Jedna z kluczowych w poemacie Petara II Petrovicia Njegoša Górski wieniec –idea więzi z przodkami, wraz z soteriologicznie interpretowanymi kategoriami grzechu, cierpienia i odkupienia – stanowi podstawowy punkt odniesienia także dla współczesnych historiozofów serbskich (m.in. R. Samardžić, V. Jerotić). Zaktualizowana i nieco zmodyfikowana w I poł. XX wieku przez bpa N. Velimirovicia idea ta także na początku XXI wieku określa specyficzne kolektywistyczne myślenie o „historycznym przekleństwie” Serbów, wynikającym z „dziedziczenia grzechów” i odpowiedzialności zbiorowej.

ABSTRACT

Petar II Petrović Njegoš’s Work as an Inspiration to Twentieth-century Serbian Historiosophical Conceptions

The idea of the bond with ancestors, along with the categories of sin, suffering and redemption (in the soteriological interpretation) is one of the crucial ones in Petar II Petrović Njegoš’s poem “The Mountain Wreath” and constitutes the fundamental point of reference for the contemporary Serbian historiosophers (among others, R. Samardžić and V. Jerotić) as well. Updated and somewhat modified in the first half of the 20th century by bishop N. Velimirović, also at the beginning of the 21th century, this idea characterises a unique collectivistic thinking about Serb’s “historical curse” which stems from the collective responsibility and “inheritance of sins”.

W artykule przedstawiono uwarunkowania rozwoju zarówno uniwersalnych (porównawczo-kontekstowych), jak i partykularnych (narodowych) ujęć w badaniach literatur słowiańskich w okresie ich konstytuowania się w kilku krajach jako ściśle naukowych. Modele etnocentryczne w rozwoju słowianoznawstwa – w równym stopniu w środowiskach małych narodów, jak i mocarstw (Rosja) – opierały się na podstawach pragmatycznych (aktualne misje społeczno-kulturalne poszczególnych wspólnot) oraz ideologiczno-politycznych (wizja misji we wspólnocie wyższego rzędu). W modelach szerszych chodziło zaś często o wykreowanie jednej spójnej tożsamości grupy literatur, konkurencyjnej wobec niesłowiańskich żywiołów cywilizacyjnych. Pokazano w tym kontekście ewolucję wyobrażeń o takiej tożsamości na tle zmian metodologii badawczych po romantyzmie. Wybrane przykłady ilustrują też przemiany spojrzenia na rolę literaturoznawstwa slawistycznego i centrów opiniotwórczych (Wiednia, Pragi, Petersburga, Moskwy) w przedziale czasowym rozciągniętym między ważnymi cezurami: 1848‒1918‒1939.

ABSTRACT

Slavistic Aspects of Literary Studies in Light of the Mission of the Slavonic National Philologies (1848–1939)

This article presents, as strictly scientific, the factors that determine the development of both universal (comparative-contextual) and particular (national) approaches in the studies on Slavonic literatures in the period of their constituting in several countries. The ethnocentric patterns in the evolution of Slavonic studies –to the same degree in the communities of small nations and the powers (Russia) –were based on pragmatic (current socio-cultural missions of individual societies) and ideological/political (idea of the mission in the higher category community) foundations. Whereas the broadscale patterns were often concerned with creating the uniform, coherent identity of the group of literatures, competitive towards non-Slavonic civilizational elements. In that context, the article shows the evolution of the images of such an identity against a background of the changes of research methodologies after Romanticism. Chosen examples also illustrate the transformations of the view on function of Slavonic (literary) studies and opinion-making centers (Vienna, Prague, St. Petersburg, Moscow) in the time span between important turning points: 1848‒1918‒1939.

Proza nowohebrajska przełomu XIX i XX wieku charakteryzuje się występowaniem specyficznego typu postaci literackiej zwanej bohaterem „wykorzenionym” (hebr. talusz). Artykuł ma na celu przedstawienie jego wizerunku z perspektywy rzeczywistości diaspory. Bez względu na uwarunkowania, które determinują losy protagonistów – omawianych w niniejszym artykule – opowiadań, towarzyszy im wspólny motyw wyobcowania obejmujący wiele płaszczyzn życia. W prozie Michy Josefa Berdyczewskiego bohaterem jest z reguły młody mężczyzna buntujący się przeciwko religijnej mentalności żydowskiej diaspory, a jednocześnie niepotrafiący zaadaptować się do świeckiego świata. Wybrane teksty źródłowe zostały przetłumaczone, poddane gruntownej analizie i porównane pod kątem wspomnianego toposu. Za punkt wyjścia do badań przyjęto stadia wykorzenienia opracowane przez Szimona Halkina. Artykuł stanowi przyczynek do dalszych prac badawczych nad taluszem występującym w hebrajskiej prozie także u innych pisarzy, na przykład Mordechaja Fajerberga lub Uriego Nissana Gnessina.

ABSTRACT

At the Crossroads: The Image of the Uprooted Hero (talush) Based on the Prose of Micha Josef Berdyczewski

New Hebrew prose at the turn of the 19th and 20th centuries is characterized by the presence of a specific type of literary character called the “uprooted hero”(Hebr. talush). The article aims to present his image from the perspective of the diaspora reality. Regardless of the conditions that determine the fate of the protagonists of the stories discussed, they are accompanied by a common motive of alienation pertaining to many different spheres of life. In Micha Josef Berdyczewski’s prose, the protagonist is usually presented as a young man rebelling against the religious mentality of the Jewish diaspora, but at the same time unable to adapt to the secular world. Selected source texts have been translated, thoroughly analyzed and compared in terms of the aforementioned literary topos. The starting point of the research are the stages of uprooting described by Simon Halkin. The article is a contribution to further research on “the uprooted” appearing in the Hebrew fiction by other writers, such as Mordecai Ze’ev Feierberg or Uri Nissan Gnessin.

Artykuł przedstawia w zarysie falę popularności powieści szwedzkich pisarek w II połowie XIX wieku na terenach polskich, co znalazło wyraz w licznych polskich przekładach ich dzieł, wznowieniach i nowych tłumaczeniach. Najbardziej poczytna okazała się wśród nich Marie Sophie Schwartz, początkowo jako autorka literatury rozrywkowej, później zaś jako głosicielka progresywnych idei na temat pracy, równości społecznej i wyzwolenia kobiet, które dobrze rezonowały z propagowanymi w popowstaniowej Polsce ideami pozytywistycznymi. W artykule zastosowana została perspektywa Translation Studies traktująca przekłady jako dokumenty polisystemu literackiego kultury docelowej, której normy leżą u podstaw decyzji translatorskich. Tak więc refleksji poddany jest zarówno wybór tłumaczonych utworów, przekłady tytułów, jak i szczegóły tłumaczeń. Analiza porównawcza dwóch różnych tłumaczeń powieści Emancipationsvurmen pozwala sformułować pewne wnioski na temat świadomości emancypacyjnej, która stała się przedmiotem debaty w latach 70. XIX wieku, a w latach 60. była jeszcze słabo obecna w kulturze polskiej. Przekłady z tych okresów reprezentują liczne przesunięcia w celu wyeksponowania lub – odpowiednio – osłabienia emancypacyjnego wydźwięku powieści, co pozwala ujrzeć Schwartz jako pisarkę o profilu społecznym, propagującą w duchu pozytywizmu.

ABSTRACT

Swedish Mothers of Stories on Polish Land. The Phenomenon of Marie Sophie Schwartz in a Transcultural Perspective

The article outlines a surge in the popularity of Swedish women writers in the second half of the 19th century in the territories inhabited by Poles, which resulted in numerous Polish translations, retranslations and editions of their works. The most widely read among them was Marie Sophie Schwartz, initially identified as the author of entertainment literature, then as an advocate of progressive ideas on labour, social equality, and women’s emancipation, which resonated with ideas of positivism propagated in the Polish territories in the post-1863-insurrection against the Russian empire. The article adopts Translation Studies as the theoretical approach, which treats translations as texts in the literary polysystem of the target culture that determines translatorial decisions. Thus, the selection of translated works, translations of titles and details of translations are subject of reflection. A comparative analysis of two different translations of Schwatrz’s Emancipationsvurmen enables us to draw conclusions regarding the emancipatory consciousness, which in the Polish culture was the subject of debates in the 1870s, but was still hardly present in it in the 1860s. The translations demonstrate a number of manipulations aiming at foregrounding or weakening the emancipatory message of Schwartz’s novel, which allows us to see her as socially engaged writer, propagating reforms in the spirit of positivism.

There has been a long debate about the origins of science fiction literature in Egypt. Scholars debate who was the first writer to include motifs of the genre, who made references to it and sought inspiration in it. It is commonly assumed that the beginnings of science fiction in Egypt date back to the late forties or early fifties of the last century, and Taufīq al-Ḥakīm and Yūsuf ‘Izz ad-Dīn ‘Īsàare mentioned as pioneers of the genre. But were they definitely the first writers who alluded to science fiction in their literary works? Did this literary genre in Egypt really appear in the 1940s or 1950s? Drawing on the latest studies, the authors of the article attempt to answer these questions and bring the beginnings of science fiction literature in Egypt closer to the fore. They also seek to highlight the importance of the first examples of SF literature in Egypt and their role in promoting the new literary genre in the country.