Education earmarked for science dissemination activities, under contract 688 / P-DUN / 2018, under contract 688 / P-DUN / 2018.
Digitalizacja czasopisma naukowego „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” w celu zapewnienia i utrzymania otwartego dostępu do niego przez sieć internet – zadanie finansowane w ramach umowy 688/P-DUN/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.
Digitalizacja czasopisma naukowego „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” w celu zapewnienia i utrzymania otwartego dostępu do niego przez sieć internet – zadanie finansowane w ramach umowy 688/P-DUN/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.
Digitalizacja czasopisma naukowego „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis” w celu zapewnienia i utrzymania otwartego dostępu do niego przez sieć internet – zadanie finansowane w ramach umowy 688/P-DUN/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.
The paper is based on the observation of the phenomenon of yugo- and titonostalgia in the Croatian mass culture, which, combined with the policy of infotainments resulted in a highly interesting way of presenting Josip Broz-Tito in the daily newspaper “24 Sata”. The picture of Marshal Tito that is emerging from published articles, is positive in general. One will not find a critical analysis of his achievements or commentaries on the controversial points of his governments, as the tabloid focuses on gossips and anegdotes from his highly interesting life. According to the profile of the newspaper, most of the articles refers to his amorous conquests, love life, luxury and great wealth. A large part of them are also his newly disclosed secrets the public had no clue about, but those also do not apply to the sphere of serious politics, but rather give another sneak-peak into marshal’s private area. This image, although rather positive, sometimes even proud, is really shallow, one-sided, commoditized, and aims to attract a common reader.
The paper is based on the observation of the phenomenon of yugo- and titonostalgia in the Croatian mass culture, which, combined with the policy of infotainments resulted in a highly interesting way of presenting Josip Broz-Tito in the daily newspaper “24 Sata”. The picture of Marshal Tito that is emerging from published articles, is positive in general. One will not find a critical analysis of his achievements or commentaries on the controversial points of his governments, as the tabloid focuses on gossips and anegdotes from his highly interesting life. According to the profile of the newspaper, most of the articles refers to his amorous conquests, love life, luxury and great wealth. A large part of them are also his newly disclosed secrets the public had no clue about, but those also do not apply to the sphere of serious politics, but rather give another sneak-peak into marshal’s private area. This image, although rather positive, sometimes even proud, is really shallow, one-sided, commoditized, and aims to attract a common reader.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 5, Issue 1,
2010, s. 67-82
Jednym z najważniejszych terminów w krytyce twórczości J.M. Coetzeego jest alegoria. Kontrowersje wokół prób literalnego i symbolicznego odczytania twórczości tego południowoafrykańskiego pisarza zdominowały dyskurs naukowy na temat jego twórczości, poczynając od uznania alegorii za podstawową metodę recepcji dzieła literackiego (zwłaszcza w ujęciu takich badaczy jak Dominic Head czy Teresa Dovey), a kończąc na odrzuceniu symbolicznej próby odczytania powieści noblisty (prace Dereka Attridge’a). Niniejszy artykuł dokonuje alegorycznej interpretacji powieści Mistrz z Petersburga z roku 1994, będącej fikcyjną biografią Fiodora Dostojewskiego, a jednocześnie, jak twierdzi autor, zakamuflowaną opowieścią o Republice Południowej Afryki w ostatnich latach apartheidu.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 5, Issue 1,
2010, s. 95-110
Średniowieczna opowieść o Auðunie z Zachodnich Fiordów to przykład staronordyckiego opowiadania z grupy þættir. Jest historią ubogiego Islandczyka, który wyrusza w podróż, w wyniku której zdobywa sławę i bogactwo. Kompozycja utworu jest skoncentrowana wokół podróży i spotkań bohatera z królami Norwegii i Danii, a motywem przewodnim jest pragnienie przekazania kosztownego daru jednemu z nich. Struktura narracyjna zbliża to opowiadanie do fikcji parabolicznej w rozumieniu Michała Głowińskiego, otwierając możliwości interpretacji. W niniejszym artykule przedstawiam je w nowej, komunikacyjnej perspektywie, prezentując ten utwór jako przykład szczególnego rodzaju fikcji narracyjnej.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 5, Issue 1,
2010, s. 67-82
Jednym z najważniejszych terminów w krytyce twórczości J.M. Coetzeego jest alegoria. Kontrowersje wokół prób literalnego i symbolicznego odczytania twórczości tego południowoafrykańskiego pisarza zdominowały dyskurs naukowy na temat jego twórczości, poczynając od uznania alegorii za podstawową metodę recepcji dzieła literackiego (zwłaszcza w ujęciu takich badaczy jak Dominic Head czy Teresa Dovey), a kończąc na odrzuceniu symbolicznej próby odczytania powieści noblisty (prace Dereka Attridge’a). Niniejszy artykuł dokonuje alegorycznej interpretacji powieści Mistrz z Petersburga z roku 1994, będącej fikcyjną biografią Fiodora Dostojewskiego, a jednocześnie, jak twierdzi autor, zakamuflowaną opowieścią o Republice Południowej Afryki w ostatnich latach apartheidu.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 5, Issue 1,
2010, s. 95-110
Średniowieczna opowieść o Auðunie z Zachodnich Fiordów to przykład staronordyckiego opowiadania z grupy þættir. Jest historią ubogiego Islandczyka, który wyrusza w podróż, w wyniku której zdobywa sławę i bogactwo. Kompozycja utworu jest skoncentrowana wokół podróży i spotkań bohatera z królami Norwegii i Danii, a motywem przewodnim jest pragnienie przekazania kosztownego daru jednemu z nich. Struktura narracyjna zbliża to opowiadanie do fikcji parabolicznej w rozumieniu Michała Głowińskiego, otwierając możliwości interpretacji. W niniejszym artykule przedstawiam je w nowej, komunikacyjnej perspektywie, prezentując ten utwór jako przykład szczególnego rodzaju fikcji narracyjnej.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 4, Issue 1,
2009, s. 7-20
Artykuł jest poświęcony wspomnieniom pięciu egipskich autorów, znanych odbiorcom w krajach muzułmańskich z działalności religijnej i politycznej. Poddano analizie formę, styl, najważniejszą problematykę i przesłanie wspomnień. Ukazało to, z jednej strony, w jakim stopniu narratorzy łączą tradycję z nowoczesną (auto)biografi ą, a z drugiej strony, w jakiej mierze problematyka ta i jej wymiar zależą od ich relacji społecznych, drogi zawodowej i implikowanego odbiorcy ich publikacji. Chociaż autobiograficzne teksty mogą być traktowane jako literatura, dla ich zagorzałych zwolenników stanowią religijny i polityczny testament ich bohatera.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 4, Issue 1,
2009, s. 21-32
Od lat sześćdziesiątych XX wieku z jednej strony stwierdza się silny wpływ literackich wzorców A. Rimbauda, F. Hölderlina i Novalisa na Georga Trakla, z drugiej strony W. Killy podkreśla w odniesieniu do wydania krytycznego oscylowanie tekstu w procesie powstawania między różnymi i sprzecznymi wersjami. Dopiero nowa linia badań nad intertekstualnością zezwala jednak na to, by połączyć z sobą oba fenomeny i zrozumieć ich oddziaływania. Na podstawie Biblii, stanowiącej istotny i wielostronny pre-tekst, łączony w wierszach Trakla z nawiązaniami mitologicznymi i literackimi, w artykule wykazano, w jaki sposób montaż różnych odniesień nie tylko pociąga za sobą ambiwalencję ocen, lecz także jak stwarza otwartość znaczeń, charakterystyczną dla nowoczesnego dzieła sztuki, dzięki której czytelnik odgrywa ważną rolę. (Por. U. Eco, Das offene Kunstwerk, Frankfurt nad Menem 1973.)
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 4, Issue 1,
2009, s. 97-109
Jacob Burckhardt, autor Kultury Odrodzenia we Włoszech, widzi w Dantem człowieka renesansu. Wysuwa między innymi następujące argumenty: Dante jest przykładem uomo universale, czyli eksperta w wielu dziedzinach, kosmopolitą i poetą pragnącym nowoczesnej sławy. Ponadto Vita nova może być uznane za przykład biografii, a De vulgari eloquentia jest pierwszym traktatem na temat norm języka włoskiego (volgare illustre). Podążając za Burckhardtem, można wskazać pewne ślady humanizmu w twórczości Dantego. Przede wszystkim świat antyczny stanowi istotną część Boskiej Komedii, a słynna pieśń IV Piekła wyraża wielki podziw włoskiego poety dla starożytnych. Ponadto na kartach poematu można odnaleźć piękne, bogate opisy krajobrazu oraz ludzkich uczuć. Zdaniem Waltera Ullmana, traktat De monarchia jest najlepszym przykładem humanizmu dantejskiego, ponieważ poeta wskrzesza w nim ideę Cesarstwa Rzymskiego, w którym widzi przykład monarchii uniwersalnej. Dante jednakże ma wiele cech człowieka średniowiecza. Między innymi jest zmuszony potępić starożytnych, ponieważ byli oni zamknięci na prawdziwą wiarę. Ponadto motyw metamorfozy pojawiający się w Komedii odpowiada średniowiecznej mutatio moralis, czyli metamorfozie degradującej, która jest metaforą grzechu, w jaki popada dusza ludzka. Wreszcie Dante był ganiony przez swoich komentatorów i humanistów za zbyt mało pogłębioną wiedzę na temat antyku i brak zamiłowania filologicznego. Należy także wspomnieć o słabych punktach Kultury Odrodzenia we Włoszech Burckhardta. Uczony z Bazylei, czerpiąc inspirację ze Stendhala i z Micheleta, przedstawia wyidealizowany obraz renesansu jako epoki, w której nastąpiło „odkrycie świata i człowieka”, i pomija dorobek średniowiecza (rozwój intelektualny i żywe zainteresowanie starożytnością). Dlatego widzi w Dantem humanistę, chociaż ten włoski poeta jest bardziej przykładem średniowiecznego intelektualisty niż człowieka renesansu.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 4, Issue 1,
2009, s. 129-145
W powieści Théophile’a Gautiera Le Capitaine Fracasse (1863) zamek i teatr decydują o organizacji przestrzeni, w której sytuuje się fabuła utworu. Główny bohater opuszcza swój popadający w ruinę zamek, by wstąpić do trupy wędrownych aktorów i wraz z nimi przemierzać Francję, zanim powróci do rodowej siedziby. Zamek symbolizuje trwałość i niezmienność bytu; teatr, zwłaszcza wędrowny, wydaje się jego przeciwieństwem. Podobnie bohater: jako baron de Sigognac powinien znać swoją pozycję w świecie, jako komediant – może swojego miejsca nieustannie poszukiwać, przyjmując rozmaite role i godząc się na odmiany losu. Analiza sposobu, w jaki Gautier konstruuje świat przedstawiony powieści, a zwłaszcza postać eponimicznego bohatera, pozwala dostrzec niejednoznaczność opozycji: zamek – teatr. Funkcje tych znaków przestrzennych są wobec siebie komplementarne lub nawzajem się wykluczają. Melancholia dostrzegalna jest w zarówno w sferze zamku, jak i w sferze teatru, a dotyczy nie tylko protagonisty, lecz także wielu innych postaci, elementów krajobrazu, architektury, zjawisk atmosferycznych itd. Wyobrażana jest w sposób jawny lub utajony na przestrzeni całego tekstu; wolno uznać, iż Capitaine Fracasse w sposób oryginalny tematyzuje wpisanie melancholii w tkankę powieści.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 4, Issue 1,
2009, s. 147-158
W konfesyjnych powieściach Kazuo Ishiguro tematyczną dominantę stanowią procesy autoanalizy wynikające z poczucia winy i współwystępujące z nimi mechanizmy zaprzeczania, względnie wypierania. Te wątki rozwijają się na dwu wzajemnie związanych poziomach: na poziomie mimetycznym oraz w sferze symboliczno-etycznej, ukazanej z perspektywy narratora pierwszoosobowego, który porusza się na płaszczyźnie łączącej teraźniejszość i przeszłość, doświadczenie i pamięć oraz fantazję i rzeczywistość. Punktem wyjścia każdej z sześciu narracji jest konkretna, wyraźnie dookreślona sytuacja, której rezultatem jest ujawnienie ukrytej traumy rzucającej cień na teraźniejszość bohatera, a związanej z poczuciem winy czy zaniechania. Artykuł jest propozycją odczytania kolejnych narracji w kategoriach realizmu psychologicznego i traktowania ich jako różnych literackich wersji procesu wymazywania przeszłości, który z jednej strony polega na ustaleniu stopnia odpowiedzialności wobec siebie i innych, a z drugiej na jednoczesnym uwalnianiu się od wyrzutów sumienia.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 4, Issue 1,
2009, s. 7-20
Artykuł jest poświęcony wspomnieniom pięciu egipskich autorów, znanych odbiorcom w krajach muzułmańskich z działalności religijnej i politycznej. Poddano analizie formę, styl, najważniejszą problematykę i przesłanie wspomnień. Ukazało to, z jednej strony, w jakim stopniu narratorzy łączą tradycję z nowoczesną (auto)biografi ą, a z drugiej strony, w jakiej mierze problematyka ta i jej wymiar zależą od ich relacji społecznych, drogi zawodowej i implikowanego odbiorcy ich publikacji. Chociaż autobiograficzne teksty mogą być traktowane jako literatura, dla ich zagorzałych zwolenników stanowią religijny i polityczny testament ich bohatera.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 4, Issue 1,
2009, s. 21-32
Od lat sześćdziesiątych XX wieku z jednej strony stwierdza się silny wpływ literackich wzorców A. Rimbauda, F. Hölderlina i Novalisa na Georga Trakla, z drugiej strony W. Killy podkreśla w odniesieniu do wydania krytycznego oscylowanie tekstu w procesie powstawania między różnymi i sprzecznymi wersjami. Dopiero nowa linia badań nad intertekstualnością zezwala jednak na to, by połączyć z sobą oba fenomeny i zrozumieć ich oddziaływania. Na podstawie Biblii, stanowiącej istotny i wielostronny pre-tekst, łączony w wierszach Trakla z nawiązaniami mitologicznymi i literackimi, w artykule wykazano, w jaki sposób montaż różnych odniesień nie tylko pociąga za sobą ambiwalencję ocen, lecz także jak stwarza otwartość znaczeń, charakterystyczną dla nowoczesnego dzieła sztuki, dzięki której czytelnik odgrywa ważną rolę. (Por. U. Eco, Das offene Kunstwerk, Frankfurt nad Menem 1973.)
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 4, Issue 1,
2009, s. 97-109
Jacob Burckhardt, autor Kultury Odrodzenia we Włoszech, widzi w Dantem człowieka renesansu. Wysuwa między innymi następujące argumenty: Dante jest przykładem uomo universale, czyli eksperta w wielu dziedzinach, kosmopolitą i poetą pragnącym nowoczesnej sławy. Ponadto Vita nova może być uznane za przykład biografii, a De vulgari eloquentia jest pierwszym traktatem na temat norm języka włoskiego (volgare illustre). Podążając za Burckhardtem, można wskazać pewne ślady humanizmu w twórczości Dantego. Przede wszystkim świat antyczny stanowi istotną część Boskiej Komedii, a słynna pieśń IV Piekła wyraża wielki podziw włoskiego poety dla starożytnych. Ponadto na kartach poematu można odnaleźć piękne, bogate opisy krajobrazu oraz ludzkich uczuć. Zdaniem Waltera Ullmana, traktat De monarchia jest najlepszym przykładem humanizmu dantejskiego, ponieważ poeta wskrzesza w nim ideę Cesarstwa Rzymskiego, w którym widzi przykład monarchii uniwersalnej. Dante jednakże ma wiele cech człowieka średniowiecza. Między innymi jest zmuszony potępić starożytnych, ponieważ byli oni zamknięci na prawdziwą wiarę. Ponadto motyw metamorfozy pojawiający się w Komedii odpowiada średniowiecznej mutatio moralis, czyli metamorfozie degradującej, która jest metaforą grzechu, w jaki popada dusza ludzka. Wreszcie Dante był ganiony przez swoich komentatorów i humanistów za zbyt mało pogłębioną wiedzę na temat antyku i brak zamiłowania filologicznego. Należy także wspomnieć o słabych punktach Kultury Odrodzenia we Włoszech Burckhardta. Uczony z Bazylei, czerpiąc inspirację ze Stendhala i z Micheleta, przedstawia wyidealizowany obraz renesansu jako epoki, w której nastąpiło „odkrycie świata i człowieka”, i pomija dorobek średniowiecza (rozwój intelektualny i żywe zainteresowanie starożytnością). Dlatego widzi w Dantem humanistę, chociaż ten włoski poeta jest bardziej przykładem średniowiecznego intelektualisty niż człowieka renesansu.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 4, Issue 1,
2009, s. 129-145
W powieści Théophile’a Gautiera Le Capitaine Fracasse (1863) zamek i teatr decydują o organizacji przestrzeni, w której sytuuje się fabuła utworu. Główny bohater opuszcza swój popadający w ruinę zamek, by wstąpić do trupy wędrownych aktorów i wraz z nimi przemierzać Francję, zanim powróci do rodowej siedziby. Zamek symbolizuje trwałość i niezmienność bytu; teatr, zwłaszcza wędrowny, wydaje się jego przeciwieństwem. Podobnie bohater: jako baron de Sigognac powinien znać swoją pozycję w świecie, jako komediant – może swojego miejsca nieustannie poszukiwać, przyjmując rozmaite role i godząc się na odmiany losu. Analiza sposobu, w jaki Gautier konstruuje świat przedstawiony powieści, a zwłaszcza postać eponimicznego bohatera, pozwala dostrzec niejednoznaczność opozycji: zamek – teatr. Funkcje tych znaków przestrzennych są wobec siebie komplementarne lub nawzajem się wykluczają. Melancholia dostrzegalna jest w zarówno w sferze zamku, jak i w sferze teatru, a dotyczy nie tylko protagonisty, lecz także wielu innych postaci, elementów krajobrazu, architektury, zjawisk atmosferycznych itd. Wyobrażana jest w sposób jawny lub utajony na przestrzeni całego tekstu; wolno uznać, iż Capitaine Fracasse w sposób oryginalny tematyzuje wpisanie melancholii w tkankę powieści.
Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis,
Volume 4, Issue 1,
2009, s. 147-158
W konfesyjnych powieściach Kazuo Ishiguro tematyczną dominantę stanowią procesy autoanalizy wynikające z poczucia winy i współwystępujące z nimi mechanizmy zaprzeczania, względnie wypierania. Te wątki rozwijają się na dwu wzajemnie związanych poziomach: na poziomie mimetycznym oraz w sferze symboliczno-etycznej, ukazanej z perspektywy narratora pierwszoosobowego, który porusza się na płaszczyźnie łączącej teraźniejszość i przeszłość, doświadczenie i pamięć oraz fantazję i rzeczywistość. Punktem wyjścia każdej z sześciu narracji jest konkretna, wyraźnie dookreślona sytuacja, której rezultatem jest ujawnienie ukrytej traumy rzucającej cień na teraźniejszość bohatera, a związanej z poczuciem winy czy zaniechania. Artykuł jest propozycją odczytania kolejnych narracji w kategoriach realizmu psychologicznego i traktowania ich jako różnych literackich wersji procesu wymazywania przeszłości, który z jednej strony polega na ustaleniu stopnia odpowiedzialności wobec siebie i innych, a z drugiej na jednoczesnym uwalnianiu się od wyrzutów sumienia.