Morbus melancholicus: uwagi wstępne (Pseudo-Arystoteles, Marsilio Ficino, AndréDu Laurens)

Od czasów Hipokratesa aż do XVIII wieku lekarze uważali melancholię za przewlekłą chorobę spowodowaną nadmiarem czarnej żółci (atra bilis), mitycznego „humoru”, którego istnienie obaliła medycyna naukowa. Artykuł opisuje etiologię, nozografię i terapię tej choroby przedstawione w traktacie André Du Laurensa Second discours auquel est traicté des maladies melancoliques et des moyens de les guerir (1597), a także koncepcje Marsilia Ficina wyrażone w De vita triplici (1489). Odwołując się do idei zawartych w Problemie XXX, przypisywanym Arystotelesowi, florencki filozof rozwija ideę związku między melancholijną predyspozycj ąhumoralną a geniuszem twórczym. Ficino proponuje zamianę szkodliwej siły melaina chole w twórczą energię – melancholia generosa. „Kapłani Muz” mogą uciec przed złym wpływem swojego patrona Saturna poprzez aktywność intelektualną i artystyczną. 

ABSTRACT

Morbus melancholicus: A Preliminary Overview (Pseudo-Aristotle, Marsilio Ficino, AndréDu Laurens)

Since Hippocrates until the 18th century, physicians considered melancholy a chronic disease caused by the overabundance of black bile (atra bilis), mythical ‘humour’ whose existence is refuted by scientific medicine. The article describes the aetiology, nosography, and therapy of this disease, presented in André Du Laurens’ treatise Second discours auquel est traictédes maladies melancoliques et des moyens de les guerir (1597), as well as the conceptions of Marsilio Ficino expressed in De vita triplici (1489). Referring to the ideas contained in Problem XXX attributed to Aristotle, the Florentine philosopher develops the idea of the relationship between the melancholic humoral predisposition and the creative genius. Ficino proposes the conversion of the harmful force of melaina chole into creative energy: melancholia generosa. The ‘priests of the Muses’ can escape the evil influence of their patron Saturn through intellectual and artistic activity.

O leczeniu melancholii w Średniowieczu: rady i terapie zaczerpnięte z francuskich powieści arturiańskich XII–XIII wieku

Autorka analizuje wybrane francuskie powieści arturiańskie z XII i XIII wieku jako przykłady locus medicinalis, czyli miejsce styczności literatury i ówczesnej wiedzy medycznej, gdzie dochodzi do przecięcia fikcji literackiej i rzeczywistości medycznej, dla której melancholia stanowiła jedno z głównych wyzwań. Podobnie jak medycyna, literatura także podejmuje to wyzwanie, starając się opisać objawy melancholii, określić jej przyczyny, a przede wszystkim zaproponować skuteczną, mogącą przynieść ulgę terapię. W analizowanych powieściach pojęcie Melancholii zbliżone jest do acedii, patologicznego stanu duszy i umysłu, przejawiającego się smutkiem, obojętnością, zmęczeniem i wyczerpaniem serca. Stan ten przypisywano działaniu demona acedii, zwanego przez Kasjana i Ewagriusza z Pontu daemon meridianus. W analizowanych w tym artykule powieściach arturiańskich, gdzie ważne są przede wszystkim działania o charakterze psychologicznym i duchowym, leczenie melancholii oparte jest na holistycznej, chrześcijańskiej wizji człowieka, zgodnie z którą wzajemnie oddziałują na siebie stan umysłu, duszy i ciała. Oczyszczające łzy, uzdrowienie pamięci, wsparcie przyjaciół, obecność ukochanej osoby, radość odpędzająca smutek, modlitwa, nawrócenie, spowiedź i pielgrzymka okazują się skuteczniejsze niż teriak, maści, balsamy czy jakiekolwiek inne lekarstwa.

ABSTRACT

Treating Melancholy in the Middle Ages: Advice and Remedies Offered by 12th and 13^thCentury French Arthurian Romances

The author analyses the selected 12th and 13th-century French Arthurian romances as an example of locus medicinalis, i.e., the meeting place of literature and the medical knowledge of the time, where literary fiction intersects with the medical reality, for which melancholy was one of the major challenges. Like medicine, literature takes up the challenge, by seeking to describe the symptoms of melancholy, to define its causes and above all to propose an effective treatment to relieve it. In the romances analyzed, the concept of melancholy is similar to that of acedia, the vice of the soul manifested by boredom, indifference, fatigue, and exhaustion of the heart. The condition was attributed to the activity of the demon of acedia, called daemon meridianus by Cassian and Evagrius of Pontus. In the Arthurian romances analyzed in the article, in which acts of psychological and spiritual nature are of main importance, the treatment of melancholy is based on the holistic Christian vision of man, according to which the state of mind, soul, and body influence each other. Cathartic tears, memory healing, friends’ support, the presence of the beloved, joy that chases away sadness, prayer, conversion, confession, and pilgrimage prove to be more efficient than theriac, electuary, or any medicine.

Tristan i demon południa

Artykuł proponuje odczytanie średniowiecznych powieści o Tristanie autorstwa Béroula i Thomasa z Anglii w świetle doktryny acedii Ewagriusza z Pontu. Punktem wyjścia jest pojęcie „demona południa”, rozumianego przez Ewagriusza jako demon popychający mnicha do acedii – stanu apatii i duchowego odrętwienia. Dzisiaj terminem tym określa się często „kryzys wieku średniego”, dotykający żonatych mężczyzn i skłaniający ich do poszukiwań erotycznych i seksualnych. Analiza zmierza do udowodnienia, że początków pomieszania tych dwóch pojęć można szukać już w średniowiecznej legendzie Tristana, zwłaszcza w wersji Thomasa. W istocie, często przywoływana melancholia Tristana przypomina acedię zdefiniowaną przez Ewagriusza, z jej podstawowymi cechami – niestabilnością, niestałością, pragnieniem nowości i wiecznym poczuciem niespełnienia.

ABSTRACT

Tristan and the Noonday Demon

The paper analyses medieval Tristan romances by Béroul and Thomas of Britain in the light of Evagrius of Pontus’doctrine of acedia. The starting point is the concept of ‘Noonday Demon’: understood by Evagrius as the devil tempting the monk into acedia –a state of listlessness and spiritual torpor. It is used today to describe a ‘midlife crisis’ affecting married men in their erotic and sexual behaviour. The analysis tends to prove that the confusion between these two meanings can be traced back to the medieval Tristan legend, especially in Thomas’ version: in fact, Tristan’s supposed melancholy resembles acedia as defined by Evagrius, with its essential characteristics: instability, inconstancy, desire of novelty and perpetual dissatisfaction.

Żałoba i melancholia Narcyza: Le joli buisson de jeunesse Jeana Froissarta (1373)

Narcyz ukazuje się jako figura przepojona melancholią zarówno w Metamorfozach Owidiusza, jak i w poezji XVI i XVII wieku. W średniowieczu można dostrzec związek tej postaci z melancholią w różnych jej przedstawieniach. Ale Narcyz, który wydaje się najbardziej melancholijny, to ten, którego Jean Froissart przedstawia w Joli buisson de jeunesse, głęboko modyfikując mit Owidiusza. Badacze uważają, że reprezentuje on tu archetyp kochanka. Autorka artykułu sugeruje jednak, że Froissart wykracza poza sferę miłości i temat miłości dworskiej – nie chodzi już o niedostępność obiektu miłości czy też o jego utratę, ale o jakąkolwiek stratę nieodłącznie związaną z upływem czasu. W tym skojarzeniu narcyzmu z żałobą objawia się nostalgia, która wydaje się charakterystyczna dla twórczości Froissarta, ponieważ jest obecna w różnych formach zarówno w jego Kronikach, jak i w jego dziełach lirycznych.

ABSTRAcT 

Mourning and Melancholia of Narcissus: Jean Froissart’s Le joli buisson de jeunesse (1373)

Narcissus appears as imbued with melancholy both in Ovid’s Metamorphoses and in the poetry of the sixteenth and seventeenth centuries. In the Middle Ages, the association between this figure and melancholy can be perceived in its various uses. But the Narcissus who seems the most melancholic is the one that Jean Froissart includes in Joli buisson de jeunesse, profoundly modifying the Ovidian myth. The researchers consider this one to represent the archetype of the lover. However, the author of the paper suggests that Froissart goes beyond the domain of love and the theme of courtly love: it is no longer the question of the inaccessibility of the object, nor exclusively of the loss of the object, but of any loss inherent in the passage of time. The association of narcissism with mourning entails the nostalgia that seems specific to Froissart’s work since it is found, in different forms, both in his Chronicles and in his lyrical work.