Tendencje rozwojowe transportu lotniczego zostały zachwiane w wyniku rozprzestrzeniania się SARS-CoV-2 i pojawienia się globalnej pandemii. W tym trudnym okresie miał miejsce największy w historii spadek liczby obsłużonych pasażerów. Przykładowo, w stosunku do 2019 r. nastąpił spadek liczby pasażerów w transporcie lotniczym na świecie o 60%, a w Polsce o 70%. Wprowadzone były czasowe obostrzenia związane m.in. z rezygnacją z lotów z państw o wysokim współczynniku zachorowań, obowiązkowym testem na obecność SARS-CoV-2 czy nakazem odbycia kwarantanny po przylocie. Celem głównym opracowania jest przedstawienie wpływu pandemii COVID-19 na ruch pasażerski w portach lotniczych w Polsce. Starano się uzyskać odpowiedzi na następujące pytania: (1) jakie były zmiany liczby obsłużonych pasażerów w Polsce przed i w czasie pandemii COVID-19; (2) jakie podejmowano działania/obostrzenia w zakresie transportu lotniczego w obliczu wzmożonej liczby zachorowań oraz (3) jak rozprzestrzenianie się SARS-CoV-2 wpłynęło na porty lotnicze i przewoźników w Polsce. Praca powstała na podstawie danych statystycznych Urzędu Lotnictwa Cywilnego (ULC), Eurostat-u, Eurocontrol-u i Głównego Urzędu Statystycznego. Opracowanie przedstawia stan na koniec 2021 r.

Murale stały się popularne w wielu miastach w Polsce. Słupsk jest jednym z nich. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie rozmieszczenia, tematyki i funkcji, jakie murale pełnią w przestrzeni Słupska. W przestrzeni tego średniej wielkości miasta położonego na Pomorzu skatalogowano i opisano według przyjętych kryteriów 40 murali, uzyskując w ten sposób szczegółowe informacje o ich rozmieszczeniu i tematyce. Większość z nich znajduje się na Starym Mieście, zwłaszcza na obszarze objętym rewitalizacją. Analiza szczegółowej lokalizacji pokazuje, że znajdują się one zarówno w miejscach eksponowanych (główne ulice i place), jak i mniej widocznych (ulice boczne, bramy, mury garaży). Tematyka słupskich murali jest różnorodna. Wywiady pogłębione z przedstawicielami urzędu miejskiego, ośrodka kultury, centrum informacji turystycznej, fundacji działającej w obszarze kultury, aktywizacji społecznej i edukacji oraz z artystami tworzącymi murale w Słupsku pozwoliły również na uzyskanie informacji na temat funkcji murali. Respondenci podkreślali ich znaczenie w rewitalizacji miasta oraz zwracali uwagę na ich rolę w edukacji, turystyce i promocji.

Atrakcyjność turystyczna wielu regionów zależy od obecności jezior. Ekosystemy jeziorne i otaczająca je strefa ekotonowa należą do najbardziej wrażliwych, a rozwój turystyki wywiera na nie negatywny wpływ. Celem niniejszej pracy była ocena obciążenia strefy brzegowej jezior Pojezierza Olsztyńskiego infrastrukturą turystyczną i rekreacyjną. Oceny dokonano przy zastosowaniu dwu wskaźników. W opracowaniu wykorzystano mapy topograficzne i ortofotomapy. Pokrycie i użytkowanie terenu (LU/LC) na badanym obszarze zostało zweryfikowane poprzez badania terenowe w sezonach letnich 2018 i 2019 r. Wskaźniki obciążenia turystycznego były dodatnio skorelowane z udziałem powierzchni zabudowanej w strefie brzegowej jezior, chociaż niektóre jeziora o strefie brzegowej zabudowanej w ponad 25% były pozbawione zaplecza turystyczno-rekreacyjnego. Udział lasów w strefie brzegowej jezior był ujemnie skorelowany z wartościami wskaźników obciążenia turystycznego. Infrastruktura turystyczna na badanym obszarze była rozwijana w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Stwierdzono dodatkowe obciążenie brzegów jezior przez prywatną infrastrukturę rekreacyjną związaną z procesem osadniczym w strefie brzegowej jezior.

Celem opracowania było przedstawienie wyników analizy polskiego sytemu ochrony zdrowia z perspektywy jego wykorzystania przez osoby biorące udział w turystyce wyjazdowej i przyjazdowej. Zakłady opieki zdrowotnej stanowią w turystyce element bazy towarzyszącej. Tego typu infrastruktura służy przede wszystkim mieszkańcom, ale warun- Prace Geograficzne zeszyt 171, 2023, 69 – 81 doi : 10.4467/20833113PG.23.009.18109 Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ Komisja Geograficzna, Polska Akademia Umiejętności Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 70 Prace Geograficzne, zeszyt 171 kuje też właściwą organizację turystyki w miejscu docelowym. W odniesieniu do turystyki korzystają z niej osoby przed podróżą, głównie w celach profilaktyki, turyści przebywający w danej miejscowości, oraz wracający z wyjazdów (np. wymagający dalszego leczenia). W związku z profilaktyką zdrowotną w okresie poprzedzającym podróż zwrócono uwagę na działania Polskiego Towarzystwa Medycyny Morskiej, Tropikalnej i Podróży wraz z Krajowej Sieci Ośrodków Medycyny Podróży. Poza danymi otrzymanymi z tego stowarzyszenia w postępowaniu badawczym wykorzystano informacje z Głównego Urzędu Statystycznego oraz zaczerpnięte z Bazy Analiz Systemowych i Wdrożeniowych, a także uzyskane z Narodowego Funduszu Zdrowia. Jednak mimo obecności coraz łatwiej dostępnych danych, nadal wiele pozostaje do zrobienia w kwestii rozwijania wiedzy na temat zagrożeń podróży oraz działań profilaktycznych związanych z wyjazdem do innego kraju.

Europejska turystyka winiarska od dawna prowadzona jest na tradycyjnych obszarach winiarskich Francji, Portugalii czy Niemiec. W krajach Europy Środkowej również te tradycje występują, ale mają bardziej lokalny wymiar. Artykuł przedstawia jeden z regionów winiarskich w Polsce wschodniej – Małopolski Przełom Wisły, gdzie od kilku lat obserwuje się rozwój małych winnic. Głównym celem artykułu jest przedstawienie winnic związanych z regionem Małopolskiego Przełomu Wisły z uwzględnieniem możliwości rozwoju turystyki winiarskiej i jej wpływu na funkcjonowanie regionu. Wydaje się, że pojęcie „terroir” może być wykorzystywane przez lokalnych winiarzy do określania specyfiki win pochodzących z winnic. Może to być dobry wkład w rozwój turystyki winiarskiej, biorąc pod uwagę, że obecnie turyści poszukują autentycznych doznań. Produkcja lokalnego wina gronowego i jego promocja mogą być podstawą odbudowy tradycji winiarskich regionu, a także przyczynić się do jego rozwoju.

Prognozy dotyczące rozwoju turystyki narciarskiej na świecie nie napawają optymizmem. Wiążą się one z wpływem zmian klimatycznych na skrócenie sezonu narciarskiego i na spadek popytu na uprawianie narciarstwa oraz z postępującym procesem starzenia się społeczeństw krajów rozwiniętych gospodarczo, skąd pochodzi najwięcej narciarzy i snowboardzistów. Ośrodki narciarskie na całym świecie stoją zatem w obliczu licznych wyzwań będących konsekwencjami tych zjawisk. Celem niniejszego artykułu było ukazanie obecnego stanu bazy narciarskiej w polskich Karpatach oraz określenie współczesnych kierunków rozwoju ośrodków narciarskich na tym obszarze. Do najważniejszych metod, które zastosowano w procesie badawczym, należały: inwentaryzacja infrastruktury narciarskiej, obserwacja terenowa, analiza stron internetowych ośrodków narciarskich i ich profili zamieszczonych w mediach społecznościowych oraz wywiady z przedstawicielami czołowych przedsiębiorstw zarządzających ośrodkami narciarskimi. Stan infrastruktury dla narciarstwa zjazdowego w polskich Karpatach w pierwszej połowie 2020 r. liczył 469 urządzeń przeznaczonych do transportu turystów po stokach, w tym 91 kolei linowych, o łącznej długości 199,8 km i zdolności przewozowej 400,8 tys. osób/godz. oraz 528 tras zjazdowych o łącznej długości 304,7 km. Najlepiej zagospodarowanymi regionami turystycznymi pod tym względem są Tatry i Podhale oraz Beskid Śląski. Spośród 91 miejscowości wyposażonych w wyciągi narciarskie i koleje linowe czołowe miejsca zajmują: Białka Tatrzańska, Krynica-Zdrój, Wisła, Zakopane i Szczyrk. Do najważniejszych trendów rozwojowych bazy narciarskiej w badanym regionie należy zaliczyć: modernizację i budowę nowych, wysokiej jakości urządzeń przeznaczonych do transportu narciarzy po stokach; rozbudowę oferty ośrodków narciarskich pod kątem sezonu letniego, w szczególności dla rowerzystów i rodzin z dziećmi; łączenie ofert wielu ośrodków narciarskich z regionu w postaci wspólnych skipassów; stosowanie specjalnych promocji cenowych na zakup karnetów narciarskich poza sezonem wysokim; stosowanie nowoczesnych narzędzi interaktywnych przyciągania klientów; wysoką koncentrację ruchu turystycznego w wybranych miejscowościach; rozwój infrastruktury przeznaczonej dla turystów podróżujących kamperami. Wymienione działania są najczęściej stosowanymi narzędziami adaptacyjnymi do zmian klimatycznych i demograficznych mających prowadzić do wzrostu rentowności ośrodków narciarskich.

Obserwowany współcześnie szybki wzrost liczby indywidualnych przyjazdów turystycznych do podhalańskich miejscowości w połączeniu ze zmianami preferencji odwiedzających, a w szczególności rosnącym udziałem krótkotrwałych pobytów, zwiększaniem wymagań dotyczących standardu obiektów noclegowych oraz wzrostem zainteresowania wynajmem oddzielnych mieszkań, zbiega się z rosnącym w Polsce popytem na zakup nieruchomości w miejscowościach turystycznych w celach inwestycyjnych. Procesy te prowadzą do rozbudowy bazy noclegowej, a zwłaszcza zwiększania liczby obiektów oferujących apartamenty: domów na wynajem, apartamentowców turystycznych i aparthoteli. Dostrzegając nowe trendy w rozwoju bazy noclegowej w powiecie tatrzańskim, powodujące zmiany o charakterze przestrzennym, a także społecznym i ekonomicznym, przeprowadzono badania mające na celu: 1) rozpoznanie wielkości bazy noclegowej, w tym zwłaszcza skali zjawiska wynajmu apartamentów (dane pozyskano z dostępnych baz danych statystycznych i przestrzennych, inwentaryzacji terenowej oraz serwisu Booking.com) oraz 2) problemów, jakie współczesny rozwój infrastruktury noclegowej stwarza dla lokalnych społeczności (dane zgromadzono w wyniku wywiadów z przedstawicielami lokalnych społeczności, n = 74). W wyniku badań ukazano dobrze rozwiniętą bazę noclegową w powiecie tatrzańskim, którą cechuje bardzo nierównomierne rozmieszczenie przestrzenne, duży udział obiektów funkcjonujących w sposób nieformalny oraz bogata oferta wynajmu apartamentów. Rozwój nowych obiektów noclegowych, kierowany mechanizmami wolnego rynku, sprzyja zaspokajaniu zmieniającego się popytu turystycznego, a tym samym utrzymaniu ekonomicznej funkcji turystyki w regionie, lecz powoduje liczne konflikty przestrzenne i społeczne. W szczególności prowadzi do nadmiernej intensyfikacji zabudowy, zmniejszania walorów krajobrazowych i niszczenia dziedzictwa kulturowego (w tym zaniku tradycyjnej architektury). Ponadto skutkować może wypieraniem tradycyjnych obiektów noclegowych prowadzonych przez mieszkańców oraz gentryfikacją turystyczną Zakopanego i utratą góralskiego charakteru podhalańskich wsi.

W pracy omówiono zmiany średniej rocznej temperatury powietrza nad Europą w latach 1931–2020. Wyniki badań wykazują, że w latach 1987–1989 nastąpiła nad Europą nagła zmiana reżimu termicznego i w przebiegu tego elementu klimatycznego pojawiła się nieciągłość. W latach 1931–1988, mimo dużej zmienności międzyrocznej, trend temperatury był zerowy. Dodatni, statystycznie istotny, trend temperatury pojawił się po roku 1988. Całe ocieplenie Europy, które może być szacowane na ~2,3 deg, nastąpiło po roku 1988. Przyczyną wystąpienia nieciągłości w przebiegu była radykalna zmiana warunków makrocyrkulacyjnych w atlantycko-eurazjatyckim sektorze cyrkulacyjnym, która przejawia się jako zasadnicza zmiana frekwencji makrotypów cyrkulacji środkowotroposferycznej (500 hPa) według klasyfikacji Wangengejma-Girsa, powodująca równie zasadniczą zmianę struktury pogód. Zmiana warunków makrocyrkulacyjnych została wymuszona przez zmianę stanu termicznego Atlantyku Północnego – gwałtowny wzrost intensywności oceanicznego transportu ciepła na północ. Analiza wykazała, że zmienność temperatury rocznej nad Europą nastąpiła głównie pod wpływem działania procesów naturalnych, które objaśniają ~65% jej wariancji. Wymuszenie radiacyjne, będące funkcją antropogenicznego wzrostu koncentracji CO2 w atmosferze, objaśnia zaledwie 7–8% zmienności średniej rocznej temperatury nad Europą, stanowiąc w kształtowaniu jej zmian czynnik drugo- lub trzeciorzędny.

Ekstrema ciepła to dni z wyjątkowo wysoką temperaturą powietrza w danym miejscu i/lub porze roku. Często wiążą się one z negatywnymi konsekwencjami dla zdrowia i życia człowieka, a także środowiska przyrodniczego, rolnictwa i gospodarki. Globalnemu ociepleniu klimatu towarzyszy wzrost częstości ekstremów ciepła, co przyczynia się do intensywnego rozwoju badań na ich temat. W tym opracowaniu podjęto próbę podsumowania stanu wiedzy na temat ekstremów ciepła w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem metod ichidentyfikacji, rozpoznania ich przyczyn i następstw oraz oceny ich zmienności wieloletniej i trendów. Zestawienie wyboru prac na temat tych złożonych zdarzeń może pomóc w zidentyfikowaniu zagadnień, które wciąż wymagają zgłębienia i wyjaśnienia, tym samym stanowiąc wstęp do dalszych rozważań.

Wskaźniki długości sezonu wegetacyjnego wyznaczane na podstawie temperatury powietrza są często wykorzystywane w aplikacjach do monitorowania klimatu, a także do przewidywania reakcji ekosystemów leśnych na zmiany klimatu. Najczęściej stosowanym wskaźnikiem w badaniach ekosystemów leśnych jest długość termicznego okresu wegetacyjnego (średnia dobowa temperatura >5°C), rzadziej parametry leśnego okresu wegetacyjnego (średnia dobowa temperatura >10°C). Niewiele jest jednak badań, w których analizy przeprowadzano na podstawie wieloletnich serii pomiarów temperatury powietrza w lesie. W niniejszej pracy określono czasowe zmiany parametrów sezonu wegetacyjnego termicznego (TGS) i leśnego (FGS) w Lasach Doświadczalnych SGGW w Rogowie (51o40’N, 19o55’E, h = 194 m MSL) w latach 1951–2020. Analizę oparto na zbiorze danych (średnia dobowa temperatura powietrza) uzyskanych ze stacji meteorologicznej zlokalizowanej w pobliżu kompleksu leśnego oraz z leśnej stacji podokapowej zlokalizowanej w ponad 120-letnim lesie mieszanym świeżym. Wyniki wskazują na znaczne wydłużenie sezonu wegetacyjnego w latach 1951–2020, tempo zmian TGS wynosiło 2,8 dnia/10 lat, a FGS 2,4 dnia/10 lat. Wydłużenie TGS i FGS było konsekwencją zarówno jego wcześniejszego rozpoczynania, jak i późniejszego zakończenia. Daty początku TGS charakteryzowały się istotnym statystycznie trendem ujemnym (1,3 dnia/10 lat), największe zmiany były charakterystyczne przede wszystkim dla ostatniego 30-lecia (4,4 dnia/10 lat). Ostatnie 30-lecie charakteryzowało się także istotnym statystycznie trendem dodatnim końca TGS. TGS w latach 1991–2020 był dłuższy o 9 dni w porównaniu do wielolecia 1951–1980 oraz 1971–2000, a w porównaniu do lat 1981–2010 dłuższy o 5 dni. Zmiany długości TGS wynikały przede wszystkim z coraz wcześniejszego jego początku: w wieloleciu 1991–2020 TGS rozpoczynał się średnio o 7 dni wcześniej niż w wieloleciu 1951–1980. W przypadku FGS zmiany te były słabsze, chociaż zaznaczył się istotnie statystyczny trend ujemny dat początku oraz dodatni długości FGS. FGS rozpoczynał się prawie miesiąc później niż TGS (średnio 28 kwietnia), kończył się cztery tygodnie wcześniej (średnio 5 października) i trwał 160 dni. TGS w lesie był krótszy niż poza lasem o 3 dni, natomiast FGS o 1 dzień. Przyspieszenie dat początku TGS w ciągu ostatnich trzech dekad było szybsze niż przyspieszenie dat początku okresu bezprzymrozkowego, co wskazuje na możliwy wzrost ekspozycji roślinności na przymrozki. Może to stanowić zagrożenie dla rozwoju roślin w pierwszej fazie wegetacji.

Na podstawie danych klimatologicznych z lat 1901–2020 ze stacji naukowej Zakładu Klimatologii IGiGP UJ w Krakowie dokonano charakterystyki przebiegu wieloletniego wybranych elementów klimatu Krakowa i wskazano rolę miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w aspekcie minimalizowania skutków miejskiej wyspy ciepła i globalnego ocieplenia.

Celem opracowania jest ocena zmian wilgotności powietrza w środkowej Polsce w latach 1966–2000 na przykładzie Łodzi. Wykorzystano wartości temperatury powietrza, wilgotności względnej i ciśnienia atmosferycznego z czterech terminów obserwacyjnych, godzin 00, 06, 12 i 18 UTC. Na tej podstawie policzono ciśnienie pary wodnej nasyconej, aktualne ciśnienie pary wodnej i niedosyt wilgotności. Następnie zbadano zmienność tych trzech wskaźników oraz wilgotności względnej. Przedstawiono zmienność średnich miesięcznych i sezonowych wartości wskaźników wilgotności w czterech terminach obserwacyjnych, policzono trendy sezonowych wartości wskaźników wilgotności i porównano dystrybuanty ich rozkładów w terminie południowym w trzech 15-letnich okresach: 1966–1980, 1986–2000 i 2006–2020. Pokazano, że ciśnienie pary wodnej nasyconej największe jest latem, najmniejsze zimą, wiosną jest nieco wyższe niż jesienią we wszystkich terminach oprócz nocnego. Ciśnienie pary wodnej nasyconej wzrosło istotnie w badanym okresie z powodu wzrostu temperatury powietrza. Porównanie rozkładów w trzech 15-letnich okresach wskazuje na znaczny wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia wysokich wartości ciśnienia pary wodnej nasyconej, nawet powyżej 30 hPa. Ciśnienie pary wodnej w powietrzu największe jest latem, najmniejsze zimą, jednak wiosną jest niższe niż jesienią. Wszystkie współczynniki trendu są dodatnie, ale tylko mniej niż połowa jest statystycznie istotna. Porównanie rozkładów w trzech 15-letnich okresach pokazuje nieznaczny wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia wyższych wartości ciśnienia pary wodnej. Niedosyt wilgotności jako różnica poprzednich dwóch wskaźników wzrasta wyraźnie. Jego wartość wiosną jest znacząco wyższa niż jesienią. Trendy są dodatnie, szczególnie wiosną i latem, a porównanie rozkładów wskazuje, że w ostatnim 15-leciu prawdopodobieństwo dużych wartości niedosytu wilgotności znacząco wzrosło. Przebieg wilgotności względnej jest odwrotny do niedosytu wilgotności. Jesienią wilgotność względna jest zdecydowanie wyższa niż wiosną. Trend jest spadkowy. Podsumowując, ocieplenie przynosi wzrost pojemności atmosfery na parę wodną, niewielki wzrost ilości pary wodnej w powietrzu, ale też znaczący wzrost niedosytu wilgotności i spadek wilgotności względnej, szczególnie silny wiosną w pierwszej połowie okresu wegetacyjnego.

W artykule podjęto problematykę identyfikacji reliktów osadniczych oraz rodzajów przekształceń wiejskiego krajobrazu kulturowego Warmii i Mazur, będących efektem wyludnienia się miejscowości w wyniku przebiegu i następstw II wojny światowej. Przyłączenie południowej części Prus Wschodnich do Polski w 1945 r. zapoczątkowało szereg zmian społecznych, gospodarczych i kulturowych. Przede wszystkim region został dotknięty ogromnymi ruchami migracyjnymi. Zapoczątkowała je pospieszna ucieczka miejscowej ludności cywilnej przed Armią Czerwoną, która zajmowała te tereny zimą 1944–1945. Następnie, wysiedlenia ludności niemieckiej oraz niestabilna sytuacja polityczna, utrudniająca utrzymanie stałego osadnictwa, przyczyniły się do wyludnienia setek wsi, dworów, leśniczówek i niewielkich osad. Dziś we włączonej do Polski części dawnych Prus Wschodnich znajduje się około 788 opuszczonych miejscowości. Jak dotąd nie ustalono, w jakim stopniu zmienił się krajobraz wiejski w wyniku całkowitego wyludnienia setek jednostek osadniczych. Celem badań była identyfikacja procesów zachodzących w strukturze materialnej krajobrazu Warmii i Mazur po przerwaniu ciągłości osadnictwa, na podstawie danych zebranych w wyniku prospekcji terenowych i różnego rodzaju analiz przestrzennych. W opracowaniu przedstawiono możliwości identyfikacji przekształceń zachodzących po wyludnieniu na podstawie wyników wieloaspektowych analiz przestrzennych przeprowadzonych z wykorzystaniem narzędzi GIS. Na uwagę zasługuje wykorzystanie szczegółowych danych wysokościowych uzyskanych z lotniczego skaningu laserowego, które w dużej mierze warunkują nie tylko identyfikację reliktów powierzchniowych, ale również stanowią podstawę określenia stopnia degradacji struktur ruralistycznych. Problematykę dotyczącą diagnozowania przeobrażeń omówiono na przykładzie badań jednej z wyludnionych miejscowości – Bartek – dawnej osady leżącej w powiecie oleckim (woj. warmińsko-mazurskie). 

Działania zmierzające do reintrodukcji bobra europejskiego (Castor fiber) w Beskidzie Niskim zaczęto podejmować w latach 80. XX w. Zwiększanie się populacji bobra zbiegło się w czasie ze zmianami ustrojowymi, społecznymi oraz ekonomicznymi, które miały miejsce zarówno na obszarze Beskidu Niskiego, jak i całej Polski. W przypadku Magurskiego Parku Narodowego wpisują się one w dłuższy ciąg wydarzeń XX w., związanych z intensywnymi działaniami wojennymi oraz wymianą ludności na tym obszarze. W ich wyniku struktura użytkowania ziemi, będąca wynikiem oddziaływania człowieka na środowisko naturalne, poddana została znaczącym zmianom. W pracy podjęto próbę oceny wpływu zmian pokrycia terenu na populację bobra europejskiego w Magurskim Parku Narodowym. Szczególną uwagę zwrócono na przemiany zachodzące w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk bobra. Intensywność przekształceń pokrycia terenu w obrębie strefy jego oddziaływania została porównana ze zmianami zachodzącymi w innych obszarach Parku, w tym tych użytkowanych przez człowieka. W badaniach wykorzystano wyniki inwentaryzacji przeprowadzanych w latach 1996, 2010 oraz 2021. Strukturę pokrycia terenu pod koniec lat 80. XX w. pozyskano z archiwalnych map topograficznych w skalach 1: 10 000 i 1: 25 000. Dla okresu od lat 90. ubiegłego wieku do 2019 r. informacje zostały pozyskane poprzez segmentację i klasyfikację ortofotomap. W pozyskiwaniu informacji z materiałów kartograficznych wykorzystano model głębokiego uczenia Mask R-CNN oraz algorytmy uczenia maszynowego. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że na obszarze Magurskiego Parku Narodowego od lat 80. XX w. do dziś doszło do wzrostu liczebności bobra; zwiększyła się także powierzchnia lasów oraz gęstość zabudowy, przy jednoczesnym spadku powierzchni pól i użytków zielonych, a także gęstości sieci drogowej. Bobry żyjące na badanym obszarze, wykazywały w tym okresie tendencję do porzucania stanowisk w dnach dużych dolin rzecznych w pobliżu siedlisk ludzkich, na rzecz zasiedlania obszarów wyżej położonych, bardziej oddalonych od stref aktywności człowieka. Obecnie zamieszkane przez bobra są głównie tereny opuszczonych wsi łemkowskich oraz przyległych lasów na południu Parku Narodowego. Trudne do określenia i wymagające dalszych badań jest stwierdzenie, czy opisywana zmiana lokalizacji obszarów bytowania bobra wynika z chęci uniknięcia przez niego człowieka czy z innych uwarunkowań środowiskowych.

Celem pracy było wyznaczenie regionów dendroklimatycznych na obszarze Polski na podstawie analizy podobieństwa corocznego rytmu przyrostowego drzew 19 populacji modrzewia europejskiego, będącego reakcją przyrostową drzew na presję czynnika klimatycznego. Za miarę tej reakcji przyjęto szerokości tworzonych przez drzewa słojów drewna. Dla każdej populacji stworzono stanowiskową chronologię szerokości słojów obejmującą okres 1957–2016. Jej wartości przeliczono na indeksy przyrostowe. Następnie 19 stanowiskowych chronologii indeksowanych włączono do analizy głównych składowych (PCA) w celu zidentyfikowania ich wspólnych cech i pogrupowania. W rezultacie wyróżniono trzy regiony dendroklimatyczne, które pokrywają się z obszarem nizin (Pojezierzy Południowobałtyckich i Nizin Środkowopolskich), wyżyn (Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz Małopolskiej) oraz gór (Sudetów i Karpat Zachodnich). W celu zidentyfikowana elementów klimatycznych, które miały istotny wpływ na wielkość przyrostów radialnych modrzewi w regionach dendroklimatycznych, skorelowano wartości głównych składowych (PC1, PC2, PC3) z parametrami klimatycznymi. Analogicznie analizy wykonano dla trzech chronologii regionalnych, które powstały poprzez uśrednienie stanowiskowych chronologii indeksowanych z danego regionu (grupy). Stwierdzono, że pozytywny wpływ na wielkość przyrostów radialnych wszystkich populacji modrzewia miała niska temperatura i wysokie opady we wrześniu w roku poprzedzającym przyrost, a także wysoka temperatura marca i maja oraz wysokie opady w lipcu w roku formowania słoja. Z kolei wysoka temperatura listopada poprzedniego roku miała pozytywny wpływ na przyrost modrzewi rosnących na nizinach i wyżynach, natomiast negatywny wpływ na przyrost modrzewi w górach. Pozytywny wpływ na przyrost modrzewi z gór, w przeciwieństwie do tych z nizin i wyżyn, miała wysoka temperatura i niskie opady w czerwcu. Niska zaś temperatura i wysokie opady w październiku w poprzednim roku oraz wysokie opady w maju w roku odkładania słoja korzystnie oddziaływały na przyrost modrzewi na wyżynach.

W artykule przedstawiono wyniki badań na temat przemian przestrzennych łańcuchówek na Podhalu. Głównymi celami pracy było ukazanie inicjalnego charakteru łańcuchówek oraz zbadanie przemian przestrzennych, jakie zaszły w analizowanych osadach na Podhalu. Na podstawie zebranej literatury i źródeł kartograficznych postawiono hipotezę: rozplanowanie dawnych układów łańcuchowych na Podhalu pozostaje współcześnie czytelne w krajobrazie wsi. Według przeprowadzonych badań wykazano pewne charakterystyczne cechy łańcuchówek leżących na Podhalu. Wszystkie przeanalizowane układy łańcuchowe charakteryzowały się siedliskiem, wytyczonym w sposób jedno- lub dwustronnie zabudowany lub naprzemianległy, wpływ na to miały warunki przyrodnicze. Przekształcenia form rozplanowania i zmiany układów ruralistycznych były wypadkową wielu czynników, wśród których zasadniczym był rozwój turystyki. Jedną z najważniejszych przemian morfologicznych jest przeobrażenie układu łańcuchówki jednostronnie zabudowanej w układ łańcuchówki dwustronnie zabudowanej. Zmiany, które zaszły w obrębie badanych wsi, wyraźnie przyczyniły się do wewnętrznego zagęszczenia domostw w obrębie siedliska. W niektórych analizowanych osiedlach wiejskich następuje zaburzenie pierwotnego układu przestrzennego poprzez wytyczenie nowych siedlisk w obrębie dawnych rozłogów, wkraczanie rozbudowy po drugiej stronie drogi oraz powstanie nowych gospodarstw wzdłuż dawnych dróg polnych. W łańcuchówkach zaobserwowano również zatarcie granic dawnego siedliska w wyniku zrostu z sąsiednią osadą poprzez rozwój domostw.

Celem omawianych badań jest sprawdzenie, czy istnieje związek między poziomem obiektywnej jakości życia w regionach Madagaskaru a obecnością na ich obszarze pozarządowej pomocy rozwojowej. Prace obejmowały kilka etapów. W pierwszej kolejności opracowano bazy danych zawierające informacje o projektach, które prowadzone były w latach 2015–2019 w ramach pozarządowej pomocy rozwojowej (to jest pomocy pochodzącej od organizacji pozarządowych i placówek misyjnych prowadzących działalność pomocową). Następnie dokładne lokalizacje projektów (648) naniesione zostały na mapy, prezentujące zmiany poziomu obiektywnej jakości życia (wyrażonej za pomocą wskaźnika rozwoju społecznego, HDI) w regionach. Analiza przestrzenna nie wykazała związku między obecnością pozarządowej pomocy rozwojowej a poziomem obiektywnej jakości życia. Uwagę przykuwa sytuacja południowych regionów, w których warunki środowiskowe są najtrudniejsze, i gdzie, szczególnie w regionie Atsimo-Andrefana, wskaźnik rozwoju społecznego odnotował w badanych latach wyraźny spadek (mimo stosunkowo dużej obecności pozarządowej pomocy rozwojowej na tych terenach).

Zarządzanie dziedzictwem jest udziałem wielu podmiotów, m.in. właścicieli i posiadaczy dziedzictwa, społeczności lokalnej, administracji publicznej, naukowców, konserwatorów czy organizacji pozarządowych. Spośród nich samorząd gminny jest jednym z ważniejszych podmiotów z uwagi na szerokie kompetencje działania, które ma zarówno jako opiekun, a więc właściciel obiektów zabytkowych, podmiot wyznaczony prawnie do ochrony dziedzictwa jako organ administracji publicznej (Murzyn-Kupisz 2010, 2012; Góral 2012; Gwiazdowska 2016; Pawłowska 2016), jak i jako podmiot odpowiedzialny za inicjowanie rozwoju lokalnego. Tym samym samorząd lokalny dysponuje szerokim instrumentarium umożliwiającym ochronę, opiekę dziedzictwa oraz jego wykorzystanie w rozwoju lokalnym. Do tych instrumentów można zaliczyć: gminną ewidencję zabytków, tworzenie samorządowych służb konserwatorskich, gminny program opieki nad zabytkami, gminne programy rewitalizacji czy udzielanie dotacji na prace konserwatorskie. Zakres tegoż instrumentarium nie ogranicza się jedynie do zabytków, ale rozciąga się również na dziedzictwo niematerialne m.in. poprzez dofinansowanie wydarzeń kulturalnych, wspieranie twórców, organizowanie muzeów, domów kultury czy bibliotek. Tak szerokie instrumentarium zarządzania dziedzictwem wymaga pełnego skatalogowania i klasyfikacji, czego dotychczas nie dokonano. Wobec tego celem niniejszego artykułu jest opis i uporządkowanie narzędzi zarządzania dziedzictwem będących w dyspozycji samorządów gminnych. Jednocześnie pomimo różnorodności narzędzi zarządzania dziedzictwem w dyspozycji gminy, ich wykorzystywanie nie jest pełne, a stopień ich wdrażania jest zróżnicowany terytorialnie. W związku z tym autorka dokonuje oceny faktycznego stosowania tych instrumentów przez gminy, obrazując zróżnicowanie regionalne w tym zakresie. Swoje wnioskowanie opiera na analizie wyników badania ankietowego przeprowadzonego przez GUS we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa we wrześniu 2019 r. pn. KK-2 Sprawozdanie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w samorządzie gminnym. Badanie to pozwoliło na zebranie po raz pierwszy tak bogatej bazy danych statystycznych umożliwiających charakterystykę zakresu i skali działań podejmowanych w gminach na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.

Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy (OKNMB) Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii od 10 lat jest miejscem spotkań młodych badaczy podejmujących badania geograficzne. Głównym celem konferencji jest prezentacja wyników badań doktorów, doktorantów i studentów zajmujących się zagadnieniami z zakresu geografii, gospodarki przestrzennej i dziedzin pokrewnych. Ideą przyświecającą organizacji pierwszej konferencji było stworzenie dla najmłodszych geografów przestrzeni do prezentacji wyników badań naukowych szerszemu gronu odbiorców, dającej możliwość zapoznania się z konstruktywną krytyką, podnoszącą jakość nauki. Dziesięcioletnia historia Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Młodych Badaczy udowadnia, że to założenie było i nadal jest spełniane. Przez lata zmieniały się różne aspekty organizacyjne tego wydarzenia, lecz główne założenia wciąż są niezmienne. Choć od wielu lat była to konferencja głównie doktorancka, w najbliższych latach wśród uczestników obserwowany będzie coraz większy odsetek studentów, a rola OKNMB jako miejsca „debiutu konferencyjnego” będzie jeszcze większa.

Redystrybucja przestrzenna ludności w Polsce powoduje odpływ migracyjny z jednych jednostek oraz napływ migracyjny do drugich. Nierównomierny rozkład przestrzenny tego procesu powoduje odmienną charakterystykę migracyjną gmin w Polsce. W literaturze zagadnienie to często było przedmiotem badań, a prace z tego zakresu bazowały na wykorzystaniu tradycyjnych metod badawczych opartych na analizie danych statystycznych. W poniższym opracowaniu autor opisuje możliwości prowadzenia badań migracyjnych, stosując metody autokorelacji przestrzennej. Powszechnie używane współczynniki obrotu migracyjnego oraz efektywności migracji zostały przeanalizowane z zastosowaniem statystyki globalnej i lokalnej I Morana. Uzyskane przez autora wyniki pozwalają stwierdzić, że stosowanie narzędzi autokorelacji przestrzennej umożliwia nowe spojrzenie w badaniach migracji wewnętrznych, ułatwiając określanie rozkładu przestrzennego badanego zjawiska w jednostkach przestrzennych przy uwzględnieniu sytuacji w jednostkach sąsiadujących z nimi. Analiza z wykorzystaniem narzędzi autokorelacji przestrzennej może zastępować lub uzupełniać dotychczas stosowane metody badawcze, głównie w zakresie wskazywania skupisk wysokich i niskich wartości danej cechy, co daje możliwość identyfikacji klastrów o określonym charakterze migracyjnym. Pozwala również jednoznacznie stwierdzić, czy podobieństwo gmin w zakresie zachowań migracyjnych jest istotne statystycznie czy też losowe. Dodatkowo zestawienie wyników z wnioskami płynącymi z kwerendy literatury umożliwiło też porównanie z tradycyjnymi metodami badań procesów migracyjnych.

Idea zrównoważonego rozwoju uważana jest za podstawową koncepcję rozwoju gmin. Jej istota opiera się na zachowaniu równowagi i trwałości jej trzech podstawowych wymiarów, tj. społecznego, gospodarczego i środowiskowego. Z punktu widzenia kształtowania dalszego rozwoju jednostek terytorialnych istotne wydaje się zatem badanie możliwych dysproporcji między poszczególnymi wymiarami, gdyż uznaje się, że osiągnięcie zrównoważonego rozwoju będzie możliwe tylko wtedy, gdy wystąpi między nimi stan równowagi. Celem artykułu jest identyfikacja dominującego wymiaru zrównoważonego rozwoju w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich w Polsce. Szczególny nacisk położono na przedstawienie różnic w rozkładzie tych wymiarów w podziale na jednostki o znacznym udziale obszarów chronionych (co najmniej 50% powierzchni) oraz pozostałe jednostki. Poziom rozwoju gmin w poszczególnych wymiarach określono za pomocą metody TOPSIS, opierając się na danych statystycznych udostępnionych w BDL GUS dla 2019 roku. Analiza wykazała, że występowały wyraźne dysproporcje zarówno w poziomie rozwoju gmin w poszczególnych wymiarach, jak i w rozkładzie przestrzennym dominujących wymiarów. Duże różnice zaobserwowano pomiędzy wschodnią i zachodnią częścią kraju. W całej Polsce najczęściej swoją obecność zaznaczał wymiar środowiskowy, następnie gospodarczy, a najrzadziej społeczny. W przypadku gmin o znacznym udziale obszarów chronionych wyraźnie był to wymiar środowiskowy, natomiast w przypadku gmin pozostałych wymiar gospodarczy. W badaniu wykazano także niski związek między poziomem rozwoju gmin w wymiarze gospodarczym a udziałem obszarów chronionych w powierzchni jednostki ogółem. Nie odnotowano natomiast zależności liniowej między udziałem obszarów chronionych a poziomem rozwoju gmin w pozostałych wymiarach.

Wprowadzenie pojazdów autonomicznych w miastach to rozwiązanie przyszłości, które jest wdrażane teraz, a w niedalekiej perspektywie też zmieni krajobraz miast, choć jest związane z szeregiem dylematów natury etycznej, społecznej, technicznej czy ekonomicznej. Dodatkowo problem projektowania i przekształcania przestrzeni publicznych przy wprowadzeniu AV stanowi ogromne wyzwanie dla współczesnej urbanistyki. Zmienią się: mobilność, dostępność komunikacyjna, funkcjonalność przestrzeni, w których pieszy będzie miał więcej miejsca do rekreacji lub korzystania z mikromobilności. Świadome określenie związanych z wprowadzeniem AV znaczących zmian w mieście oraz przygotowanie na potrzeby przeprojektowania części infrastruktury miejskiej daje większe możliwości bezpiecznej koegzystencji AV, zwykłych pojazdów, pieszych i rowerzystów. Podjęto próbę określenia ważnych aspektów badawczych i międzynarodowych trendów dotyczących transformacji miast w kontekście wprowadzenia AV. Celem niniejszych badań jest określenie, jakie są główne obszary oddziaływania wprowadzenia AV na transformację urbanistyczną. Dokonano rozpoznania typów pojazdów autonomicznych zaprojektowanych dla transportu publicznego oraz ogólnej charakterystyki zaimplementowanych na świecie rozwiązań. Powyższe badania mogą zostać wykorzystane w celu stworzenia projektu, a następnie testowania i wdrożenia powyższych działań związanych z bezpiecznym użytkowaniem obszarów obsługiwanych przez AV przy uwzględnieniu nowych potrzeb cywilizacyjnych. Badania będą miały wartość implementacyjną i mogą stanowić podstawę do dalszych rozważań na temat wpływu AV na transformację urbanistyczną miasta.

W artykule przedstawiono sposoby wykorzystania energii wód płynących i wiatru w XIX i na początku XX w. na obszarze zlewni Zagożdżonki (lewostronnego dopływu Wisły). Omawiana zlewnia położona jest w centralnej części Polski, na południu województwa mazowieckiego. Pod względem fizycznogeograficznym znajduje się w obrębie trzech mezoregionów: Doliny Środowej Wisły, Równiny Kozienickiej, Równiny Radomskiej. Celem badań była rekonstrukcja lokalizacji młynów wodnych i wiatraków. Szczególną uwagę podczas prowadzenia analiz zwrócono na warunki terenowe oraz sieć osadniczą. Do wykonania analiz wykorzystano źródła archiwalne: Topograficzną Kartę Królestwa Polskiego, Karte des westlichen Rußlands, mapę taktyczną WIG, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Dzięki użyciu narzędzi GIS odtworzono położenie obiektów liniowych (cieków), powierzchniowych (stawów młyńskich, lasów) i punktowych – urządzeń wodnych oraz wiatraków. Przy użyciu oprogramowania GIS wykonano analizy przestrzenne: zagęszczenia urządzeń wodnych i wiatraków, położenia geomorfologicznego, zmian gęstości. Obliczono również potencjał wietrzny (Wind Effect), z którym korelowano lokalizację wiatraków. Przeanalizowano zmiany gęstości zaludnienia na obszarze zlewni, co dało obraz przestrzeni społeczno-gospodarczej. Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują na dynamiczny rozwój młynarstwa w XIX i na początku XX w. Rekonstrukcja ówczesnej sieci osadniczej dała podstawy do wykonania map gęstości ludności, z którymi następnie korelowano lokalizację młynów. Największe zagęszczenia młynów występują w pobliżu największych miejscowości regionu, np. Kozienic, Czarnolasu, Policznej.

Przestrzenne rozmieszczenie przemysłu wysokiej techniki stanowi od dłuższego czasu przedmiot badań geografów. Niemniej w ostatnich latach brakuje w Polsce analiz pozwalających określić zmienność czasowo-przestrzenną zaawansowanych działalności gospodarczych oraz zweryfikować determinanty ich występowania. Na podstawie danych GUS oraz zmiennych opisujących dostępność transportową przeprowadzono analizy składowych głównych i regresji pozwalające zidentyfikować czynniki lokalizacji przemysłu wysokiej techniki na poziomie lokalnym (gmin). Koncentruje się on nadal w znaczącym stopniu na obszarach dużych miast. Niemniej znacząco wzrasta liczba przedsiębiorstw analizowanych branż w obszarach podmiejskich, co wskazuje na procesy suburbanizacji gospodarczej zaawansowanych działalności gospodarczych. Niestety, poza historycznie ukształtowanymi miastami przemysłu wysokiej techniki i pojedynczymi nowymi ośrodkami analizowane branże nie rozwijają się w średnich i małych miastach oraz ich otoczeniu. Z uwagi na silną emigrację, słabo rozwinięty kapitał ludzki i niewystarczającą dostępność transportową zakłady przemysłu wysokiej techniki zasadniczo nie pojawiły się do tej pory w obszarach pozametropolitalnych. Analizowane przedsiębiorstwa przemysłu wysokiej techniki koncentrują się w obszarach o dużych wartościach wskaźnika przedsiębiorczości, wysokim poziomie życia i względnie dobrej dostępności transportowej. Kluczową zmienną warunkującą rozwój analizowanych branż jest sytuacja na rynku pracy zarówno w zakresie poziomu aktywności zawodowej ludności, poszukiwanych kwalifikacji kadry pracowniczej, jak i poziomu mobilności międzyfirmowej kadry.

Artykuł podejmuje tematykę potencjalnej możliwości utworzenia powiatu ze stolicą w Miastku – 10-tysięcznym mieście położonym w powiecie bytowskim. Ośrodek ten pełnił taką funkcję w przeszłości, jednak rola ta nie została mu przywrócona w 1999 r. ani później. Na podstawie założeń pochodzących z okresu kształtowania obecnie obowiązującego podziału administracyjnego oraz wyróżnianych w literaturze przedmiotu funkcji ośrodków w randze stolicy powiatu, w konfrontacji ze współczesną rolą Miastka w sieci osadniczej oraz zasięgu i sile relacji funkcjonalno-przestrzennych miasta z jego otoczeniem, określono stopień wyposażenia potencjalnej stolicy powiatu miasteckiego w usługi służące obsłudze lokalnej społeczności (w tym w zakresie administracji) oraz siłę powiązań między tymże ośrodkiem a okolicznymi gminami. Na potrzeby badania stworzono wskaźnik ciążeń komunikacyjnych, który wykorzystano jako jedną z miar wielkości związków funkcjonalnych między sąsiednimi gminami a Miastkiem. Całość rozważań osadzona jest w kontekście potencjału demograficznego ewentualnej jednostki oraz odrębności regionalnej Pomorza Środkowego, w tym administracyjnie – jako województwa środkowopomorskiego. Podjęcie tej tematyki związane jest z nieustającą potrzebą dyskusji nad kształtem podziału administracyjnego w Polsce oraz chęcią sformułowania rekomendacji ze strony środowiska naukowego dla decydentów w tym zakresie. Słowa kluczowe: Miastko, Pomorze Środkowe, powiat, podział administracyjny, usługi

Pomimo tego, że skupiska miejskie istnieją od tysiącleci, do dziś nie udało się wypracować jednej, powszechnej, uniwersalnej, ponadnarodowej i w pełni akceptowanej definicji miasta. Celem artykułu jest przegląd kryteriów identyfikacji miast na świecie i ich przestrzennego zróżnicowania. Badaniu poddano 233 jednostki będące suwerennymi państwami lub terytoriami przynależącymi do innych państw. Analiza została oparta na kwerendzie listy udostępnionej przez Wydział Ludności Departamentu Spraw Gospodarczych i Społecznych Organizacji Narodów Zjednoczonych, zawierającej definicje miast przyjmowane przez poszczególne państwa lub terytoria przy zbieraniu danych w spisach powszechnych. Z przeprowadzonych badań wynika, że do odróżnienia miasta od wsi najczęściej wykorzystuje się jednokryterialne lub złożone definicje, odwołujące się do ilościowych lub (i) jakościowych elementów z grupy kryteriów prawno-administracyjnych, demograficznych, infrastrukturalno- -przestrzennych i funkcjonalnych. Ponad połowa badanych jednostek wykorzystuje tylko jedno wymienione kryterium, przy czym jest to zwykle kryterium prawno-administracyjne lub kryterium demograficzne. W procesie identyfikacji skupisk miejskich nieco ponad dwie piąte badanych jednostek stosuje minimalny próg ludnościowy (jako jedyne lub jedno z wielu kryteriów), ustalony najczęściej na poziomie 2000 lub 5000 mieszkańców. Najbardziej zróżnicowanym regionem na świecie pod względem przyjmowanych kryteriów jest Afryka Wschodnia, najmniej zaś Azja Środkowa oraz Australia i Nowa Zelandia.

Zjawisko masowej śmierci małży w poznańskim zbiorniku Rusałka miało miejsce w lipcu 2018 r. W wyniku tego zdarzenia populacja małży Unionidae została uszczuplona. W ramach badań terenowych wykonano liczenie małży, które znajdowały się przy brzegach oraz pływały, unosząc się w toni wodnej. Stwierdzono łącznie około 5500 śniętych sztuk. Ze względu na skalę zjawiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu wykonał kompleksowe analizy jakości wody. Pobrano cztery próbki wody z różnych głębokości zbiornika w celu przeprowadzenia analiz fizyczno-chemicznych i biologicznych. Wykonano również dwa profile – tlenowy i temperaturowy w najgłębszym miejscu zbiornika. Wykazano m.in obecność siarkowodoru na 5 m głębokości w zbiorniku. Ponadto stężenie tlenu ulegało obniżeniu w miarę wzrostu głębokości do poziomu bliskiego całkowitemu odtlenieniu (< 0,50 mg·l-1O2) od 5 m do dna. Dodatkowo średnie temperatury powietrza w Poznaniu w maju 2018 r. były wyższe o ponad 3°C w porównaniu do lat 2016 i 2017. W czerwcu i lipcu 2018 r. średnie temperatury powietrza wzrosły średnio o 1 i 2°C. Wykazano, że masowa śmierć małży była prawdopodobnie wynikiem wzajemnego oddziaływania wysokiej temperatury, braku tlenu oraz obecności siarkowodoru. Nie można jednoznacznie wskazać wyłącznie jednego czynnika, który doprowadził do tego zjawiska.

Artykuł podejmuje zagadnienie postaw przedstawicieli grupy etnicznej Samburu wobec obszarowej formy ochrony przyrody w postaci conservancy. Przeprowadzono n = 12 wywiadów eksploracyjnych z przedstawicielami tejże społeczności w północnej Kenii. Celem badań było rozpoznanie sposobu, w jaki ludność Samburu postrzega conservancies, biorąc pod uwagę rzeczywiste i oczekiwane konsekwencje wynikające z rozwoju tej formy ochronnej. Rezultaty badań wskazują, że społeczność Samburu dostrzega wartość conservancies głównie przez pryzmat korzyści ekonomicznych (praca zarobkowa), a także ochrony przyrody, która jest zgodna z ich systemem wartości religijnych (animizm). Rozwój conservancies i związana z tym regulacja w dostępie do zasobów przyrody (pastwiska) są jednak postrzegane jako realne zagrożenia dla ich kultury pasterskiej. Nadto postawy lokalnych społeczności są nacechowane brakiem zaufania do podmiotów zarządzających conservancies, co w kontekście narastających napięć pomiędzy plemionami pasterskimi wokół dostępu do pastwisk, m.in. za sprawą przedłużających się susz (zmiany klimatyczne), może doprowadzić do radykalnego obniżenia poparcia dla idei ochrony przyrody wśród członków starszyzny plemiennej Samburu.

Głównym celem niniejszego artykułu jest ukazanie tego, w jaki sposób nazwy terenowe odzwierciedlają specyfikę danego regionu. Materiał onimiczny stanowi ponad 1000 mikrotoponimów, które zgromadzono w trakcie eksploracji terenowej prowadzonej w latach 2011–2017 w gminie Wręczyca Wielka na północy województwa śląskiego w powiecie kłobuckim. W trakcie analizy wspomnianego materiału toponomastycznego wykorzystano również różnorodne informacje, które uzyskano od mieszkańców gminy (głównie przedstawicieli najstarszego i średniego pokolenia) podczas prowadzenia nieoficjalnych rozmów z zastosowaniem metody fokusowej. W pierwszej części tekstu omówiono podstawowe rozwiązania metodologiczne oraz zreferowano stan badań. W drugiej części artykułu, na podstawie szczegółowej analizy nazw terenowych gminy Wręczyca Wielka, przybliżono elementy środowiska naturalnego oraz czynniki kulturowe utrwalone w nazwach terenowych. Mikrotoponimy odzwierciedlają specyfikę gminy Wręczyca Wielka, archiwizują one bowiem dane na temat naturalnych i antropogenicznych wyróżników regionu. Rejestrują informacje m.in. o: nieurozmaiconej rzeźbie terenu, słabo rozwiniętej sieci hydrograficznej, dużym stopniu zalesienia, kopalnictwie rud żelaza, a także – dawnych stosunkach narodowościowych.

Informacja o charakterze topograficznym danego obiektu utrwalona w jego nazwie nie zawsze jest zbieżna z określeniem, jakie można by mu przypisać, patrząc nań geomorfologicznego punktu widzenia. W celu unaocznienia tego problemu oraz podjęcia próby odpowiedzi na pytanie dotyczące powodu nieprzystawalności toponimu do typu danej formy terenu poddano interpretacji ponad 145 wybranych nazw dolin i żlebów polskiej części Tatr Zachodnich. Onimy wynotowano z pracy Klimaszewskiego pt. Rzeźba Tatr Polskich (1988) i zestawiono z nazwami zawartymi w monografii Polskie Tatry Zachodnie (1996) autorstwa Kunickiego i Szczerby, które dotyczą tych samych desygnatów. Obserwacji poddano wyłącznie te nazwy, których podstawą członów określanych są apelatywy dolina i żleb. Inspiracją klasyfikacji przyjętej w niniejszym artykule jest propozycja Kornaszewskiego (1986) umożliwiająca dostrzeżenie w każdej z nazw motywacji semantycznej leżącej u podstaw procesu nazwotwórczego. 

W pracy omówiono zmiany usłonecznienia rzeczywistego nad Polską, zachodzące w latach 1966–2018. Zasadniczą analizę przeprowadzono dla szeregu rocznego usłonecznienia obszarowego, obliczonego z 11 stacji względnie równomiernie rozłożonych na obszarze Polski (zmienna UPLRK). Stwierdzono w przebiegu UPLRK wystąpienie nieciągłości, polegającej na skokowym wzroście tej wielkości w latach 1987–1989, a następnie pojawienia się w nim statystycznie istotnego trendu dodatniego. Zmiana przebiegu UPLRK i całkowita zmiana reżimu usłonecznienia nastąpiła w momencie zmiany „epok cyrkulacyjnych”, charakteryzowanych przez zmianę struktury frekwencji makrotypów cyrkulacji środkowotroposferycznej W, E i C według klasyfikacji Wangengejma-Girsa. Frekwencja tych makrotypów, poprzez sterowanie zmiennością cyrkulacji dolnej (polami SLP), steruje zmianami usłonecznienia. Wzrost frekwencji makrotypu W, z którym wartości UPLRK skorelowane są dodatnio, i jednoczesny spadek makrotypu E, z którym usłonecznienie skorelowane jest ujemnie, jaki nastąpił w momencie zmiany epok makrocyrkulacyjnych w latach 1987–1989, pociągnął za sobą odpowiednie zmiany zachowania się przebiegu usłonecznienia nad Polską. Zmiany frekwencji makrotypów W oraz E sterowane są przez zmiany rozkładu zasobów ciepła w poszczególnych akwenach Atlantyku Północnego. Tymi zmianami sterują zmiany cyrkulacji termohalinowej na Atlantyku Północnym (NA THC). W rezultacie obserwowane w latach 1966–2018 zmiany UPLRK odtwarzają zmiany zarówno warunków makrocyrkulacyjnych w atlantycko-europejskim sektorze cyrkulacyjnym, jak i zmiany faz NA THC. Pozwala to na twierdzenie, że zmienność UPLRK stanowi rezultat działania wewnętrznej dynamiki systemu klimatycznego, a nie stanowi, jak do tej pory się uważa, skutków antropogenicznych zmian koncentracji aerozoli w atmosferze.

Celem artykułu jest przybliżenie zróżnicowania środowiska geograficznego czterech parków narodowych w Rwandzie (Volcanoes National Park, Akagera National Park, Nyungwe National Park, Gishwati-Mukura National Park), a także zróżnicowanego podejścia do sposobów ich udostępniania, jako centów turystyki bazującej na walorach przyrodniczych (nature-based tourism). W pierwszej części podjęto próbę zdefiniowania nature-based tourism, oraz przedstawienia w zarysie stanu rozwoju turystyki w Rwandzie. Na tym tle zostały scharakteryzowane przyrodnicze walory turystyczne parków narodowych oraz sposoby ich udostępniania dla turystyki. W opracowaniu wykorzystano materiały wtórne (literaturę, raporty, dane statystyczne), jak również pierwotne – wyniki inwentaryzacji terenowej oraz wywiadów przeprowadzonych z pracownikami parków narodowych podczas geograficznego seminarium terenowego w Rwandzie pt. Turystyka a funkcjonowanie przyrodniczych obszarów chronionych w warunkach przeludnienia (styczeń-luty 2020). Istotne znaczenie w gromadzeniu i interpretacji danych ma również wiedza i doświadczenie autorki będącej rdzennym mieszkańcem Rwandy. W konkluzjach przedstawiono syntetyczne zróżnicowanie środowiska geograficznego Rwandy z uwzględnieniem trzech stref. Ponadto podkreślone zostały efekty ekonomiczne tej formy turystyki dla wielu beneficjentów: mieszkańców, przedsiębiorców, środowiska geograficznego parków narodowych, a także gospodarki państwa. Rekomendowane, dalsze badania powinny dotyczyć takiej problematyki, jak community-based tourism, świadomości i postaw ekologicznych społeczeństwa oraz możliwości rozwoju dla zrównoważonej i odpowiedzialnej turystyki w Rwandzie.

Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań motywacji osób uczestniczących w turystyce motoryzacyjnej oraz postrzegania tej formy turystyki. Autorzy proponują definiować turystykę motoryzacyjną jako formę turystyki, w której celem i motywacją podróżujących jest odwiedzenie miejsc związanych z motoryzacją, ważnych dla jej rozwoju i historii. Dotychczas badania prowadzone w tej problematyce są w opinii autorów niewystarczające. Badania ankietowe zostały przeprowadzone w sezonie letnim ruchu turystycznego w 2019 r. wśród 194 osób odwiedzających muzea motoryzacyjne oraz 217 uczestników wydarzeń motoryzacyjnych. Najczęściej wskazywanymi motywacjami uczestnictwa w turystyce motoryzacyjnej były: zainteresowanie motoryzacją, ciekawość, chęć spędzenia czasu z rodziną i czasu wolnego, a także bycie czynnym uczestnikiem wydarzeń. Rozumienie pojęcia turystyki motoryzacyjnej zaproponowane przez autorów podziela mniej więcej połowa respondentów, jednak duża część badanych rozumie ją w kontekście przemieszczania się samochodem lub motocyklem w celu dotarcia do atrakcji turystycznej, co w literaturze zwykle określa się mianem turystyki samochodowej. Turystyka motoryzacyjna wykazuje silne związki z turystyką kulturową, rodzinną i eventową.

Okolice Kłodzka należą do najpopularniejszych obszarów turystycznych Dolnego Śląska. Jednocześnie jest to bardzo ważny obszar dla lecznictwa sanatoryjnego. Z uwagi na istotny wpływ warunków pogodowych na zdrowie i samopoczucie człowieka, ważne jest określenie stopnia oddziaływania pogody na rozwój turystyki. Celem pracy była ocena klimatu odczuwalnego Kłodzka, z uwzględnieniem warunków biotermicznych, a także użyteczności warunków pogodowych dla rozwoju klimatoterapii, turystyki i rekreacji. Podstawą analiz były dane meteorologiczne z okresu 1971–2015 ze stacji IMGW-PIB w Kłodzku. Uwzględniono zarówno dane dobowe oraz z terminu obserwacyjnego 12.00 UTC. W ocenie warunków biometeorologicznych Kłodzka wykorzystano wskaźnik biotermiczny UTCI oraz wskaźnik użyteczności warunków pogodowych dla turystyki i rekreacji (WSI), obliczanego na podstawie modelu MENEX, który określa bilans wymiany ciepła między człowiekiem a otoczeniem. Wykorzystany został również diagram informacji klimatyczno-turystycznej (CTIS), który umożliwia ocenę potencjału rekreacyjnego poprzez uwzględnienie warunków biotermicznych oraz wpływu poszczególnych elementów meteorologicznych na turystykę. W oparciu o wymienione metody badań przedstawiono strukturę występowania poszczególnych klas obciążeń cieplnych organizmu człowieka oraz przebieg roczny użyteczności pogody dla różnych form klimatoterapii, turystyki i rekreacji. Na podstawie uzyskanych wyników badań stwierdzono, że w skali roku przeważają sytuacje pogodowe z brakiem obciążeń cieplnych. Natomiast w przypadku wpływu pogody na kwestie turystyczne najlepsze warunki są obserwowane głównie w półroczu ciepłym, zwłaszcza w okresie wiosny i jesieni. Wyniki badań mogą stanowić źródło informacji dla turystów i kuracjuszy odwiedzających region, jak również przyczynić się do poszerzenia wiedzy z zakresu warunków biometeorologicznych Sudetów.

Odwiedzanie klasztorów i pobyt w nich staje się atrakcyjnym doświadczeniem turystycznym będącym udziałem coraz większej liczby turystów i postrzeganym przez nich jako „głębokie i autentyczne”. Przedmiotem zainteresowania odwiedzających jest nie tylko klasztor sam w sobie, ze wszystkimi atrybutami jego fizyczności, lecz także stojąca za nim idea i styl życia mieszkających w nim ludzi. W artykule zwrócono uwagę na udział polskich klasztorów kontemplacyjnych w tzw. turystyce monastycznej oraz postawiono sobie za cel udzielenie odpowiedzi na pytanie: na ile zjawisko to pokrywa się w Polsce z turystyką religijną, a na ile wpisuje się w szeroko pojmowaną turystykę kulturową i jej wybrane rodzaje. Odpowiedzi na te pytania mają dostarczyć wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w klasztorach klauzurowych w Polsce, poprzedzonych analizą uwarunkowań i motywacji, które sprawiają, że klasztor, po odrzuceniu innych, „zewnętrznych” jego atrybutów takich jak historia czy architektura, staje się destynacją turystyczną.

Od kilkunastu już lat w polskim krajobrazie wiejskim i małomiasteczkowym zaznacza się wyraźnie obecność Lokalnych Grup Działania (LGD), które funkcjonując na wielu płaszczyznach, wspierają rozwój lokalny, będąc źródłem, a jednocześnie efektem lokalnej − aczkolwiek szeroko rozumianej −  przedsiębiorczości. W myśl zasady „myśl globalnie, działaj lokalnie”, LGD realizują także zadania w sferze turystyki, zarówno w zakresie infrastruktury, kształtowania kapitału ludzkiego, jak i promocji turystycznej. Ta ostatnia jest przedmiotem badań w niniejszym artykule. W efekcie przeprowadzonych analiz ustalono szeroki  zakres przedmiotowy działań i narzędzi promocyjnych wykorzystywanych przez LGD, oceniono przy tym ich potencjalną skuteczność i zasięg oddziaływania, jak również opisano powszechnie stosowane w tej dziedzinie dobre praktyki. Oceniając pozytywnie całość promocji turystycznej realizowanej „rękoma” lokalnych społeczności z ich dobrym rozeznaniem warunków lokalnych i lokalnego potencjału turystycznego, zwrócono uwagę na specyficzne uwarunkowania wpływające negatywnie na trwałość jej rezultatów i czas ich oddziaływania.

Autorka podjęła próbę ukazania napływu i późniejszych zmian liczby ludności ewangelickiej kolonii fryderycjańskich w Polsce Środkowej. Za obszar badań przyjęła współczesne województwo łódzkie. W realizacji zamierzonego celu posłużono się głównie metodą kwerend archiwalnych i bibliotecznych. W pierwszej części artykułu analizy geograficzno-historyczne dotyczyły kształtowania się tych kolonii na przełomie XVIII/XIX w. Ukazano dynamikę przybyłej ludności w koloniach fryderycjańskich na podstawie źródeł archiwalnych, jej liczbę oraz pochodzenie. Najwięcej rodzin ewangelickich zamieszkało w domenie Łaznów, gdzie zresztąpowstało najwięcej kolonii fryderycjańskich. Przybyły one głównie z Wirtembergii. W drugiej części opracowania przeprowadzono analizę rozwoju demograficznego kolonii fryderycjańskich. Maksymalną liczbę ich mieszkańców stwierdzono w 1827 r. Później bowiem populacja ta powoli malała, aż zupełnie zanikła w 1945 r.

Celem pracy jest usystematyzowanie wiedzy na temat polityki spójności i inwestycji w  kapitał ludzki poprzez opracowanie typologii literatury przedmiotu oraz wypracowanie rekomendacji dla przyszłych badań i zarządzania funduszami. Przegląd wykazał deficyt badań poświęconych inwestycjom w kapitał ludzki w ramach polityki spójności. Istnieje potrzeba zarówno spojrzenia długookresowego, wymagającego analizy statystycznej i makroekonomicznej, jak i pogłębionych badań jakościowych zwracających uwagę na jakość interwencji i ich zróżnicowanie. Wnioski z analizowanych badań pokazują, że chociaż kapitał ludzki ma potencjał do wspierania rozwoju regionalnego, inwestycje w tym obszarze, same w sobie, nie gwarantują sukcesu. Inwestycje w kształcenie i umiejętności powinny znaleźć się w centrum kompleksowych strategii rozwoju.

W artykule podjęto zagadnienie jakości obsługi w usługach turystycznych.  Celem artykułu jest przedstawienie jakości obsługi klienta w wybranych biurach podróży w Krakowie. Zakres przestrzenny badań obejmował Stare Miasto z kwartałami przylegającymi oraz Kazimierz. Do osiągnięcia celu pracy przeprowadzono  nwentaryzację biur podróży na badanym terenie oraz ocenę jakości obsługi klienta metodą mystery shopping („tajemniczego klienta”) w 25 krakowskich biurach podróży specjalizujących się w turystyce wyjazdowej. Badania prowadzono od marca do maja 2019 r. Jakość obsługi klienta w krakowskich biurach podróży jest zróżnicowana. Kształtuje się ona na średnim poziomie. Wyższy standard obsługi prezentują biura sieciowe niż niesieciowe. Najlepiej ocenionymi obszarami obsługi klienta były wygląd pracowników oraz ich zachowanie i kultura osobista w trakcie prowadzenia rozmowy z klientem, a najsłabiej – zachowanie i kultura osobista personelu w chwili wejścia klienta do biura oraz przy zakończeniu rozmowy i pożegnaniu klienta. Maksimum zainteresowania i szacunku, przez co klient czuł się jak ktoś wyjątkowy, okazano mu średnio w co szóstym badanym obiekcie. Zaprezentowane w artykule wyniki badań mogą zostać wykorzystane w działalności biur podróży w całej Polsce w celu podniesienia jakości świadczonych usług w tych przedsiębiorstwach i sprostania wymaganiom zarządzania jakością.

Przedmiotem pracy jest proces aktywizacji zawodowej kobiet, który dokonuje się w rezultacie podejmowania działalności agroturystycznej w gospodarstwach rolnych na obszarach wiejskich polskich Karpat. Celem głównym artykułu uczyniono określenie motywów podjęcia przez kobiety na obszarach wiejskich działalności zawodowej w agroturystyce. Badaniem objęto próbę 70 gospodarstw agroturystycznych, prowadzonych lub współprowadzonych przez kobiety, w karpackich gminach turystycznych wiejskich w województwie małopolskim. Wyróżniono 3 grupy motywów, którymi kierowały się kobiety przy obieraniu swojej ścieżki realizacji zawodowej w działalności agroturystycznej. U podstaw motywów podjęcia działalności agroturystycznej leżą spodziewane korzyści ekonomiczne oraz czynniki płynące z przestrzennego otoczenia gospodarstw rolnych, jak: lokalne tradycje gościnności, poziom rozwoju zjawisk turystycznych, obecność atrakcyjnych walorów dla wypoczynku, tradycyjne życie wsi, a także czynniki „wewnętrzne”, związane z zasobami gospodarstwa domowego i rolnego. Równie ważne są motywy „indywidualistyczne” o podłożu psychologicznym i społecznym – potrzeba kontaktu z innymi ludźmi i bycia „potrzebną” w rodzinie. Wyniki badania wskazują, że aktywizacja zawodowa kobiet w agroturystyce ma nie tylko wymiar ekonomiczny, ale także społeczny i kulturowy.

Pociągi dalekobieżne w Polsce z roku na rok pozwalają na coraz szybsze podróże międzyregionalne. W pierwszych latach XXI w. jedynym sposobem sprawnego dojazdu np. z Tatr na polskie wybrzeże była jazda nocnym pociągiem. Takie połączenia w Polsce obsługiwały bardzo długie trasy przebiegające nieraz przez cały kraj. Przez lata pasażerowie chętnie wybierali je jako efektywny środek transportu w podróżach turystycznych. Dzięki inwestycjom infrastrukturalnym wzrosła jednak liczba szybkich, dziennych pociągów, które przejęły część potencjalnych pasażerów połączeń nocnych. Z drugiej strony peryferyjnie położone regiony wciąż potrzebują nocnych połączeń zapewniających skomunikowanie z innymi regionami Polski. Przyszłość tego typu pociągów nie jest jednak jasna. Pojawia się nowy trend, jakim jest umiędzynarodawianie pociągów nocnych, m.in. poprzez nowe połączenia z Czech pozwalające dojechać nocą do polskich kurortów nadmorskich. Istotne jest więc, by kierunki rozwoju nocnych połączeń kolejowych w Polsce były dobrze przemyślane i zaplanowane tak, aby ten rodzaj transportu mógł wciąż być konkurencyjny i efektywny. Ogólnym celem tej pracy jest przedstawienie rysu historycznego oraz wizji przyszłości nocnych połączeń kolejowych w Polsce. Ponadto w artykule zaproponowany został autorski wskaźnik PP określający wielkość potoków pasażerskich w danych pociągach i pozwalający m.in. na określenie efektywności nocnych połączeń kolejowych w porównaniu z połączeniami dziennymi.

Artykuł podejmuje problematykę kształtowania się relacji ekonomicznych pomiędzy obiektem noclegowym świadczącym usługi w turystyce safari a lokalną społecznością plemienną Samburu w północnej Kenii. Omówione studium przypadku ilustruje szczególną sytuację funkcjonowania obiektu turystycznego w relacji do tradycyjnej społeczności pasterskiej w warunkach semi-izolacji przestrzennej. Z dysponującego ośmioma miejscami noclegowymi safari lodge społeczność miejscowa czerpie korzyści ekonomiczne w postaci pracy stałej i dorywczej oraz sprzedaży artykułów rzemieślniczych i rolniczych, a także korzyści gospodarcze i społeczne, będące rezultatem dobroczynności przedsiębiorcy i ofiarności turystów. Podmiot turystyczny, aby utrzymać jakość świadczonych usług dla gości z grupy high-end, zmuszony jest do prowadzenia stałej pracy szkoleniowej pracowników. Utrzymuje także ścisłe relacje z miejscową starszyzną plemienną, konsultując m.in. własne zamierzenia odnośnie do intensyfikacji rozwoju turystyki oraz plany powołania lokalnie przestrzennej formy ochrony przyrody w postaci conservancy. Rozwój obiektu jest silnie uzależniony od miejscowych warunków przyrodniczych, a także przyzwolenia na jego działalność ze strony
członków starszyzny plemiennej, które jest uwarunkowane zdolnością tworzenia przez ten podmiot wartości (korzyści) ekonomicznych dla miejscowej społeczności.

W artykule podjęto problematykę postaw lokalnych społeczności i turystów wobec parków krajobrazowych. Opracowanie zostało oparte na wynikach badań ankietowych przeprowadzonych we wszystkich parkach krajobrazowych w województwie małopolskim wśród mieszkańców (N=2000) oraz turystów (N=1077). Badania wykazały duże poparcie zarówno mieszkańców, jak i turystów dla funkcjonowania parków krajobrazowych. Dostrzeżono ich pozytywny wpływ na jakość życia i rozwój turystyki. Niestety, wiedza na temat tych obszarów chronionych była niska. Niewielu turystów odwiedziło dany teren dlatego, że jest on objęty ochroną w formie parku krajobrazowego, gdyż większość z nich w ogóle nie wiedziała o tym fakcie. Respondenci obydwu grup niemal zupełnie nie rozpoznawali parków krajobrazowych jako instytucji i nie słyszeli o działaniach Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego. Ankietowani przeważnie deklarowali chęć poszerzenia wiedzy poprzez udział w wydarzeniach edukacyjnych organizowanych przez Zespół, a co piąty z nich zgłaszał gotowość do włączenia się w działania na rzecz badanych parków krajobrazowych. Dominacja postaw aprobujących, połączona z deklarowanym zainteresowaniem inicjatywami edukacyjnymi oraz relatywnie wysoką gotowością do włączenia się w działania na rzecz parków krajobrazowych stwarza bardzo korzystny klimat dla działalności Zespołu jako instytucji. Uwarunkowania te powinny sprzyjać budowaniu współpracy z mieszkańcami, rozwijaniu inicjatyw integrujących lokalne społeczności i turystów wokół działań na rzecz parków, a także podejmowaniu zadań umacniających wizerunek Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego jako aktywnego podmiotu mającego realny wpływ na ochronę, popularyzację i zrównoważony rozwój obszarów objętych jego działalnością.

W artykule zajęto się zagadnieniem dostępności transportowej Łodzi, przy wykorzystaniu danych z Inteligentnych Systemów Transportowych, w tym przypadku z kamer umożliwiających automatyczną identyfikację tablic rejestracyjnych (ang. Automatic number-plate recognition, ANPR), rozmieszczonych na 23 skrzyżowaniach w mieście. W artykule postawiono dwa cele. Pierwszy z nich, o charakterze metodologicznym, skupia się na ocenie przydatności danych z ITS w badaniach geograficznych. W ramach jego realizacji nie poprzestano na przedstawieniu sposobu wykorzystania danych i dokonaniu za ich pomocą analiz, ale także porównano ich wyniki z badaniami dotyczącymi podobnych zjawisk mierzonych za pomocą innych zestawów danych (dostępności teoretycznej i danych zaczerpniętych z usługi Distance Matrix Responses świadczonej przez Google Maps APIs). Drugi z celów ma charakter poznawczy i jest sprowadzony do nieco bardziej lokalnego wymiaru – do ukazania wewnętrznej dostępności transportowej Łodzi. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że wewnętrzna dostępność transportowa Łodzi, w świetle danych ANPR, jest znacznie gorsza od dostępności teoretycznej oraz gorsza od dostępności mierzonej za pomocą danych z usługi Distance Matrix Responses. Największe różnice w średnich czasach przejazdu pomiędzy danymi z ANPR a pozostałymi dwoma metodami dotyczą przede wszystkim północno-zachodniej części miasta, najmniejsze z kolei obszaru centralnego i południowego, gdzie znaczna część skrzyżowań objęta jest systemem kamer. Słowa kluczowe: geografia transportu, dostępność transportowa, model prędkości ruchu samochodowego, ITS, ANPR, Łódź

Jedną z klasyfikacji typów cyrkulacji atmosferycznej stosowanych w Polsce jest typologia zaproponowana przez Lityńskiego (1969). Typy cyrkulacji zostały utworzone na podstawie trzech klas w każdym z trzech wskaźników (strefowy Ws, południkowy Wp i ciśnienia Cp). Wskaźniki Ws i Wp utworzono na podstawie różnic ciśnienia atmosferycznego na obszarze 40º–65ºN i 0º–35ºE. Wydzielono 27 typów. Zostały opublikowane kalendarze tych typów w odniesieniu do lat 1951–1999. Wydaje się, że brak informacji o poszczególnych krokach przy tworzeniu tych kalendarzy uniemożliwia jednoznaczną interpretację przy korzystaniu z  ich. Nie jest czytelne, jaki okres referencyjny był brany pod uwagę przy konstrukcji kalendarzy. Podano przykład, że zmiana okresu referencyjnego zmienia przynależność 5% dni do innej klasy. Nazwa typu nie zawsze dotyczy kierunku adwekcji powietrza. Na przykład w styczniu klasa środkowa „0” wskaźnika strefowego Ws charakteryzuje się adwekcją powietrza z zachodu. W tej sytuacji typ nazwany „S” opisuje w praktyce napływ powietrza z kierunku „SW”. Zamieszczono też przykład sytuacji, że ta sama wartość wskaźnika Wp została zakwalifikowana w czerwcu do klasy „S”, a w listopadzie do klasy „N”. Podane zostały przykłady analiz, z wykorzystaniem dobowych wartości Wp i Ws, dotyczące temperatury powietrza, pokrywy śnieżnej oraz wskaźnika UTCI. Zwrócono uwagę na potrzebę dużej ostrożności przy interpretacji badań dotyczących wieloleci, gdy jako dane źródłowe wykorzystywano wyniki reanaliz. Zauważono, że przebiegi roczne wskaźników  cyrkulacji Wp oraz Ws mogą być przybliżone, gdy brano pod uwagę, przy określaniu gęstości powietrza, taką samą temperaturę w odniesieniu do wszystkich dni w roku.

W opracowaniu zaprezentowano przestrzenną i czasową zmienność ciepłych i chłodnych dni występujących w latach 1966–2017 na pięciu stacjach meteorologicznych reprezentujących cztery obszary peryferyjne oraz centrum Polski. Podstawą badań były dobowe wartości maksymalnej temperatury powietrza. Za dzień ciepły lub chłodny uznano dobę, w której temperatura maksymalna była odpowiednio wyższa lub niższa od średniej temperatury dobowej o wartość równą 1,28 odchylenia standardowego dla danego dnia kalendarzowego. Otrzymane wyniki wskazują na wzrost częstości występowania ciągów dni ciepłych oraz na spadek liczby ciągów dni chłodnych, szczególnie dobrze widoczny po roku 1990. Stwierdzono także wyraźne zróżnicowanie przebiegu rocznego rozpatrywanych dni w zależności od położenia geograficznego obszaru. Najbardziej wyróżnia się rejon północno-zachodni, w którym notuje się najwięcej dni ciepłych. Natomiast obszar Polski południowej charakteryzuje się zwiększoną liczbą dni chłodnych. Większość analizowanych dni występowała pojedynczo lub w ciągach dwudniowych, stanowiąc około 70–80% wszystkich przypadków. Wśród fal dni ciepłych i chłodnych dominowały fale krótkie (trwające 3–5 dni), a fale najdłuższe (trwające co najmniej 11 dni) zwykle stanowiły mniej niż 1% wszystkich przypadków notowanych na danej stacji.

W pracy przedstawiono zróżnicowanie współczesnych aluwiów w profilu podłużnym koryta Lepietnicy, będącej lewostronnym dopływem Czarnego Dunajca. Scharakteryzowano uziarnienie osadów, ich skład petrograficzny i stopień obtoczenia. W interpretacji wyników uwzględniono morfostrukturę koryta, źródła dostawy materiału do systemu  fluwialnego, jak również stopień antropogenicznego przekształcenia koryta. Wykazano, że zróżnicowanie aluwiów Lepietnicy jest warunkowane głównie budową geologiczną zlewni i regionalnymi cechami rzeźby. W obszarze górskim (Gorce) współczesne aluwia charakteryzują się większą frakcją, bardziej zróżnicowanym składem petrograficznym i słabszym obtoczeniem. W dolnym odcinku (w obrębie Kotliny Orawsko-Nowotarskiej) aluwia Lepietnicy odznaczają się drobniejszą frakcją, lepszym obtoczeniem i odmiennym składem petrograficznym.

Mgła należy do groźnych zjawisk atmosferycznych, które utrudniają, a czasami nawet uniemożliwiają wykonanie operacji lotniczych. W pracy scharakteryzowano występowanie mgły na 3 lotniskach w południowej Polsce w latach 1981–2010 oraz jej uwarunkowania cyrkulacyjne. Podstawę badań stanowią dane dotyczące występowania dni z mgłą w Balicach, Muchowcu i Jasionce oraz kalendarz typów cyrkulacji Niedźwiedzia (2013). Najwięcej dni z mgłą wystąpiło w Balicach, a najmniej w Muchowcu, co jest uwarunkowane różnym ukształtowaniem terenu. Na wszystkich lotniskach mgła najczęściej pojawiała się jesienią, szczególnie w październiku, a najrzadziej latem z minimum częstości w lipcu. Prawdopodobieństwo wystąpienia mgły w poszczególnych porach roku było silnie zróżnicowane. Największe występuje w typach cyrkulacji bezadwekcyjnych: centrum wyżu (Ca) i klin antycyklonalny (Ka) na wszystkich lotniskach. Spośród typów adwekcyjnych dużą rolę w kształtowaniu mgieł odgrywają typy z sektora południowego. W Balicach najczęściej występują mgły o najkrótszym i najdłuższym czasie trwania, oraz te utrzymujące się minimum dobę. Na pozostałych lotniskach mgła utrzymuje się w przedziale między 6 a 12 godzin.

Technologie informacyjno-komunikacyjne umożliwiają realizowanie działań promocyjnych i przekazywanie informacji turystycznej w nowy, multimedialny i interaktywny sposób. Upowszechnienie się dostępu do szerokopasmowej sieci internetowej i urządzeń przenośnych oraz rozwój technologii programistycznych sprzyjają z kolei podejmowaniu tych
działań na szerszą skalę i za pośrednictwem takich narzędzi, jak aplikacje mobilne, media społecznościowe oraz rzeczywistość rozszerzona i wirtualna. Samorządy terytorialne, w tym przede wszystkim samorządy gminne, realizujące działania z zakresu promocji i informacji turystycznej w ramach zadań wskazanych w aktach prawnych, korzystają z tego potencjału. Celem artykułu było przedstawienie wyników badań dotyczących działań związanych z promocją i informacją turystyczną, zrealizowanych z zastosowaniem technologii informacyjno- komunikacyjnych przez samorządy gminne w województwie małopolskim. W 2013 r. i 2018 r. przeprowadzono inwentaryzację wybranych narzędzi cyfrowych dla 182 gmin. Zestawienie to przeanalizowano w ujęciu ilościowym i jakościowym według przyjętych kryteriów, co umożliwiło charakterystykę oraz ocenę zakresu i kierunków działań. Na tej postawie można powiedzieć, że samorządy gminne zrealizowały liczne i zróżnicowane zadania w tym zakresie. Jest to widoczne na przykładzie modernizowania oficjalnych stron internetowych, udostępniania kolejnych aplikacji mobilnych, także z QR kodami lub technologią beacon, i systematycznego zwiększania aktywności w mediach społecznościowych.

Celem pracy jest przegląd polskiej i światowej literatury naukowej oraz lokalnych raportów biznesowych dotyczących szeroko pojmowanego sektora usług dla biznesu. Na tej podstawie autor stara się wychwycić geograficzne i ekonomiczne aspekty jego rozwoju tj. czynniki wpływające na lokalizację przedsiębiorstw oraz cechy rozmieszczenia  przestrzennego, a także relacje z otoczeniem, w tym wpływ sektora na strukturę demograficzno-gospodarczą regionu oraz skutki, które wywołuje. W dalszej części dokonuje syntetycznego podsumowania kierunków rozwoju sektora, wymieniając jego rozmaite problemy m.in. rosnące koszty zatrudnienia, konkurencję na rynku pracy czy „odpływ talentów”.

Źródła definiowane jako miejsca skoncentrowanego i samoczynnego wypływu wody podziemnej na powierzchnię są wyjątkowymi obiektami hydrograficznymi łączącymi podziemną i powierzchniową fazę obiegu wody. Są nie tylko symbolami czystości i dobrej jakości wody oraz miejscami narodzin rzek i strumieni, lecz także w wielu kulturach rozumiane są jako swoisty początek wszystkiego i miejsca posiadające ogromną siłę życiową i duchową. Źródła są niewątpliwie fenomenami o wielkim znaczeniu przyrodniczym, naukowym, krajobrazowym, kulturowym i gospodarczym. Jednocześnie, niemal od początku swego istnienia, obiekty te podlegają coraz większej antropopresji, związanej przeważnie z nierozważnym gospodarowaniem człowieka w środowisku. W niniejszym opracowaniu na podstawie własnych badań i obserwacji terenowych oraz dostępnej literatury przedstawiono różne sposoby postrzegania, wykorzystania i ochrony źródeł w wielu miejscach na Ziemi oraz w różnych kulturach i systemach społecznych. Szczególną uwagę zwrócono na źródła Polski, w aspekcie ich roli w systemie przyrodniczym i w kulturze oraz znaczeniu w lokalnej gospodarce wodnej. Analiz i ocen dokonano na podstawie bogatej literatury krenologicznej. Wskazano też na konieczne i bardzo pilne działania ochronne i zapobiegawcze, w celu zachowania źródeł w dobrostanie.

Rozwój roślinności wodnej w strefie litoralnej znacząco zmienia charakter bezpośredniego otoczenia jeziora. Jednakże, na proces zanikania ma wpływ nie tylko bujna sukcesja roślinności, ale także dostawa materiału dennego wprowadzanego poprzez cieki zasilające.  Celem pracy jest oszacowanie tempa i wielkości zarastania zbiorników przymorskich na przykładzie jeziora Gardno, w oparciu o znormalizowany indeks wegetacji NDVI. W ocenie zachodzących zmian, postępujących w poszczególnych sezonach letnich w obrębie niecki jeziornej, posłużono się dokładną analizą na podstawie zdjęć satelitarnych wykonywanych w latach 2000–2014. Głównym założeniem było opracowanie odpowiedniej metody pozwalającej określić zasięg ekspansji roślinności wodnej w jeziorze. Wstępne wyniki zestawiono z wartościami średniej miesięcznej temperatury powietrza oraz średnich miesięcznych sum opadów atmosferycznych pochodzących ze stacji zlokalizowanej w Łebie. Następnie wykonano szczegółową analizę mającą na celu wykazanie zależności między efektywnym zarastaniem a oddziaływaniem lokalnych warunków meteorologicznych takich jak temperatura powietrza czy warunki pluwialne. Zaobserwowane zmiany stale powiększającej się strefy litoralnej pozwalają wskazać postępujący proces zanikania jeziora Gardno. Oszacowano, iż w ciągu roku roślinność porastająca brzegi jeziora Gardno ulega zwiększeniu o około 0,5 ha, jednakże przyrost charakteryzuje się raz większym, raz mniejszym stopniem podczas każdego sezonu wegetacyjnego.

Celem pracy jest określenie wpływu hodowli ryb słodkowodnych na stan chemiczny wody zlewni Wąskiej. W pracy przedstawiono wyniki badań fizyczno-chemicznych wody zasilającej i zrzucanej ze stawów rybnych w miejscowości Klekotki. W punktach pomiarowych zlokalizowanych na rzece Wąskiej przed i poniżej stawów oznaczono: azot  gólny i fosfor ogólny oraz stężenie substancji rozpuszczonych – amoniak, azotany(V), fosforany(V), siarczany(VI). Przeprowadzone obserwacje dowiodły, że stan fizyczno-chemiczny wody zasilającej stawy jest poniżej dobrego z powodu m.in. zbyt wysokiego stężenia fosforanów(V) (0,57 mg∙dm–3 powyżej stawów i 0,41 mg∙dm–3 poniżej). Pomimo  to stwierdzono, że chów ryb może pozytywnie wpływać na proces oczyszczania wody i poprawę parametrów fizyczno- -chemicznych wody, czego dowodem jest redukcja stężeń azotu ogólnego o 66%, amoniaku o 52%, siarczanów(VI) o 50%, azotanów(V) o 46% i fosforanów(V) o 28%, poniżej zrzutu wody ze stawów w stosunku do wód zasilających. Dodatkowo stwierdzono, że dynamika transportu biogenów w systemie stawów rybnych cechuje się wyraźnym zróżnicowaniem sezonowym i jest związana z wielkością odpływu.

Określono częstość miesięcznych anomalii termicznych w basenie Morza Śródziemnego, zmiany częstości anomalii w latach 1951–2010, ich lokalizację i zasięgi występowania. Podstawą opracowania są wartości średnie miesięczne temperatury powietrza z 80 stacji meteorologicznych z 60-lecia 1951–2010. Za miesiące anomalne pod względem termicznym przyjęto te, w których średnia temperatura t różniła się na danej stacji od odpowiedniej tśr. 60-letniej przynajmniej o 2 odchylenia standardowe (σ). Wyłoniono miesiące anomalnie zimne (MAZ: t£tśr.–2σ) i anomalnie ciepłe (MAC: t≥tśr.+2σ). Cechą wyróżniającą całego basenu Morza Śródziemnego od pozostałej części Europy, położonej w strefie klimatu umiarkowanego, jest przewaga częstości MAC nad MAZ. Liczba MAZ i MAC znacznie zmieniała się w ciągu 60-lecia. Najchłodniej było w latach 1971–1980, a najcieplej w XXI w. MAZ i MAC w ogromnej większości występują na małych obszarach. Tych, które pojawiają się na dużym obszarze (na przynajmniej 25% stacji), było 22 (po 11 MAZ i MAC).

Współczesne ocieplenie powoduje, że następują zmiany tradycyjnych obszarów uprawy winorośli na świecie. Polska staje się krajem, w którym z roku na rok powstaje coraz więcej winnic. Celem opracowania jest charakterystyka winnic w Polsce oraz wskazanie, dla których winnic możliwa jest dokładna charakterystyka warunków mezoklimatycznych. Na podstawie informacji zawartych w Internecie utworzono bazę danych o uprawach winorośli w Polsce. Wykonano mapę, na której przedstawiono rozmieszczenie winnic oraz stacji meteorologicznych w ramach sieci IMGW-PIB. Na mapie wyznaczono poligony o promieniu 30 km, oznaczające kryterium lokalizacyjne dla dokładnego określenia warunków mezoklimatycznych. Została także wykonana mapa prezentująca rozmieszczenie winnic oraz ukształtowanie terenu Polski. W opracowaniu uwzględniono 397 polskich winnic. Ponad 82% z nich znajduje się w promieniu 30 km od najbliższej stacji meteorologicznej i większość (94%) zlokalizowana jest na wysokości do 400 m n.p.m. oraz w dolinach rzek. Korzystna lokalizacja ze względu na ekspozycję stoku oraz nachylenie dotyczy odpowiednio 58% i 45% winnic.

W ostatnich latach w wybranych fragmentach Sudetów jest rozwijana sieć szlaków pieszych. Dotyczy to zarówno obszarów słabo dotąd zagospodarowanych w tym zakresie (np. Pogórze Orlickie), jak i stanowiących tradycyjne regiony turystyczne z dość dobrą bazą (np. Góry Sowie). W opracowaniu przeanalizowano zmiany, jakie miały  miejsce w latach 2005–2017, na wybranych przykładach z Sudetów Środkowych. W tym celu określono zmiany stopnia rozwinięcia i spójności sieci szlaków pieszych, do czego wykorzystano elementy teorii grafów i zaczerpnięte z niej wskaźniki topologicznej analizy struktury przestrzennej. Podstawą prac w tym zakresie była analiza porównawcza map. Ważnymi czynnikami zasadności wyznaczania nowych szlaków pieszych są: rola pełniona przez nie w sieci i ich atrakcyjność turystyczna. Określono je na podstawie prac terenowych oraz analizy map i literatury krajoznawczej. Dodatkowym celem było także przeanalizowanie sposobów trasowania nowych szlaków i zmian przebiegu dotychczasowych,  uwzględniając wytyczne dla tras pieszych przy wykorzystaniu literatury przedmiotu. Wyznaczenie nowych szlaków przyczyniło się niewątpliwie do rozwoju sieci, ale niekoniecznie do poprawy ich spójności (powstanie nowych odcinków szlaków skutkowało zwiększeniem liczby węzłów). Pozwoliło też na udostępnienie kolejnych walorów turystycznych (przede wszystkim widokowych i krajoznawczych kulturowych) oraz umożliwiło swobodniejsze planowanie wędrówek, co jest ważne szczególnie w otoczeniu uzdrowisk. Nowe szlaki piesze i zmiany przebiegu istniejących należy ocenić pozytywnie pod względem stosunku nawierzchni naturalnej i sztucznej (twardej).

Wiele państw i miast zabiega o organizację wielkich wydarzeń sportowych, bowiem badania potwierdzają, że przynoszą one szereg korzyści finansowych oraz poprawiają wizerunek regionów, w których odbywają się wydarzenia sportowe. Celem niniejszego artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej, które odbyły się w 2018 r. w Rosji wpłynęły na zmianę wizerunku turystycznego Obwodu Kaliningradzkiego. Enklawa nie stanowi popularnej destynacji turystycznej, dlatego organizacja MŚ 2018 w Rosji stanowiła szansę dla regionu. W artykule autorki podejmą próbę wykazania, że izolacja enklawy w wyniku funkcjonowania nieprzepuszczalnej  i silnie sformalizowanej granicy wpływa na negatywny obraz enklawy, który ulega zmianie po odwiedzeniu regionu. W tym  celu zostało przeprowadzone badanie ankietowe z turystami, którzy odwiedzili Kaliningrad w trakcie Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2018.

Głównym celem artykułu jest przedstawienie czynników geograficznych warunkujących  aktywność turystyczną oraz wybór destynacji turystycznych wśród chicagowskiej Polonii poza ich miejscem zamieszkania. Wśród tych czynników wyróżniono takie aspekty jak: lokalizacja miejsca wypoczynku (klimat, pogoda, egzotyka miejsca), dostępność komunikacyjna, czas dojazdu, walory turystyczne (nieskażona przyroda, cisza, spokój) oraz miejsce zamieszkania badanych. Celem badania było również sprawdzenie, czy miejsce zamieszkania wpływa na częstość wyjazdów turystycznych oraz na wybór destynacji turystycznych Polonii chicagowskiej. W artykule zostanie zaprezentowana metoda sondażu diagnostycznego w postaci badań ankietowych wśród Polonii w liczbie 1014 w języku polskim i angielskim. W opracowaniu zostaną przedstawione wyniki badań, które mówią o tym, że osoby mieszkające poza miastem Chicago (na przedmieściach) częściej podróżują niż osoby mieszkające w Chicago. Wypoczynek osób mieszkających poza miastem Chicago w ciągu roku trwa dłużej niż osób mieszkających w Chicago, a także częściej wybierają oni zagraniczny urlop.

W artykule przedstawiono stopień wykorzystania drogi wodnej dolnej Wisły na podstawie liczby jednostek pływających śluzowanych we Włocławku w latach 1997–2016. Stopień wodny we Włocławku pełni ważną funkcję zapewniającą żeglowność na szlaku wodnym dolnej Wisły. Przeprowadzona analiza wykazała, że liczba jednostek śluzowanych przez stopień wodny we Włocławku jest zmienna w poszczególnych latach, a w całym wieloleciu wykazuje tendencję spadkową. Stan ten uzależniony był od sprawności technicznej śluzy oraz od warunków hydrologicznych (stanów wody i zjawisk lodowych). W ciągu roku transport wodny miał charakter sezonowy, największa liczba śluzowanych jednostek przypadała na miesiące letnie (VI–VIII). W strukturze transportu wodnego ruch towarowy dominował nad ruchem turystycznym. Wyjątek stanowiły lata z niskimi stanami wody (głównie w okresie letnim), kiedy ruch towarowy stawał się niemożliwy, co skutkowało brakiem gwarancji dostaw towarów. Rozwiązaniem tego problemu jest budowa wzdłuż dróg wodnych intermodalnych portów przeładunkowych.

W artykule przeanalizowano dostępność oraz jakość przestrzeni trzech krakowskich osiedli: Azory, Dębniki, Nowy Bieżanów w kontekście użytkowania ich przez osoby starsze. Każdy z badanych obszarów charakteryzuje się odmienną strukturą funkcjonalno-przestrzenną oraz lokalnym środowiskiem architektonicznym. Celem analiz jest zwrócenie uwagi na potrzeby najstarszych mieszkańców miast, których udział w społeczeństwie będzie się zwiększać w związku ze zmieniającą się w Polsce sytuacją demograficzną. Wynikiem przeprowadzonych badań jest określenie wpływu układów urbanistyczno-przestrzennych na kształtowanie się ruchu pieszego oraz aktywność osób starszych. Zaprezentowane wyniki analiz podkreślają, w jaki sposób fizyczny dystans pomiędzy miejscem zamieszkania a terenami rekreacyjnymi lub obiektami usługowymi determinuje zachowania seniorów.

Artykuł ukazuje znaczenie geopolityki w politycznym i akademickim dorobku Antoniego Sujkowskiego, polskiego geografa z pokolenia, które było świadkiem odrodzenia niepodległej Polski. Opisano działalność polityczną Sujkowskiego, jedynego geografa, który został ministrem w rządzie II Rzeczypospolitej. Szczególną uwagę poświęca się udziałowi Sujkowskiego w sporze o program terytorialny dla Polski na kongresie pokojowym w Paryżu, kiedy orędował on za utworzeniem „ogromnej Polski strategicznej”, czyli federacji Polski z Litwą historyczną (w tym Białorusią). Jako geopolityk akademicki Sujkowski jest przede wszystkim autorem dzieła Geografia ziem dawnej Polski. Była to pierwsza książka z zakresu geohistorii („historii geograficznej”) Polski, rozważająca wpływ środowiska geograficznego na historyczny rozwój tego państwa. Przy opracowaniu artykułu jako źródła pierwotne wykorzystano pisma Sujkowskiego oraz współczesną mu literaturę geograficzną i geopolityczną, jako źródła wtórne – relacje pamiętnikarskie oraz współczesne opracowania biograficzne i monografie z zakresu geopolityki, historii nauki polskiej i historii Polski w pierwszej połowie XX w.

Wydajność jest jedną z najważniejszych charakterystyk ilościowych źródeł. Determinuje ona nie tylko rozmiary wypływów wód podziemnych, ale odzwierciedla również stan retencji ich wodonośca. Analiza wydajności źródeł w dłuższej perspektywie czasowej umożliwia jej powiązanie z warunkami hydrogeologicznymi i meteorologicznymi obszaru zasilania oraz obliczenie charakterystyk zmienności sezonowej i wieloletniej. W pracy wykorzystano, pochodzące z baz danych PIG-PIB, dane o wydajności 84 źródeł znajdujących się w południowej Polsce. Serie pomiarowe mają różną długość i pochodzą z lat 1973–2016. Współczynnik zmienności Mailleta wydajności źródeł zmieniał się w szerokim zakresie: od 2 do ponad 2 tysięcy, przy czym udział wypływów mało zmiennych, zmiennych i bardzo zmiennych stanowi po około 33%. Wydajność poszczególnych źródeł cechuje znaczne zróżnicowanie sezonowe. Ilość wypływającej wody zależy nie tylko od warunków zasilania atmosferycznego, lecz przede wszystkim od hydrogeologicznych właściwości zlewni podziemnej wypływu i jego położenia. Źródła szczelinowe, a także wypływy o niewielkiej wydajności odznaczają się na ogół znacznie większą zmiennością wydatku niż wypływy porowe lub krasowe. Natomiast sezonowość wydajności w mniejszym stopniu zależy od wielkości wypływu, w większym zaś od jego wysokości – źródła położone na większej wysokości bezwzględnej charakteryzują się wyższym indeksem sezonowości wydajności i późniejszą porą jej koncentracji.

Celem pracy jest identyfikacja sezonowości przepływu Wisły w 14 przekrojach wodowskazowych zlokalizowanych wzdłuż jej biegu (od Skoczowa po Tczew). Wykorzystano w tym celu indeks sezonowości IS oraz wskaźnik pory koncentracji PK, wskaźnik sezonowości odpływu GMO oraz termin połowy odpływu TPO. Dane hydrometryczne udostępnione zostały przez IMGW-PIB i pochodzą z wielolecia 1951–2016. Przeciętne wskaźniki pory koncentracji i termin połowy odpływu przypadają w analizowanych przekrojach wodowskazowych w kwietniu lub maju. Z biegiem Wisły przeciętne PK i TPO cofają się w kierunku zimy (są coraz wcześniejsze). Przeciętne indeksy sezonowości IS zawierają się w granicach 22–32%, podczas gdy wskaźniki sezonowości odpływu GMO 10,0–14,5. Najwyższymi indeksami sezonowości cechuje się górski odcinek Wisły aż po wodowskaz w Goczałkowicach (tu IS osiąga maksimum). Następnie wskaźnik ten gwałtownie maleje, co wynika z sumowania się w Wiśle dopływów z cieków o zróżnicowanych warunkach formowania się odpływu (karpackich i wyżynnych). Wyraźny wzrost IS widoczny jest ponownie poniżej ujścia Dunajca, a później Sanu. W Zawichoście IS osiąga lokalne maksimum. W dalszym biegu Wisły IS nieznacznie maleje aż do ujścia. Wyjątek stanowi tu przekrój wodowskazowy we Włocławku, na którym zaznacza się nieznaczny wzrost indeksu sezonowości związany z funkcjonowaniem zbiornika zaporowego. Zmiany wskaźnika sezonowości odpływu (GMO) z biegiem Wisły są podobne do zmian IS, przy czym różnice między ekstremami są słabiej zaznaczone. W pięciu analizowanych latach powodziowych indeksy (IS) i wskaźniki sezonowości (GMO) były dość wysokie w górnym biegu Wisły oraz przeciętne w środkowym i dolnym jej biegu. Terminy pory koncentracji (PK) i połowy odpływu (TPO) były dość stabilne w całym biegu rzeki, choć bardzo zróżnicowane w obrębie wybranych lat. W dwu z trzech lat suchych zmiany badanych miar sezonowości z biegiem Wisły były podobne jak w warunkach przeciętnych.  óżnice wystąpiły w 1959 r., w którym IS były bardzo wysokie, a PK i TPO w coraz niżej położonych przekrojach – coraz późniejsze.

W pracy przedstawiono analizę odpływu krasowej zlewni wyżynnej – Prądnika w posterunku Prądnik-Ojców (67,5 km2) w wieloleciu 1961–2014. Analizowano przepływy i odpływy charakterystyczne oraz formy odpływu. Wyniki wykazały, że zlewnia charakteryzuje się dużymi zasobami wody SSq1961–2014, wynosi 6.5 dm3∙s–1∙km–2. Odpływ jednostkowy jest nieco wyższy niż średnia dla Polski (5,62 dm3∙s–1∙km–2). Zlewnia charakteryzuje się wyjątkowo stabilnym odpływem, a prawidłowość tę obserwuje się zarówno w roku hydrologicznym, jak również w wieloleciu. Odpływ Prądnika w wieloleciu ulegał zmianom będącym rezultatem zmiennego zasilania zlewni opadami. Lata lub wielolecia z podwyższonym/obniżonym odpływem Prądnika korespondują zwykle z tożsamymi okresami odnotowanymi na innych rzekach Polski. W 53-letniej serii nie stwierdzono istotnych statystycznie zmian odpływu. Podobne zależności charakteryzowały większe rzeki Polski w ostatnim półwieczu. W strukturze odpływu dominuje odpływ podziemny, który jest bardzo wysoki i stanowi średnio 90%, co również wyróżnia Prądnik na tle zlewni regionu. Średni roczny odpływ podziemny z wielolecia wynosi 5,8 dm3∙s–1∙km–2, a wartość ta jest o ok. 1,5 dm3∙s–1∙km–2 wyższa w porównaniu z sąsiednimi zlewniami.

Celem niniejszego opracowania jest określenie rozkładu temperatury gruntu na polanie śródleśnej w Wielkopolskim Parku Narodowym. Analizie poddano wyniki pomiarów temperatury przy powierzchni gruntu (0 cm) oraz temperatury gruntu na głębokościach 5, 10, 20, 50 i 100 cm w Stacji Ekologicznej UAM w Jeziorach.  Scharakteryzowano przebieg roczny i dobowy oraz stratyfikację termiczną gruntu w latach 2002–2015. Zbadano zmienność gradientów temperatury gruntu pomiędzy poziomami na poszczególnych głębokościach. W okresie od kwietnia do sierpnia następuje spadek, a w okresie od października do lutego wzrost temperatury wraz z głębokością. W marcu i we wrześniu zachodzi odwrócenie profilu termicznego w gruncie. Największa różnica temperatury między powierzchnią a głębokością 100 cm występuje w grudniu i wynosi 5,2°C. Dużą różnicą charakteryzuje się również czerwiec, tj. 4,8°C. Gradienty temperatury maleją wraz z głębokością. W warstwie gruntu 0–5 cm następują większe zmiany temperatury (średni gradient 0,04°C/cm), a wraz z głębokością tempo zmian jest mniejsze (średnio 0,0001°C/cm w warstwie 50–100 cm). W warstwie gleby do 20 cm zachodzą największe zmiany temperatury. Najwięcej ciepła magazynują warstwy najgłębsze. Warstwa 20–50 cm charakteryzuje się natomiast dużą akumulacją ciepła w ciepłej połowie roku – występują wtedy największe różnice między tymi poziomami. Średnia dobowa temperatura gruntu w Jeziorach w latach 2002–2015 wynosiła 9,8°C. Amplituda dobowa temperatury malała wraz z głębokością. Największa amplituda temperatury charakteryzowała najpłytsze warstwy gruntu i wynosiła w ciągu doby średnio w analizowanych latach 8,4°C. Im głębiej tym wartości amplitudy malały do 0,0°C na głębokości 100 cm. Wyraźnie widoczne jest przesunięcie terminu najwyższej temperatury gruntu wraz z głębokością. Największe zmiany dobowe termiki gruntu w ciepłej połowie roku zachodzą w warstwie do 50 cm, a w chłodnej połowie roku do głębokości 20 cm. Uzyskane wyniki pozwalają na stwierdzenie, że warunki termiczne gruntu na polanie śródleśnej różnią się od tych charakteryzujących grunt na obszarach otwartych.

W pracy omówiono przebieg temperatury powietrza okresów zimowych (grudzień–marzec) w Polsce w latach 1720–2015. Analiza jest prowadzona dla wartości będących średnimi obszarowymi obliczonymi z 5 stacji: Szczecina, Wrocławia, Warszawy, Wilna i Lwowa. Szereg czasowy wartości średniej temperatury obszarowej zim (dalej PLZ) stanowią połączone dane pomiarowe (140 lat) i rekonstruowane (156 lat). Rekonstrukcja PLZ oparta jest na zmiennych niezależnych: wartościach maksymalnej powierzchni zlodzonej Bałtyku w danym sezonie lodowym oraz na wartościach temperatury miesięcznej stycznia i marca ze zbioru Central England Temperature (CET). Uzyskane zależności między zmiennymi niezależnymi a PLZ są silne, wysoce istotne i stabilne. Analiza statystyczna wykazuje, że przebieg PLZ jest silnie skorelowany (r = 0,80, p < 0,001) z szeregiem średniej temperatury zim w Europie, rekonstruowanym przez Luterbachera i in. (2006). W rozpatrywanym okresie lat 1720–2015 przebieg temperatury zim jest niestacjonarny, występowały okresy ochłodzeń i ociepleń o różnej amplitudzie i czasie trwania. Zakres zmienności PLZ mieści się w granicach od –6,24 (rok 1929) do +3,35°C (rok 1990). Zimy o temperaturze niższej od 0°C stanowią 72% zim w badanym okresie. W ciągu badanego wielolecia dominowały nad Polską zimy stosunkowo łagodne, o średniej temperaturze mieszczącej się w przedziale od –1°C do 0°C i od 0°C do 1°C, stanowiące łącznie 39,5% wszystkich zim. Występujący w szeregu czasowym PLZ trend jest bardzo słaby (+0,0020(±0,0012)°C·rok–1; p = 0,103) i statystycznie nieistotny, mimo tego, że najwyższe wartości PLZ w całym badanym okresie występują po 1988. Analizy wykazują, że zmienność PLZ w całym badanym okresie nie wykracza poza granice zmienności naturalnej, a wzrost PLZ w ostatnim okresie nie jest bezprecedensowy, podobnie silne wzrosty temperatury zim miały kilkukrotnie miejsce po roku 1720. Najchłodniejsze zimy wystąpiły między dekadami 1751–1760 a 1841–1850. Największą zmienność PLZ wykazuje w XX w., kiedy wystąpiły najchłodniejsza (1961–1970, średnia dekadowa PLZ –2,253°C) i najcieplejsza dekada (1991–2000, PLZ +0,020°C) w całym badanym okresie. Przełom w przebiegu PLZ, połączony ze zmianą struktury termicznej zim, który można utożsamiać z końcem Małej Epoki Lodowej wystąpił stopniowo w latach 1858–1885, wraz ze wzrostem natężenia cyrkulacji strefowej. Zmiany stałej słonecznej i częstości wybuchów wulkanicznych nie wywierały wpływu na zmienność temperatury zim.

Obszar badań jest położony w przełomie doliny górnej Wisły pomiędzy Tyńcem  a Piekarami pod Krakowem, gdzie znajdują się naturalne i przemysłowe aluwia pozakorytowe (mady), w których badano uziarnienie, aktywności radionuklidów i zawartość metali ciężkich. Mady znajdują się na trzech poziomach równiny zalewowej, z każdego z nich pobrano jeden rdzeń osadów. Aluwia na najniższym poziomie są najgrubsze i niejednorodne w porównaniu z madami zdeponowanymi na dwóch wyższych poziomach. Większość aluwiów była deponowana w warunkach dolnego ustroju przepływu. Na podstawie datowań luminescencyjnych określono, że akumulacja mad na najniższym poziomie rozpoczęła się 200 lat temu, a na najwyższym 3 tys. lat temu. We wszystkich trzech badanych rdzeniach aluwiów stwierdzono podobny i regularny przebieg aktywności 137Cs i 210Pb. Rozkład pionowy 137Cs odzwierciedla jego migrację w głąb i mieszanie gleby w wyniku orki. Jednocześnie wydaje się, że ten proces nie zakłóca pionowego rozkładu 210Pb. Ponadto, wyraźne piki aktywności 137Cs korelują ze zmniejszeniem stężenia metali ciężkich w górnej części wszystkich profili. Ukazuje to kryzys przemysłowy w Polsce z początku lat 80. XX w. Profil pionowy aktywności 210Pb w dwóch rdzeniach z górnych poziomów terasy zalewowej wykorzystano do oszacowania tempa akumulacji, które wynosi około 0,4 cm/rok. Pionowe zróżnicowanie koncentracji metali ciężkich w profilach przedstawia zarówno zmiany ekonomiczne w tym regionie w ciągu ostatniego stulecia, jak i natężenie akumulacji aluwiów Wisły. Wyższe zanieczyszczenie w górnej części dwóch profili pobranych z wyższych poziomów można skorelować z okresem przemysłowym, który w dorzeczu górnej Wisły (Wyżyny Śląska i Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej) rozpoczął się pod koniec XIX w. i trwał do połowy XX w. Obniżenie skażenia mad w stropie wszystkich profili jest spowodowane kryzysem gospodarczym i działaniami proekologicznymi od końca lat 80. XX w.

 W artykule zanalizowano zróżnicowanie geograficzne umieralności na wybrane nowotwory złośliwe w Polsce w okresie 2010–2014 oraz referencyjnie 1980–1984. Na przykładach omówiono trzy techniki klasteryzacji: lokalny współczynnik Morana, statystykę skanującą Kulldorffa oraz statystykę Stone’a. Środki skupień (zgrupowań) i rzędu standaryzowanej umieralności mężczyzn i kobiet na nowotwory w 10 lokalizacjach są położone poza makroregionem Polski Wschodniej. Położenie skupień przestrzennych w okresie 2010–2014 oraz 1980–1984 było odmienne, aczkolwiek w obu okresach standaryzowana umieralność na nowotwory złośliwe była niższa w Polsce Wschodniej. Na Pomorzu lub Kujawach położone są skupienia umieralności kobiet w okresie 2010–2014 na nowotwory złośliwe sutka, jajnika, szyjki macicy i pęcherza moczowego. Wysoka umieralność na nowotwory złośliwe ogółem w Polsce Północnej i zachodniej jest po części wynikiem częstszego użytkowania tytoniu przez osoby zamieszkałe w tych makroregionach i postaw prokreacyjnych. Ponadto brak jest podstaw do wnioskowania o wyższej umieralności na nowotwory złośliwe tarczycy w powiatach nadmorskich lub górskich, co można by przypuszczać na podstawie danych rejestrowych z innych krajów. Na podstawie testu Stone’a stwierdzono również niższą umieralność na nowotwory żołądka w Warszawie i w innych dużych aglomeracjach. 

Tekst stanowi odpowiedź na artykuł Mateusza Trolla pt. O reprezentatywności długoletnich, interdyscyplinarnych badań pasterstwa w Czarnohorze zamieszczony w tym tomie.

Odpowiedź nie była recenzowana, a w jej treść redakcja nie ingerowała.

Autor jest ekonomistą, pracuje w Wyższej Szkole Ekonomii i Innowacji w Lublinie

Rozwój turystyki jest czynnikiem przynoszącym pozytywny wpływ na narodową i lokalną gospodarkę. W Polsce w roku 2000 wprowadzono hierarchiczną strukturę organizacji zajmujących się rozwojem i promocją turystyki. Niniejsze opracowanie dotyczy rozwoju turystyki na poziomie lokalnym z punktu widzenia działalności Lokalnych Organizacji Turystycznych (LOT). Celem niniejszego artykułu jest zbadanie, czy trójstopniowy system rozwoju turystyki POT-ROT-LOT spełnia swoje zadanie na poziomie lokalnym. W 2013 r. prze- prowadzono, drogą elektroniczną, badania ankietowe wśród wszystkich zarejestrowanych LOT-ów, czyli 130, spośród których ankiety wypełniło jedynie 30. W badaniach wzięli udział także członkowie LOT-ów, którzy wypełnili i odesłali kwestionariusze, czyli 88 podmiotów. Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że LOT-y spełniają swoje podstawowe zadanie – przyczyniają się do rozwoju turystyki w regionach. Główne korzyści, czerpane z przynależności do organizacji, to korzyści marketingowe i możliwość konsolidacji działań z innymi członkami. Obecność LOT-ów na lokalnym rynku wspiera również działania związane z promocją turystyki. Mimo pozytywnych wyników badań funkcjonowanie LOT-ów w Polsce ma też wady, które wymagają działań naprawczych. Organizacje powinny zwrócić większą uwagę na integrację różnych grup interesu występujących na danym obszarze, a także bardziej zaangażować się we współpracę międzyregionalną i tworzenie nowych produktów turystycznych.

Skład chemiczny wód potoków górskich zależy od uwarunkowań naturalnych i antropogenicznych. Celem opracowania jest określenie zmienności cech fizykochemicznych wód potoków w masywie Babiej Góry. Do badań wybrano 14 potoków położonych w Babiogórskim Parku Narodowym oraz w jego otulinie. Na podstawie wyników analiz makroskładników oraz mikroskładników wybranych jonów określono uwarunkowania determinujące parametry fizykochemiczne wód. Znaczenie dla składu fizykochemicznego wód potoków wykazała budowa geologiczna zlewni potoków, proces rozcieńczania, temperatura wody oraz typ zbiorowisk roślinnych i ich sezonowość wegetacji.