Air passenger transport during the COVID-19 pandemic in Poland

Air transport development trends were disrupted as a result of the spread of the SARS-CoV-2 virus and the emergence of a global pandemic. During this difficult period, the largest drop in the number of air passengers in history occurred. For example, in 2020, compared to 2019, there was a global decrease in the number of passengers in air transport by 60% and in Poland by 70%. Temporary restrictions were introduced, related to, inter alia, the cancellation of flights from countries with a high incidence rate, a mandatory SARS-CoV-2 virus test or a quarantine order upon arrival. The main aim of the study was to present the impact of the COVID-19 pandemic on passenger traffic at Polish airports. Attempts were made to obtain answers to the following questions: (1) what were the changes in the number of passengers served in Poland before and during the COVID-19 pandemic; (2) what actions/restrictions were taken in the field of air transport in the face of an increased number of COVID-19 cases; and (3) how has the SARS-CoV-2 virus affected airports and air carriers in Poland. The research was based on the statistical data of: the Civil Aviation Authority (CAA), Eurostat, Eurocontrol, and the Polish Central Statistical Office. The study presents the situation as of the end of 2021.

Zarys treści:

Tendencje rozwojowe transportu lotniczego zostały zachwiane w wyniku rozprzestrzeniania się SARS-CoV-2 i pojawienia się globalnej pandemii. W tym trudnym okresie miał miejsce największy w historii spadek liczby obsłużonych pasażerów. Przykładowo, w stosunku do 2019 r. nastąpił spadek liczby pasażerów w transporcie lotniczym na świecie o 60%, a w Polsce o 70%. Wprowadzone były czasowe obostrzenia związane m.in. z rezygnacją z lotów z państw o wysokim współczynniku zachorowań, obowiązkowym testem na obecność SARS-CoV-2 czy nakazem odbycia kwarantanny po przylocie. Celem głównym opracowania jest przedstawienie wpływu pandemii COVID-19 na ruch pasażerski w portach lotniczych w Polsce. Starano się uzyskać odpowiedzi na następujące pytania: (1) jakie były zmiany liczby obsłużonych pasażerów w Polsce przed i w czasie pandemii COVID-19; (2) jakie podejmowano działania/obostrzenia w zakresie transportu lotniczego w obliczu wzmożonej liczby zachorowań oraz (3) jak rozprzestrzenianie się SARS-CoV-2 wpłynęło na porty lotnicze i przewoźników w Polsce. Praca powstała na podstawie danych statystycznych Urzędu Lotnictwa Cywilnego (ULC), Eurostat-u, Eurocontrol-u i Głównego Urzędu Statystycznego. Opracowanie przedstawia stan na koniec 2021 r.

Murals in the city space: Analysis of functions and location on the example of Słupsk

Mural art is popular in many cities in Poland. Słupsk is one of them. The main goal of the paper is to present the distribution, theme, and functions of the murals in Słupsk. In the space of this medium-sized city situated in Pomerania region 40 murals have been catalogued and described according to the adopted criteria, thus obtaining detailed information about their location and subject matter. Most of Słupsk’s murals are in the Old Town, especially located in the revitalized area. The analysis of their detailed location shows that they are both in prominent places (main streets and squares) and in less visible places (side streets, gates, garage walls). The themes of murals in Słupsk are diverse. In-depth interviews with representatives of the city hall, cultural centre, tourist information centre, a foundation operating in the field of culture, social activation, and education, as well as mural artists in Słupsk allowed also to obtain information on the murals’ functions and paths of their creation in the urban space. Respondents emphasized the importance of murals in the revitalization of the city and drew attention to their educational, tourist and promotional function.

Zarys treści:

Murale stały się popularne w wielu miastach w Polsce. Słupsk jest jednym z nich. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie rozmieszczenia, tematyki i funkcji, jakie murale pełnią w przestrzeni Słupska. W przestrzeni tego średniej wielkości miasta położonego na Pomorzu skatalogowano i opisano według przyjętych kryteriów 40 murali, uzyskując w ten sposób szczegółowe informacje o ich rozmieszczeniu i tematyce. Większość z nich znajduje się na Starym Mieście, zwłaszcza na obszarze objętym rewitalizacją. Analiza szczegółowej lokalizacji pokazuje, że znajdują się one zarówno w miejscach eksponowanych (główne ulice i place), jak i mniej widocznych (ulice boczne, bramy, mury garaży). Tematyka słupskich murali jest różnorodna. Wywiady pogłębione z przedstawicielami urzędu miejskiego, ośrodka kultury, centrum informacji turystycznej, fundacji działającej w obszarze kultury, aktywizacji społecznej i edukacji oraz z artystami tworzącymi murale w Słupsku pozwoliły również na uzyskanie informacji na temat funkcji murali. Respondenci podkreślali ich znaczenie w rewitalizacji miasta oraz zwracali uwagę na ich rolę w edukacji, turystyce i promocji.

The impacts of tourism and recreation on lake shores: A case study of the Olsztyn Lakeland

The tourist attractiveness of many regions depends on the lakes. The lake ecosystems and the surrounding ecotone zone are among the most vulnerable systems, and tourism development negatively affects them. The aim of this study was to assess the load on the shore zone of the lakes of the Olsztyn Lake District by tourism and recreational infrastructure. The assessment was performed using two indicators. Topographic maps and orthophoto maps were used in the study. Land use and land cover (LU/LC) in the study area was verified through field studies in the summer seasons of 2018 and 2019. The tourism load indicators were positively correlated with the share of the built-up area in the lakeshore zone, although some lakes with a built-up shore zone of more than 25% did not have tourism and recreational facilities. The share of forests in the lakeshore zone was negatively correlated with the values of the tourism load indicators. Tourism infrastructure in the study area was developed in accordance with the principles of sustainable development. The additional load on the lakeshore was found to be caused by private recreational infrastructure related to the settlement process in the lakeshore zone.

Zarys treści:

Atrakcyjność turystyczna wielu regionów zależy od obecności jezior. Ekosystemy jeziorne i otaczająca je strefa ekotonowa należą do najbardziej wrażliwych, a rozwój turystyki wywiera na nie negatywny wpływ. Celem niniejszej pracy była ocena obciążenia strefy brzegowej jezior Pojezierza Olsztyńskiego infrastrukturą turystyczną i rekreacyjną. Oceny dokonano przy zastosowaniu dwu wskaźników. W opracowaniu wykorzystano mapy topograficzne i ortofotomapy. Pokrycie i użytkowanie terenu (LU/LC) na badanym obszarze zostało zweryfikowane poprzez badania terenowe w sezonach letnich 2018 i 2019 r. Wskaźniki obciążenia turystycznego były dodatnio skorelowane z udziałem powierzchni zabudowanej w strefie brzegowej jezior, chociaż niektóre jeziora o strefie brzegowej zabudowanej w ponad 25% były pozbawione zaplecza turystyczno-rekreacyjnego. Udział lasów w strefie brzegowej jezior był ujemnie skorelowany z wartościami wskaźników obciążenia turystycznego. Infrastruktura turystyczna na badanym obszarze była rozwijana w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Stwierdzono dodatkowe obciążenie brzegów jezior przez prywatną infrastrukturę rekreacyjną związaną z procesem osadniczym w strefie brzegowej jezior.

Health care system in Poland and tourism

The aim of the study was to analyze the Polish health care system from the perspective of its use by outbound and inbound tourists. Health care facilities are part of the supporting facilities in tourism. This type of infrastructure primarily serves local residents, but also determines the proper organization of tourism at the destination. With regard to tourism, this infrastructure is used by people before their travels, mainly for preventive purposes, tourists staying in a particular destination, as well as those returning from trips (e.g., requiring further treatment). In connection with health prophylaxis preceding the trip, attention was paid to the activities of the Polish Society of Maritime, Tropical and Travel Medicine together with the National Network of Travel Medicine Centres. In addition to the data obtained from this association, information from the Central Statistical Office and the System and Implementation Analyzes Database, as well as data obtained from the National Health Fund, were used in the research procedure. However, despite the presence of increasingly available data, there is still much work to be done in developing knowledge about travel risks and preventive measures related to travel to another country. 

Zarys treści:

Celem opracowania było przedstawienie wyników analizy polskiego sytemu ochrony zdrowia z perspektywy jego wykorzystania przez osoby biorące udział w turystyce wyjazdowej i przyjazdowej. Zakłady opieki zdrowotnej stanowią w turystyce element bazy towarzyszącej. Tego typu infrastruktura służy przede wszystkim mieszkańcom, ale warun- Prace Geograficzne zeszyt 171, 2023, 69 – 81 doi : 10.4467/20833113PG.23.009.18109 Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ Komisja Geograficzna, Polska Akademia Umiejętności Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 70 Prace Geograficzne, zeszyt 171 kuje też właściwą organizację turystyki w miejscu docelowym. W odniesieniu do turystyki korzystają z niej osoby przed podróżą, głównie w celach profilaktyki, turyści przebywający w danej miejscowości, oraz wracający z wyjazdów (np. wymagający dalszego leczenia). W związku z profilaktyką zdrowotną w okresie poprzedzającym podróż zwrócono uwagę na działania Polskiego Towarzystwa Medycyny Morskiej, Tropikalnej i Podróży wraz z Krajowej Sieci Ośrodków Medycyny Podróży. Poza danymi otrzymanymi z tego stowarzyszenia w postępowaniu badawczym wykorzystano informacje z Głównego Urzędu Statystycznego oraz zaczerpnięte z Bazy Analiz Systemowych i Wdrożeniowych, a także uzyskane z Narodowego Funduszu Zdrowia. Jednak mimo obecności coraz łatwiej dostępnych danych, nadal wiele pozostaje do zrobienia w kwestii rozwijania wiedzy na temat zagrożeń podróży oraz działań profilaktycznych związanych z wyjazdem do innego kraju.

European wine tourism has long been carried out in the traditional wine areas of France, Portugal or Germany. In the countries of Central Europe, these traditions also occur, but they have a more local meaning. The article presents one of the wine regions in Eastern Poland – the Lesser Poland Gorge of the Vistula River, where the development of small wineries has been observed for several years. The article’s primary goal is to present vineyards in the Lesser Poland Gorge of the Vistula River concerning the possibilities of development of wine tourism and its impact on the region’s functioning. It seems that the concept of “terroir” can be used by local winemakers to identify the particularities of wines from vineyards. This can be an excellent contribution to the development of wine tourism, considering that nowadays, tourists search for authentic experiences. The production of local grape wine and its promotion may be the basis for rebuilding the region’s wine production tradition, as well as contributing to the region’s development.

Turystyka winiarska szansą na rozwój regionów wiejskich. Przykład z Polski wschodniej

Europejska turystyka winiarska od dawna prowadzona jest na tradycyjnych obszarach winiarskich Francji, Portugalii czy Niemiec. W krajach Europy Środkowej również te tradycje występują, ale mają bardziej lokalny wymiar. Artykuł przedstawia jeden z regionów winiarskich w Polsce wschodniej – Małopolski Przełom Wisły, gdzie od kilku lat obserwuje się rozwój małych winnic. Głównym celem artykułu jest przedstawienie winnic związanych z regionem Małopolskiego Przełomu Wisły z uwzględnieniem możliwości rozwoju turystyki winiarskiej i jej wpływu na funkcjonowanie regionu. Wydaje się, że pojęcie „terroir” może być wykorzystywane przez lokalnych winiarzy do określania specyfiki win pochodzących z winnic. Może to być dobry wkład w rozwój turystyki winiarskiej, biorąc pod uwagę, że obecnie turyści poszukują autentycznych doznań. Produkcja lokalnego wina gronowego i jego promocja mogą być podstawą odbudowy tradycji winiarskich regionu, a także przyczynić się do jego rozwoju.

Current state and main directions of ski resorts development in the Polish Carpathians

Forecasts for the development of ski tourism in the world are not optimistic. They are related to the influence of climate change on the shortening of the ski season and the decrease in skier demand, as well as the progressive ageing process of the societies in economically developed countries. Therefore, ski resorts all over the world are faced with many challenges as a consequence of these phenomena. The purpose of this article is to present the current state of ski infrastructure in the Polish Carpathians and to define contemporary trends in the development of ski resorts in this area. The main methods used in the research process included inventory of ski infrastructure, field observation, analysis of the websites of ski resorts and their profiles posted on social media, and interviews with representatives of leading ski resort management companies. The state of infrastructure for downhill skiing in the Polish Carpathians in 2020 included 469 ski lifts, including 91 cableways, with a total length of 199.8 km and transport capacity of 400.8 thousand people per hour, as well as 528 ski runs with a total length of 304.7 km. The best developed tourist regions are the Tatras and Podhale region, as well as the Silesian Beskids. Among the 91 ski destinations in the Polish Carpathians, the best developed for skiing are: Białka Tatrzańska, Krynica-Zdrój, Wisła, Zakopane and Szczyrk. The most important development trends of ski resorts in the studied region are: modernization and construction of new, high-quality lifts (cableways, gondolas etc.); expanding the offer of ski resorts in terms of the summer season, especially for cyclists and families with children; combining the offers of many ski resorts in the region in the form of one joint ski pass; the use of special price promotions for the purchase of ski passes out of high season; using modern interactive tools for attracting customers; high concentration of tourist traffic in selected ski destinations; development of infrastructure for tourists travelling with motorhomes. The actions mentioned above are the most commonly used adaptation tools to climate and demographic changes that are aimed at increasing the profitability of ski resorts.

Zarys treści:

Prognozy dotyczące rozwoju turystyki narciarskiej na świecie nie napawają optymizmem. Wiążą się one z wpływem zmian klimatycznych na skrócenie sezonu narciarskiego i na spadek popytu na uprawianie narciarstwa oraz z postępującym procesem starzenia się społeczeństw krajów rozwiniętych gospodarczo, skąd pochodzi najwięcej narciarzy i snowboardzistów. Ośrodki narciarskie na całym świecie stoją zatem w obliczu licznych wyzwań będących konsekwencjami tych zjawisk. Celem niniejszego artykułu było ukazanie obecnego stanu bazy narciarskiej w polskich Karpatach oraz określenie współczesnych kierunków rozwoju ośrodków narciarskich na tym obszarze. Do najważniejszych metod, które zastosowano w procesie badawczym, należały: inwentaryzacja infrastruktury narciarskiej, obserwacja terenowa, analiza stron internetowych ośrodków narciarskich i ich profili zamieszczonych w mediach społecznościowych oraz wywiady z przedstawicielami czołowych przedsiębiorstw zarządzających ośrodkami narciarskimi. Stan infrastruktury dla narciarstwa zjazdowego w polskich Karpatach w pierwszej połowie 2020 r. liczył 469 urządzeń przeznaczonych do transportu turystów po stokach, w tym 91 kolei linowych, o łącznej długości 199,8 km i zdolności przewozowej 400,8 tys. osób/godz. oraz 528 tras zjazdowych o łącznej długości 304,7 km. Najlepiej zagospodarowanymi regionami turystycznymi pod tym względem są Tatry i Podhale oraz Beskid Śląski. Spośród 91 miejscowości wyposażonych w wyciągi narciarskie i koleje linowe czołowe miejsca zajmują: Białka Tatrzańska, Krynica-Zdrój, Wisła, Zakopane i Szczyrk. Do najważniejszych trendów rozwojowych bazy narciarskiej w badanym regionie należy zaliczyć: modernizację i budowę nowych, wysokiej jakości urządzeń przeznaczonych do transportu narciarzy po stokach; rozbudowę oferty ośrodków narciarskich pod kątem sezonu letniego, w szczególności dla rowerzystów i rodzin z dziećmi; łączenie ofert wielu ośrodków narciarskich z regionu w postaci wspólnych skipassów; stosowanie specjalnych promocji cenowych na zakup karnetów narciarskich poza sezonem wysokim; stosowanie nowoczesnych narzędzi interaktywnych przyciągania klientów; wysoką koncentrację ruchu turystycznego w wybranych miejscowościach; rozwój infrastruktury przeznaczonej dla turystów podróżujących kamperami. Wymienione działania są najczęściej stosowanymi narzędziami adaptacyjnymi do zmian klimatycznych i demograficznych mających prowadzić do wzrostu rentowności ośrodków narciarskich.

An apartment with a view of an apartment with a view: Contemporary development of accommodation facilities in Tatra County from the perspective of the local community

The rapid growth in the number of individual tourist trips to the towns and villages of Podhale, observed nowadays in combination with changes in visitor preferences, in particular the growing share of short stays, higher expectations in terms of standards offered by accommodation facilities and a greater interest in renting separate apartments, coincides with the growing demand for properties to be purchased in tourist resorts in Poland for investment purposes. These processes trigger the expansion of accommodation opportunities, particularly by increasing the number of facilities that offer apartments: houses for rent, self-catering apartment buildings, and aparthotels. Recognising the new trends in the development of accommodation facilities in Tatra County that lead to spatial, social, and economic changes, a study was carried out, aiming to: 1) verify the availability of accommodation facilities, in particular including the scale of the phenomenon of apartment rental of apartments (the data were obtained from available statistical and spatial databases, a field inventory and the Booking.com website), and 2) examine the problems caused by the contemporary development of the accommodation infrastructure in local communities (the data were obtained during interviews with representatives of local communities, n = 74). The study demonstrated well-developed accommodation facilities in Tatra County, characterised by uneven spatial distribution, a large share of informally operating facilities and a rich offer of apartments for rent. The development of accommodation facilities, triggered by mechanisms of the free market, helps to satisfy the fluctuating tourist demand, and consequently to maintain the economic function of tourism in the region. However, on the other hand, it causes numerous spatial and social conflicts. In particular, it leads to excessive intensification of development, dwindling of landscape values, and destruction of cultural heritage (including the vanishing of traditional architecture). Furthermore, it may result in reduced availability of accommodation facilities operated by local residents, as well as in tourism gentrification of Zakopane and loss of the traditional highland character of villages of the Podhale region.

Zarys treści:

Obserwowany współcześnie szybki wzrost liczby indywidualnych przyjazdów turystycznych do podhalańskich miejscowości w połączeniu ze zmianami preferencji odwiedzających, a w szczególności rosnącym udziałem krótkotrwałych pobytów, zwiększaniem wymagań dotyczących standardu obiektów noclegowych oraz wzrostem zainteresowania wynajmem oddzielnych mieszkań, zbiega się z rosnącym w Polsce popytem na zakup nieruchomości w miejscowościach turystycznych w celach inwestycyjnych. Procesy te prowadzą do rozbudowy bazy noclegowej, a zwłaszcza zwiększania liczby obiektów oferujących apartamenty: domów na wynajem, apartamentowców turystycznych i aparthoteli. Dostrzegając nowe trendy w rozwoju bazy noclegowej w powiecie tatrzańskim, powodujące zmiany o charakterze przestrzennym, a także społecznym i ekonomicznym, przeprowadzono badania mające na celu: 1) rozpoznanie wielkości bazy noclegowej, w tym zwłaszcza skali zjawiska wynajmu apartamentów (dane pozyskano z dostępnych baz danych statystycznych i przestrzennych, inwentaryzacji terenowej oraz serwisu Booking.com) oraz 2) problemów, jakie współczesny rozwój infrastruktury noclegowej stwarza dla lokalnych społeczności (dane zgromadzono w wyniku wywiadów z przedstawicielami lokalnych społeczności, n = 74). W wyniku badań ukazano dobrze rozwiniętą bazę noclegową w powiecie tatrzańskim, którą cechuje bardzo nierównomierne rozmieszczenie przestrzenne, duży udział obiektów funkcjonujących w sposób nieformalny oraz bogata oferta wynajmu apartamentów. Rozwój nowych obiektów noclegowych, kierowany mechanizmami wolnego rynku, sprzyja zaspokajaniu zmieniającego się popytu turystycznego, a tym samym utrzymaniu ekonomicznej funkcji turystyki w regionie, lecz powoduje liczne konflikty przestrzenne i społeczne. W szczególności prowadzi do nadmiernej intensyfikacji zabudowy, zmniejszania walorów krajobrazowych i niszczenia dziedzictwa kulturowego (w tym zaniku tradycyjnej architektury). Ponadto skutkować może wypieraniem tradycyjnych obiektów noclegowych prowadzonych przez mieszkańców oraz gentryfikacją turystyczną Zakopanego i utratą góralskiego charakteru podhalańskich wsi.

Non-stationary of the air temperature course over Europe – change of the thermal regime in Europe in 1987–1989 and its causes

The study discusses changes in the average annual air temperature over Europe in the years 1931–2020. The results of the research show that in 1987–1989, there was a sudden change in the thermal regime over Europe and a discontinuity appeared in the course of this climatic element. In the years 1931–1988, despite the high inter-annual variability, the temperature trend was zero. A positive, statistically significant, temperature trend appeared after 1988. The entire warming in Europe, which can be estimated at ~2.3 deg, occurred after 1988. The discontinuity in the course was caused by an abrupt change in macro-circulation conditions in the Atlantic-Eurasian circulation sector, which manifests itself as a fundamental change in the frequency of the macrotypes of the mid-tropospheric circulation (500 hPa) according to the Wangengejm-Girs classification, causing an equally fundamental change in the weather structure. The change in macro-circulation conditions was forced by a change in the thermal state of the North Atlantic – a sharp increase in the intensity of oceanic heat transport to the north. The analysis showed that the annual variability of temperature over Europe was mainly influenced by natural processes, the variability of which explains ~65% of its variance. Radiative forcing, which is a function of anthropogenic increase in CO2 concentration in the atmosphere, explains only 7–8% of the variability of the average annual temperature over Europe, being a secondary or tertiary factor in shaping its changes.

Keywords: Europe, annual temperature, regime change, warming, macro-circulation conditions, N Atlantic

Zarys treści: W pracy omówiono zmiany średniej rocznej temperatury powietrza nad Europą w latach 1931–2020. Wyniki badań wykazują, że w latach 1987–1989 nastąpiła nad Europą nagła zmiana reżimu termicznego i w przebiegu tego elementu klimatycznego pojawiła się nieciągłość. W latach 1931–1988, mimo dużej zmienności międzyrocznej, trend temperatury był zerowy. Dodatni, statystycznie istotny, trend temperatury pojawił się po roku 1988. Całe ocieplenie Europy, które może być szacowane na ~2,3 deg, nastąpiło po roku 1988. Przyczyną wystąpienia nieciągłości w przebiegu była radykalna zmiana warunków makrocyrkulacyjnych w atlantycko-eurazjatyckim sektorze cyrkulacyjnym, która przejawia się jako zasadnicza zmiana frekwencji makrotypów cyrkulacji środkowotroposferycznej (500 hPa) według klasyfikacji Wangengejma-Girsa, powodująca równie zasadniczą zmianę struktury pogód. Zmiana warunków makrocyrkulacyjnych została wymuszona przez zmianę stanu termicznego Atlantyku Północnego – gwałtowny wzrost intensywności oceanicznego transportu ciepła na północ. Analiza wykazała, że zmienność temperatury rocznej nad Europą nastąpiła głównie pod wpływem działania procesów naturalnych, które objaśniają ~65% jej wariancji. Wymuszenie radiacyjne, będące funkcją antropogenicznego wzrostu koncentracji CO2 w atmosferze, objaśnia zaledwie 7–8% zmienności średniej rocznej temperatury nad Europą, stanowiąc w kształtowaniu jej zmian czynnik drugo- lub trzeciorzędny.

Hot and warm extremes in Europe’s changing climate: definitions, causes, trends, impacts

Hot or warm extremes are days with exceptionally high air temperatures in a given place and/or season. They may have significant impacts on human health and life, the natural environment, and the economy. The global rise in near-surface air temperatures translates into increases in the frequency, intensity, and duration of such events, which contributes to the intensive development of research on them. This review aims to summarize the state of knowledge of hot and warm extremes in Europe, with a special focus on their definitions, physical drivers and impacts, long-term variability and trends. The study demonstrates that research on temperature extremes is making remarkable progress, but there are still issues to be explored to understand these complex events.

Keywords: heat waves, warm spells, air temperature, atmospheric circulation, climate change

Zarys treści: Ekstrema ciepła to dni z wyjątkowo wysoką temperaturą powietrza w danym miejscu i/lub porze roku. Często wiążą się one z negatywnymi konsekwencjami dla zdrowia i życia człowieka, a także środowiska przyrodniczego, rolnictwa i gospodarki. Globalnemu ociepleniu klimatu towarzyszy wzrost częstości ekstremów ciepła, co przyczynia się do intensywnego rozwoju badań na ich temat. W tym opracowaniu podjęto próbę podsumowania stanu wiedzy na temat ekstremów ciepła w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem metod ichidentyfikacji, rozpoznania ich przyczyn i następstw oraz oceny ich zmienności wieloletniej i trendów. Zestawienie wyboru prac na temat tych złożonych zdarzeń może pomóc w zidentyfikowaniu zagadnień, które wciąż wymagają zgłębienia i wyjaśnienia, tym samym stanowiąc wstęp do dalszych rozważań.

Characteristics of the growing season in the Experimental Forests of the Warsaw University of Life Sciences in Rogów in the years 1951–2020

The growing season length indices derived from air temperature are frequently used in climate monitoring applications as well as to predict the response of forest ecosystems to climate change. The indicator most widely used in the studies of forest ecosystems is the length of the thermal growing season (temp ≥5°C), less commonly the parameters of the forest growing season (temp ≥10°C). However, only a few studies used long-term series of temperature measurements in the forest. In this article, we determined the temporal changes in the parameters of the thermal (TGS) and forest (FGS) growing season in the Experimental Forests of the Warsaw University of Life Sciences in Rogów (51o40’N, 19o55’E, h = 194 m MSL) in the years 1951–2020. The analysis is based on the dataset (daily mean air temperature) obtained from a meteorological station located near the forest complex and from a forest under-canopy station located in a more than 120-year-old fresh mixed forest. The results show a significant extension of the growing season in 1951–2020, the TGS lasted on average 2.8 days/10 years, and the FGS 2.4 days/10 years. The extension of the TGS and FGS was a consequence of both its earlier start and later end. The start of the TGS was characterized by a statistically significant negative trend (1.3 days/10 years), and most changes were characteristic for the last three decades (4.4 days/10 years). The last 30 years were also characterized by a statistically significant trend towards the later end of the TGS. The TGS in 1991–2020 was longer than in 1951–1980 and 1971–2000 by 9 days, while in 1981–2010 by 5 days. Changes in the length of the TGS resulted primarily from its earlier beginning: in the multi-year period 1991–2020, the TGS started 7 days earlier than in 1951–1980. In the case of the FGS, these changes were weaker, although there was a statistically significant negative trend in the start dates and a positive trend in the FGS length. The FGS started almost a month later than the TGS (average on April 28) and ended 4 weeks earlier (average on October 5) and lasted 160 days. TGS in the forest was shorter than outside the forest by 3 days, and FGS by 1 day. The acceleration of the beginning of TGS during the last three decades was faster than the beginning of the frost-free period, indicating a possible increase in vegetation exposure to spring frost. This may pose a threat to the development of plants in the first phase of vegetation.

Keywords: thermal growing season, forest growing season, forest climate, spring frost

Zarys treści: Wskaźniki długości sezonu wegetacyjnego wyznaczane na podstawie temperatury powietrza są często wykorzystywane w aplikacjach do monitorowania klimatu, a także do przewidywania reakcji ekosystemów leśnych na zmiany klimatu. Najczęściej stosowanym wskaźnikiem w badaniach ekosystemów leśnych jest długość termicznego okresu wegetacyjnego (średnia dobowa temperatura >5°C), rzadziej parametry leśnego okresu wegetacyjnego (średnia dobowa temperatura >10°C). Niewiele jest jednak badań, w których analizy przeprowadzano na podstawie wieloletnich serii pomiarów temperatury powietrza w lesie. W niniejszej pracy określono czasowe zmiany parametrów sezonu wegetacyjnego termicznego (TGS) i leśnego (FGS) w Lasach Doświadczalnych SGGW w Rogowie (51o40’N, 19o55’E, h = 194 m MSL) w latach 1951–2020. Analizę oparto na zbiorze danych (średnia dobowa temperatura powietrza) uzyskanych ze stacji meteorologicznej zlokalizowanej w pobliżu kompleksu leśnego oraz z leśnej stacji podokapowej zlokalizowanej w ponad 120-letnim lesie mieszanym świeżym. Wyniki wskazują na znaczne wydłużenie sezonu wegetacyjnego w latach 1951–2020, tempo zmian TGS wynosiło 2,8 dnia/10 lat, a FGS 2,4 dnia/10 lat. Wydłużenie TGS i FGS było konsekwencją zarówno jego wcześniejszego rozpoczynania, jak i późniejszego zakończenia. Daty początku TGS charakteryzowały się istotnym statystycznie trendem ujemnym (1,3 dnia/10 lat), największe zmiany były charakterystyczne przede wszystkim dla ostatniego 30-lecia (4,4 dnia/10 lat). Ostatnie 30-lecie charakteryzowało się także istotnym statystycznie trendem dodatnim końca TGS. TGS w latach 1991–2020 był dłuższy o 9 dni w porównaniu do wielolecia 1951–1980 oraz 1971–2000, a w porównaniu do lat 1981–2010 dłuższy o 5 dni. Zmiany długości TGS wynikały przede wszystkim z coraz wcześniejszego jego początku: w wieloleciu 1991–2020 TGS rozpoczynał się średnio o 7 dni wcześniej niż w wieloleciu 1951–1980. W przypadku FGS zmiany te były słabsze, chociaż zaznaczył się istotnie statystyczny trend ujemny dat początku oraz dodatni długości FGS. FGS rozpoczynał się prawie miesiąc później niż TGS (średnio 28 kwietnia), kończył się cztery tygodnie wcześniej (średnio 5 października) i trwał 160 dni. TGS w lesie był krótszy niż poza lasem o 3 dni, natomiast FGS o 1 dzień. Przyspieszenie dat początku TGS w ciągu ostatnich trzech dekad było szybsze niż przyspieszenie dat początku okresu bezprzymrozkowego, co wskazuje na możliwy wzrost ekspozycji roślinności na przymrozki. Może to stanowić zagrożenie dla rozwoju roślin w pierwszej fazie wegetacji.

Climate change in Krakow and adaptation to it in the context of urban planning

Based on climatological data from 1901–2020 from the Research Station of the Department of Climatology of the Institute of Geography and Spatial Management of the Jagiellonian University in Krakow, the multi-year course of selected elements of Krakow climate was characterised and the role of local spatial development plans was indicated in terms of minimising the effects of the urban heat island and global warming.

Keywords: climate change, urban climate, urban heat island, adaptation to climate change, climate change mitigation, spatial planning

Zarys treści: Na podstawie danych klimatologicznych z lat 1901–2020 ze stacji naukowej Zakładu Klimatologii IGiGP UJ w Krakowie dokonano charakterystyki przebiegu wieloletniego wybranych elementów klimatu Krakowa i wskazano rolę miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w aspekcie minimalizowania skutków miejskiej wyspy ciepła i globalnego ocieplenia.

Changes in air humidity in Łódź in the years 1966–2020 in the light of selected indicators

The aim of the study is to present changes in air humidity in central Poland in the years 1966–2000 in Łódź as an example. The values of air temperature, relative humidity and atmospheric pressure from four observation terms, 00, 06, 12 and 18 UTC, were used. On this basis, the saturated vapour pressure, the current vapour pressure, and the saturation deficit were calculated. Then, the variability of these three indicators and relative humidity was examined. The variability of monthly and seasonal average values of humidity indices in four observation periods was presented, the trends in seasonal variability of humidity indices were calculated and the distribution functions of their distributions were compared in the midday period in three 15-year periods: 1966–1980, 1986–2000 and 2006–2020. It has been shown that the pressure of saturated water vapour is the highest in summer, the lowest in winter, and slightly higher in spring than in autumn at all times, except for the night. It increased significantly in the studied period as a result of the increase in air temperature. A comparison of the distributions in three 15-year periods shows a significant increase in the probability of occurrence of high values of saturation vapour pressure, even above 30hPa. The water vapour pressure in the air is highest in summer and lowest in winter, but in spring it is lower than in autumn. All trend coefficients are positive, but only less than half are statistically significant. A comparison of the distributions over three 15-year periods show a slight increase in the probability of higher values of the actual vapour pressure. The saturation deficit, as the difference between the previous two indicators, increases significantly. Its value in spring is significantly higher than in autumn. The trend is positive, especially in spring and summer, and the comparison of distributions shows that in the last 15 years the probability of high values of saturation deficit increased significantly. The course of relative humidity is the opposite of saturation deficit. In autumn, the relative humidity is definitely higher than in spring. The trend is down. To sum up, warming brings an increase in the capacity of the atmosphere for water vapour, a slight increase in the amount of water vapour in the air, but also a significant increase in saturation deficit and a decrease in relative humidity, which is particularly strong in spring in the first half of the growing season.

Keywords: water vapour pressure, saturation deficit, relative humidity, linear trend, probability distribution

Zarys treści: Celem opracowania jest ocena zmian wilgotności powietrza w środkowej Polsce w latach 1966–2000 na przykładzie Łodzi. Wykorzystano wartości temperatury powietrza, wilgotności względnej i ciśnienia atmosferycznego z czterech terminów obserwacyjnych, godzin 00, 06, 12 i 18 UTC. Na tej podstawie policzono ciśnienie pary wodnej nasyconej, aktualne ciśnienie pary wodnej i niedosyt wilgotności. Następnie zbadano zmienność tych trzech wskaźników oraz wilgotności względnej. Przedstawiono zmienność średnich miesięcznych i sezonowych wartości wskaźników wilgotności w czterech terminach obserwacyjnych, policzono trendy sezonowych wartości wskaźników wilgotności i porównano dystrybuanty ich rozkładów w terminie południowym w trzech 15-letnich okresach: 1966–1980, 1986–2000 i 2006–2020. Pokazano, że ciśnienie pary wodnej nasyconej największe jest latem, najmniejsze zimą, wiosną jest nieco wyższe niż jesienią we wszystkich terminach oprócz nocnego. Ciśnienie pary wodnej nasyconej wzrosło istotnie w badanym okresie z powodu wzrostu temperatury powietrza. Porównanie rozkładów w trzech 15-letnich okresach wskazuje na znaczny wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia wysokich wartości ciśnienia pary wodnej nasyconej, nawet powyżej 30 hPa. Ciśnienie pary wodnej w powietrzu największe jest latem, najmniejsze zimą, jednak wiosną jest niższe niż jesienią. Wszystkie współczynniki trendu są dodatnie, ale tylko mniej niż połowa jest statystycznie istotna. Porównanie rozkładów w trzech 15-letnich okresach pokazuje nieznaczny wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia wyższych wartości ciśnienia pary wodnej. Niedosyt wilgotności jako różnica poprzednich dwóch wskaźników wzrasta wyraźnie. Jego wartość wiosną jest znacząco wyższa niż jesienią. Trendy są dodatnie, szczególnie wiosną i latem, a porównanie rozkładów wskazuje, że w ostatnim 15-leciu prawdopodobieństwo dużych wartości niedosytu wilgotności znacząco wzrosło. Przebieg wilgotności względnej jest odwrotny do niedosytu wilgotności. Jesienią wilgotność względna jest zdecydowanie wyższa niż wiosną. Trend jest spadkowy. Podsumowując, ocieplenie przynosi wzrost pojemności atmosfery na parę wodną, niewielki wzrost ilości pary wodnej w powietrzu, ale też znaczący wzrost niedosytu wilgotności i spadek wilgotności względnej, szczególnie silny wiosną w pierwszej połowie okresu wegetacyjnego.

Possibilities of identifying the relics and transformations of depopulated settlement units in the light of non-invasive research methods and techniques – the case study of Bartki village from the area of former East Prussia

The article tackles the issue of the identification of relics and type of transformations in the rural cultural landscape of Warmia and Masuria, which took place as a result of the depopulation of localities due to the course and consequences of World War II. The incorporation of the southern part of East Prussia into Poland in 1945 initiated a number of social, economic, and cultural changes. Above all, the region was affected by huge migratory movements. These started with the hurried escape of the local civilian population fleeing from the Red Army that conquered the area in the winter of 1944–1945. Subsequently, the displacement of the German people and the unstable political situation that made it difficult to maintain habitation contributed to the depopulation of hundreds of villages, manor houses, foresters’ lodges, and small settlements. Today, in Poland’s incorporated part of former East Prussia, there are about 788 abandoned localities. The extent to which the rural landscape has changed as a result of the total depopulation of hundreds of settlement units has not yet been determined. The purpose of the research was to diagnose the processes that occurred in the material structure of the landscape of Warmia and Masuria after the continuity of habitation had been interrupted, based on data collected due to on-site prospections, searches, and spatial analyses. The elaboration presents possibilities for identifying transformations that occur after depopulation on the basis of the results of multifaceted spatial analyses carried out with the use of GIS tools. Particularly noteworthy is the use of detailed elevation data obtained from airborne laser scanning, which data largely condition not only identification of surface relics but also the degree of degradation of rural structures. The issues concerning the diagnosis of transformations are discussed using, as an example, the study of one of the depopulated localities – Bartki – a former settlement that lies in Olecko County (Warmia-Masuria Province).

Keywords: abandoned villages, archaeology of the contemporary past, cultural landscape, historical geography, LiDAR, Masuria

Zarys treści: W artykule podjęto problematykę identyfikacji reliktów osadniczych oraz rodzajów przekształceń wiejskiego krajobrazu kulturowego Warmii i Mazur, będących efektem wyludnienia się miejscowości w wyniku przebiegu i następstw II wojny światowej. Przyłączenie południowej części Prus Wschodnich do Polski w 1945 r. zapoczątkowało szereg zmian społecznych, gospodarczych i kulturowych. Przede wszystkim region został dotknięty ogromnymi ruchami migracyjnymi. Zapoczątkowała je pospieszna ucieczka miejscowej ludności cywilnej przed Armią Czerwoną, która zajmowała te tereny zimą 1944–1945. Następnie, wysiedlenia ludności niemieckiej oraz niestabilna sytuacja polityczna, utrudniająca utrzymanie stałego osadnictwa, przyczyniły się do wyludnienia setek wsi, dworów, leśniczówek i niewielkich osad. Dziś we włączonej do Polski części dawnych Prus Wschodnich znajduje się około 788 opuszczonych miejscowości. Jak dotąd nie ustalono, w jakim stopniu zmienił się krajobraz wiejski w wyniku całkowitego wyludnienia setek jednostek osadniczych. Celem badań była identyfikacja procesów zachodzących w strukturze materialnej krajobrazu Warmii i Mazur po przerwaniu ciągłości osadnictwa, na podstawie danych zebranych w wyniku prospekcji terenowych i różnego rodzaju analiz przestrzennych. W opracowaniu przedstawiono możliwości identyfikacji przekształceń zachodzących po wyludnieniu na podstawie wyników wieloaspektowych analiz przestrzennych przeprowadzonych z wykorzystaniem narzędzi GIS. Na uwagę zasługuje wykorzystanie szczegółowych danych wysokościowych uzyskanych z lotniczego skaningu laserowego, które w dużej mierze warunkują nie tylko identyfikację reliktów powierzchniowych, ale również stanowią podstawę określenia stopnia degradacji struktur ruralistycznych. Problematykę dotyczącą diagnozowania przeobrażeń omówiono na przykładzie badań jednej z wyludnionych miejscowości – Bartek – dawnej osady leżącej w powiecie oleckim (woj. warmińsko-mazurskie). 

The impact of land cover and its changes on European Beaver emplacement in the Magura National Park

Reintroduction of the European beaver (Castor fiber) in the Beskid Niski started in the 1980s. The increase in the beaver population coincided with the systemic, social and economic changes that took place both in the Beskid Niski and in the entire Poland. In the case of the Magurski National Park, they are part of a longer series of events of the twentieth century, related to intensive warfare and population exchange in this area. As a result, the structure of land use, as an effect of human impact on the natural environment, has undergone significant changes. The article attempts to assess the impact of changes in land cover on the European beaver population in Magura National Park. Particular attention was paid to the changes that take place in the immediate vicinity of the beaver sites. The intensity of land cover transformations within its impact zone was compared with changes that occur in other areas of the park, including those made by humans. The results of field surveys carried out in 1996, 2010 and 2021 were used in the research. Until 2019, information was obtained through segmentation and classification of orthophotos. The Mask R-CNN deep learning model and machine learning algorithms were used to extract information from cartographic materials. In the Magurski National Park area, from the 1980s to the present, there has been an increase in the number of beavers; the forest area and the density of buildings also increased, with a simultaneous decrease in the field and grassland area, as well as the density of the road network. During this period, beavers living in the study area showed a tendency to abandon their positions at the bottom of large river valleys near human habitations, in favour of inhabiting higher-lying areas, more distant from human activity zones. Currently, beavers inhabit the areas of abandoned Lemko villages and adjacent forests in the south of the national park. It is difficult to determine and requires further research whether the described change in the location of the beaver habitat results from the beaver’s desire to avoid humans or from other environmental conditions.

Keywords: Carpathians, colonization, European Beaver, land abandonment, lodges, Magura National Park, reintroduction, secondary succession

Zarys treści: Działania zmierzające do reintrodukcji bobra europejskiego (Castor fiber) w Beskidzie Niskim zaczęto podejmować w latach 80. XX w. Zwiększanie się populacji bobra zbiegło się w czasie ze zmianami ustrojowymi, społecznymi oraz ekonomicznymi, które miały miejsce zarówno na obszarze Beskidu Niskiego, jak i całej Polski. W przypadku Magurskiego Parku Narodowego wpisują się one w dłuższy ciąg wydarzeń XX w., związanych z intensywnymi działaniami wojennymi oraz wymianą ludności na tym obszarze. W ich wyniku struktura użytkowania ziemi, będąca wynikiem oddziaływania człowieka na środowisko naturalne, poddana została znaczącym zmianom. W pracy podjęto próbę oceny wpływu zmian pokrycia terenu na populację bobra europejskiego w Magurskim Parku Narodowym. Szczególną uwagę zwrócono na przemiany zachodzące w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk bobra. Intensywność przekształceń pokrycia terenu w obrębie strefy jego oddziaływania została porównana ze zmianami zachodzącymi w innych obszarach Parku, w tym tych użytkowanych przez człowieka. W badaniach wykorzystano wyniki inwentaryzacji przeprowadzanych w latach 1996, 2010 oraz 2021. Strukturę pokrycia terenu pod koniec lat 80. XX w. pozyskano z archiwalnych map topograficznych w skalach 1: 10 000 i 1: 25 000. Dla okresu od lat 90. ubiegłego wieku do 2019 r. informacje zostały pozyskane poprzez segmentację i klasyfikację ortofotomap. W pozyskiwaniu informacji z materiałów kartograficznych wykorzystano model głębokiego uczenia Mask R-CNN oraz algorytmy uczenia maszynowego. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że na obszarze Magurskiego Parku Narodowego od lat 80. XX w. do dziś doszło do wzrostu liczebności bobra; zwiększyła się także powierzchnia lasów oraz gęstość zabudowy, przy jednoczesnym spadku powierzchni pól i użytków zielonych, a także gęstości sieci drogowej. Bobry żyjące na badanym obszarze, wykazywały w tym okresie tendencję do porzucania stanowisk w dnach dużych dolin rzecznych w pobliżu siedlisk ludzkich, na rzecz zasiedlania obszarów wyżej położonych, bardziej oddalonych od stref aktywności człowieka. Obecnie zamieszkane przez bobra są głównie tereny opuszczonych wsi łemkowskich oraz przyległych lasów na południu Parku Narodowego. Trudne do określenia i wymagające dalszych badań jest stwierdzenie, czy opisywana zmiana lokalizacji obszarów bytowania bobra wynika z chęci uniknięcia przez niego człowieka czy z innych uwarunkowań środowiskowych.

Dendroclimatic regions of European larch (Larix decidua Mill.) in Poland

The purpose of the study was to determine the dendroclimatic regions in Poland, based on the analysis of the similarity of the annual growth rhythm of trees of 19 European larch populations, which is the reaction of trees to the pressure of the climatic factor. Treering widths were taken as a measure of this reaction. For each population (site), a mean treering chronology was created that covered the period 1957–2016. Its values were converted into incremental indices. Then, 19 indexed chronologies were included in the principal component analysis (PCA) to identify their common features and group them. As a result, three dendroclimatic regions were distinguished, which coincide with the area of lowlands (Pojezierze Południowobałtyckie and Niziny Środkowopolskie), uplands (Wyżyna Krakowsko- -Częstochowska and Wyżyna Małopolska) and mountain areas (the Sudetes and the Western Carpathians). To identify climatic elements that had a significant impact on the size of the radial growth of larch in the dendroclimatic regions, the values of the main components (PC1, PC2, PC3) were correlated with the climatic parameters. Analogously, these analyzes were performed for three regional chronologies which were created by averaging the site indexed chronologies for a given region (group). The size of radial increments of all larch populations was found to be positively affected by low temperature and high rainfall in September in the year preceding growth, as well as high temperature in March and May and high rainfall in July in the year of ring formation. In turn, the high temperature in November of the previous year had a positive effect on the growth of larches growing in the lowlands and uplands and had a negative effect on the growth of larches in the mountains. High temperature and low rainfall in June had a positive effect on the growth of larches from the mountains, compared to those from the lowlands and uplands. Low temperature and high rainfall in October in the previous year and high rainfall in May in the year of ring deposition had a positive effect on the growth of larches in the uplands.

Keywords: tree-ring, radial growth, climate-growth relationship, climate sensitivity, dendrochronology

Zarys treści: Celem pracy było wyznaczenie regionów dendroklimatycznych na obszarze Polski na podstawie analizy podobieństwa corocznego rytmu przyrostowego drzew 19 populacji modrzewia europejskiego, będącego reakcją przyrostową drzew na presję czynnika klimatycznego. Za miarę tej reakcji przyjęto szerokości tworzonych przez drzewa słojów drewna. Dla każdej populacji stworzono stanowiskową chronologię szerokości słojów obejmującą okres 1957–2016. Jej wartości przeliczono na indeksy przyrostowe. Następnie 19 stanowiskowych chronologii indeksowanych włączono do analizy głównych składowych (PCA) w celu zidentyfikowania ich wspólnych cech i pogrupowania. W rezultacie wyróżniono trzy regiony dendroklimatyczne, które pokrywają się z obszarem nizin (Pojezierzy Południowobałtyckich i Nizin Środkowopolskich), wyżyn (Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz Małopolskiej) oraz gór (Sudetów i Karpat Zachodnich). W celu zidentyfikowana elementów klimatycznych, które miały istotny wpływ na wielkość przyrostów radialnych modrzewi w regionach dendroklimatycznych, skorelowano wartości głównych składowych (PC1, PC2, PC3) z parametrami klimatycznymi. Analogicznie analizy wykonano dla trzech chronologii regionalnych, które powstały poprzez uśrednienie stanowiskowych chronologii indeksowanych z danego regionu (grupy). Stwierdzono, że pozytywny wpływ na wielkość przyrostów radialnych wszystkich populacji modrzewia miała niska temperatura i wysokie opady we wrześniu w roku poprzedzającym przyrost, a także wysoka temperatura marca i maja oraz wysokie opady w lipcu w roku formowania słoja. Z kolei wysoka temperatura listopada poprzedniego roku miała pozytywny wpływ na przyrost modrzewi rosnących na nizinach i wyżynach, natomiast negatywny wpływ na przyrost modrzewi w górach. Pozytywny wpływ na przyrost modrzewi z gór, w przeciwieństwie do tych z nizin i wyżyn, miała wysoka temperatura i niskie opady w czerwcu. Niska zaś temperatura i wysokie opady w październiku w poprzednim roku oraz wysokie opady w maju w roku odkładania słoja korzystnie oddziaływały na przyrost modrzewi na wyżynach.

Spatial transformations in layout of forest-field villages in the Podhale

The article presents the results of research on spatial changes of the forest-field villages in the Podhale. The main goals of the work were: to show the initial character of forest-field villages and to examine the spatial changes that took place in the analysed settlements in the Podhale. Based on the collected literature and cartographic sources, a hypothesis was made: the layout of the old chain systems in the Podhale remains legible today in the countryside landscape. According to the research carried out, some characteristic features were shown in the forest-field villages of the Podhale. At the initial stage, all the systems analysed had a habitat, delimited in one or two-sided built-up or alternating manner, the shape of the habitat lowland was influenced by the natural conditions. The transformations of the planning forms and the changes in rural systems were the result of many factors, the most important of which was the development of tourism. One of the most important morphological changes is the transformation of one-sidedly built-up villages into two-sided built-up villages. The changes that took place within the examined villages clearly contributed to the internal density of the houses as a result of land parcelling. Due to the development in some of the analysed rural settlements, the original spatial arrangement is disturbed by delimiting new habitats within the former runners, entering the extension on the other side of the road, and creating new buildings along the old dirt roads. In some cases, the boundaries of the former habitat are blurred due to the adherence to the neighbouring settlement as a result of the spread of buildings.

Keywords: forest-field village, village, settlement, historical geography, Podhale

Zarys treści: W artykule przedstawiono wyniki badań na temat przemian przestrzennych łańcuchówek na Podhalu. Głównymi celami pracy było ukazanie inicjalnego charakteru łańcuchówek oraz zbadanie przemian przestrzennych, jakie zaszły w analizowanych osadach na Podhalu. Na podstawie zebranej literatury i źródeł kartograficznych postawiono hipotezę: rozplanowanie dawnych układów łańcuchowych na Podhalu pozostaje współcześnie czytelne w krajobrazie wsi. Według przeprowadzonych badań wykazano pewne charakterystyczne cechy łańcuchówek leżących na Podhalu. Wszystkie przeanalizowane układy łańcuchowe charakteryzowały się siedliskiem, wytyczonym w sposób jedno- lub dwustronnie zabudowany lub naprzemianległy, wpływ na to miały warunki przyrodnicze. Przekształcenia form rozplanowania i zmiany układów ruralistycznych były wypadkową wielu czynników, wśród których zasadniczym był rozwój turystyki. Jedną z najważniejszych przemian morfologicznych jest przeobrażenie układu łańcuchówki jednostronnie zabudowanej w układ łańcuchówki dwustronnie zabudowanej. Zmiany, które zaszły w obrębie badanych wsi, wyraźnie przyczyniły się do wewnętrznego zagęszczenia domostw w obrębie siedliska. W niektórych analizowanych osiedlach wiejskich następuje zaburzenie pierwotnego układu przestrzennego poprzez wytyczenie nowych siedlisk w obrębie dawnych rozłogów, wkraczanie rozbudowy po drugiej stronie drogi oraz powstanie nowych gospodarstw wzdłuż dawnych dróg polnych. W łańcuchówkach zaobserwowano również zatarcie granic dawnego siedliska w wyniku zrostu z sąsiednią osadą poprzez rozwój domostw.

Spatial differentiation of non-governmental aid provided in Madagascar

This paper assesses the correlation, if any, between the presence of non-governmental organizations (NGOs) and improvements in quality of life in the regions of Madagascar. The research work involved several stages. First, a database of NGO activity in 2015–2019 was compiled. This included both secular NGOs and aid projects run by missionary centers. Second, 648 locations of where these entities were active were identified and superposed on the maps of the 2015–2019 Human Development Index changes in the various regions. Spatial analyses did not show any relationship between non-governmental aid and quality of life. The southern regions were especially interesting. This is where environmental conditions have been least favorable historically and where the HDI (notably in the Atsimo-Andrefana region) recorded a significant decrease in the analyzed years (despite substantial NGO activity).

Keywords: Madagascar, Official Development Assistance (ODA), non-governmental organizations (NGO)

Zarys treści: Celem omawianych badań jest sprawdzenie, czy istnieje związek między poziomem obiektywnej jakości życia w regionach Madagaskaru a obecnością na ich obszarze pozarządowej pomocy rozwojowej. Prace obejmowały kilka etapów. W pierwszej kolejności opracowano bazy danych zawierające informacje o projektach, które prowadzone były w latach 2015–2019 w ramach pozarządowej pomocy rozwojowej (to jest pomocy pochodzącej od organizacji pozarządowych i placówek misyjnych prowadzących działalność pomocową). Następnie dokładne lokalizacje projektów (648) naniesione zostały na mapy, prezentujące zmiany poziomu obiektywnej jakości życia (wyrażonej za pomocą wskaźnika rozwoju społecznego, HDI) w regionach. Analiza przestrzenna nie wykazała związku między obecnością pozarządowej pomocy rozwojowej a poziomem obiektywnej jakości życia. Uwagę przykuwa sytuacja południowych regionów, w których warunki środowiskowe są najtrudniejsze, i gdzie, szczególnie w regionie Atsimo-Andrefana, wskaźnik rozwoju społecznego odnotował w badanych latach wyraźny spadek (mimo stosunkowo dużej obecności pozarządowej pomocy rozwojowej na tych terenach).

Heritage management instruments available to local governments in Poland and spatial distribution of their usage and its intensity

Heritage management in a municipality involves many entities, including owners and holders of heritage, local authorities and public administration, scientists and specialists, and non-governmental organizations. Among them, the local government is one of the most important entity due to the broad competences it has as a guardian, i.e., the owner of historic buildings, and the entity legally designated to protect heritage as a public administration body (Murzyn-Kupisz 2010, 2012; Góral 2012; Gwiazdowska 2016; Pawłowska 2016). Thus, the local government has a wide range of instruments that enable the use of various categories of heritage in local development. These instruments include: the municipal register of monuments, the creation of municipal conservation services, the program of care for monuments, municipal revitalization programs or granting subsidies for conservation work on private buildings entered in the register and included in the register of monuments. The scope of the commune’s influence on heritage is not limited only to monuments, but also extends to intangible heritage, e.g., by co-financing cultural events, supporting artists, organizing museums, community centres and libraries. Such a wide range of heritage management instruments requires full cataloguing and classification, which has not been done so far. In the article, the author attempts to describe and organize the tools at the disposal of local governments, proposing their classification. At the same time, despite the possibility of using cultural heritage in local development tools of heritage management, their use is not complete, and the degree of their use varies territorially. Therefore, the author attempts to assess the actual use of these instruments by communes and to present regional differences. This part of the article will be based on a GUS survey conducted in cooperation with the National Institute of Cultural Heritage of Poland in September 2019 entitled KK-2 Report on the protection of monuments and the care of monuments in the local government. The study conducted allowed for the collection of such a rich statistical database for the protection of monuments in communes in Poland for the first time. The information obtained enables characterisation of the scope and scale of activities undertaken in communes.

Keywords: cultural heritage, heritage management, local development, local government

Zarys treści: Zarządzanie dziedzictwem jest udziałem wielu podmiotów, m.in. właścicieli i posiadaczy dziedzictwa, społeczności lokalnej, administracji publicznej, naukowców, konserwatorów czy organizacji pozarządowych. Spośród nich samorząd gminny jest jednym z ważniejszych podmiotów z uwagi na szerokie kompetencje działania, które ma zarówno jako opiekun, a więc właściciel obiektów zabytkowych, podmiot wyznaczony prawnie do ochrony dziedzictwa jako organ administracji publicznej (Murzyn-Kupisz 2010, 2012; Góral 2012; Gwiazdowska 2016; Pawłowska 2016), jak i jako podmiot odpowiedzialny za inicjowanie rozwoju lokalnego. Tym samym samorząd lokalny dysponuje szerokim instrumentarium umożliwiającym ochronę, opiekę dziedzictwa oraz jego wykorzystanie w rozwoju lokalnym. Do tych instrumentów można zaliczyć: gminną ewidencję zabytków, tworzenie samorządowych służb konserwatorskich, gminny program opieki nad zabytkami, gminne programy rewitalizacji czy udzielanie dotacji na prace konserwatorskie. Zakres tegoż instrumentarium nie ogranicza się jedynie do zabytków, ale rozciąga się również na dziedzictwo niematerialne m.in. poprzez dofinansowanie wydarzeń kulturalnych, wspieranie twórców, organizowanie muzeów, domów kultury czy bibliotek. Tak szerokie instrumentarium zarządzania dziedzictwem wymaga pełnego skatalogowania i klasyfikacji, czego dotychczas nie dokonano. Wobec tego celem niniejszego artykułu jest opis i uporządkowanie narzędzi zarządzania dziedzictwem będących w dyspozycji samorządów gminnych. Jednocześnie pomimo różnorodności narzędzi zarządzania dziedzictwem w dyspozycji gminy, ich wykorzystywanie nie jest pełne, a stopień ich wdrażania jest zróżnicowany terytorialnie. W związku z tym autorka dokonuje oceny faktycznego stosowania tych instrumentów przez gminy, obrazując zróżnicowanie regionalne w tym zakresie. Swoje wnioskowanie opiera na analizie wyników badania ankietowego przeprowadzonego przez GUS we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa we wrześniu 2019 r. pn. KK-2 Sprawozdanie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w samorządzie gminnym. Badanie to pozwoliło na zebranie po raz pierwszy tak bogatej bazy danych statystycznych umożliwiających charakterystykę zakresu i skali działań podejmowanych w gminach na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.

10 years of the National Scientific Conference of Young Researchers “Contemporary problems and research directions in geography” 

The National Scientific Conference of Young Researchers (OKNMB) Contemporary problems and research directions in geography has for 10 years been a meeting place for young researchers undertaking geographical research. The main objective of the conference is to present the research results of Ph.D.s, postgraduates, and students dealing with issues in geography, spatial management, and related fields. The idea behind the organisation of the first conference was to create a space for the youngest geographers to present their research results to a wider audience, providing an opportunity for constructive criticism that improves the quality of science. The 10-year history of the National Scientific Conference of Young Researchers proves that this premise has been and continues to be fulfilled. Various organisational aspects of the event have changed over the years, but the main assumptions are still the same. Although, for decade, it has been a predominantly doctoral conference, in the coming years an increasing proportion of students will be observed among the participants and the role of OKNMB as a venue for the conference debut will be even greater.

Keywords: Contemporary Problems and Research Directions in Geography, Institute of Geography and Spatial Management, Kraków, National Scientific Conference of Young Researchers, OKNMB

Zarys treści: Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy (OKNMB) Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii od 10 lat jest miejscem spotkań młodych badaczy podejmujących badania geograficzne. Głównym celem konferencji jest prezentacja wyników badań doktorów, doktorantów i studentów zajmujących się zagadnieniami z zakresu geografii, gospodarki przestrzennej i dziedzin pokrewnych. Ideą przyświecającą organizacji pierwszej konferencji było stworzenie dla najmłodszych geografów przestrzeni do prezentacji wyników badań naukowych szerszemu gronu odbiorców, dającej możliwość zapoznania się z konstruktywną krytyką, podnoszącą jakość nauki. Dziesięcioletnia historia Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Młodych Badaczy udowadnia, że to założenie było i nadal jest spełniane. Przez lata zmieniały się różne aspekty organizacyjne tego wydarzenia, lecz główne założenia wciąż są niezmienne. Choć od wielu lat była to konferencja głównie doktorancka, w najbliższych latach wśród uczestników obserwowany będzie coraz większy odsetek studentów, a rola OKNMB jako miejsca „debiutu konferencyjnego” będzie jeszcze większa.

The use of spatial autocorrelation in the study of internal migration

Spatial redistribution of the population in Poland results in migration outflow from some units and migration inflow to others. The uneaven spatial distribution of this process results in different migration characteristics of communes in Poland. In the literature this issue has often been the subject of research and works in this area were based on traditional research methods, based on statistical data analysis. In the paper below the author describes the possibilities of conducting migration studies using spatial autocorrelation methods. The commonly used coefficients of migration turnover and migration efficiency were analysed using Moran’s global and local I statistics. The results obtained by the author lead to the conclusion that the application of spatial autocorrelation tools allows for a new perspective in the study of internal migration, making it possible to determine the spatial distribution of the phenomenon under study in spatial units, taking into account the situation in neighbouring units. The analysis with the use of spatial autocorrelation tools may replace or supplement the research methods used so far, mainly with regard to indicating clusters of high and low values of a given variable, which allows to identify clusters of a specific migration character. It also allows to unambiguously determine whether the similarity of municipalities in terms of migration behaviour is statistically significant or random. Additionally, the juxtaposition of the results with the conclusions drawn from the literature search also allowed for comparison with traditional methods of studying migration processes.

Keywords: internal migration, spatial autocorrelation, I Moran’s global statistic, LISA

Zarys treści: Redystrybucja przestrzenna ludności w Polsce powoduje odpływ migracyjny z jednych jednostek oraz napływ migracyjny do drugich. Nierównomierny rozkład przestrzenny tego procesu powoduje odmienną charakterystykę migracyjną gmin w Polsce. W literaturze zagadnienie to często było przedmiotem badań, a prace z tego zakresu bazowały na wykorzystaniu tradycyjnych metod badawczych opartych na analizie danych statystycznych. W poniższym opracowaniu autor opisuje możliwości prowadzenia badań migracyjnych, stosując metody autokorelacji przestrzennej. Powszechnie używane współczynniki obrotu migracyjnego oraz efektywności migracji zostały przeanalizowane z zastosowaniem statystyki globalnej i lokalnej I Morana. Uzyskane przez autora wyniki pozwalają stwierdzić, że stosowanie narzędzi autokorelacji przestrzennej umożliwia nowe spojrzenie w badaniach migracji wewnętrznych, ułatwiając określanie rozkładu przestrzennego badanego zjawiska w jednostkach przestrzennych przy uwzględnieniu sytuacji w jednostkach sąsiadujących z nimi. Analiza z wykorzystaniem narzędzi autokorelacji przestrzennej może zastępować lub uzupełniać dotychczas stosowane metody badawcze, głównie w zakresie wskazywania skupisk wysokich i niskich wartości danej cechy, co daje możliwość identyfikacji klastrów o określonym charakterze migracyjnym. Pozwala również jednoznacznie stwierdzić, czy podobieństwo gmin w zakresie zachowań migracyjnych jest istotne statystycznie czy też losowe. Dodatkowo zestawienie wyników z wnioskami płynącymi z kwerendy literatury umożliwiło też porównanie z tradycyjnymi metodami badań procesów migracyjnych.

Local perspective of sustainable development – analysis of the dimensions

The idea of sustainable development is recognised as a basic concept for the development of communes. Its essence is based on the balance and sustainability of its three basic dimensions, namely social, economic and environmental. From the point of view of shaping the further development of territorial units, it therefore seems important to examine possible imbalances between the various dimensions, since it is recognised that sustainable development can only be achieved if there is a balance between them. The aim of the article is to identify the dominant dimension of sustainable development in rural and urban-rural communes in Poland. Special emphasis was placed on presenting differences in the distribution of these dimensions between units with a high share of protected areas (at least 50% of the area) and other units. The level of development of communes in individual dimensions was determined using the TOPSIS method based on statistical data made available in the CSO Local Data Bank for 2019. The analysis showed that there were disproportions in the level of development of communes in individual dimensions and in the spatial distribution of the dominant dimensions. Large differences were observed between the eastern and western parts of the country. Throughout Poland, the environmental dimension most often prevailed, followed by the economic dimension and least often by the social dimension. In the case of communes with a high share of protected areas, it was the environmental dimension, while in the case of the rest of the communes, it was the economic dimension. The study also showed a low correlation between the level of development of the communes in the economic dimension and the share of protected areas. However, there was no linear relationship between the share of protected areas and the level of development of the communes in other dimensions.

Keywords: sustainable development, TOPSIS, rural and urban-rural communes, protected areas

Zarys treści: Idea zrównoważonego rozwoju uważana jest za podstawową koncepcję rozwoju gmin. Jej istota opiera się na zachowaniu równowagi i trwałości jej trzech podstawowych wymiarów, tj. społecznego, gospodarczego i środowiskowego. Z punktu widzenia kształtowania dalszego rozwoju jednostek terytorialnych istotne wydaje się zatem badanie możliwych dysproporcji między poszczególnymi wymiarami, gdyż uznaje się, że osiągnięcie zrównoważonego rozwoju będzie możliwe tylko wtedy, gdy wystąpi między nimi stan równowagi. Celem artykułu jest identyfikacja dominującego wymiaru zrównoważonego rozwoju w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich w Polsce. Szczególny nacisk położono na przedstawienie różnic w rozkładzie tych wymiarów w podziale na jednostki o znacznym udziale obszarów chronionych (co najmniej 50% powierzchni) oraz pozostałe jednostki. Poziom rozwoju gmin w poszczególnych wymiarach określono za pomocą metody TOPSIS, opierając się na danych statystycznych udostępnionych w BDL GUS dla 2019 roku. Analiza wykazała, że występowały wyraźne dysproporcje zarówno w poziomie rozwoju gmin w poszczególnych wymiarach, jak i w rozkładzie przestrzennym dominujących wymiarów. Duże różnice zaobserwowano pomiędzy wschodnią i zachodnią częścią kraju. W całej Polsce najczęściej swoją obecność zaznaczał wymiar środowiskowy, następnie gospodarczy, a najrzadziej społeczny. W przypadku gmin o znacznym udziale obszarów chronionych wyraźnie był to wymiar środowiskowy, natomiast w przypadku gmin pozostałych wymiar gospodarczy. W badaniu wykazano także niski związek między poziomem rozwoju gmin w wymiarze gospodarczym a udziałem obszarów chronionych w powierzchni jednostki ogółem. Nie odnotowano natomiast zależności liniowej między udziałem obszarów chronionych a poziomem rozwoju gmin w pozostałych wymiarach.

Urban transformation of the city and the implementation of autonomous vehicles

The implementation of autonomous vehicles in cities is the future that is now and will change the urban landscape, although it is associated with a number of ethical, social, technical, and economic dilemmas. Additionally, the problem of designing and transforming public spaces with the application of AV is a huge challenge for contemporary urban planning. The following will change: mobility, transport accessibility, space functionality, places for recreation or using micromobility. Conscious identification of significant changes in the city related to the implementation of AV and preparation for the redesign of a part of the city infrastructure provides greater opportunities for the safe coexistence of AV, normal vehicles, pedestrians, and cyclists. An attempt was made to identify important research aspects and international trends in urban transformation in the context of the application of AV. The aim of this research is to determine what the main areas of impact of the introduction of AVs in urban transformation are. The types of autonomous vehicles dedicated to public transport were identified as well as the general characteristics of the solutions implemented around the world. The above research can be used to create a design, and then test and implement the above activities related to the safe use of the areas served by AV, taking into account the new civilization needs. Research will have an implementation value and may form the basis for further considerations on the impact of AV on the urban transformation of the city.

Keywords: autonomous vehicles – AV, public space, urban design, smart city

Zarys treści: Wprowadzenie pojazdów autonomicznych w miastach to rozwiązanie przyszłości, które jest wdrażane teraz, a w niedalekiej perspektywie też zmieni krajobraz miast, choć jest związane z szeregiem dylematów natury etycznej, społecznej, technicznej czy ekonomicznej. Dodatkowo problem projektowania i przekształcania przestrzeni publicznych przy wprowadzeniu AV stanowi ogromne wyzwanie dla współczesnej urbanistyki. Zmienią się: mobilność, dostępność komunikacyjna, funkcjonalność przestrzeni, w których pieszy będzie miał więcej miejsca do rekreacji lub korzystania z mikromobilności. Świadome określenie związanych z wprowadzeniem AV znaczących zmian w mieście oraz przygotowanie na potrzeby przeprojektowania części infrastruktury miejskiej daje większe możliwości bezpiecznej koegzystencji AV, zwykłych pojazdów, pieszych i rowerzystów. Podjęto próbę określenia ważnych aspektów badawczych i międzynarodowych trendów dotyczących transformacji miast w kontekście wprowadzenia AV. Celem niniejszych badań jest określenie, jakie są główne obszary oddziaływania wprowadzenia AV na transformację urbanistyczną. Dokonano rozpoznania typów pojazdów autonomicznych zaprojektowanych dla transportu publicznego oraz ogólnej charakterystyki zaimplementowanych na świecie rozwiązań. Powyższe badania mogą zostać wykorzystane w celu stworzenia projektu, a następnie testowania i wdrożenia powyższych działań związanych z bezpiecznym użytkowaniem obszarów obsługiwanych przez AV przy uwzględnieniu nowych potrzeb cywilizacyjnych. Badania będą miały wartość implementacyjną i mogą stanowić podstawę do dalszych rozważań na temat wpływu AV na transformację urbanistyczną miasta.

The use of wind and water energy for economic purposes in the 19th and 20th century in the Zagożdżonka River basin

The article presents ways to use renewable sources of energy in the 19th and early 20th century in the Zagożdżonka River basin (left tributary of the Vistula River). The river basin is located in central Poland, in the south of the Mazowieckie Province Physico-geo- -graphically, it is located within three mesoregions: the Vistula Central Valley, the Kozienice Plain, the Radom Plain. The aim of the study is to reconstruct the location of the renewable energy source receivers. Special attention was paid to the terrain conditions and settlement network. Archival sources were used to perform detailed analyses. The most important sources include archival maps: Topographic Chart of the Kingdom of Poland, Karte des westlichen Rußlands, the tactical map of WIG, The Geographic Dictionary of the Kingdom of Poland and Other Slavic Countries. Thanks to GIS tools, it was possible to reconstruct the location of linear (watercourses), surface (mill ponds, forests), and point objects – water wheels and windmills. Several spatial analyses (density of water wheels and windmills, geomorphological position, density changes) were performed using GIS software. The wind potential (Wind Effect) was also calculated, to which the location of windmills was related. The population density in the water basin was reconstructed, which gave a picture of the socio-economic space. The results of the analyses indicate the dynamic development of milling in the 19th and early 20th century. The reconstruction of the then existing settlement network provided a basis for relating the location of mills to the socio-economic conditions in the river basin. The highest densities of mills were found near the largest towns, e.g. Kozienice, Czarnolas, and Policzna.

Keywords: water and wind energy, archival materials, GIS analysis, the Zagożdżonka River basin

Zarys treści: W artykule przedstawiono sposoby wykorzystania energii wód płynących i wiatru w XIX i na początku XX w. na obszarze zlewni Zagożdżonki (lewostronnego dopływu Wisły). Omawiana zlewnia położona jest w centralnej części Polski, na południu województwa mazowieckiego. Pod względem fizycznogeograficznym znajduje się w obrębie trzech mezoregionów: Doliny Środowej Wisły, Równiny Kozienickiej, Równiny Radomskiej. Celem badań była rekonstrukcja lokalizacji młynów wodnych i wiatraków. Szczególną uwagę podczas prowadzenia analiz zwrócono na warunki terenowe oraz sieć osadniczą. Do wykonania analiz wykorzystano źródła archiwalne: Topograficzną Kartę Królestwa Polskiego, Karte des westlichen Rußlands, mapę taktyczną WIG, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Dzięki użyciu narzędzi GIS odtworzono położenie obiektów liniowych (cieków), powierzchniowych (stawów młyńskich, lasów) i punktowych – urządzeń wodnych oraz wiatraków. Przy użyciu oprogramowania GIS wykonano analizy przestrzenne: zagęszczenia urządzeń wodnych i wiatraków, położenia geomorfologicznego, zmian gęstości. Obliczono również potencjał wietrzny (Wind Effect), z którym korelowano lokalizację wiatraków. Przeanalizowano zmiany gęstości zaludnienia na obszarze zlewni, co dało obraz przestrzeni społeczno-gospodarczej. Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują na dynamiczny rozwój młynarstwa w XIX i na początku XX w. Rekonstrukcja ówczesnej sieci osadniczej dała podstawy do wykonania map gęstości ludności, z którymi następnie korelowano lokalizację młynów. Największe zagęszczenia młynów występują w pobliżu największych miejscowości regionu, np. Kozienic, Czarnolasu, Policznej.

Spatio-temporal evolution and factors behind the spatial distribution of the high-tech industry in Polish communes

Research on the spatial distribution of high technology industries has been the subject of geographers’ studies for a long time. However, in recent years there has been a lack of analyses in Poland which would allow to determine the spatio-temporal variability of advanced economic activities and to verify the determinants of their occurrence. On the basis of GUS data and variables describing transport accessibility, principal component and regression analyses were carried out to identify the location factors of the high-tech industry at the local (commune) level. It is still significantly concentrated in the areas of large cities. Nevertheless, the number of enterprises of the analysed industries in suburban areas increases significantly, which indicates the processes of economic suburbanisation of advanced economic activities. Unfortunately, apart from historically shaped centre of the high technology industry and limited number of new centres, the analysed industries do not develop in medium and small towns and their surroundings. Due to strong emigration, underdeveloped human capital and insufficient transport accessibility, high technology industries have so far generally not appeared in non-metropolitan areas, too. The analysed high-tech industries are concentrated in areas with high values of the entrepreneurship index, high living standards and relatively good transport accessibility. The key variable determining the development of the analysed industries is the situation on the labour market, both in terms of the level of professional activity of the population, the sought-after qualifications of the staff, as well as the level of inter-firm mobility of the staff.

Keywords: location factors, location quotient, Poland, high technology industry, spatial distribution

Zarys treści: Przestrzenne rozmieszczenie przemysłu wysokiej techniki stanowi od dłuższego czasu przedmiot badań geografów. Niemniej w ostatnich latach brakuje w Polsce analiz pozwalających określić zmienność czasowo-przestrzenną zaawansowanych działalności gospodarczych oraz zweryfikować determinanty ich występowania. Na podstawie danych GUS oraz zmiennych opisujących dostępność transportową przeprowadzono analizy składowych głównych i regresji pozwalające zidentyfikować czynniki lokalizacji przemysłu wysokiej techniki na poziomie lokalnym (gmin). Koncentruje się on nadal w znaczącym stopniu na obszarach dużych miast. Niemniej znacząco wzrasta liczba przedsiębiorstw analizowanych branż w obszarach podmiejskich, co wskazuje na procesy suburbanizacji gospodarczej zaawansowanych działalności gospodarczych. Niestety, poza historycznie ukształtowanymi miastami przemysłu wysokiej techniki i pojedynczymi nowymi ośrodkami analizowane branże nie rozwijają się w średnich i małych miastach oraz ich otoczeniu. Z uwagi na silną emigrację, słabo rozwinięty kapitał ludzki i niewystarczającą dostępność transportową zakłady przemysłu wysokiej techniki zasadniczo nie pojawiły się do tej pory w obszarach pozametropolitalnych. Analizowane przedsiębiorstwa przemysłu wysokiej techniki koncentrują się w obszarach o dużych wartościach wskaźnika przedsiębiorczości, wysokim poziomie życia i względnie dobrej dostępności transportowej. Kluczową zmienną warunkującą rozwój analizowanych branż jest sytuacja na rynku pracy zarówno w zakresie poziomu aktywności zawodowej ludności, poszukiwanych kwalifikacji kadry pracowniczej, jak i poziomu mobilności międzyfirmowej kadry.

The geographical factors of the establishment the Miastko district

This article raises the issue of potential possibilities for an establishment of the district with the capital in Miastko, which is the town of ten thousand residents, located in Bytów district. Miastko was already a capital of the unit in the past, but this function was not restored in 1999 or later. Based on assumptions from the period of shaping the current administrative division and the functions of the centres in the rank of the capital of the district, distinguished in the literature, in confrontation with the contemporary role of Miastko in the settlement network and its range and strength of functional and spatial relations with surroundings, the level of provision of services for the local community (including administration) was determined as well as the strength of connections between this centre and the surrounding communes. For the purposes of the article, the indicator of communication linkages was constructed, which was used as one of the measures of the size of functional connections between neighbouring communes and Miastko. All the considerations are set in the context of the demographic potential of the possible unit and the regional distinctiveness of the Middle Pomerania, including administratively as the Middle Pomerania Province. The undertaking of this topic is related to the constant need to discuss the shape of the administrative division in Poland and the willingness of the scientific community to formulate recommendations for decision makers in this regard.

Keywords: Miastko, the Middle Pomerania, district, administrative division, services

Zarys treści: Artykuł podejmuje tematykę potencjalnej możliwości utworzenia powiatu ze stolicą w Miastku – 10-tysięcznym mieście położonym w powiecie bytowskim. Ośrodek ten pełnił taką funkcję w przeszłości, jednak rola ta nie została mu przywrócona w 1999 r. ani później. Na podstawie założeń pochodzących z okresu kształtowania obecnie obowiązującego podziału administracyjnego oraz wyróżnianych w literaturze przedmiotu funkcji ośrodków w randze stolicy powiatu, w konfrontacji ze współczesną rolą Miastka w sieci osadniczej oraz zasięgu i sile relacji funkcjonalno-przestrzennych miasta z jego otoczeniem, określono stopień wyposażenia potencjalnej stolicy powiatu miasteckiego w usługi służące obsłudze lokalnej społeczności (w tym w zakresie administracji) oraz siłę powiązań między tymże ośrodkiem a okolicznymi gminami. Na potrzeby badania stworzono wskaźnik ciążeń komunikacyjnych, który wykorzystano jako jedną z miar wielkości związków funkcjonalnych między sąsiednimi gminami a Miastkiem. Całość rozważań osadzona jest w kontekście potencjału demograficznego ewentualnej jednostki oraz odrębności regionalnej Pomorza Środkowego, w tym administracyjnie – jako województwa środkowopomorskiego. Podjęcie tej tematyki związane jest z nieustającą potrzebą dyskusji nad kształtem podziału administracyjnego w Polsce oraz chęcią sformułowania rekomendacji ze strony środowiska naukowego dla decydentów w tym zakresie. Słowa kluczowe: Miastko, Pomorze Środkowe, powiat, podział administracyjny, usługi

Criteria for identifying cities/towns in the world

Despite the fact that urban areas have existed for millennia, no single, universal, supranational, and fully accepted definition of a city/town has been developed to date. The aim of this article is to review the criteria for identifying cities/towns in the world and their spatial differentiation. 233 territorial entities that are sovereign states or territories belonging to other states were surveyed. The analysis was based on a query from a list provided by the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Population Division, which contains the definitions of cities/towns adopted by individual countries or territories when collecting data in censuses. The research carried out shows that singleor multicriteria definitions, referring to quantitative or (and) qualitative elements from the group of legal-administrative, demographic, infrastructural-spatial, and functional criteria, are most often used to distinguish cities/towns from villages. More than half of the surveyed territorial entities use only one criterion mentioned, and this is usually a legal-administrative criterion or a demographic criterion. In the process of identifying cities/towns, just over two-fifths of the surveyed entities apply a minimum population threshold (as the only or one of many criteria), set most often at 2,000 or 5,000 inhabitants. East Africa is the most diverse region in the world in terms of the criteria adopted, while Central Asia, Australia, and New Zealand are the least.

Keywords: city/town, definition, urban criteria, world, UN, censuses

Zarys treści: Pomimo tego, że skupiska miejskie istnieją od tysiącleci, do dziś nie udało się wypracować jednej, powszechnej, uniwersalnej, ponadnarodowej i w pełni akceptowanej definicji miasta. Celem artykułu jest przegląd kryteriów identyfikacji miast na świecie i ich przestrzennego zróżnicowania. Badaniu poddano 233 jednostki będące suwerennymi państwami lub terytoriami przynależącymi do innych państw. Analiza została oparta na kwerendzie listy udostępnionej przez Wydział Ludności Departamentu Spraw Gospodarczych i Społecznych Organizacji Narodów Zjednoczonych, zawierającej definicje miast przyjmowane przez poszczególne państwa lub terytoria przy zbieraniu danych w spisach powszechnych. Z przeprowadzonych badań wynika, że do odróżnienia miasta od wsi najczęściej wykorzystuje się jednokryterialne lub złożone definicje, odwołujące się do ilościowych lub (i) jakościowych elementów z grupy kryteriów prawno-administracyjnych, demograficznych, infrastrukturalno- -przestrzennych i funkcjonalnych. Ponad połowa badanych jednostek wykorzystuje tylko jedno wymienione kryterium, przy czym jest to zwykle kryterium prawno-administracyjne lub kryterium demograficzne. W procesie identyfikacji skupisk miejskich nieco ponad dwie piąte badanych jednostek stosuje minimalny próg ludnościowy (jako jedyne lub jedno z wielu kryteriów), ustalony najczęściej na poziomie 2000 lub 5000 mieszkańców. Najbardziej zróżnicowanym regionem na świecie pod względem przyjmowanych kryteriów jest Afryka Wschodnia, najmniej zaś Azja Środkowa oraz Australia i Nowa Zelandia.

The mass mortality of mussels in the Rusałka reservoir

The phenomenon of mass death of mussels in the Rusałka reservoir in Poznań took place in July 2018. As a result of this incident, the Unionidae population has been depleted. The number of dead mussels was counted, which floated around the banks and in the water. A total of approximately 5,500 deaths were found. Due to the scale of the phenomenon, the analysis of water quality was carried out by the Voivodeship Inspectorate for Environmental Protection in Poznań. Four samples of water were taken from different depths of the reservoir to perform physico-chemical and biological analyses. Two profiles, oxygen and temperature, were made in the deepest place of the Rusałka reservoir. There was a presence of hydrogen sulphide at the 5-meter depth of the reservoir. Additionally, oxygen concentration decreased strongly with depth to total deoxidation (< 0.50 mg·l-1O2 from 5 meters depth to the bottom). Furthermore, the average air temperatures in May 2018, in Poznań, were more than 3°C higher than in 2017 and 2016. In June and July, temperatures increased on average by 1 and 2°C compared to the previous. It was shown that the mass death of mussels was probably the result of the interaction of high temperature, a lack of oxygen, and the presence of hydrogen sulphide. It is not possible to clearly indicate only one factor that led to this phenomenon.

Keywords: mussels, Rusałka reservoir, Unionidae

Zarys treści: Zjawisko masowej śmierci małży w poznańskim zbiorniku Rusałka miało miejsce w lipcu 2018 r. W wyniku tego zdarzenia populacja małży Unionidae została uszczuplona. W ramach badań terenowych wykonano liczenie małży, które znajdowały się przy brzegach oraz pływały, unosząc się w toni wodnej. Stwierdzono łącznie około 5500 śniętych sztuk. Ze względu na skalę zjawiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu wykonał kompleksowe analizy jakości wody. Pobrano cztery próbki wody z różnych głębokości zbiornika w celu przeprowadzenia analiz fizyczno-chemicznych i biologicznych. Wykonano również dwa profile – tlenowy i temperaturowy w najgłębszym miejscu zbiornika. Wykazano m.in obecność siarkowodoru na 5 m głębokości w zbiorniku. Ponadto stężenie tlenu ulegało obniżeniu w miarę wzrostu głębokości do poziomu bliskiego całkowitemu odtlenieniu (< 0,50 mg·l-1O2) od 5 m do dna. Dodatkowo średnie temperatury powietrza w Poznaniu w maju 2018 r. były wyższe o ponad 3°C w porównaniu do lat 2016 i 2017. W czerwcu i lipcu 2018 r. średnie temperatury powietrza wzrosły średnio o 1 i 2°C. Wykazano, że masowa śmierć małży była prawdopodobnie wynikiem wzajemnego oddziaływania wysokiej temperatury, braku tlenu oraz obecności siarkowodoru. Nie można jednoznacznie wskazać wyłącznie jednego czynnika, który doprowadził do tego zjawiska.

Samburu’s view on conservancies in the perspective of the benefits and losses

The article discusses the issue of attitudes of the Samburu ethnic group towards ’conservancies’ as the form of nature protection. The exploratory interviews (n = 12) were conducted among representatives of the Samburu community in northern Kenya. The aim of the research was to identify how Samburu perceive conservancies, considering current and expected consequences resulting from the development of this conservation form. The results show that the members of the Samburu community recognize the value of conservancies mainly through the economic benefits (gainful employment), as well as nature protection which is consistent with their religious values system (animism). However, the development of conservancies implying regulated access to natural resources (pasturelands) is seen as the real threat to their traditional pastoral culture. The attitudes of the local communities manifest a lack of trust in the management entities of the conservancies in the context of growing tensions between tribes over access to pasturelands. Consequently, prolonged droughts (climate change) may lead to a radical decrease in support for the idea of nature protection among members of the Samburu tribal elders.

Keywords: nature conservation, conservancies, tribal culture, Samburu, Kenya

Zarys treści: Artykuł podejmuje zagadnienie postaw przedstawicieli grupy etnicznej Samburu wobec obszarowej formy ochrony przyrody w postaci conservancy. Przeprowadzono n = 12 wywiadów eksploracyjnych z przedstawicielami tejże społeczności w północnej Kenii. Celem badań było rozpoznanie sposobu, w jaki ludność Samburu postrzega conservancies, biorąc pod uwagę rzeczywiste i oczekiwane konsekwencje wynikające z rozwoju tej formy ochronnej. Rezultaty badań wskazują, że społeczność Samburu dostrzega wartość conservancies głównie przez pryzmat korzyści ekonomicznych (praca zarobkowa), a także ochrony przyrody, która jest zgodna z ich systemem wartości religijnych (animizm). Rozwój conservancies i związana z tym regulacja w dostępie do zasobów przyrody (pastwiska) są jednak postrzegane jako realne zagrożenia dla ich kultury pasterskiej. Nadto postawy lokalnych społeczności są nacechowane brakiem zaufania do podmiotów zarządzających conservancies, co w kontekście narastających napięć pomiędzy plemionami pasterskimi wokół dostępu do pastwisk, m.in. za sprawą przedłużających się susz (zmiany klimatyczne), może doprowadzić do radykalnego obniżenia poparcia dla idei ochrony przyrody wśród członków starszyzny plemiennej Samburu.

Geographical names and specificity of a region (on the example of microtoponyms of the Wręczyca Wielka community in the Kłobuck poviat)

The main purpose of this article is to present how geographical names reflect the specificity of the region. The onimic inquiring sight contains over 1000 microtoponyms that were collected during the geographical exploration from 2011 to 2017 in the Wręczyca Wielka community near Kłobuck, in the north of the Silesian Province. During the analysis of the above-mentioned toponomastic inquiry sight, the author used all information which were received from respondents (mainly from representatives of the oldest and middle generation) during informal conversations with the focus method. The first part of the text is devoted to the presentation of the basic methodological solutions and previous research. In the second part of this article, on the basis of detailed analysis of the geographical names of the Wręczyca Wielka community, the elements of environment and cultural factors captured in the geographical names, are presented. The microtoponyms reflect the specificity of the Wręczyca Wielka community because they archive data related to the natural and anthropogenic characteristics of the region. These record information, i.a. about: poorly diverse topography, underdeveloped hydrographic network, high degree of afforestation, iron mining, as well as old national relations.

Keywords: geographical name, microtoponym, toponymy, Woźnicko-Wieluńska Highland, Wręczyca Wielka community

Zarys treści: Głównym celem niniejszego artykułu jest ukazanie tego, w jaki sposób nazwy terenowe odzwierciedlają specyfikę danego regionu. Materiał onimiczny stanowi ponad 1000 mikrotoponimów, które zgromadzono w trakcie eksploracji terenowej prowadzonej w latach 2011–2017 w gminie Wręczyca Wielka na północy województwa śląskiego w powiecie kłobuckim. W trakcie analizy wspomnianego materiału toponomastycznego wykorzystano również różnorodne informacje, które uzyskano od mieszkańców gminy (głównie przedstawicieli najstarszego i średniego pokolenia) podczas prowadzenia nieoficjalnych rozmów z zastosowaniem metody fokusowej. W pierwszej części tekstu omówiono podstawowe rozwiązania metodologiczne oraz zreferowano stan badań. W drugiej części artykułu, na podstawie szczegółowej analizy nazw terenowych gminy Wręczyca Wielka, przybliżono elementy środowiska naturalnego oraz czynniki kulturowe utrwalone w nazwach terenowych. Mikrotoponimy odzwierciedlają specyfikę gminy Wręczyca Wielka, archiwizują one bowiem dane na temat naturalnych i antropogenicznych wyróżników regionu. Rejestrują informacje m.in. o: nieurozmaiconej rzeźbie terenu, słabo rozwiniętej sieci hydrograficznej, dużym stopniu zalesienia, kopalnictwie rud żelaza, a także – dawnych stosunkach narodowościowych.

Chosen valleys and couloirs of the Polish part of the Western Tatra Mountains from the perspective of linguistics and geomorphology

The purpose of this article is an interpretation of 145 names of chosen valleys and couloirs of the Polish part of the Western Tatra Mountains. There are solely oronyms, which consist of two main components – valley or couloir and other lexemes that show various characteristics of their designations. The study has shown that the information on the topographic nature of an object that recorded in its name is sometimes not compatible with the given geographic term that assigned to the object. This problem can be shown on the example of names excerpted from the publication Rzeźba Tatr Polskich (1988) by Klimaszewski. These oronyms were compared with names excerpted from the monograph Polskie Tatry Zachodnie (1996) by Kunicki and Szczerba. The objective has been achieved using the classification of toponyms by Kornaszewski (1986) that shows how to discern the motivational meaning of toponyms.

Keywords: landforms, valley, couloir, naming motivation, the Western Tatra Mountains

Zarys treści: Informacja o charakterze topograficznym danego obiektu utrwalona w jego nazwie nie zawsze jest zbieżna z określeniem, jakie można by mu przypisać, patrząc nań geomorfologicznego punktu widzenia. W celu unaocznienia tego problemu oraz podjęcia próby odpowiedzi na pytanie dotyczące powodu nieprzystawalności toponimu do typu danej formy terenu poddano interpretacji ponad 145 wybranych nazw dolin i żlebów polskiej części Tatr Zachodnich. Onimy wynotowano z pracy Klimaszewskiego pt. Rzeźba Tatr Polskich (1988) i zestawiono z nazwami zawartymi w monografii Polskie Tatry Zachodnie (1996) autorstwa Kunickiego i Szczerby, które dotyczą tych samych desygnatów. Obserwacji poddano wyłącznie te nazwy, których podstawą członów określanych są apelatywy dolina i żleb. Inspiracją klasyfikacji przyjętej w niniejszym artykule jest propozycja Kornaszewskiego (1986) umożliwiająca dostrzeżenie w każdej z nazw motywacji semantycznej leżącej u podstaw procesu nazwotwórczego. 

Changes in sunshine duration in Poland and their causes (1966–2018)

The study discusses changes in the sunshine duration in Poland, occurring in the years 1966–2018. The main analysis was carried out on a series of annual area sunshine duration, calculated from 11 stations, distributed relatively evenly throughout the area of Poland (variable UPLRK). A discontinuity was found in the course of UPLRK, consisting a quantum leap of this value in the years 1987–1989, and then the appearance of a statistically significant positive trend in the course of UPLRK. A change in the course of UPLRK and the total change in the sunshine duration regime occurred at the moment of change in ‘circulation epochs’, characterized by a change in the frequency structure of the mid-tropospheric circulation of macro-types W, E and C according to the Wangengejm-Girs classification. The frequency of these macro-types, by controlling the variability of the lower circulation (SLP fields), controls changes in sunshine duration. An increase in the frequency of the W macro-type, with which the UPLRK values are positively correlated, and a simultaneous decrease in the frequency of the E macro-type, with which sunshine duration is negatively correlated, which occurred at the time of change of macro-circulation epochs in 1987–1989, resulted in corresponding changes in the behavior of the sunshine duration process in Poland. Changes in the frequencies of the W and E macro-types are controlled by changes in the distribution of heat resources in particular waters of the North Atlantic. These changes are controlled by changes in the North Atlantic Thermohaline Circulation (NA THC). As a result, the changes in the UPLRK observed in the years 1966–2018 reconstruct changes in both the macro-circulation conditions in the Atlantic-European circulation sector and changes in the NA THC phases. This allows for a conclusion that the variability of UPLRK is a result of the internal dynamics of the climate system, and not, as it has been believed so far, the effects of anthropogenic changes in the concentration of aerosols in the atmosphere.

Keywords: sunshine duration, Poland, macro-circulation processes, thermohaline circulation, North Atlantic

Zarys treści: W pracy omówiono zmiany usłonecznienia rzeczywistego nad Polską, zachodzące w latach 1966–2018. Zasadniczą analizę przeprowadzono dla szeregu rocznego usłonecznienia obszarowego, obliczonego z 11 stacji względnie równomiernie rozłożonych na obszarze Polski (zmienna UPLRK). Stwierdzono w przebiegu UPLRK wystąpienie nieciągłości, polegającej na skokowym wzroście tej wielkości w latach 1987–1989, a następnie pojawienia się w nim statystycznie istotnego trendu dodatniego. Zmiana przebiegu UPLRK i całkowita zmiana reżimu usłonecznienia nastąpiła w momencie zmiany „epok cyrkulacyjnych”, charakteryzowanych przez zmianę struktury frekwencji makrotypów cyrkulacji środkowotroposferycznej W, E i C według klasyfikacji Wangengejma-Girsa. Frekwencja tych makrotypów, poprzez sterowanie zmiennością cyrkulacji dolnej (polami SLP), steruje zmianami usłonecznienia. Wzrost frekwencji makrotypu W, z którym wartości UPLRK skorelowane są dodatnio, i jednoczesny spadek makrotypu E, z którym usłonecznienie skorelowane jest ujemnie, jaki nastąpił w momencie zmiany epok makrocyrkulacyjnych w latach 1987–1989, pociągnął za sobą odpowiednie zmiany zachowania się przebiegu usłonecznienia nad Polską. Zmiany frekwencji makrotypów W oraz E sterowane są przez zmiany rozkładu zasobów ciepła w poszczególnych akwenach Atlantyku Północnego. Tymi zmianami sterują zmiany cyrkulacji termohalinowej na Atlantyku Północnym (NA THC). W rezultacie obserwowane w latach 1966–2018 zmiany UPLRK odtwarzają zmiany zarówno warunków makrocyrkulacyjnych w atlantycko-europejskim sektorze cyrkulacyjnym, jak i zmiany faz NA THC. Pozwala to na twierdzenie, że zmienność UPLRK stanowi rezultat działania wewnętrznej dynamiki systemu klimatycznego, a nie stanowi, jak do tej pory się uważa, skutków antropogenicznych zmian koncentracji aerozoli w atmosferze.

The purpose of the article is to present the geographical diversity of four national parks in Rwanda (Volcanoes National Park, Akagera National Park, Nyungwe National Park, Gishwati-Mukura National Park), as well as a diversified approach to the ways of sharing them as centers of nature-based tourism. The first part attempts to define nature-based tourism and to outline the characteristics of the geographical environment and the state of tourism development in Rwanda. The natural tourist values of national parks and ways of making them available for tourism were discussed on this background. The study used secondary materials (literature, reports, statistical data) as well as primary materials – results of the field inventory and interviews conducted with employees of the national parks during the geographical field seminar in Rwanda entitled Tourism and the functioning of protected natural areas in overpopulated conditions (January-February 2020). The knowledge and experience of the author who is a native resident of Rwanda was also important in collecting and interpreting data. The conclusions present a synthetic diversity of the geographical environment of Rwanda with regard to three main zones. In addition, the importance of the economic effects of nature-based tourism for many beneficiaries was emphasized: residents, entrepreneurs, the geographical environment of national parks, as well as the state economy. Recommended further research concerns the need to take up issues also in the field of community-based tourism, environmental awareness and attitude of society, and development opportunities for sustainable and responsible tourism in Rwanda.

Keywords: national parks, nature-based tourism, sustainable tourism, responsible tourism, Rwanda

Zróżnicowanie środowiska geograficznego parków narodowych w Rwandzie jako centrów turystyki opartej na walorach przyrodniczych

Zarys treści: Celem artykułu jest przybliżenie zróżnicowania środowiska geograficznego czterech parków narodowych w Rwandzie (Volcanoes National Park, Akagera National Park, Nyungwe National Park, Gishwati-Mukura National Park), a także zróżnicowanego podejścia do sposobów ich udostępniania, jako centów turystyki bazującej na walorach przyrodniczych (nature-based tourism). W pierwszej części podjęto próbę zdefiniowania nature-based tourism, oraz przedstawienia w zarysie stanu rozwoju turystyki w Rwandzie. Na tym tle zostały scharakteryzowane przyrodnicze walory turystyczne parków narodowych oraz sposoby ich udostępniania dla turystyki. W opracowaniu wykorzystano materiały wtórne (literaturę, raporty, dane statystyczne), jak również pierwotne – wyniki inwentaryzacji terenowej oraz wywiadów przeprowadzonych z pracownikami parków narodowych podczas geograficznego seminarium terenowego w Rwandzie pt. Turystyka a funkcjonowanie przyrodniczych obszarów chronionych w warunkach przeludnienia (styczeń-luty 2020). Istotne znaczenie w gromadzeniu i interpretacji danych ma również wiedza i doświadczenie autorki będącej rdzennym mieszkańcem Rwandy. W konkluzjach przedstawiono syntetyczne zróżnicowanie środowiska geograficznego Rwandy z uwzględnieniem trzech stref. Ponadto podkreślone zostały efekty ekonomiczne tej formy turystyki dla wielu beneficjentów: mieszkańców, przedsiębiorców, środowiska geograficznego parków narodowych, a także gospodarki państwa. Rekomendowane, dalsze badania powinny dotyczyć takiej problematyki, jak community-based tourism, świadomości i postaw ekologicznych społeczeństwa oraz możliwości rozwoju dla zrównoważonej i odpowiedzialnej turystyki w Rwandzie.

Perception of automotive tourism and motivations of visitors to automotive museums and participants of automotive events

The aim of the article is to present the results of research on perception of automotive tourism and tourists’ motivations to participate in this form of mobility. The authors propose to define automotive tourism as a form of tourism in which the aim and travellers’ motivation is to visit places related to the automotive industry, important for its development and history. So far, research on this issue has been insufficient. The survey was conducted in the summer season of tourist movement in 2019 among 194 visitors to automobile museums and 217 participants of automotive events. The most frequently indicated motivations for participation in automotive tourism were interests, curiosity, willingness to spend time with the family and to spend free time generally, but also the willingness to be an active participant in the event was often chosen. The understanding of the definition of automotive tourism proposed by the authors is shared by about half of the respondents, but a large part understands it in the context of traveling by car or motorcycle in order to reach a tourist attraction, which in the literature is usually referred to as car or drive tourism. Automotive tourism shows strong connections with cultural, family and event tourism.

Keywords: perception, motivations, automotive tourism, automobile museums, automotive events, survey research

Zarys treści: Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań motywacji osób uczestniczących w turystyce motoryzacyjnej oraz postrzegania tej formy turystyki. Autorzy proponują definiować turystykę motoryzacyjną jako formę turystyki, w której celem i motywacją podróżujących jest odwiedzenie miejsc związanych z motoryzacją, ważnych dla jej rozwoju i historii. Dotychczas badania prowadzone w tej problematyce są w opinii autorów niewystarczające. Badania ankietowe zostały przeprowadzone w sezonie letnim ruchu turystycznego w 2019 r. wśród 194 osób odwiedzających muzea motoryzacyjne oraz 217 uczestników wydarzeń motoryzacyjnych. Najczęściej wskazywanymi motywacjami uczestnictwa w turystyce motoryzacyjnej były: zainteresowanie motoryzacją, ciekawość, chęć spędzenia czasu z rodziną i czasu wolnego, a także bycie czynnym uczestnikiem wydarzeń. Rozumienie pojęcia turystyki motoryzacyjnej zaproponowane przez autorów podziela mniej więcej połowa respondentów, jednak duża część badanych rozumie ją w kontekście przemieszczania się samochodem lub motocyklem w celu dotarcia do atrakcji turystycznej, co w literaturze zwykle określa się mianem turystyki samochodowej. Turystyka motoryzacyjna wykazuje silne związki z turystyką kulturową, rodzinną i eventową.

Biometeorological conditions of Kłodzko and their influence on climatotherapy and tourism

The region of Kłodzko belongs to the most important tourist areas in the Lower Silesia. It is also a very important region in the context of health resorts. Because of significant impact of weather conditions on both tourism and health issues, a crucial aspect is to evaluate the influence of weather on human organism and various forms of climatotherapy, tourism and recreation. The goal of the paper was to evaluate the biometeorological conditions of Kłodzko, considering its bio-thermal conditions as well as the usefulness of weather for climatotherapy, tourism and recreation. The basis for the analysis was meteorological data for 1971–2015 from the IMGW-PIB station in Kłodzko. The evaluation of biometeorological conditions included the bio-thermal index of UTCI and the weather suitability index for tourism and recreation (WSI). The WSI is calculated on the basis of the MENEX model which enables an assessment of the human heat balance. The climate tourism information scheme (CTIS) was also considered. It enables an evaluation of recreational potential with a consideration of bio-thermal conditions and the impact of particular meteorological variables. Based on the mentioned methods, a structure of heat stress categories and the annual course of usefulness of weather for climatotherapy, tourism and recreation were presented. The results of the research showed that weather conditions related to no thermal stress prevail on an annual scale. As for the context of the impact of weather on tourism issues, the best conditions are observed in the warm season, especially in the spring and autumn period. The results of the study can be a source of information for tourists and bathers visiting the region. They can also be a basis for increasing the knowledge on biometeorological conditions of the Sudetes.

Keywords: bioclimate, Kłodzko, tourism, UTCI, WSI, CTIS.

Zarys treści: Okolice Kłodzka należą do najpopularniejszych obszarów turystycznych Dolnego Śląska. Jednocześnie jest to bardzo ważny obszar dla lecznictwa sanatoryjnego. Z uwagi na istotny wpływ warunków pogodowych na zdrowie i samopoczucie człowieka, ważne jest określenie stopnia oddziaływania pogody na rozwój turystyki. Celem pracy była ocena klimatu odczuwalnego Kłodzka, z uwzględnieniem warunków biotermicznych, a także użyteczności warunków pogodowych dla rozwoju klimatoterapii, turystyki i rekreacji. Podstawą analiz były dane meteorologiczne z okresu 1971–2015 ze stacji IMGW-PIB w Kłodzku. Uwzględniono zarówno dane dobowe oraz z terminu obserwacyjnego 12.00 UTC. W ocenie warunków biometeorologicznych Kłodzka wykorzystano wskaźnik biotermiczny UTCI oraz wskaźnik użyteczności warunków pogodowych dla turystyki i rekreacji (WSI), obliczanego na podstawie modelu MENEX, który określa bilans wymiany ciepła między człowiekiem a otoczeniem. Wykorzystany został również diagram informacji klimatyczno-turystycznej (CTIS), który umożliwia ocenę potencjału rekreacyjnego poprzez uwzględnienie warunków biotermicznych oraz wpływu poszczególnych elementów meteorologicznych na turystykę. W oparciu o wymienione metody badań przedstawiono strukturę występowania poszczególnych klas obciążeń cieplnych organizmu człowieka oraz przebieg roczny użyteczności pogody dla różnych form klimatoterapii, turystyki i rekreacji. Na podstawie uzyskanych wyników badań stwierdzono, że w skali roku przeważają sytuacje pogodowe z brakiem obciążeń cieplnych. Natomiast w przypadku wpływu pogody na kwestie turystyczne najlepsze warunki są obserwowane głównie w półroczu ciepłym, zwłaszcza w okresie wiosny i jesieni. Wyniki badań mogą stanowić źródło informacji dla turystów i kuracjuszy odwiedzających region, jak również przyczynić się do poszerzenia wiedzy z zakresu warunków biometeorologicznych Sudetów.

Catholic contemplative monasteries and the consecrated life in Poland in the context of tourism

Visiting monasteries and staying there have become an attractive tourist experience shared by numerous tourists and perceived by them as truly “touching and authentic”. Not only is a monastery in itself a subject of tourists’ interest with all of its physical attributes, but also the idea and the specific way of life behind it. In the paper, a special attention was paid to the participation of Polish contemplative monasteries in the so-called “monastic tourism”, in order to establish to what extent this phenomenon is close to religious tourism as well as to different forms of cultural tourism meant in the broad sense. Answers to these questions should lie in the results of a survey conducted among the Polish contemplative monasteries preceded by an analysis of motivations and conditions transforming ‘a monastery’ into a tourist destination (external individual attributes such as history and architecture were rejected).

Keywords: contemplative monasteries, monasticism, monastic tourism, Poland

Zarys treści: Odwiedzanie klasztorów i pobyt w nich staje się atrakcyjnym doświadczeniem turystycznym będącym udziałem coraz większej liczby turystów i postrzeganym przez nich jako „głębokie i autentyczne”. Przedmiotem zainteresowania odwiedzających jest nie tylko klasztor sam w sobie, ze wszystkimi atrybutami jego fizyczności, lecz także stojąca za nim idea i styl życia mieszkających w nim ludzi. W artykule zwrócono uwagę na udział polskich klasztorów kontemplacyjnych w tzw. turystyce monastycznej oraz postawiono sobie za cel udzielenie odpowiedzi na pytanie: na ile zjawisko to pokrywa się w Polsce z turystyką religijną, a na ile wpisuje się w szeroko pojmowaną turystykę kulturową i jej wybrane rodzaje. Odpowiedzi na te pytania mają dostarczyć wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w klasztorach klauzurowych w Polsce, poprzedzonych analizą uwarunkowań i motywacji, które sprawiają, że klasztor, po odrzuceniu innych, „zewnętrznych” jego atrybutów takich jak historia czy architektura, staje się destynacją turystyczną.

Tourist promotion in the activities of Local Action Groups in Poland

The presence of the so-called „Lokalne Grupy Działania” (Local Action Groups, LAGs) has been clearly recognizable in the Polish rural and small-town landscapes for at least a dozen years. By under taking activities on various grounds they obviously support local development, being – at the same time – a source and an effect of local entrepreneurship. According to the principle ”think globally, act locally”, LAGs realize tasks in the field of local tourism development, in terms of tourism facilities, formation of human capital, and tourism promotion. The latter is the goal of the research in this paper. The research resulted in a determination of the broad range of promotional activities and tools used by LAGs. Simultaneously, their effectiveness and the range of influence were evaluated and common good practices in the field of tourism promotion were described. Apart from the generally positive evaluation of tourism promotion provided by LAGs and based on their knowledge on  the local tourism potential, specific conditions negatively affecting the durability of results and the period of influence of the promotional message were indicated.

Keywords: Local Action Groups, LAGs, tourism promotion, Poland

Zarys treści: Od kilkunastu już lat w polskim krajobrazie wiejskim i małomiasteczkowym zaznacza się wyraźnie obecność Lokalnych Grup Działania (LGD), które funkcjonując na wielu płaszczyznach, wspierają rozwój lokalny, będąc źródłem, a jednocześnie efektem lokalnej − aczkolwiek szeroko rozumianej −  przedsiębiorczości. W myśl zasady „myśl globalnie, działaj lokalnie”, LGD realizują także zadania w sferze turystyki, zarówno w zakresie infrastruktury, kształtowania kapitału ludzkiego, jak i promocji turystycznej. Ta ostatnia jest przedmiotem badań w niniejszym artykule. W efekcie przeprowadzonych analiz ustalono szeroki  zakres przedmiotowy działań i narzędzi promocyjnych wykorzystywanych przez LGD, oceniono przy tym ich potencjalną skuteczność i zasięg oddziaływania, jak również opisano powszechnie stosowane w tej dziedzinie dobre praktyki. Oceniając pozytywnie całość promocji turystycznej realizowanej „rękoma” lokalnych społeczności z ich dobrym rozeznaniem warunków lokalnych i lokalnego potencjału turystycznego, zwrócono uwagę na specyficzne uwarunkowania wpływające negatywnie na trwałość jej rezultatów i czas ich oddziaływania.

Influx of population to the Frederician colonies in central Poland and its subsequent transformations

The author made an attempt to present the demographic aspects of the Frederician colonization in central Poland within the present Łódź Voivodeship. In the first section of the paper, analyses in the field of historical geography dealt with the formation of colonies at the turn of the 18/19th century. Based on archival sources, the dynamics, number and origin of incoming population were shown. The second section of the paper contains an analysis of the demographic development of Frederician settlements till their end in 1945. The research included e. g. comparisons of the lists of German settlers drawn up for selected time periods.

Keywords: Frederician colonization, central Poland, historical geography, settlement, population

Zarys treści: Autorka podjęła próbę ukazania napływu i późniejszych zmian liczby ludności ewangelickiej kolonii fryderycjańskich w Polsce Środkowej. Za obszar badań przyjęła współczesne województwo łódzkie. W realizacji zamierzonego celu posłużono się głównie metodą kwerend archiwalnych i bibliotecznych. W pierwszej części artykułu analizy geograficzno-historyczne dotyczyły kształtowania się tych kolonii na przełomie XVIII/XIX w. Ukazano dynamikę przybyłej ludności w koloniach fryderycjańskich na podstawie źródeł archiwalnych, jej liczbę oraz pochodzenie. Najwięcej rodzin ewangelickich zamieszkało w domenie Łaznów, gdzie zresztąpowstało najwięcej kolonii fryderycjańskich. Przybyły one głównie z Wirtembergii. W drugiej części opracowania przeprowadzono analizę rozwoju demograficznego kolonii fryderycjańskich. Maksymalną liczbę ich mieszkańców stwierdzono w 1827 r. Później bowiem populacja ta powoli malała, aż zupełnie zanikła w 1945 r.

Problems of city definition and urban population in the People’s Republic of China

Present urbanization processes are characterized by unusual spontaneity, reflected in numerous problems in defining urban population and determining real city boundaries. Of particular interest, from a scientific point of view, is the case of China, where a considerable dynamics of socio-economic transformations, as  ell as political and administrative issues are reflected in a complex urban structure. Serious complications in determining the real Chinese urban population number, or determining real city boundaries are the complicated administrative division, manifested by an unnatural size of the cities, and the inclusion of rural population under their urban jurisdiction. In addition, the question of social duality between the countryside and the city,caused by the Hukou register system, seriously hampers estimations of a city resident number. Mass migration from the countryside to cities, in most cases without updating the Hukou system, resulted in a lack of complete and accepted statistics concerning the population of Chinese cities. It is also worth mentioning, that rural migrants in urban areas are often a secondary category of citizens facing socio-economic discrimination, leading to a visible and tangible polarization among Chinese urban residents.

Keywords: city, urban population, China, administrative border, Hukou system

Zarys treści: Współczesne procesy urbanizacyjne cechują się niezwykłą żywiołowością, której odbiciem są liczne problemy w definiowaniu ludności miejskiej i wyznaczaniu rzeczywistych granic miast. Szczególnie interesujący z naukowego punktu widzenia jest przypadek Chin, gdzie dynamika przekształceń społeczno-ekonomicznych oraz kwestie polityczno-administracyjne mają konsekwencje w skomplikowanej strukturze miejskiej. Poważnym utrudnienie przy wyznaczaniu właściwej liczby chińskiej ludności miejskiej lub określaniu rzeczywistych granic tamtejszych miast jest skomplikowany podział administracyjny, objawiający się nienaturalnym niekiedy rozmiarem miast oraz włączaniem ludności wiejskiej pod miejską jurysdykcję. Ponadto, kwestia podziału społecznego między wsią a miastem, który jest skutkiem istnienia swoistego systemu meldunkowego Hukou, poważnie utrudnia dokładne oszacowanie liczby rezydentów miejskich. Masowa migracja ze wsi do miast, w większości przypadków niepociągająca za sobą aktualizacji Hukou, w przypadku migrantów wpłynęła na brak pełnych i akceptowanych statystyk liczby ludności chińskich miast. Warto również wspomnieć, że ci migranci na obszarach miejskich często stanowią drugorzędną kategorię obywateli doświadczającą tam społeczno-ekonomicznej dyskryminacji, co prowadzi do widocznej i odczuwalnej polaryzacji mieszkańców miast chińskich.

Investments in human capital within the cohesion policy and their impact on regional development

The aim of this paper is to systematize the existing literature on the effects of cohesion policy and specifically on the effectiveness of public investments in human capital through typology of research. The conclusions are used to give recommendations both for the academic as well as the public sector. There is a need for long-term statistical and macroeconomic analyses as well as in-depth qualitative research on the quality of interventions and differences between different types of investments. While there is a lot of potential in human capital investments to stimulate regional development, they are not a sole key to success and should rather be considered as part of a horizontal and complex development strategy.

Keywords: cohesion policy, human capital, public interventions, regional development

Zarys treści: Celem pracy jest usystematyzowanie wiedzy na temat polityki spójności i inwestycji w  kapitał ludzki poprzez opracowanie typologii literatury przedmiotu oraz wypracowanie rekomendacji dla przyszłych badań i zarządzania funduszami. Przegląd wykazał deficyt badań poświęconych inwestycjom w kapitał ludzki w ramach polityki spójności. Istnieje potrzeba zarówno spojrzenia długookresowego, wymagającego analizy statystycznej i makroekonomicznej, jak i pogłębionych badań jakościowych zwracających uwagę na jakość interwencji i ich zróżnicowanie. Wnioski z analizowanych badań pokazują, że chociaż kapitał ludzki ma potencjał do wspierania rozwoju regionalnego, inwestycje w tym obszarze, same w sobie, nie gwarantują sukcesu. Inwestycje w kształcenie i umiejętności powinny znaleźć się w centrum kompleksowych strategii rozwoju.

Morasko University Campus in Poznań – origin, spatial and functional structure, transport solutions

GeoDesign Laboratory – a concept of a space for creative work on the Campus of the 600th Anniversary of the Jagiellonian University Revival

Architecture of higher education institutions in Poland. Contemporary trends in the design of academic campuses  

Architecture of universities. Selected quality criteria for the space   of a contemporary university campus in research and projects of students  at the Faculty of Architecture of the Silesian University of Technology

Campus in the city – tools and effects of spatial policy of the University of Warsaw

Sustainable and innovative university campus: a case study of the Warsaw School of Economics campus

Quality assessment of public spaces of the Jagiellonian University Third Campus using the crowdsensing technique 

Spatial management of a university campus from students’ perspective 

Quality of customer service in travel agencies – case study of Krakow

The paper concerns the quality of customer service in tourist services. The aim of this study is to present an assessment of the quality of customer service in selected travel agencies in Krakow. The spatial extent of research involved the Old Town with adjacent quarters and the Kazimierz district in Krakow. To achive the purpose of the work, a stocktaking of travel agencies and an assessment of the quality of customer service using a mystery shopping method were carried out from March to May 2019. The quality of customer service in Krakow’s travel agencies is varied. It is at an average but increasingly unsatisfactory level. Network travel agencies have a higher standard of customer service than non-network ones. The top-rated areas of customer service were staff appearance as well as their behaviour and personal culture during the conversation with a client. The lowest-rated areas were staff behaviour and personal culture during the customer enterance to the office as well as at the end of the conversation and while saying goodbye to the client. Only 16,0% of studied travel agencies showed maximum interest and respect to the customer. The research results presented in this paper can be used in the functioning of travel agencies in Poland to improve the quality of services in these types of enterprises and meet the requirements of quality management.

Keywords: quality, customer service, travel agency, mystery shopping, Krakow

Zarys treści

W artykule podjęto zagadnienie jakości obsługi w usługach turystycznych.  Celem artykułu jest przedstawienie jakości obsługi klienta w wybranych biurach podróży w Krakowie. Zakres przestrzenny badań obejmował Stare Miasto z kwartałami przylegającymi oraz Kazimierz. Do osiągnięcia celu pracy przeprowadzono  nwentaryzację biur podróży na badanym terenie oraz ocenę jakości obsługi klienta metodą mystery shopping („tajemniczego klienta”) w 25 krakowskich biurach podróży specjalizujących się w turystyce wyjazdowej. Badania prowadzono od marca do maja 2019 r. Jakość obsługi klienta w krakowskich biurach podróży jest zróżnicowana. Kształtuje się ona na średnim poziomie. Wyższy standard obsługi prezentują biura sieciowe niż niesieciowe. Najlepiej ocenionymi obszarami obsługi klienta były wygląd pracowników oraz ich zachowanie i kultura osobista w trakcie prowadzenia rozmowy z klientem, a najsłabiej – zachowanie i kultura osobista personelu w chwili wejścia klienta do biura oraz przy zakończeniu rozmowy i pożegnaniu klienta. Maksimum zainteresowania i szacunku, przez co klient czuł się jak ktoś wyjątkowy, okazano mu średnio w co szóstym badanym obiekcie. Zaprezentowane w artykule wyniki badań mogą zostać wykorzystane w działalności biur podróży w całej Polsce w celu podniesienia jakości świadczonych usług w tych przedsiębiorstwach i sprostania wymaganiom zarządzania jakością.

„Because that`s a perfect job for me!” – Motives of women’s professional activation through agritourism

The subject of this study is the process of women’s professional activation, which takes place as a result of undertaking agritourism activities on farms in rural areas of the Polish Carpathians. The main purpose of the article was to determine the motives of women to undertake professional activity in rural tourism. The study included a sample of 70 agritourism farms run or co-run by women in Carpathian rural tourist communes in the Lesser Poland (Małopolska) Voivodeship. Three groups of motives, which guided women while choosing their path of professional activation in agritourism, were distinguished. The basis for undertaking agritourism activities are expected economic benefits and factors arising from the spatial environment of farms such as local hospitality traditions, the level of tourism development, the presence of attractive values for leisure, the traditional village life, and the “internal” factors associated with household and agricultural resources. Equally  mportant are the “individualistic” motifs of psychological and social nature – the need to contact other people or be “needed” in the family. The female professional activation in agritourism has not only an economic but also a social and cultural dimension.

Keywords: professional activation, women, agritourism, rural areas, Lesser Poland Voivodeship (the Małopolska Voivodeship), Carpathians

Zarys treści:

Przedmiotem pracy jest proces aktywizacji zawodowej kobiet, który dokonuje się w rezultacie podejmowania działalności agroturystycznej w gospodarstwach rolnych na obszarach wiejskich polskich Karpat. Celem głównym artykułu uczyniono określenie motywów podjęcia przez kobiety na obszarach wiejskich działalności zawodowej w agroturystyce. Badaniem objęto próbę 70 gospodarstw agroturystycznych, prowadzonych lub współprowadzonych przez kobiety, w karpackich gminach turystycznych wiejskich w województwie małopolskim. Wyróżniono 3 grupy motywów, którymi kierowały się kobiety przy obieraniu swojej ścieżki realizacji zawodowej w działalności agroturystycznej. U podstaw motywów podjęcia działalności agroturystycznej leżą spodziewane korzyści ekonomiczne oraz czynniki płynące z przestrzennego otoczenia gospodarstw rolnych, jak: lokalne tradycje gościnności, poziom rozwoju zjawisk turystycznych, obecność atrakcyjnych walorów dla wypoczynku, tradycyjne życie wsi, a także czynniki „wewnętrzne”, związane z zasobami gospodarstwa domowego i rolnego. Równie ważne są motywy „indywidualistyczne” o podłożu psychologicznym i społecznym – potrzeba kontaktu z innymi ludźmi i bycia „potrzebną” w rodzinie. Wyniki badania wskazują, że aktywizacja zawodowa kobiet w agroturystyce ma nie tylko wymiar ekonomiczny, ale także społeczny i kulturowy.

Long-distance night trains in the Polish space – a historical outline and perspectives for development

The passenger rail transport in Poland lets us travel between regions faster every year. But in the first years of the twenty-first century the only way to travel from, for example, the Tatra Mountains to the Baltic coast, was travelling by night train. They were run on long, cross-city routes. Despite a long time of journey, they were still  popular, especially in tourism. As a result of investments in Polish railways, the number of fast daily trains has significantly increased, taking some potential passengers of the night trains. On the other hand, there are still some regions located on the peripheries, which demand night trains to have long-distance connections with other Polish regions. The future of those trains in Poland is not clear. Recently a trend of internationalization of night trains has been observed. For example, in the summer of 2020 new night trains connecting Czechia and Polish Baltic resorts are planned to be run. The topic of the future of night trains in Poland, compared to the past, should be well deliberated and planned to maintain high efficiency of rail transport. The aim of this paper is to discuss the past and the potential future of night trains in Poland. Furthermore an author`s formula estimating the demand in trains is presented in order to define the efficiency of night trains compared to the day trains.

Keywords: night trains, rail transport, Polish State Railways

Zarys treści:

Pociągi dalekobieżne w Polsce z roku na rok pozwalają na coraz szybsze podróże międzyregionalne. W pierwszych latach XXI w. jedynym sposobem sprawnego dojazdu np. z Tatr na polskie wybrzeże była jazda nocnym pociągiem. Takie połączenia w Polsce obsługiwały bardzo długie trasy przebiegające nieraz przez cały kraj. Przez lata pasażerowie chętnie wybierali je jako efektywny środek transportu w podróżach turystycznych. Dzięki inwestycjom infrastrukturalnym wzrosła jednak liczba szybkich, dziennych pociągów, które przejęły część potencjalnych pasażerów połączeń nocnych. Z drugiej strony peryferyjnie położone regiony wciąż potrzebują nocnych połączeń zapewniających skomunikowanie z innymi regionami Polski. Przyszłość tego typu pociągów nie jest jednak jasna. Pojawia się nowy trend, jakim jest umiędzynarodawianie pociągów nocnych, m.in. poprzez nowe połączenia z Czech pozwalające dojechać nocą do polskich kurortów nadmorskich. Istotne jest więc, by kierunki rozwoju nocnych połączeń kolejowych w Polsce były dobrze przemyślane i zaplanowane tak, aby ten rodzaj transportu mógł wciąż być konkurencyjny i efektywny. Ogólnym celem tej pracy jest przedstawienie rysu historycznego oraz wizji przyszłości nocnych połączeń kolejowych w Polsce. Ponadto w artykule zaproponowany został autorski wskaźnik PP określający wielkość potoków pasażerskich w danych pociągach i pozwalający m.in. na określenie efektywności nocnych połączeń kolejowych w porównaniu z połączeniami dziennymi.

Tribal community and the economic benefits of tourism development – the case of safari tourism in the Samburu region (Kenya)

The article discusses the issue of economic relations between an accommodation facility providing safari tourism services and the local Samburu tribal community in northern Kenya. The study illustrates a unique case of safari tourist lodge functioning in a close relation to the traditional shepherd community in the conditions of its spatially isolated location. The local community benefits economically from permanent and occasional work for the lodge, sale of craft and agricultural products, as well as benefits, economically and socially, from the entrepreneur’s charity actions and the visitors’ generosity and donations. The tourist lodge operator is compelled to conduct permanent (almost every-day) trainings of employees from the local Samburu community to sustain the quality of services provided to its guests (‘high-end’ tourists). He also maintains close relations with the local tribal elders, among others by consulting his own intentions regarding the intensification of tourism development and his plans for establishing a local nature protection area in the form of ‘conservancy’. The development of the safari facility depends strongly on local natural conditions, as well as the acceptance of its activities by members of the tribal elders, that is strictly conditioned by the entity’s ability to create economic values (benefits) for the local community.

Keywords: safari lodge, tribal community, economic relations, Samburu, Kenya

Zarys treści:

Artykuł podejmuje problematykę kształtowania się relacji ekonomicznych pomiędzy obiektem noclegowym świadczącym usługi w turystyce safari a lokalną społecznością plemienną Samburu w północnej Kenii. Omówione studium przypadku ilustruje szczególną sytuację funkcjonowania obiektu turystycznego w relacji do tradycyjnej społeczności pasterskiej w warunkach semi-izolacji przestrzennej. Z dysponującego ośmioma miejscami noclegowymi safari lodge społeczność miejscowa czerpie korzyści ekonomiczne w postaci pracy stałej i dorywczej oraz sprzedaży artykułów rzemieślniczych i rolniczych, a także korzyści gospodarcze i społeczne, będące rezultatem dobroczynności przedsiębiorcy i ofiarności turystów. Podmiot turystyczny, aby utrzymać jakość świadczonych usług dla gości z grupy high-end, zmuszony jest do prowadzenia stałej pracy szkoleniowej pracowników. Utrzymuje także ścisłe relacje z miejscową starszyzną plemienną, konsultując m.in. własne zamierzenia odnośnie do intensyfikacji rozwoju turystyki oraz plany powołania lokalnie przestrzennej formy ochrony przyrody w postaci conservancy. Rozwój obiektu jest silnie uzależniony od miejscowych warunków przyrodniczych, a także przyzwolenia na jego działalność ze strony
członków starszyzny plemiennej, które jest uwarunkowane zdolnością tworzenia przez ten podmiot wartości (korzyści) ekonomicznych dla miejscowej społeczności.

Attitudes of local communities and tourists towards landscape parks in the Lesser Poland Voivodeship

Abstract: The paper tackles problems associated with the attitudes of local communities and tourists towards landscape parks. The study is based on the results of questionnaire surveys conducted in all landscape parks located in the Lesser Poland Voivodeship among local residents (N=2000) and tourists (N=1077). The surveys demonstrated great support for landscape parks, both among local residents and tourists. The respondents noticed their positive effect on the quality of life and the development of tourism. Sadly, the knowledge on such protected areas was rather poor. Few tourists visited a specific area because of it being protected as a landscape park, as most them were not aware of this fact at all. Respondents from both groups hardly recognised landscape parks as institutions and had never heard of the activities undertaken by the Complex of Landscape Parks of the Lesser Poland Voivodeship. The study subjects usually declared their willingness to improve their knowledge by getting involved in educational events organised by the Complex and one in four of them declared their readiness to join in activities for the benefit of the landscape parks studied. The domination of approving attitudes, combined with the declared interest in educational projects and the relatively high willingness to act for the benefit of the parks, creates a very favourable climate for the functioning of the Complex as an institution. These conditions should foster the process of building cooperation with local residents, developing initiatives integrating local residents and tourists around activities undertaken for the benefit of the parks, as well as undertaking actions strengthening the brand of the Complex of Landscape Parks of the Lesser Poland Voivodeship as an active entity, having a real impact upon the protection, promotion, and sustainable development of areas covered by its activities.

Keywords: landscape park, residents, tourists, social attitudes, Lesser Poland Voivodeship

Zarys treści:

W artykule podjęto problematykę postaw lokalnych społeczności i turystów wobec parków krajobrazowych. Opracowanie zostało oparte na wynikach badań ankietowych przeprowadzonych we wszystkich parkach krajobrazowych w województwie małopolskim wśród mieszkańców (N=2000) oraz turystów (N=1077). Badania wykazały duże poparcie zarówno mieszkańców, jak i turystów dla funkcjonowania parków krajobrazowych. Dostrzeżono ich pozytywny wpływ na jakość życia i rozwój turystyki. Niestety, wiedza na temat tych obszarów chronionych była niska. Niewielu turystów odwiedziło dany teren dlatego, że jest on objęty ochroną w formie parku krajobrazowego, gdyż większość z nich w ogóle nie wiedziała o tym fakcie. Respondenci obydwu grup niemal zupełnie nie rozpoznawali parków krajobrazowych jako instytucji i nie słyszeli o działaniach Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego. Ankietowani przeważnie deklarowali chęć poszerzenia wiedzy poprzez udział w wydarzeniach edukacyjnych organizowanych przez Zespół, a co piąty z nich zgłaszał gotowość do włączenia się w działania na rzecz badanych parków krajobrazowych. Dominacja postaw aprobujących, połączona z deklarowanym zainteresowaniem inicjatywami edukacyjnymi oraz relatywnie wysoką gotowością do włączenia się w działania na rzecz parków krajobrazowych stwarza bardzo korzystny klimat dla działalności Zespołu jako instytucji. Uwarunkowania te powinny sprzyjać budowaniu współpracy z mieszkańcami, rozwijaniu inicjatyw integrujących lokalne społeczności i turystów wokół działań na rzecz parków, a także podejmowaniu zadań umacniających wizerunek Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego jako aktywnego podmiotu mającego realny wpływ na ochronę, popularyzację i zrównoważony rozwój obszarów objętych jego działalnością.

Internal car transport accessibility of Łódź in the light of measurements from intelligent transportation systems

The paper deals with the topic of transport accessibility of Łódź using data from Intelligent Transportation Systems, in this case from cameras allowing automatical identification of number plates (ANPR), locatedon the city’s 23 intersections. The paper has two aims. The first one is of methodological nature and focuses on  assessing the usefulness of the data from ITS for geographical research. Not only does the paper present some ways of using data and conducting analyses with the use of these data but it also compares their results with research concerning similar phenomena measured by different sets of data (theoretical accessibility and data obtained from the Distance Matrix Responses provided by Google Maps APIs). The latter, in turn, is cognitive and it comes down to a slightly more local dimension, namely showing the internal transport accessibility of Łódź. In the light of the ANPR data it was determined that the internal transport accessibility of Łódź is  much worse than the theoretical accessibility or the accessibility measured with the use of data obtained from the Distance Matrix service. The greatest differences in average travel times between the data from ANPR and the two remaining methods concern primarily the north-western part of the city, whereas the smallest – the central and southern areas, where a substantial part of intersections is covered by a system of cameras.

Zarys treści: W artykule zajęto się zagadnieniem dostępności transportowej Łodzi, przy wykorzystaniu danych z Inteligentnych Systemów Transportowych, w tym przypadku z kamer umożliwiających automatyczną identyfikację tablic rejestracyjnych (ang. Automatic number-plate recognition, ANPR), rozmieszczonych na 23 skrzyżowaniach w mieście. W artykule postawiono dwa cele. Pierwszy z nich, o charakterze metodologicznym, skupia się na ocenie przydatności danych z ITS w badaniach geograficznych. W ramach jego realizacji nie poprzestano na przedstawieniu sposobu wykorzystania danych i dokonaniu za ich pomocą analiz, ale także porównano ich wyniki z badaniami dotyczącymi podobnych zjawisk mierzonych za pomocą innych zestawów danych (dostępności teoretycznej i danych zaczerpniętych z usługi Distance Matrix Responses świadczonej przez Google Maps APIs). Drugi z celów ma charakter poznawczy i jest sprowadzony do nieco bardziej lokalnego wymiaru – do ukazania wewnętrznej dostępności transportowej Łodzi. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że wewnętrzna dostępność transportowa Łodzi, w świetle danych ANPR, jest znacznie gorsza od dostępności teoretycznej oraz gorsza od dostępności mierzonej za pomocą danych z usługi Distance Matrix Responses. Największe różnice w średnich czasach przejazdu pomiędzy danymi z ANPR a pozostałymi dwoma metodami dotyczą przede wszystkim północno-zachodniej części miasta, najmniejsze z kolei obszaru centralnego i południowego, gdzie znaczna część skrzyżowań objęta jest systemem kamer. Słowa kluczowe: geografia transportu, dostępność transportowa, model prędkości ruchu samochodowego, ITS, ANPR, Łódź

The main objective of the article is to verify the hypothesis that any municipality in Poland, which is at risk of flood, is a socio-ecological system (SES) of a certain level of adaptability. Assessment of adaptability of an SES municipality at risk of flood requires finding such features of the system which have direct impact on the process of its adaptation to the risk and which make useful indicators for assessing current adaptability of a municipality. Based on the research conducted, the article presents four categories of features: human capital and social potential, financial potential, ecological potential and organisation potential, with 15 features within  them to describe the adaptability of a municipality-SES in case of flood risk.

Problems related to the determination of Litynski atmospheric circulation types

One of the classifications of atmospheric circulation types applied in Poland is the typology proposed by Lityński (1969). Circulation types were designated based on three classes in each of three indices (zonal Ws, meridional Wp, and cyclonicity index Cp). Indices Ws and Wp were developed based on differences in atmospheric pressure over the area of 40º–65ºN and 0º–35vE. A total of 27 types were designated. Calendars of the types in reference to the period 1951–1999 were published. Lack of information on particular stages of development of the calendars seems to preclude unequivocal interpretation in their use. It is not clear what reference period was considered in the development of the calendars. An example is provided that a change in the reference period causes the shift of 5% of days to another class. The name of the type does not always concern the direction of air advection. For example, in January, the middle class „0” zonal index is  characterised by air  dvection from the west. In such a situation, the type called „S” in practice describes inflow of air from direction „SW”. An example is also provided of a situation where the same value of the Wp index was qualified in June to class „S”, and in November to class „N”. Examples of analyses are also presented with the application of daily values of Wp and Ws concerning air temperature, snow cover, and UTCI index. Attention is drawn to the need of high degree of caution in the interpretation of research concerning multi-annual periods where results of reanalyses were used as source data. It is pointed out that the annual courses of  circulation indices Wp and Ws may be approximated when the determination of air density considered the same temperature in reference to all days in a year.

Zarys treści: Jedną z klasyfikacji typów cyrkulacji atmosferycznej stosowanych w Polsce jest typologia zaproponowana przez Lityńskiego (1969). Typy cyrkulacji zostały utworzone na podstawie trzech klas w każdym z trzech wskaźników (strefowy Ws, południkowy Wp i ciśnienia Cp). Wskaźniki Ws i Wp utworzono na podstawie różnic ciśnienia atmosferycznego na obszarze 40º–65ºN i 0º–35ºE. Wydzielono 27 typów. Zostały opublikowane kalendarze tych typów w odniesieniu do lat 1951–1999. Wydaje się, że brak informacji o poszczególnych krokach przy tworzeniu tych kalendarzy uniemożliwia jednoznaczną interpretację przy korzystaniu z  ich. Nie jest czytelne, jaki okres referencyjny był brany pod uwagę przy konstrukcji kalendarzy. Podano przykład, że zmiana okresu referencyjnego zmienia przynależność 5% dni do innej klasy. Nazwa typu nie zawsze dotyczy kierunku adwekcji powietrza. Na przykład w styczniu klasa środkowa „0” wskaźnika strefowego Ws charakteryzuje się adwekcją powietrza z zachodu. W tej sytuacji typ nazwany „S” opisuje w praktyce napływ powietrza z kierunku „SW”. Zamieszczono też przykład sytuacji, że ta sama wartość wskaźnika Wp została zakwalifikowana w czerwcu do klasy „S”, a w listopadzie do klasy „N”. Podane zostały przykłady analiz, z wykorzystaniem dobowych wartości Wp i Ws, dotyczące temperatury powietrza, pokrywy śnieżnej oraz wskaźnika UTCI. Zwrócono uwagę na potrzebę dużej ostrożności przy interpretacji badań dotyczących wieloleci, gdy jako dane źródłowe wykorzystywano wyniki reanaliz. Zauważono, że przebiegi roczne wskaźników  cyrkulacji Wp oraz Ws mogą być przybliżone, gdy brano pod uwagę, przy określaniu gęstości powietrza, taką samą temperaturę w odniesieniu do wszystkich dni w roku.

Warm and cold days in Poland (1966–2017)

The study presents the spatial and temporal variability of warm and cold days occurring in the years 1966–2017 at five meteorological stations representing four peripheral areas and the centre of Poland. The analysis was based on the daily maximum air temperature values. A warm or cold day was considered as a day during which the maximum temperature was respectively higher or lower than the average daily temperature by a value of 1.28 standard deviation for a given calendar day. The obtained results indicate an increase in the frequency of the occurrence of warm days sequences and a decrease in the number of sequences of cold days, especially after 1990. The analysis also found a clear differentiation of the annual course of the considered days depending on the geographical location of the area in question. The most distinctive is the north-western region of Poland, where the highest number of warm days was recorded. In contrast, the area of southern Poland is characterized by a higher number of cold days. Most of the analyzed days occurred as one- or two-day long sequences, constituting approximately 70–80% of all cases. In the analyzed period, short (lasting 3–5 days) waves of warm or cold days were most frequent, and the longest waves (lasting at least 11 days) usually accounted for less than 1% of all cases recorded at a given station.

Zarys treści: W opracowaniu zaprezentowano przestrzenną i czasową zmienność ciepłych i chłodnych dni występujących w latach 1966–2017 na pięciu stacjach meteorologicznych reprezentujących cztery obszary peryferyjne oraz centrum Polski. Podstawą badań były dobowe wartości maksymalnej temperatury powietrza. Za dzień ciepły lub chłodny uznano dobę, w której temperatura maksymalna była odpowiednio wyższa lub niższa od średniej temperatury dobowej o wartość równą 1,28 odchylenia standardowego dla danego dnia kalendarzowego. Otrzymane wyniki wskazują na wzrost częstości występowania ciągów dni ciepłych oraz na spadek liczby ciągów dni chłodnych, szczególnie dobrze widoczny po roku 1990. Stwierdzono także wyraźne zróżnicowanie przebiegu rocznego rozpatrywanych dni w zależności od położenia geograficznego obszaru. Najbardziej wyróżnia się rejon północno-zachodni, w którym notuje się najwięcej dni ciepłych. Natomiast obszar Polski południowej charakteryzuje się zwiększoną liczbą dni chłodnych. Większość analizowanych dni występowała pojedynczo lub w ciągach dwudniowych, stanowiąc około 70–80% wszystkich przypadków. Wśród fal dni ciepłych i chłodnych dominowały fale krótkie (trwające 3–5 dni), a fale najdłuższe (trwające co najmniej 11 dni) zwykle stanowiły mniej niż 1% wszystkich przypadków notowanych na danej stacji.

Variances in the present-day alluvia in the Lepietnica river channel

The paper discusses variances in present-day alluvia in the Lepietnica river channel – a left bank tributary of the Czarny Dunajec River in southern Poland. The study focused on the characterization of grain size, petrographic content, and degree of rounding. The analysis considers the morphology of the river channel, sources of material influx to the  fluvial system, and degree of human impact. Research has shown that variances in alluvia in the Lepietnica are determined largely by catchment geology and regional elements of relief. Mountain areas such as the Gorce Mountains are characterized by the alluvia of larger grain size, more complex petrography, and less rounding. The lower stretch of the Lepietnica found in the Nowotarska-Orawska Basin is characterized by alluvia of smaller grain size, more rounding, and a different petrographic content.

Zarys treści:

W pracy przedstawiono zróżnicowanie współczesnych aluwiów w profilu podłużnym koryta Lepietnicy, będącej lewostronnym dopływem Czarnego Dunajca. Scharakteryzowano uziarnienie osadów, ich skład petrograficzny i stopień obtoczenia. W interpretacji wyników uwzględniono morfostrukturę koryta, źródła dostawy materiału do systemu  fluwialnego, jak również stopień antropogenicznego przekształcenia koryta. Wykazano, że zróżnicowanie aluwiów Lepietnicy jest warunkowane głównie budową geologiczną zlewni i regionalnymi cechami rzeźby. W obszarze górskim (Gorce) współczesne aluwia charakteryzują się większą frakcją, bardziej zróżnicowanym składem petrograficznym i słabszym obtoczeniem. W dolnym odcinku (w obrębie Kotliny Orawsko-Nowotarskiej) aluwia Lepietnicy odznaczają się drobniejszą frakcją, lepszym obtoczeniem i odmiennym składem petrograficznym.

Occurrence of fog in selected airports located in southern Poland and its circulation factors

This article discusses the annual course and the many-year occurrence of days with fog at three selected airports and their relationship with atmospheric circulation. Fog is a relatively frequent phenomenon – it is recorded around 60 days a year. Occurrence of fog is the most threatened airport Krakow-Balice, and least Katowice-Muchowiec. Fog usually occurred in autumn, and the least in summer. The probability of fog occurring is greatest in autumn and winter. Among the advection types, the types from the southern sector play a large role in shaping the mists. The highest probability of occurrence of a day with fog occurs in the types of non-convective circulation. In these circulation conditions, radiation mists are formed, which are the dominant type of mists in southern Poland. In spring and summer, the probability of fog is the lowest. The analysis confirms that the duration of the fog represents the leading role of the landform of the airport. Short-time fogs mostly occur mainly in Balice, whereas fogs of varying duration have similar frequencies at all airports considered. The most frequent occurrences of the 24-hour fog occur also in Balice, which means that the airport is characterized by the greatest threat to the fluency of air traffic. It is responsible for the location of the aerodrome within the concave form of the land, which is characterized by a tendency to create cold air stagnation and ground temperature inversion. Through a detailed analysis of the frequency and probability of the appearance of fog, its significant relationship with the circulation was demonstrated. This relationship is so strict that on the basis of the forecasted synoptic situation, the occurrence of fog can be predicted with high probability. The possibility of forecasting the occurrence of fog, its density and the time of retention is an extremely important issue in the context of the safety of crews and passengers as well as aviation tasks.

Zarys treści:

Mgła należy do groźnych zjawisk atmosferycznych, które utrudniają, a czasami nawet uniemożliwiają wykonanie operacji lotniczych. W pracy scharakteryzowano występowanie mgły na 3 lotniskach w południowej Polsce w latach 1981–2010 oraz jej uwarunkowania cyrkulacyjne. Podstawę badań stanowią dane dotyczące występowania dni z mgłą w Balicach, Muchowcu i Jasionce oraz kalendarz typów cyrkulacji Niedźwiedzia (2013). Najwięcej dni z mgłą wystąpiło w Balicach, a najmniej w Muchowcu, co jest uwarunkowane różnym ukształtowaniem terenu. Na wszystkich lotniskach mgła najczęściej pojawiała się jesienią, szczególnie w październiku, a najrzadziej latem z minimum częstości w lipcu. Prawdopodobieństwo wystąpienia mgły w poszczególnych porach roku było silnie zróżnicowane. Największe występuje w typach cyrkulacji bezadwekcyjnych: centrum wyżu (Ca) i klin antycyklonalny (Ka) na wszystkich lotniskach. Spośród typów adwekcyjnych dużą rolę w kształtowaniu mgieł odgrywają typy z sektora południowego. W Balicach najczęściej występują mgły o najkrótszym i najdłuższym czasie trwania, oraz te utrzymujące się minimum dobę. Na pozostałych lotniskach mgła utrzymuje się w przedziale między 6 a 12 godzin.

Use of ICT in promotion and tourist information of communes in Lesser Poland Voivodeship

Information and communication technology (ICT) allows for new, more interactive ways of promotion activities and tourist information presentation. Dissemination of broadband Internet and mobile devices as well as development of new programming technologies are main driving forces for broader use of tools such as mobile applications, social media, augmented and virtual reality. Territorial governments and most of all local governments use this potential in executing their tasks in the area of promotion and tourist information established by law regulations. The main goal of this paper was to present research results focused on activities in the area of promotion and tourist information where information and communication technology was implemented by local governments in communes of Lesser Poland Voivodeship. Collecting data about selected digital tools was conducted in 2013 and 2018 for 182 communes. Qualitative and quantitative analysis was performed on obtained database according to a set of criteria. Then, range and directions of activities were characterized and estimated. On this basis, activities realized by local governments in the research area can be described as numerous and various. Among examples of activities are modernization of official websites of commune offices, creation of next mobile applications, also with QR codes and beacon technology, and growing activity in social media.

Zarys treści:

Technologie informacyjno-komunikacyjne umożliwiają realizowanie działań promocyjnych i przekazywanie informacji turystycznej w nowy, multimedialny i interaktywny sposób. Upowszechnienie się dostępu do szerokopasmowej sieci internetowej i urządzeń przenośnych oraz rozwój technologii programistycznych sprzyjają z kolei podejmowaniu tych
działań na szerszą skalę i za pośrednictwem takich narzędzi, jak aplikacje mobilne, media społecznościowe oraz rzeczywistość rozszerzona i wirtualna. Samorządy terytorialne, w tym przede wszystkim samorządy gminne, realizujące działania z zakresu promocji i informacji turystycznej w ramach zadań wskazanych w aktach prawnych, korzystają z tego potencjału. Celem artykułu było przedstawienie wyników badań dotyczących działań związanych z promocją i informacją turystyczną, zrealizowanych z zastosowaniem technologii informacyjno- komunikacyjnych przez samorządy gminne w województwie małopolskim. W 2013 r. i 2018 r. przeprowadzono inwentaryzację wybranych narzędzi cyfrowych dla 182 gmin. Zestawienie to przeanalizowano w ujęciu ilościowym i jakościowym według przyjętych kryteriów, co umożliwiło charakterystykę oraz ocenę zakresu i kierunków działań. Na tej postawie można powiedzieć, że samorządy gminne zrealizowały liczne i zróżnicowane zadania w tym zakresie. Jest to widoczne na przykładzie modernizowania oficjalnych stron internetowych, udostępniania kolejnych aplikacji mobilnych, także z QR kodami lub technologią beacon, i systematycznego zwiększania aktywności w mediach społecznościowych.

Geographical and economic aspects of the development of the business services sector

The main goal of this paper is to review Polish and world scientific literature as well as local business reports on the broadly understood business services sector. On this basis, the author tries to capture the geographical and economic aspects of its development, i.e. factors affecting the location of companies and features of spatial distribution, as  well as relations with the environment, including the sector’s impact on the demographic and economic structure of the region and the effects it causes. In the following, he makes a synthetic summary of the sector’s development, listing various problems that it encounters, among others rising employment cost, competition on the labor market, or “outflow of talents”.

Zarys treści:

Celem pracy jest przegląd polskiej i światowej literatury naukowej oraz lokalnych raportów biznesowych dotyczących szeroko pojmowanego sektora usług dla biznesu. Na tej podstawie autor stara się wychwycić geograficzne i ekonomiczne aspekty jego rozwoju tj. czynniki wpływające na lokalizację przedsiębiorstw oraz cechy rozmieszczenia  przestrzennego, a także relacje z otoczeniem, w tym wpływ sektora na strukturę demograficzno-gospodarczą regionu oraz skutki, które wywołuje. W dalszej części dokonuje syntetycznego podsumowania kierunków rozwoju sektora, wymieniając jego rozmaite problemy m.in. rosnące koszty zatrudnienia, konkurencję na rynku pracy czy „odpływ talentów”.

Springs of Poland – save for the future

Abstract: Springs are objects of natural environment, which are studied by different scientific disciplines: geography, hydrology, hydrogeology, hydrochemistry, hydrobiology, ecology, environmental protection, landscape architecture, touring, archeology and ethnography. These objects, in both the past and the present, were of a great importance to  man, who, in different ways and very willingly, used the clean water flowing out and the surrounding environment. Springs, giving rise to streams, which feed into larger rivers, have great scientific, economic, natural, landscape, cultural and even therapeutic values. They have been protected from devastation and pollution for centuries, mainly due to the rational and often iconic perception of them. They were and still are objects of mystification resulting from the assignment of miraculous properties to their water and fantastic legends and historical events to places where they flow out. The question of the origin of water coming from springs has always been vividly discussed. It has contributed to both the development of natural sciences and to the creation of fantastic theories pointing to a specific “power” of these places and healing properties of discharging water. Interesting descriptions of springs that draw people’s attention have appeared in many travel experience stories, which brought them fame. Many springs have become places of worship, being famous for the descriptions of their healing abilities, related myths and fantastic phenomena, which additionally increased the desire to feel their “spirit”.

The area of Poland is already quite well recognized in the aspect of springs. The knowledge about Polish springs has definitely increased in recent decades, mainly as a result of research conducted at all academic centers of the country, as well as thanks to the work on consecutive charts of the Hydrographic Map of Poland. The oldest  information about springs in Poland can be found in historical records as well as in information and descriptions prepared for the needs of mining and balneology. Specialist publications and monographic views on springs and other groundwater outflows appeared in the middle of the 18th century. The springs of Małopolska were recognized at earliest. In the second half of the 20th century scientific works on the springs of the Tatras were published, followed by descriptions of the Carpathians, the Sudetes and the uplands: Kraków-Wieluń, Miechów, Lublin as well as the Nida Basin. Springs of the Łódź Region were also examined. At the end of the 20th and the beginning of the 21st century numerous issues, documenting the occurrence of springs and other outflows in the lowlands and lakelands of Poland, were also published. Despite the quite intensive research and passing years, the number of springs in Poland is still not known, not even estimated. Few outflows are monitored continuously. There are many reasons for this, including the disappearance and devastation of many objects because of anthropopressure and low interest in springs in hydrological and hydrogeological communities. It is probably due to the fact that springs operate at the boundary of the surface and the underground phase of the water cycle. In spite of this, dozens of springs in Poland have been studied in detail, in terms of hydrology, hydrochemistry, hydrobiology and water management.

The place of natural outflow of groundwater with the accompanying depression and water discharge stream creates the spring niche, and, in a wider perspective, the spring zone (the spring area). Such areas occur in various topographical, hydrographic and hydrogeological conditions. The way the water flows out as well as its dynamics and properties are also diversified. Springs waters, usually of a very good quality, have been used by humans for their needs for a long time. Their intakes form an important part of the water management infrastructure. At the same time, the sites of water outflow are important elements of natural and cultural landscapes, enriching them with new values and forms. Springs are often the objects of cultural and religious heritage and are tightly linked to the history of a given place or have a particular significance to the local community. They are sites willingly visited by tourists and recreationists. They provide the basis for the development of balneology and touring, as well as for the cult associated with the symbolism of water or religion.

Springs are important elements of geographical environment, they are also objects possessing unique scientific, landscape and water management characteristics. Due to their high susceptibility to anthropopressure, related to the frequent devastation of outflow sites and degradation of water resources, it is necessary to implement systematic and, nowadays, even urgent activities to preserve these places in their possibly natural state. Such protection should cover the place of outflow of underground water, the spring niche, as well as the groundwater basin. This task can be implemented by local communities, via administrative or ecological education, adequate to the course of actions and the significance of the local impact on the environment. In the case of particularly valuable springs, the establishment of protection zones, which would be similar to the preservation zones of public wells, should also be taken into account. However, to achieve this, it is necessary to recognize, calibrate and, above all, provide an inventory of all valuable springs in Poland.

Keywords: springs, protection, Poland

Zarys treści: Źródła definiowane jako miejsca skoncentrowanego i samoczynnego wypływu wody podziemnej na powierzchnię są wyjątkowymi obiektami hydrograficznymi łączącymi podziemną i powierzchniową fazę obiegu wody. Są nie tylko symbolami czystości i dobrej jakości wody oraz miejscami narodzin rzek i strumieni, lecz także w wielu kulturach rozumiane są jako swoisty początek wszystkiego i miejsca posiadające ogromną siłę życiową i duchową. Źródła są niewątpliwie fenomenami o wielkim znaczeniu przyrodniczym, naukowym, krajobrazowym, kulturowym i gospodarczym. Jednocześnie, niemal od początku swego istnienia, obiekty te podlegają coraz większej antropopresji, związanej przeważnie z nierozważnym gospodarowaniem człowieka w środowisku. W niniejszym opracowaniu na podstawie własnych badań i obserwacji terenowych oraz dostępnej literatury przedstawiono różne sposoby postrzegania, wykorzystania i ochrony źródeł w wielu miejscach na Ziemi oraz w różnych kulturach i systemach społecznych. Szczególną uwagę zwrócono na źródła Polski, w aspekcie ich roli w systemie przyrodniczym i w kulturze oraz znaczeniu w lokalnej gospodarce wodnej. Analiz i ocen dokonano na podstawie bogatej literatury krenologicznej. Wskazano też na konieczne i bardzo pilne działania ochronne i zapobiegawcze, w celu zachowania źródeł w dobrostanie.

Using the normalized differential index of vegetation NDVI to evaluate the rate of coastal reservoirs overgrowth on the example of Lake Gardno

Abstract: The aim of the study was to estimate the rate and extent of overgrowth of a water reservoir on the example of Lake Gardno, based on the normalized index of vegetation NDVI. In the assessment of the changes taking place in individual summer seasons within the lake basin a thorough analysis was made based on satellite imagery  performed for the years 2000–2014. The main assumption was to develop an appropriate method to determine the extent of expansion of water vegetation on the example of the selected lake. Preliminary results were compiled with monthly average air temperatures and monthly mean precipitation totals, then a detailed analysis was performed to demonstrate the relationships between the effective overgrowth and local meteorological conditions. The observed changes in the ever-growing litoral zone allowed us to suppose that Lake Gardno is going to disappear.

Keywords: overgrowth, NDVI index, coastal lake, vegetation, correlation, expansion

Zarys treści: Rozwój roślinności wodnej w strefie litoralnej znacząco zmienia charakter bezpośredniego otoczenia jeziora. Jednakże, na proces zanikania ma wpływ nie tylko bujna sukcesja roślinności, ale także dostawa materiału dennego wprowadzanego poprzez cieki zasilające.  Celem pracy jest oszacowanie tempa i wielkości zarastania zbiorników przymorskich na przykładzie jeziora Gardno, w oparciu o znormalizowany indeks wegetacji NDVI. W ocenie zachodzących zmian, postępujących w poszczególnych sezonach letnich w obrębie niecki jeziornej, posłużono się dokładną analizą na podstawie zdjęć satelitarnych wykonywanych w latach 2000–2014. Głównym założeniem było opracowanie odpowiedniej metody pozwalającej określić zasięg ekspansji roślinności wodnej w jeziorze. Wstępne wyniki zestawiono z wartościami średniej miesięcznej temperatury powietrza oraz średnich miesięcznych sum opadów atmosferycznych pochodzących ze stacji zlokalizowanej w Łebie. Następnie wykonano szczegółową analizę mającą na celu wykazanie zależności między efektywnym zarastaniem a oddziaływaniem lokalnych warunków meteorologicznych takich jak temperatura powietrza czy warunki pluwialne. Zaobserwowane zmiany stale powiększającej się strefy litoralnej pozwalają wskazać postępujący proces zanikania jeziora Gardno. Oszacowano, iż w ciągu roku roślinność porastająca brzegi jeziora Gardno ulega zwiększeniu o około 0,5 ha, jednakże przyrost charakteryzuje się raz większym, raz mniejszym stopniem podczas każdego sezonu wegetacyjnego.

Impact of fish ponds on the quality water in the Wąska river

Abstract: The aim of the study is to determine the influence of freshwater fish farming on the chemical status of water in the catchment of the Wąska river. The paper presents the results of physicochemical studies of water supplying and discharged from fish ponds at Klekotki. At measurement points located on the Wąska river above and below the ponds the following properties were determined: total nitrogen, total phosphorus and concentrations of dissolved ammonia, nitrates, phosphates, sulphates. The observations showed that the physicochemical state of water supplying the ponds is below good because of too high phosphate concentrations (0.57 mg∙dm–3 above the joints and 0.41 mg∙dm–3 below). In spite of that, it was stated that fish farming can positively affect the water purification process and improve the physical and chemical parameters of water, as evidenced by the reduction of total nitrogen concentrations by 66%, ammonia by 52%, sulphates by 50%, nitrates by 46% and phosphate by 28%, below the discharge of water from the ponds in relation to the supplying waters. In addition, it was found that the dynamics of biogen transport in the fish pond system is characterized by a clear seasonal differentiation and is associated with the size of outflow.

Keywords: fish ponds, water quality, physicochemical indicators, hydrographic conditions, pollutant load

Zarys treści: Celem pracy jest określenie wpływu hodowli ryb słodkowodnych na stan chemiczny wody zlewni Wąskiej. W pracy przedstawiono wyniki badań fizyczno-chemicznych wody zasilającej i zrzucanej ze stawów rybnych w miejscowości Klekotki. W punktach pomiarowych zlokalizowanych na rzece Wąskiej przed i poniżej stawów oznaczono: azot  gólny i fosfor ogólny oraz stężenie substancji rozpuszczonych – amoniak, azotany(V), fosforany(V), siarczany(VI). Przeprowadzone obserwacje dowiodły, że stan fizyczno-chemiczny wody zasilającej stawy jest poniżej dobrego z powodu m.in. zbyt wysokiego stężenia fosforanów(V) (0,57 mg∙dm–3 powyżej stawów i 0,41 mg∙dm–3 poniżej). Pomimo  to stwierdzono, że chów ryb może pozytywnie wpływać na proces oczyszczania wody i poprawę parametrów fizyczno- -chemicznych wody, czego dowodem jest redukcja stężeń azotu ogólnego o 66%, amoniaku o 52%, siarczanów(VI) o 50%, azotanów(V) o 46% i fosforanów(V) o 28%, poniżej zrzutu wody ze stawów w stosunku do wód zasilających. Dodatkowo stwierdzono, że dynamika transportu biogenów w systemie stawów rybnych cechuje się wyraźnym zróżnicowaniem sezonowym i jest związana z wielkością odpływu.

Monthly thermal anomalies in the Mediterranean (1951–2010)

Abstract: The study determines the frequency of monthly thermal anomalies in the Mediterranean Basin (approx. south of 45oN), in the area from Lisbon in the west to Van in eastern Turkey, changes in the frequency of such anomalies over six decades, as well as the location and size of the area over which they occurred. The present study is based  on the average monthly air temperature values from 80 meteorological stations in the years 1951–2010. Thermally anomalous months are considered to have occurred when the average air temperature t at a given station differed from the corresponding tav. by at least 2 standard deviations (σ); for anomalously cold months (ACMs: t£tav.–2σ) and for anomalously warm months (AWMs: t≥tav.+2σ). One feature that distinguishes the Mediterranean Basin from the rest of Europe located in the temperate climate zone is the prevalence of AWMs over ACMs. The number of ACMs and AWMs showed significant variations over the 60-year period. The years 1971–1980 were the coldest ones, while the 21st century saw the highest temperatures. The vast majority of ACMs and AWMs occur over small areas. There were 22 anomalous months (11 ACMs and AWMs) that covered larger areas (at least 25% of the stations).

Keywords: contemporary warming, climate change, thermal anomalies, southern Europe

Zarys treści: Określono częstość miesięcznych anomalii termicznych w basenie Morza Śródziemnego, zmiany częstości anomalii w latach 1951–2010, ich lokalizację i zasięgi występowania. Podstawą opracowania są wartości średnie miesięczne temperatury powietrza z 80 stacji meteorologicznych z 60-lecia 1951–2010. Za miesiące anomalne pod względem termicznym przyjęto te, w których średnia temperatura t różniła się na danej stacji od odpowiedniej tśr. 60-letniej przynajmniej o 2 odchylenia standardowe (σ). Wyłoniono miesiące anomalnie zimne (MAZ: t£tśr.–2σ) i anomalnie ciepłe (MAC: t≥tśr.+2σ). Cechą wyróżniającą całego basenu Morza Śródziemnego od pozostałej części Europy, położonej w strefie klimatu umiarkowanego, jest przewaga częstości MAC nad MAZ. Liczba MAZ i MAC znacznie zmieniała się w ciągu 60-lecia. Najchłodniej było w latach 1971–1980, a najcieplej w XXI w. MAZ i MAC w ogromnej większości występują na małych obszarach. Tych, które pojawiają się na dużym obszarze (na przynajmniej 25% stacji), było 22 (po 11 MAZ i MAC).

Abstract: To determine extreme weather types in Lublin, in the years 1951–2015, the typology of Woś was applied. It provided a basis for the designation of two extreme thermal types: one with hot and one with very frosty weather. Furthermore, a type of weather with intensive precipitation, not included in the original version of the classification, was  analysed. Meteorological data used in the study were obtained from the Meteorological Observatory of the Department of Meteorology and Climatology of the Maria Curie-Skłodowska University in Lublin. The circulation conditions were determined based on the classification of circulation types for the area of Central-Eastern Europe.

In the years 1951–2015 extreme weather types occurred in Lublin for 5 days in a year on average. Days with the hot weather type were recorded most frequently. Their occurrence was favoured by air advection from the southern or eastern sector with a transitional or anticyclonic character. In the analysed multi-annual period an increasing tendency in  he number of such days was observed. The number of days with the very frosty weather type, primarily related to the advection of air masses from the east, decreased. In the case of the number of days with the weather type with intensive precipitation no evident tendency of changes was determined in the analysed period.

Possibilities of the evaluation of mesoclimatic conditions of vineyards in Poland based on the IMGW-PIB station network

Abstract: The current global warming causes changes in traditional zones of viticulture worldwide. Poland becomes a country where there are more and more vineyards. The purpose of this work was to characterize vineyards in Poland and indicate in which vineyards there is a possibility of a precise characterization of mesoclimate. A database on  the viticulture in Poland created on the basis of information from the Internet. A map was also created, presenting the distribution of vineyards and meteorological stations of the IMGW-PIB. Polygons with a radius of 30 km were designated, constituting the locational criterion for the precise characterization of mesoclimate. A map was prepared to present vineyards’ distribution and Poland’s land relief. There are 397 Polish vineyards in the data base. Above 82% of them are located within a radius of 30 km from the nearest meteorological station and most of them (94%) are located to 400 meters above sea level and in river valleys. A favourable location in terms of the exposure and inclination of the slope characterizes respectively 58% and 45% of vineyards.

Keywords: vineyards, vine, mesoclimate, IMGW-PIB stations, Poland

Zarys treści: Współczesne ocieplenie powoduje, że następują zmiany tradycyjnych obszarów uprawy winorośli na świecie. Polska staje się krajem, w którym z roku na rok powstaje coraz więcej winnic. Celem opracowania jest charakterystyka winnic w Polsce oraz wskazanie, dla których winnic możliwa jest dokładna charakterystyka warunków mezoklimatycznych. Na podstawie informacji zawartych w Internecie utworzono bazę danych o uprawach winorośli w Polsce. Wykonano mapę, na której przedstawiono rozmieszczenie winnic oraz stacji meteorologicznych w ramach sieci IMGW-PIB. Na mapie wyznaczono poligony o promieniu 30 km, oznaczające kryterium lokalizacyjne dla dokładnego określenia warunków mezoklimatycznych. Została także wykonana mapa prezentująca rozmieszczenie winnic oraz ukształtowanie terenu Polski. W opracowaniu uwzględniono 397 polskich winnic. Ponad 82% z nich znajduje się w promieniu 30 km od najbliższej stacji meteorologicznej i większość (94%) zlokalizowana jest na wysokości do 400 m n.p.m. oraz w dolinach rzek. Korzystna lokalizacja ze względu na ekspozycję stoku oraz nachylenie dotyczy odpowiednio 58% i 45% winnic.

Development of the network of hiking trails in selected parts of the Middle Sudetes in the years 2005–2017

In recent years, a considerable development of the network of hiking trails has taken place in selected parts of the Sudetes. This has occurred both in areas of hitherto poorly developed tourist infrastructure (for example the Orlickie Foothills) as well as in traditional tourist regions with a quite good base (for example the Sowie Mountains). It was  decided to analyse more precisely the changes which occurred in 2005–2017 in selected parts of the Middle Sudetes. For this purpose, changes in the density and connectivity of the networks of hiking trails were assessed using elements of the graph theory and, drawn from it, indices used in the topological analysis of spatial structure. A  comparative analysis of maps was the basis for these works. Important factors deciding about the validity of marking new hiking trails are: their role in the network of trails and their tourist attractiveness. Those were evaluated using field works and an analysis of maps and tourist (sightseeing) literature. An additional aim was to examine ways of tracing new trails and changing routes of those already existing, taking into account the guidelines for hiking trails presented in literature. Marking new trails has undoubtedly enabled the development of networks, but not necessarily resulted in their higher connectivity (new sections of trails resulted in a higher number of nodes). However, new tourist values have been made accessible (especially scenic and cultural ones) and planning hikes has become simpler, which is particularly important in the vicinity of spas. New hiking trails and changes of routes of those existing earlier must be assessed positively in terms of the relation between natural and artificial (hard) surfaces.

Keywords: hiking tourist trails, graph theory, Middle Sudetes

Zarys treści: W ostatnich latach w wybranych fragmentach Sudetów jest rozwijana sieć szlaków pieszych. Dotyczy to zarówno obszarów słabo dotąd zagospodarowanych w tym zakresie (np. Pogórze Orlickie), jak i stanowiących tradycyjne regiony turystyczne z dość dobrą bazą (np. Góry Sowie). W opracowaniu przeanalizowano zmiany, jakie miały  miejsce w latach 2005–2017, na wybranych przykładach z Sudetów Środkowych. W tym celu określono zmiany stopnia rozwinięcia i spójności sieci szlaków pieszych, do czego wykorzystano elementy teorii grafów i zaczerpnięte z niej wskaźniki topologicznej analizy struktury przestrzennej. Podstawą prac w tym zakresie była analiza porównawcza map. Ważnymi czynnikami zasadności wyznaczania nowych szlaków pieszych są: rola pełniona przez nie w sieci i ich atrakcyjność turystyczna. Określono je na podstawie prac terenowych oraz analizy map i literatury krajoznawczej. Dodatkowym celem było także przeanalizowanie sposobów trasowania nowych szlaków i zmian przebiegu dotychczasowych,  uwzględniając wytyczne dla tras pieszych przy wykorzystaniu literatury przedmiotu. Wyznaczenie nowych szlaków przyczyniło się niewątpliwie do rozwoju sieci, ale niekoniecznie do poprawy ich spójności (powstanie nowych odcinków szlaków skutkowało zwiększeniem liczby węzłów). Pozwoliło też na udostępnienie kolejnych walorów turystycznych (przede wszystkim widokowych i krajoznawczych kulturowych) oraz umożliwiło swobodniejsze planowanie wędrówek, co jest ważne szczególnie w otoczeniu uzdrowisk. Nowe szlaki piesze i zmiany przebiegu istniejących należy ocenić pozytywnie pod względem stosunku nawierzchni naturalnej i sztucznej (twardej).

Impact of the 2018 FIFA World Cup on the tourist image of the Kaliningrad Oblast

Many countries and cities seek the organization of great sports events because of its impact on the economy and society of the hosting country/region. In this article, we seek to answer the question whether the FIFA World Cup, which took place in 2018 in Russia, influenced a change in the tourist image of the Kaliningrad Oblast. The enclave is not a popular tourist destination; therefore the organization of the World Cup in Russia, including Kaliningrad, was an opportunity for the region. However, a question remains as to whether Kaliningrad used this chance appropriately. For this purpose, a survey was conducted among tourists who visited Kaliningrad during the 2018 World Cup.

Keywords: mega-events, tourism, FIFA World Cup, Kaliningrad Oblast

Zarys treści: Wiele państw i miast zabiega o organizację wielkich wydarzeń sportowych, bowiem badania potwierdzają, że przynoszą one szereg korzyści finansowych oraz poprawiają wizerunek regionów, w których odbywają się wydarzenia sportowe. Celem niniejszego artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej, które odbyły się w 2018 r. w Rosji wpłynęły na zmianę wizerunku turystycznego Obwodu Kaliningradzkiego. Enklawa nie stanowi popularnej destynacji turystycznej, dlatego organizacja MŚ 2018 w Rosji stanowiła szansę dla regionu. W artykule autorki podejmą próbę wykazania, że izolacja enklawy w wyniku funkcjonowania nieprzepuszczalnej  i silnie sformalizowanej granicy wpływa na negatywny obraz enklawy, który ulega zmianie po odwiedzeniu regionu. W tym  celu zostało przeprowadzone badanie ankietowe z turystami, którzy odwiedzili Kaliningrad w trakcie Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2018.

Geographical factors conditioning the activity and tourist destinations of Chicago’s Polonia

The main objective of the article is to present geographical factors conditioning the activity and tourist destinations among Chicago’s Polonia. The following aspects were emphasized among these factors: location (climate, weather, exotics of the place), accessibility of transport, travel time, tourist attractions (unspoilt nature, quiet, peace), place of  residence of the respondents. The objective of research was to check whether the place of residence influences the frequency of tourist trips and the choice of tourist destinations of Chicago’s Polonia as well. The method of diagnostic survey in the form of surveys among Chicago’s Polonia in the total number of 1014 in the Polish and English language is presented in the article. The study includes results of the research which confirm that people living outside the city of Chicago (in the suburbs) travel more frequently than people living in Chicago. The relaxation of people living outside Chicago lasts longer during the year than the relaxation of people living in Chicago as well as people living outside Chicago choose foreign journeys more frequently than people who live in Chicago.

Keyword: geographical factors, Chicago, Polonia, tourism

Zarys treści: Głównym celem artykułu jest przedstawienie czynników geograficznych warunkujących  aktywność turystyczną oraz wybór destynacji turystycznych wśród chicagowskiej Polonii poza ich miejscem zamieszkania. Wśród tych czynników wyróżniono takie aspekty jak: lokalizacja miejsca wypoczynku (klimat, pogoda, egzotyka miejsca), dostępność komunikacyjna, czas dojazdu, walory turystyczne (nieskażona przyroda, cisza, spokój) oraz miejsce zamieszkania badanych. Celem badania było również sprawdzenie, czy miejsce zamieszkania wpływa na częstość wyjazdów turystycznych oraz na wybór destynacji turystycznych Polonii chicagowskiej. W artykule zostanie zaprezentowana metoda sondażu diagnostycznego w postaci badań ankietowych wśród Polonii w liczbie 1014 w języku polskim i angielskim. W opracowaniu zostaną przedstawione wyniki badań, które mówią o tym, że osoby mieszkające poza miastem Chicago (na przedmieściach) częściej podróżują niż osoby mieszkające w Chicago. Wypoczynek osób mieszkających poza miastem Chicago w ciągu roku trwa dłużej niż osób mieszkających w Chicago, a także częściej wybierają oni zagraniczny urlop.

Intensity of inland navigation on the lower Vistula River based on the analysis of lockage in Włocławek in the years 1997–2016

The paper presents the usage of the lower Vistula waterway on the basis of the number of floating units passing the Włocławek lock in the period 1997–2016. The Włocławek dam plays an important role in ensuring navigability on the inland waterway on the lower Vistula. The analysis revealed that the number of units locked in the Włocławek dam varied in particular years and was decreasing throughout the whole period. It depended on the serviceability of the lock and the hydrological conditions (water levels, ice phenomena). Throughout the year, water transportation was seasonal. The highest number of passing units falls on summer months (VI–VIII). Regarding the transportation type  subdivision, freight traffic dominated over touristic traffic. An exception took place in the years with low water levels (mainly in summer), in which freight traffic was impossible, which resulted in a lack of delivery guarantee. A solution to that problem is the construction of intermodal transshipment ports along the waterway.

Keywords: inland waterway, lock, Włocławek dam, freight traffic, touristic traffic, low water

Zarys treści: W artykule przedstawiono stopień wykorzystania drogi wodnej dolnej Wisły na podstawie liczby jednostek pływających śluzowanych we Włocławku w latach 1997–2016. Stopień wodny we Włocławku pełni ważną funkcję zapewniającą żeglowność na szlaku wodnym dolnej Wisły. Przeprowadzona analiza wykazała, że liczba jednostek śluzowanych przez stopień wodny we Włocławku jest zmienna w poszczególnych latach, a w całym wieloleciu wykazuje tendencję spadkową. Stan ten uzależniony był od sprawności technicznej śluzy oraz od warunków hydrologicznych (stanów wody i zjawisk lodowych). W ciągu roku transport wodny miał charakter sezonowy, największa liczba śluzowanych jednostek przypadała na miesiące letnie (VI–VIII). W strukturze transportu wodnego ruch towarowy dominował nad ruchem turystycznym. Wyjątek stanowiły lata z niskimi stanami wody (głównie w okresie letnim), kiedy ruch towarowy stawał się niemożliwy, co skutkowało brakiem gwarancji dostaw towarów. Rozwiązaniem tego problemu jest budowa wzdłuż dróg wodnych intermodalnych portów przeładunkowych.

Accessibility and quality of public space in the urban fabric of selected districts of Cracow in the context of its use by the elderly

This article is an analysis of accessibility and quality of space in three Cracow’s housing estates: Azory, Dębniki, and Nowy Bieżanów in terms of usability by the elderly. Each of the studied areas has a different functional and spatial structure, and a local architectural environment. The purpose of the analysis is to draw attention to the needs of older  residents, whose participation in the Polish society will increase thanks to changing demographics. The result of the research is a determination of the impact of urban and spatial layout on pedestrian traffic and activities of the elderly. The presented observations highlight how the physical proximity between the place of residence and recreational areas or service buildings determines the behaviour of senior residents.

Keywords: accessibility of public space, quality of public space, Azory, Dębniki, Nowy Bieżanów, elderly people

Zarys treści: W artykule przeanalizowano dostępność oraz jakość przestrzeni trzech krakowskich osiedli: Azory, Dębniki, Nowy Bieżanów w kontekście użytkowania ich przez osoby starsze. Każdy z badanych obszarów charakteryzuje się odmienną strukturą funkcjonalno-przestrzenną oraz lokalnym środowiskiem architektonicznym. Celem analiz jest zwrócenie uwagi na potrzeby najstarszych mieszkańców miast, których udział w społeczeństwie będzie się zwiększać w związku ze zmieniającą się w Polsce sytuacją demograficzną. Wynikiem przeprowadzonych badań jest określenie wpływu układów urbanistyczno-przestrzennych na kształtowanie się ruchu pieszego oraz aktywność osób starszych. Zaprezentowane wyniki analiz podkreślają, w jaki sposób fizyczny dystans pomiędzy miejscem zamieszkania a terenami rekreacyjnymi lub obiektami usługowymi determinuje zachowania seniorów.

Geopolitics in the geographic thought and activities of Antoni Sujkowski

The article reveals the significance of geopolitics in the political and academic achievements of Antoni Sujkowski, a Polish geographer of the generation which witnessed the rebirth of independent Poland in 1918. It describes the political activity of Sujkowski, the only geographer who served as minister in the government of the Second Polish  Republic. The most attention is paid to his contribution to the controversy over proposals of the territory of Poland during the Paris peace conference in 1919, when he advocated the creation of “vast strategic Poland,” i. e. a federation of Poland and historical Lithuania (including Belarus). As an academic geopolitician Sujkowski is especially the author of The geography of lands of the old Poland. That was the first book in geohistory (or “geographical history”) of Poland, considering the influence of geographic environment on the historical development of the Polish state. The literature used in research includes works by Sujkowski, other geographical and geopolitical writings of his time (as primary sources), memoirs, contemporary biographies and studies in geopolitics, the history of Poland and Polish science in the first half of the twentieth century (as secondary sources).

Keywords: Antoni Sujkowski, borders of Poland, geopolitics, geohistory, historical geography, geographical history

Zarys treści: Artykuł ukazuje znaczenie geopolityki w politycznym i akademickim dorobku Antoniego Sujkowskiego, polskiego geografa z pokolenia, które było świadkiem odrodzenia niepodległej Polski. Opisano działalność polityczną Sujkowskiego, jedynego geografa, który został ministrem w rządzie II Rzeczypospolitej. Szczególną uwagę poświęca się udziałowi Sujkowskiego w sporze o program terytorialny dla Polski na kongresie pokojowym w Paryżu, kiedy orędował on za utworzeniem „ogromnej Polski strategicznej”, czyli federacji Polski z Litwą historyczną (w tym Białorusią). Jako geopolityk akademicki Sujkowski jest przede wszystkim autorem dzieła Geografia ziem dawnej Polski. Była to pierwsza książka z zakresu geohistorii („historii geograficznej”) Polski, rozważająca wpływ środowiska geograficznego na historyczny rozwój tego państwa. Przy opracowaniu artykułu jako źródła pierwotne wykorzystano pisma Sujkowskiego oraz współczesną mu literaturę geograficzną i geopolityczną, jako źródła wtórne – relacje pamiętnikarskie oraz współczesne opracowania biograficzne i monografie z zakresu geopolityki, historii nauki polskiej i historii Polski w pierwszej połowie XX w.

Multiannual and seasonal diversity of spring discharge in the Sudetes and Carpathians

Discharge is one of the most important quantitative characteristics of springs. Not only does it specify the yield of groundwater, but it also reflects the water retention conditions of the aquifers. An analysis of the long-term spring discharge allows to link them to the hydrogeological and meteorological conditions of the area as well as to calculate the seasonal and multiannual variability parameters. The data from 84 springs in the south of Poland from the PIG-PIB databases were used in the paper. The time series differ in length and come from the period 1973–2016. The spring discharge variability index varies widely: from 2 to over 2 thousand, wherein the contribution of slightly variable, variable and highly variable springs is around 33%. The discharge of individual springs featured significant seasonal variations. Not only does the volume of outflowing water depend on the atmospheric conditions, but primarily on the properties of aquifer which feeds the spring’s groundwater catchment and on its location. The discharge of fissure springs as well as low-flow outflows is generally more variable than that of porous or karst springs. The seasonality of discharge depends less on the discharge of the spring and more on its elevation – springs which are at higher altitudes are characterized by a bigger seasonality index of discharge and a later date of its yearly peak discharge.

Keywords: springs, Sudetes, Carpathians, discharge of springs, variability of discharge, groundwater

Zarys treści: Wydajność jest jedną z najważniejszych charakterystyk ilościowych źródeł. Determinuje ona nie tylko rozmiary wypływów wód podziemnych, ale odzwierciedla również stan retencji ich wodonośca. Analiza wydajności źródeł w dłuższej perspektywie czasowej umożliwia jej powiązanie z warunkami hydrogeologicznymi i meteorologicznymi obszaru zasilania oraz obliczenie charakterystyk zmienności sezonowej i wieloletniej. W pracy wykorzystano, pochodzące z baz danych PIG-PIB, dane o wydajności 84 źródeł znajdujących się w południowej Polsce. Serie pomiarowe mają różną długość i pochodzą z lat 1973–2016. Współczynnik zmienności Mailleta wydajności źródeł zmieniał się w szerokim zakresie: od 2 do ponad 2 tysięcy, przy czym udział wypływów mało zmiennych, zmiennych i bardzo zmiennych stanowi po około 33%. Wydajność poszczególnych źródeł cechuje znaczne zróżnicowanie sezonowe. Ilość wypływającej wody zależy nie tylko od warunków zasilania atmosferycznego, lecz przede wszystkim od hydrogeologicznych właściwości zlewni podziemnej wypływu i jego położenia. Źródła szczelinowe, a także wypływy o niewielkiej wydajności odznaczają się na ogół znacznie większą zmiennością wydatku niż wypływy porowe lub krasowe. Natomiast sezonowość wydajności w mniejszym stopniu zależy od wielkości wypływu, w większym zaś od jego wysokości – źródła położone na większej wysokości bezwzględnej charakteryzują się wyższym indeksem sezonowości wydajności i późniejszą porą jej koncentracji.

Differentiation of river flow seasonality and its multiannual changeability in selected cross-sections on the Vistula river

The aim of the study is to identify the flow seasonality of the Vistula river in 14 water-gauge cross-sections located along the river course (from Skoczów to Tczew). For this purpose, the following characteristics were used: seasonality index (IS), period of seasonal concentration (PK) half-flow date (TPO), and concentration index (GMO).  Hydrometric data from the 1951–2016 period were shared by IMGW-PIB. The average time of seasonal concentrations and half-flow dates in the analysed cross-sections occurred in April or May. Along the Vistula river the mean PK and TPO regress towards winter (are earlier and earlier). The average seasonality index is comprised in the range 22–32%, while  the values of the concentration index fall into the range 10.0–14.5. The highest IS values characterize the upper part of the river down to the Goczałkowice water-gauge (here it reaches the maximum). Next the IS rapidly decreases, due to the summing of the flows from the Vistula river tributaries varying conditions of flow formation (from Carpathian Mountains and Uplands). A significant increase in the IS is visible below the mouths of the Dunajec and then the San rivers. A local maximum of the seasonality index occurs in the Zawichost cross-section. Next, the IS slowly decreases along the river down to the Vistula river mouth. One exception is the Włocławek water-gauge where a small increase of the IS can be noticed. It is due to the functioning of a dam and a big reservoir in the town. The changes of the concentration index along the Vistula river are similar to the seasonality index changes but the differences between the values of extremes are less visible. In the five analysed flood years, both the seasonality indexes and the concentration indexes were quite high in the upper part of the Vistula river and average in the central and lower parts of the river. The half-flow dates and the periods of seasonal concentration were stable along the whole river’s course but very diversified in particular years. The changes of the examined seasonality characteristics in dry years were very similar to analogical changes in normal years. Only in 1959 was the situation different when the IS was very low and the PK and TPO occured later and later down the river’s course.

Keywords: the Vistula river, seasonality changes, river flow

Zarys treści: Celem pracy jest identyfikacja sezonowości przepływu Wisły w 14 przekrojach wodowskazowych zlokalizowanych wzdłuż jej biegu (od Skoczowa po Tczew). Wykorzystano w tym celu indeks sezonowości IS oraz wskaźnik pory koncentracji PK, wskaźnik sezonowości odpływu GMO oraz termin połowy odpływu TPO. Dane hydrometryczne udostępnione zostały przez IMGW-PIB i pochodzą z wielolecia 1951–2016. Przeciętne wskaźniki pory koncentracji i termin połowy odpływu przypadają w analizowanych przekrojach wodowskazowych w kwietniu lub maju. Z biegiem Wisły przeciętne PK i TPO cofają się w kierunku zimy (są coraz wcześniejsze). Przeciętne indeksy sezonowości IS zawierają się w granicach 22–32%, podczas gdy wskaźniki sezonowości odpływu GMO 10,0–14,5. Najwyższymi indeksami sezonowości cechuje się górski odcinek Wisły aż po wodowskaz w Goczałkowicach (tu IS osiąga maksimum). Następnie wskaźnik ten gwałtownie maleje, co wynika z sumowania się w Wiśle dopływów z cieków o zróżnicowanych warunkach formowania się odpływu (karpackich i wyżynnych). Wyraźny wzrost IS widoczny jest ponownie poniżej ujścia Dunajca, a później Sanu. W Zawichoście IS osiąga lokalne maksimum. W dalszym biegu Wisły IS nieznacznie maleje aż do ujścia. Wyjątek stanowi tu przekrój wodowskazowy we Włocławku, na którym zaznacza się nieznaczny wzrost indeksu sezonowości związany z funkcjonowaniem zbiornika zaporowego. Zmiany wskaźnika sezonowości odpływu (GMO) z biegiem Wisły są podobne do zmian IS, przy czym różnice między ekstremami są słabiej zaznaczone. W pięciu analizowanych latach powodziowych indeksy (IS) i wskaźniki sezonowości (GMO) były dość wysokie w górnym biegu Wisły oraz przeciętne w środkowym i dolnym jej biegu. Terminy pory koncentracji (PK) i połowy odpływu (TPO) były dość stabilne w całym biegu rzeki, choć bardzo zróżnicowane w obrębie wybranych lat. W dwu z trzech lat suchych zmiany badanych miar sezonowości z biegiem Wisły były podobne jak w warunkach przeciętnych.  óżnice wystąpiły w 1959 r., w którym IS były bardzo wysokie, a PK i TPO w coraz niżej położonych przekrojach – coraz późniejsze.

Outflow of the Prądnik river in Ojców in the years 1961–2014

Runoff from a karstic catchment (southern part of the Krakow–Częstochowa Upland) was analyzed. The Prądnik-Ojców river gauge station, which closes the upper and the most interesting from the hydrological point of view part of the catchment (67.5 km2), was selected for detailed analyses. The 1961–2014 timespan was studied. Characteristic  water discharges and runoff structure were analyzed. Based on the results, water resources were evaluated as large. The specific discharge reached 6.5 dm3∙s–1∙km–2, being slightly higher than the average for Poland (5.62 dm3∙s–1∙km–2), but comparable to other karstic catchments located in the Upland Belt of Poland. The discharge is stable both in the annual hydrological cycle as well as in the multiannual course. The 53-year long series did not reveal any statistically important tendencies in runoff and the multiannual changes of runoff were predominantly related to changes in precipitation. The structure of runoff is dominated by groundwater runoff, which reached 90% on average, and the unit groundwater runoff reached 5.8 dm3∙s–1∙km–2. This value is a little higher (up to 1.5 dm3∙s–1∙km–2) in comparison with the neighboring karstic catchments.

Keywords: discharge, runoff, karstic catchment, Kraków-Częstochowa Upland

Zarys treści: W pracy przedstawiono analizę odpływu krasowej zlewni wyżynnej – Prądnika w posterunku Prądnik-Ojców (67,5 km2) w wieloleciu 1961–2014. Analizowano przepływy i odpływy charakterystyczne oraz formy odpływu. Wyniki wykazały, że zlewnia charakteryzuje się dużymi zasobami wody SSq1961–2014, wynosi 6.5 dm3∙s–1∙km–2. Odpływ jednostkowy jest nieco wyższy niż średnia dla Polski (5,62 dm3∙s–1∙km–2). Zlewnia charakteryzuje się wyjątkowo stabilnym odpływem, a prawidłowość tę obserwuje się zarówno w roku hydrologicznym, jak również w wieloleciu. Odpływ Prądnika w wieloleciu ulegał zmianom będącym rezultatem zmiennego zasilania zlewni opadami. Lata lub wielolecia z podwyższonym/obniżonym odpływem Prądnika korespondują zwykle z tożsamymi okresami odnotowanymi na innych rzekach Polski. W 53-letniej serii nie stwierdzono istotnych statystycznie zmian odpływu. Podobne zależności charakteryzowały większe rzeki Polski w ostatnim półwieczu. W strukturze odpływu dominuje odpływ podziemny, który jest bardzo wysoki i stanowi średnio 90%, co również wyróżnia Prądnik na tle zlewni regionu. Średni roczny odpływ podziemny z wielolecia wynosi 5,8 dm3∙s–1∙km–2, a wartość ta jest o ok. 1,5 dm3∙s–1∙km–2 wyższa w porównaniu z sąsiednimi zlewniami.

Annual and diurnal variability of soil temperature in a forest clearing in the Wielkopolska National Park

The aim of this study is to investigate the distribution of soil temperature in a forest clearing in the Wielkopolska National Park. The results of measurements of ground temperature at depths of 0, 5, 10, 20, 50 and 100 cm at the UAM Ecological Station in Jeziory were analyzed. Characterization of the annual and diurnal course and the thermal stratification of the soil in the period 2002–2015 was made. The variability of soil temperature gradients between levels at different depths was investigated. During the warm period there is a lapse, and in the cold period an increase in the temperature with depth. In March and September a reversal of the thermal profile takes place in the ground. The greatest amplitude between the surface and the depth of 100 cm occurs in December and is 5,2°C. The amplitude is also high in June, i.e. 4,8°C. Temperature gradients decrease with depth. In the soil layer of 0–5 cm there are greater changes in temperature (on average 0,04°C/1 cm), and with depth the rate of change is lower (0,0001°C/1cm in the layer of 50–100 cm). A high thermal activity of soil in layers up to 20 cm is indicated by the smallest difference in temperature between the layers at the surface. The deepest layers store most heat. The layer of 20–50 cm is characterized by high heat accumulation in the warm half of the year – then the greatest differences between the 20 and 50 cm levels occur. The average diurnal ground temperature in Jeziory in the years 2002–2015 is 9,8°C and does not change with depth. The diurnal amplitude of temperature changes – it decreases with the depth. The highest amplitude of temperature is characterized by the lowest layers of soil and is 8,4°C on average throughout the day. The amplitude values decrease with depth to 0,0°C at a depth of 100 cm. It is clearly shown that the maximum temperature of soil is shifted in time with depth. The greatest diurnal changes of soil temperature in the warm half of the year are in the layer up to 50 cm, and in the cold half of the year – to a depth of 20 cm. The obtained results show that the thermal conditions of the ground in a forest clearing are different from those characterizing the ground  in open areas.

Key words: soil temperature, forest clearing, Jeziory, Wielkopolska National Park

Zarys treści: Celem niniejszego opracowania jest określenie rozkładu temperatury gruntu na polanie śródleśnej w Wielkopolskim Parku Narodowym. Analizie poddano wyniki pomiarów temperatury przy powierzchni gruntu (0 cm) oraz temperatury gruntu na głębokościach 5, 10, 20, 50 i 100 cm w Stacji Ekologicznej UAM w Jeziorach.  Scharakteryzowano przebieg roczny i dobowy oraz stratyfikację termiczną gruntu w latach 2002–2015. Zbadano zmienność gradientów temperatury gruntu pomiędzy poziomami na poszczególnych głębokościach. W okresie od kwietnia do sierpnia następuje spadek, a w okresie od października do lutego wzrost temperatury wraz z głębokością. W marcu i we wrześniu zachodzi odwrócenie profilu termicznego w gruncie. Największa różnica temperatury między powierzchnią a głębokością 100 cm występuje w grudniu i wynosi 5,2°C. Dużą różnicą charakteryzuje się również czerwiec, tj. 4,8°C. Gradienty temperatury maleją wraz z głębokością. W warstwie gruntu 0–5 cm następują większe zmiany temperatury (średni gradient 0,04°C/cm), a wraz z głębokością tempo zmian jest mniejsze (średnio 0,0001°C/cm w warstwie 50–100 cm). W warstwie gleby do 20 cm zachodzą największe zmiany temperatury. Najwięcej ciepła magazynują warstwy najgłębsze. Warstwa 20–50 cm charakteryzuje się natomiast dużą akumulacją ciepła w ciepłej połowie roku – występują wtedy największe różnice między tymi poziomami. Średnia dobowa temperatura gruntu w Jeziorach w latach 2002–2015 wynosiła 9,8°C. Amplituda dobowa temperatury malała wraz z głębokością. Największa amplituda temperatury charakteryzowała najpłytsze warstwy gruntu i wynosiła w ciągu doby średnio w analizowanych latach 8,4°C. Im głębiej tym wartości amplitudy malały do 0,0°C na głębokości 100 cm. Wyraźnie widoczne jest przesunięcie terminu najwyższej temperatury gruntu wraz z głębokością. Największe zmiany dobowe termiki gruntu w ciepłej połowie roku zachodzą w warstwie do 50 cm, a w chłodnej połowie roku do głębokości 20 cm. Uzyskane wyniki pozwalają na stwierdzenie, że warunki termiczne gruntu na polanie śródleśnej różnią się od tych charakteryzujących grunt na obszarach otwartych.

Course of winter temperatures in Poland in the years 1720–2015

The work discusses the air temperature course of winter periods (December–March) in Poland in the years 1720–2015. The analysis is carried out for area mean values calculated from 5 stations: Szczecin, Wrocław, Warsaw, Wilno and Lwów. The time series of the mean area winter temperature (hereinafter PLZ) consists of combined observational (140 years) and  reconstructed (156 years) data. The PLZ reconstruction is based on independent variables, i.e. the values of the maximum area of the Baltic Sea covered with ice in a given ice season and the monthly temperatures in January and March from the Central England Temperature (CET) data set. The obtained correlations between the independent variables and the PLZ  are strong, highly significant and stable. A statistical analysis shows that the course of PLZ is strongly correlated (r = 0.80, p <0.001) with the series of mean winter temperatures in Europe reconstructed by Luterbacher et al. (2006). In the analysed period of the years 1720–2015 the course of winter temperatures is non-stationary, there were periods of cooling and warming with different amplitude and duration. The variation range of PLZ falls within the limits from –6.24 (in 1929) to +3.35°C (in 1990). Winters with temperatures below 0°C account for 72% of winters in the examined period. Relatively mild winters dominated  ver Poland during the analysed period, with an average temperature ranging from –1°C to 0°C and from 0°C to 1°C, accounting for a total of 39.5% of all winters. The trend occurring in the PLZ time series is very weak (+0.0020 (±0.0012)°C·year–1; p = 0.103) and statistically insignificant, despite the fact that the highest PLZ values in the entire analysed period occur after the year 1988. The analyses show that the variability of PLZ in the entire examined period does not go beyond the limits of natural variability and the recent increase in PLZ is not unprecedented. Similarly strong temperature increases in winter temperatures were observed several times after the year 1720. The coldest winters occurred between the decades 1751–1760 and 1841–1850. The greatest variability of PLZ is observed in the twentieth century, when the coldest (1961–1970, decade mean PLZ –2.253°C) and the warmest decades (1991–2000, PLZ +0.020°C) occurred in the entire analysed period. The breakthrough in the course of PLZ, combined with the change in the thermal structure of winters, which can be identified with the end of the Little Ice Age, occurred gradually in the years 1858–1885 along with an increase in the intensity of the zone circulation. Changes in the solar constant and the frequency of volcanic eruptions did not affect the variability of winter temperatures.

Keywords: Winter temperatures, Poland, XVIII–XX centuries, temperature reconstruction, course and range of variation

Zarys treści: W pracy omówiono przebieg temperatury powietrza okresów zimowych (grudzień–marzec) w Polsce w latach 1720–2015. Analiza jest prowadzona dla wartości będących średnimi obszarowymi obliczonymi z 5 stacji: Szczecina, Wrocławia, Warszawy, Wilna i Lwowa. Szereg czasowy wartości średniej temperatury obszarowej zim (dalej PLZ) stanowią połączone dane pomiarowe (140 lat) i rekonstruowane (156 lat). Rekonstrukcja PLZ oparta jest na zmiennych niezależnych: wartościach maksymalnej powierzchni zlodzonej Bałtyku w danym sezonie lodowym oraz na wartościach temperatury miesięcznej stycznia i marca ze zbioru Central England Temperature (CET). Uzyskane zależności między zmiennymi niezależnymi a PLZ są silne, wysoce istotne i stabilne. Analiza statystyczna wykazuje, że przebieg PLZ jest silnie skorelowany (r = 0,80, p < 0,001) z szeregiem średniej temperatury zim w Europie, rekonstruowanym przez Luterbachera i in. (2006). W rozpatrywanym okresie lat 1720–2015 przebieg temperatury zim jest niestacjonarny, występowały okresy ochłodzeń i ociepleń o różnej amplitudzie i czasie trwania. Zakres zmienności PLZ mieści się w granicach od –6,24 (rok 1929) do +3,35°C (rok 1990). Zimy o temperaturze niższej od 0°C stanowią 72% zim w badanym okresie. W ciągu badanego wielolecia dominowały nad Polską zimy stosunkowo łagodne, o średniej temperaturze mieszczącej się w przedziale od –1°C do 0°C i od 0°C do 1°C, stanowiące łącznie 39,5% wszystkich zim. Występujący w szeregu czasowym PLZ trend jest bardzo słaby (+0,0020(±0,0012)°C·rok–1; p = 0,103) i statystycznie nieistotny, mimo tego, że najwyższe wartości PLZ w całym badanym okresie występują po 1988. Analizy wykazują, że zmienność PLZ w całym badanym okresie nie wykracza poza granice zmienności naturalnej, a wzrost PLZ w ostatnim okresie nie jest bezprecedensowy, podobnie silne wzrosty temperatury zim miały kilkukrotnie miejsce po roku 1720. Najchłodniejsze zimy wystąpiły między dekadami 1751–1760 a 1841–1850. Największą zmienność PLZ wykazuje w XX w., kiedy wystąpiły najchłodniejsza (1961–1970, średnia dekadowa PLZ –2,253°C) i najcieplejsza dekada (1991–2000, PLZ +0,020°C) w całym badanym okresie. Przełom w przebiegu PLZ, połączony ze zmianą struktury termicznej zim, który można utożsamiać z końcem Małej Epoki Lodowej wystąpił stopniowo w latach 1858–1885, wraz ze wzrostem natężenia cyrkulacji strefowej. Zmiany stałej słonecznej i częstości wybuchów wulkanicznych nie wywierały wpływu na zmienność temperatury zim.

Areas located within the hot, arid zone are characterized by extremely low availability of fresh water. In the Tunisian regions of Kébili and Medenine, deep-water sources and connate groundwater constitute its main sources. Surface waters, as well as shallow groundwaters found in those areas, are affected by a high level of salinity, which significantly reduces their use for either drinking or agriculture. Due to intensifying droughts the rainwater accumulation system, neither fulfils the needs of residents nor the developing agriculture. Waters in the oases of El Faour (Kébili) and Beni Kchedeche (Medenine) were analyzed in 2017 to find out their chemical composition, as well as their suitability for irrigation. The chemical composition of the investigated waters is dominated by the Na+, Ca2+, Cl– and SO4 3– ions. The value of electrolytic conductivity (EC) was found to be within the range of 1100 to 6400 μS/cm. The highest concentration of nitrate was 44 mg/L. Salinity indicators classified this water mainly as unsuitable for irrigation on the basis of sodium adsorption ratio (SAR) and EC, sodium total percentage (%Na) and Kelly’s ratio (KR). The iron concentration in all examined wells exceeded the recommended values set for potable water and ranged from 0.6 to 2.5 mg/L.

Sedimentation of the Vistula overbank deposits at Tyniec

The study area is located in the gorge section of the Upper Vistula river valley between Tyniec and Piekary near Kraków, where natural and industrial overbank alluvia with a different radionuclide activity, heavy metals content and grain size composition occur. Overbank deposits cover three levels of the floodplain where three cores of deposits were  collected. Alluvia of the lowest level along the channel are more heterogeneous and coarser than those on the middle and the highest level. Most of the overbank deposits were accumulated in the lower regime of water flow. On the basis of luminescence dating it was determined that the accumulation of overbank deposits on the first level started  200 years ago and on the highest level – 3,000 years ago.
All the three alluvium cores investigated in this study show a similar and regular vertical pattern of 137Cs and 210Pb activity. The vertical distribution of 137Cs in the profiles reflects its postdepositional migration and soil mixing due to ploughing. At the same time the vertical distribution of 210Pb seems not to be disturbed by this process. Moreover,  he peaks of 137Cs are concomitant with a decrease in heavy metal concentration in the top part of all profiles. This reflects the diminishing of industrial activity in Poland after the early 80’s of the 20th century. The vertical profile of 210Pb activity in the two cores from the upper levels of the floodplain wasused for the estimation of accumulation rates which occur to be approximately 0.4 cm/year. The vertical differentiation of heavy metals concentration in these profiles reflects both the economic changes in this region over the last century as well as the fluvial activity of the Vistula river. The higher pollution in the upper parts of the two profiles can be correlated with the industrial period which began at the end of the 19th century and lasted up to the middle of the 20th century in the upper Vistula river basin (Silesian Upland and Kraków Upland). The decrease of pollution at the top of all the profiles have results from economic recession and pro-ecological activities since the 1990’s.

Keywords: lithology of overbank deposits, luminescence dating, radionuclide activity, deposition rate, heavy metals concentration, floodplain, upper Vistula river valley

Zarys treści: Obszar badań jest położony w przełomie doliny górnej Wisły pomiędzy Tyńcem  a Piekarami pod Krakowem, gdzie znajdują się naturalne i przemysłowe aluwia pozakorytowe (mady), w których badano uziarnienie, aktywności radionuklidów i zawartość metali ciężkich. Mady znajdują się na trzech poziomach równiny zalewowej, z każdego z nich pobrano jeden rdzeń osadów. Aluwia na najniższym poziomie są najgrubsze i niejednorodne w porównaniu z madami zdeponowanymi na dwóch wyższych poziomach. Większość aluwiów była deponowana w warunkach dolnego ustroju przepływu. Na podstawie datowań luminescencyjnych określono, że akumulacja mad na najniższym poziomie rozpoczęła się 200 lat temu, a na najwyższym 3 tys. lat temu. We wszystkich trzech badanych rdzeniach aluwiów stwierdzono podobny i regularny przebieg aktywności 137Cs i 210Pb. Rozkład pionowy 137Cs odzwierciedla jego migrację w głąb i mieszanie gleby w wyniku orki. Jednocześnie wydaje się, że ten proces nie zakłóca pionowego rozkładu 210Pb. Ponadto, wyraźne piki aktywności 137Cs korelują ze zmniejszeniem stężenia metali ciężkich w górnej części wszystkich profili. Ukazuje to kryzys przemysłowy w Polsce z początku lat 80. XX w. Profil pionowy aktywności 210Pb w dwóch rdzeniach z górnych poziomów terasy zalewowej wykorzystano do oszacowania tempa akumulacji, które wynosi około 0,4 cm/rok. Pionowe zróżnicowanie koncentracji metali ciężkich w profilach przedstawia zarówno zmiany ekonomiczne w tym regionie w ciągu ostatniego stulecia, jak i natężenie akumulacji aluwiów Wisły. Wyższe zanieczyszczenie w górnej części dwóch profili pobranych z wyższych poziomów można skorelować z okresem przemysłowym, który w dorzeczu górnej Wisły (Wyżyny Śląska i Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej) rozpoczął się pod koniec XIX w. i trwał do połowy XX w. Obniżenie skażenia mad w stropie wszystkich profili jest spowodowane kryzysem gospodarczym i działaniami proekologicznymi od końca lat 80. XX w.

 W artykule zanalizowano zróżnicowanie geograficzne umieralności na wybrane nowotwory złośliwe w Polsce w okresie 2010–2014 oraz referencyjnie 1980–1984. Na przykładach omówiono trzy techniki klasteryzacji: lokalny współczynnik Morana, statystykę skanującą Kulldorffa oraz statystykę Stone’a. Środki skupień (zgrupowań) i rzędu standaryzowanej umieralności mężczyzn i kobiet na nowotwory w 10 lokalizacjach są położone poza makroregionem Polski Wschodniej. Położenie skupień przestrzennych w okresie 2010–2014 oraz 1980–1984 było odmienne, aczkolwiek w obu okresach standaryzowana umieralność na nowotwory złośliwe była niższa w Polsce Wschodniej. Na Pomorzu lub Kujawach położone są skupienia umieralności kobiet w okresie 2010–2014 na nowotwory złośliwe sutka, jajnika, szyjki macicy i pęcherza moczowego. Wysoka umieralność na nowotwory złośliwe ogółem w Polsce Północnej i zachodniej jest po części wynikiem częstszego użytkowania tytoniu przez osoby zamieszkałe w tych makroregionach i postaw prokreacyjnych. Ponadto brak jest podstaw do wnioskowania o wyższej umieralności na nowotwory złośliwe tarczycy w powiatach nadmorskich lub górskich, co można by przypuszczać na podstawie danych rejestrowych z innych krajów. Na podstawie testu Stone’a stwierdzono również niższą umieralność na nowotwory żołądka w Warszawie i w innych dużych aglomeracjach. 

Abstract

Poland A and Poland B. Spatial distribution and clustering  of mortality due to selected cancers in Poland 

Abstract

Spatiotemporal distribution of visitors on the summit  of Śnieżka in 2015