Między depresjąa nudą. Dziwne melancholie Klemensa Janicjusza

Głównym celem artykułu jest opisanie nastrojów melancholijnych pojawiających sięw elegiach Klemensa Janicjusza (Clemens Ianicius, 1516–1543), poety polsko-łacińskiego, zmarłego przedwcześnie w wieku 37 lat. Na początku autorka przedstawia krótkąbiografiępoety (jego chłopskie pochodzenie, edukacjęszkolną, studia w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, przerwane z powodu ubóstwa ojca, dole i niedole związane z zależnościąod mecenasów duchownych i świeckich, pobyt w Padwie i studia tamże, ukoronowane wawrzynem doktorskim i wieńcem laurowym przeznaczonym dla wybitnych poetów, wreszcie – chorobęi śmierć). Następnie dokonana zostaje analiza kilku utworów. Elegie omawiane w artykule 50 Elwira Buszewicz

pochodząz dwóch zbiorów poetyckich Janicjusza: Variae elegiae (Elegie różne) oraz Tristia. Autorka stara sięopisaćrozwój melancholijnego temperamentu przejawiającego sięw twórczości Janicjusza, zaczynając od elegii poświęconych febrze i śmierci umiłowanego patrona poety, arcybiskupa gnieźnieńskiego Andrzeja Krzyckiego, a kończąc na wierszach pochodzących z kolekcji Tristia, które traktująo chorobie i smutku poety.

ABSTRACT

Between Depression and Boredom. Clemens Ianicius’Weird Melancholies

The purpose of the article is to describe melancholic moods in the elegies of Clemens Ianicius (1516–1543), a prematurely deceased Polish Neo-Latin poet. First, the author recapitulates briefly the poet’s biography (his peasant pedigree, education, studies at the Collegium Lubranscianum in Poznań, interrupted because of his father’s poverty, his fortunes and misfortunes resulting from the ecclesiastical and nobility patronage, his stay and studies in Padua, graduation with doctoral degree, coronation with a laurel wreath, and finally his illness and death). The analysed poems include elegies from two main collections of Ianicius’verses: the Variae elegiae and the Tristia. The author traces the development of the poet’s melancholic temperament, starting with the elegies concerning his favourite patron’s (the Primate Andrzej Krzycki) fever and the mourning after his death, and finishing with the elegies from the Tristia, treating the poet’s disease and sadness.

Melancholia, diabelska iluzja i twórczość poetycka

Wiek XVI odziedziczył trzy dyskursy na temat melancholii: medyczny, filozoficzny i religijny. Podczas gdy pierwszy z nich uznawał ją za chorobę psychiczną związaną z zaburzeniem humorów, drugi, wraz z ponownym odkryciem Problemu XXX Arystotelesa, widział w niej znak twórczego geniuszu, trzeci zaś przypominał, że jest ona balneum diaboli, wedle określenia świętego Hieronima: pozwala szatanowi zawładnąć umysłem pacjenta, powodując u niego halucynacje. Jak zatem odróżnić melancholię geniuszu od patologii o tej samej nazwie, zwłaszcza gdy ta ostatnia kojarzona jest z diabłem? Zdolność diabła do tworzenia w umyśle człowieka iluzorycznych światów, na granicy snu i jawy, spotyka się z dziełami renesansowych artystów, zaludnionymi przez duchy, potwory, czarownice i demony. Czy te sceny – przedstawiane zarówno jako przejawy obecności diabła, jak i projekcje szalonego umysłu – nie mogłyby być powiązane z figurą melancholijnego artysty?

ABSTRACT

Melancholy, Diabolical Illusion and Poetic Creation

The sixteenth century inherited three discourses on melancholy: the medical, philosophical, and religious ones. While the first presented it as a mental illness linked to a disorder of the humours, the second, with the rediscovery of Aristotle’s Problem XXX, saw it as a sign of creative genius, and the third reminded us that it was, according to Saint Jerome’s expression, the balneum diaboli; it allowed Satan to take possession of the patient’s mind, causing him to hallucinate. So how can we distinguish the melancholy of the genius from the pathology of the same name, especially when the latter is associated with the devil?

The devil’s ability to create illusory worlds on the border between dream and reality coincides with Renaissance artists’works populated by ghosts, monsters, witches and demons. Could not these scenes, presented both as manifestations of the devil and projections of the hallucinated mind, be linked to the figure of the melancholic artist?

Melancholia i jej stylistyczne ujęcie w kilku Pieśniach duchowych Małgorzaty z Nawarry

Niniejszy artykuł analizuje melancholię i jej stylistyczne ujęcie w trzech Pieśniach duchowych Małgorzaty z Nawarry, niezwiązanych z żałobą, a mianowicie w Pieśniach 29, 45 i przede wszystkim 34. Królowa korzysta z różnych źródeł medycznych, filozoficznych i literackich, by opisać melancholię, choć nigdy nie cytuje Arystotelesa ani medycyny humoralnej. To samo dotyczy literackich zapożyczeń z dzieła O naśladowaniu Chrystusa, które pozwalają jej dać świadomie chrześcijańską odpowiedź na życiowe cierpienia. Przede wszystkim jednak Małgorzata uduchawia motywy miłosne wykorzystane przez Petrarkę w jego zbiorze Canzoniere, zwłaszcza koncept dolce pena. Dzieje się tak dzięki przenikaniu się miłosnego słownictwa Petrarki z wyrażaniem przeżyć duchowych bohaterów, miotających się między euforią a cierpieniem w poszukiwaniu miłości Boga. W niniejszym studium przypomniane zostanie również przedstawienie przez Małgorzatę melancholii w La Coche, w Comédie des quatre femmes i w Heptameronie, gdzie pozostaje ona w sferze trosk doczesnych i rodzi pytania natury moralnej i etycznej. 

ABSTRACT

On Melancholia and its Stylistic Rendering in a few of Marguerite de Navarre’s Chansons spirituelles

This article examines melancholia and its stylistic rendering in three of Marguerite de Navarre’s Chansons spirituelles that do not deal with bereavement, namely Songs 29, 45, and especially 34. The Queen uses various medical, philosophical, and literary sources to describe melancholy, although she never quotes Aristotle or humoral medicine. The same applies to literary borrowings from the Imitation of Christ, which enable her to give a willful Christian response to life’s sufferings. Most of all, Marguerite spiritualises love motifs used by Petrarch in his Canzoniere, especially the dolce pena concetto. This is achieved thanks to the interpenetration of Petrarch’s amorous vocabulary with the inner life discourse of her characters’ souls, tossed between euphoria and suffering, in their quest for divine love. This study also reviews Marguerite’s use of melancholia in La Coche, la Comédie des quatre femmes and l’Heptaméron, where it remains in the realm of worldly concerns and raises moral and ethical questions.

„Eros melancholijny”. Szaleństwo miłosne w poezji końca XVI wieku

Artykuł ukazuje, w jaki sposób poetom końca XVI wieku udaje się, dzięki korzystaniu z rosnącej wiedzy filozoficzno-medycznej, a także modnego demonicznego imaginarium, tchnąć nowego ducha w paradygmat szaleństwa miłosnego, który przewija się przez tradycję literacką, od zrozpaczonych bohaterów grecko-łacińskiej sielanki aż po Orlanda szalonego, nie zapominając o „szaleńcach miłosnych” dworskiego średniowiecza.

ABSTRACT

”Melancholic Eros”. Love Madness in the Late 16thCentury Poetry

The article proposes to show how the poets of the late sixteenth century give new energy to the paradigm of love madness that runs through the literary tradition, from the desperate heroes of the Greco-Latin pastoral to the Roland Furious, not forgetting the “fools-for-love” of the courtly Middle Ages, by taking advantage of expanding philosophic-medical knowledge and a demonic imaginary in vogue.

Melancholia Marota. O jednym z rymów w parafrazie psalmu 137

Parafrazy psalmów Marota zostały powszechnie uznane za jedno z najważniejszych osiągnięć poetyckich francuskiej poezji renesansowej. Choć Marot stara się pozostać jak najbliżej biblijnego źródła, jego interpretacja psalmu 137 wyróżnia się pewnymi cechami metrycznymi i tonem, jaki nadaje mu początkowy rym aquatiques-melancoliques, całkowicie nieobecny we wcześniejszych przekładach psalmów. Takie nowatorskie posunięcie nie tylko nie jest zwykłym ozdobnikiem, lecz nadaje tekstowi nowe znaczenie, zmieniając niektóre jego cechy i przede wszystkim gruntownie przeformułowując wyrażenie straty, które przenika cały poemat. Podejmując ścisłą lekturę egzegetyczną tekstu, niniejszy artykuł ma na celu ukazanie, w jaki sposób Marotowi udało się przekazać głębsze poetyckie znaczenie w odniesieniu do jednej z najbardziej gwałtownych i bolesnych pieśni psałterza, przekształcając w ten sposób jej gorzką surowość w swego rodzaju utwór medytacyjny i tworząc prawdziwe arcydzieło, świadczące zarówno o jego duchowym zaangażowaniu, jak i trosce o estetyczny walor tekstu.

ABSTRACT

Marot’s Melancholy. About a Rime from Ps. 137 Paraphrase

Marot’s Psalm paraphrases have been widely hailed as a major poetic achievement in French Renaissance poetry. Although Marot wants to stay as close as possible to his biblical source, his rendering of Ps. 137 stands out due to some of its metrical features and tone, as shaped by the initial rime aquatiques-melancoliques, which is totally absent from earlier translations. Far from being ornamental, such an innovative move imparts a new reading to the text, reworking some of its features while thoroughly rephrasing the expression of loss that pervades the entire poem. Engaging in a close exegetical reading of the text, the article aims at showing how Marot achieves to convey a deeper poetic meaning in addressing one of the most violent, excruciating songs of the Psalter, thus turning its bitter harshness into a meditative piece of sorts and a genuine masterpiece, testifying to both his spiritual commitment and his aesthetic position.

Urojenia melancholika według Louisa de Caseneuve’a (1626)

W emblemacie Louisa de Caseneuve’a, zatytułowanym Melancholia (Melancholicus aeger), spotykamy się z zaskakującym wszechświatem ikonograficznych elementów, które w zamierzeniu samego autora miały ułatwić zapamiętanie najczęstszych majaków występujących u pacjentów cierpiących na zaburzenia melancholii. W niniejszym artykule szczegółowej analizie została poddana nie tylko sama rycina, ale również łaciński komentarz, oba elementy towarzyszące emblematowi. Zaprezentowane przez Caseneuve’a zaburzenia wyobraźni, przedstawione za pomocą specyficznych symboli, zostały w pracy podzielone na pięć grup – melancholijny bestiariusz, wrażliwość, okaleczenie, mroczne i profetyczne myśli, dziwactwa – typowe bolączki wyobraźni melancholików. W artykule uwypuklono istotną rolę metody mnemotechnicznej, charakterystycznej dla omawianego zbioru emblematów medycznych, które zostały napisane z wyraźnym wskazaniem na dydaktykę. Na koniec podjęto także próbę odszukania dawnych źródeł, będących najprawdopodobniej inspiracją dla Caseneuve’a.

ABSTRACT

The Phantasmata of a Melancholic According to Louis de Caseneuve (1626)

In Louis de Caseneuve’s Melancholicus aeger emblem, we find a strange imaginary iconographic universe which, through the original associations proposed by the author, was to facilitate the memorization of the most frequent phantasmata in patients with melancholy. In the article, I analyze the engraving of this emblem as well as the Latin commentary that accompanies it. I distinguish five categories: melancholic bestiary, fragility, infirmity, gloomy and prophetic ideas, extravagance ‒the disorders of the senses and of the imagination evoked by the Caseneuvian iconography which, in a representative way, illustrate the pathologies from which melancholics may suffer. I also demonstrate the importance of the mnemonic method present in this medical collection created for didactic purposes, as well as attempt to identify the ancient sources that probably inspired Caseneuve.

Melancholia i retoryka kościelna w La Dernière Semaine Michela Quilliana

W literaturze francuskiej końca XVI wieku melancholia jest bardzo silnie obecna. Nie stroni od niej nawet literatura religijna, czego dowodem jest bardzo popularny motyw vanitas oraz szeroko rozumiana literatura apokaliptyczna. Przekonanie o tym, że melancholia i religia są niekompatybilne, wydaje się więc błędne. Niniejszy artykuł podejmuje kwestię sposobu, w jaki retoryka kościelna wykorzystuje motywy (m.in. samotność, strach, rozpacz), figury (hypotypoza) i obrazy charakterystyczne dla dyskursu melancholijnego do wzmocnienia przekazu religijnego na podstawie eposu apokaliptycznego La Dernière Semaine (Ostatni tydzień) Michela Quilliana z 1596 roku.

ABSTRACT 

Melancholic Imagination and Sacred Rhetoric in Michel Quillian’s La Dernière Semaine

There are few areas of late 16th-century literature in France from which melancholy is absent. Religious literature does not escape it either, as testified by a very popular theme of vanitas. It is also evident in apocalyptic writing where religious rhetoric and melancholy meet. The French apocalyptic epics of the time take advantage of these possibilities to reinforce the effectiveness of the message. This article explores the melancholic landscapes in Michel Quillian’s La Dernière Semaine and considers the place that this imagery and these themes might have had in its author’s parenetic design and rhetorical choices.

Melancholia w Żalach Du Bellaya, jej miejsce pośród innych humorów i jej terapia

Niniejszy artykuł ma na celu wyjaśnienie istotnej kwestii dotyczącej kompozycji Żalów Du Bellaya poprzez uwzględnienie sonetów napisanych przy okazji podróży poety do Włoch i niewłączonych następnie do zbioru. Pozwala to rozpatrywać melancholię w perspektywie roli wszystkich humorów w tomiku. Już pierwsza część, wyraźnie naznaczona melancholią, zapowiada terapię, która zostanie rozwinięta w dwóch kolejnych częściach. Tym samym itinerarium poety i jego dzieła stają się drogą stopniowego powrotu do zdrowia. Melancholia jako temperament stanowi nowy punkt wyjścia; nie jest już przedstawiana, jak to miało miejsce w pominiętych sonetach, w formie jednoznacznych, pojmowanych medycznie perturbacji humoralnych, lecz oznacza temperament, który należy stopniowo przeprowadzić od poczucia zatracenia do zbawiennego odzyskania równowagi.

ABSTRACT

Melancholy in Du Bellay’s Regrets, Its Place Among the Other Humours, and Its Therapy

The article aims to clarify the point in literary history concerning the composition of the Regrets by Du Bellay, taking into account the sonnets written on the occasion of the poet’s trip to Italy that he later left out of the collection. This enables us to situate melancholy in the context of the function of all the humours in the book. Already the first part, clearly marked by melancholy, anticipates the therapy developed in the next two parts; therefore, the itinerary of the poet and of the book becomes that of a gradual recovery. Melancholy as a temperament constitutes a new point of departure; it could therefore no longer be presented, as was the case of the omitted sonnets, in the form of simple, medically operable humour crises, but as a temperament to be transformed progressively, from the sense of perdition to the salvation of a recovered balance.

„Spopielałe relikwie” Wiecznego Miasta. Melancholia i nadzieja w Starożytnościach Rzymskich Joachima Du Bellay

Podczas pobytu Joachima Du Bellay w Wiecznym Mieście (1553–1557) powstał zbiór sonetów zatytułowany Starożytności rzymskie (Les Antiquités de Rome), który często po zostaje w cieniu tego bardziej znanego –  Żalów (Les Regrets). Jednak coraz częściej doceniany jest urok wierszy poświęconych Wiecznemu Miastu, historii jego wielkości i upadku. Poeta w sposób konsekwentny opisuje wrażenia, jakie wywołuje w szesnastowiecznym obserwatorze obraz starożytnego miasta, z którego, jak się wydaje, pozostały tylko ruiny. Nastrój melancholii budowany jest przy pomocy obrazów i odpowiednio dobranego słownictwa. Pojawia się wizja miasta obróconego w ruinę, w którym nawet honor jest „spopielały”, a z dawnej chwały pozostała tylko nazwa. Jednak poeta nie chce pozostawić odbiorcy w nastroju przygnębienia i starannie przeplata motywy melancholijne z optymistycznymi: ślady wielkości antycznego Rzymu przetrwały w najświetniejszych utworach literackich, a sam Du Bellay podkreśla, że jest pierwszym poetą francuskim, który opisuje chwałę Wiecznego Miasta. Jest to ważne również z tego względu, że zbiór zadedykowany jest królowi Henrykowi II i zapewne ma mu wskazać drogę, którą powinna pójść Francja, dążąc do doskonałości rzymskiego imperium, unikając jednak jego błędów. Zbiór nie jest zatem tylko melancholijnym wspomnieniem starożytnego Rzymu, ale również canzoniere poświęconym pięknemu miastu, w którym można odnaleźć inspirację do budowania Francji w duchu gallikanizmu.

ABSTRACT

The “reliques cendreuses”of the Eternal City. Melancholy and Hope in Antiquités de Rome by Joachim Du Bellay

During his stay in Rome (1553–1557), Joachim Du Bellay composed the collection of sonnets Les Antiquités de Rome, often overshadowed by the more famous Les Regrets. However, the charm of the poems dedicated to the eternal city, and the history of its greatness and fall, is increasingly appreciated. The poet consistently describes the impressions of a sixteenth-century visitor contemplating the image of the ancient city from which only ruins seem to have remained. The mood of melancholy is built by a specific construction of images and appropriately selected vocabulary. It is a vision of the city turned into ruin, where even the honor is turned into ‘ashes’, and the only remnants of the past glory is its name. However, the poet does not want to leave the reader in a mood of despondency, and carefully interweaves melancholic and optimistic motifs: traces of the greatness of ancient Rome have survived in the finest literary works, and Du Bellay himself emphasizes that he is the first French poet to describe the glory of the eternal city. This is also important because the collection is dedicated to King Henry II and is probably conceived to show him the path that France should follow in striving for the perfection of the Roman empire, while avoiding its weaknesses. Therefore, the collection is not only a melancholic reminiscence of ancient Rome, but also a canzoniere dedicated to the beautiful city, where one can find inspiration to build France in the spirit of Gallicanism.