Napływ ludności do kolonii fryderycjańskich na terenie Polski Środkowej i jej późniejsze przemiany

Monika Cepil

Napływ ludności do kolonii fryderycjańskich na terenie Polski Środkowej i jej późniejsze przemiany

Data publikacji: 06.2021

Prace Geograficzne, 2021, Zeszyt 164, s. 75 - 90

https://doi.org/10.4467/20833113PG.21.002.13427

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Napływ ludności do kolonii fryderycjańskich na terenie Polski Środkowej i jej późniejsze przemiany

Abstrakt

Influx of population to the Frederician colonies in central Poland and its subsequent transformations

The author made an attempt to present the demographic aspects of the Frederician colonization in central Poland within the present Łódź Voivodeship. In the first section of the paper, analyses in the field of historical geography dealt with the formation of colonies at the turn of the 18/19th century. Based on archival sources, the dynamics, number and origin of incoming population were shown. The second section of the paper contains an analysis of the demographic development of Frederician settlements till their end in 1945. The research included e. g. comparisons of the lists of German settlers drawn up for selected time periods.

Keywords: Frederician colonization, central Poland, historical geography, settlement, population

Zarys treści: Autorka podjęła próbę ukazania napływu i późniejszych zmian liczby ludności ewangelickiej kolonii fryderycjańskich w Polsce Środkowej. Za obszar badań przyjęła współczesne województwo łódzkie. W realizacji zamierzonego celu posłużono się głównie metodą kwerend archiwalnych i bibliotecznych. W pierwszej części artykułu analizy geograficzno-historyczne dotyczyły kształtowania się tych kolonii na przełomie XVIII/XIX w. Ukazano dynamikę przybyłej ludności w koloniach fryderycjańskich na podstawie źródeł archiwalnych, jej liczbę oraz pochodzenie. Najwięcej rodzin ewangelickich zamieszkało w domenie Łaznów, gdzie zresztąpowstało najwięcej kolonii fryderycjańskich. Przybyły one głównie z Wirtembergii. W drugiej części opracowania przeprowadzono analizę rozwoju demograficznego kolonii fryderycjańskich. Maksymalną liczbę ich mieszkańców stwierdzono w 1827 r. Później bowiem populacja ta powoli malała, aż zupełnie zanikła w 1945 r.

Słowa kluczowe

fryderycjańska, Polska Środkowa, geografia historyczna, osadnictwo, ludność

Frederician colonization, central Poland, historical geography, settlement, population

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Baranowski B., 1976, O dawnej Łodzi, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.

Baranowski B., 1974, Zmiany w sieci osadniczej na obszarze obecnej Łodzi od końca XVI w. do 1820,

Rada Naukowa przy Prezydencie Miasta Łodzi, Łódź.

Bijak U., 2001, Nazwy miejscowe południowej części dawnego województwa mazowieckiego, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków.

Breyer A., 1935, Deutsche Gaue in Mittelpolen, Plauen.

Cepil M., 2017a, Kolonizacja fryderycjańska w Polsce Środkowej. Geneza, struktury morfologiczne i dziedzictwo kulturowe, praca magisterska napisana w Katedrze Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych UŁ, Łódź.

Cepil M, 2017b, Śladami osadników fryderycjańskich w środkowej Polsce. Cmentarze i ich pozostałości, Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, 6, 209–226.

Charłampowicz J., 1972, Kolonizacja pruska na ziemiach polskich (1740–1806) w historiografii niemieckiej. Zarys krytyczny, Roczniki Historyczne, 38, 101–133.

Chlebowski B., Sulimierski F., Walewski W., 1880–1914, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, I–XV.

Cieślikowa A., 2001, Czy istnieją modele nazewnicze w toponimii schyłku XX wieku?, [w:] A. Cieślikowa, B. Czopek-Kopciuch (red.), Toponimia i Oronimia, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków, 41–48.

Dylik J., 1971, Województwo ze stolicą bez antenatów, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.

Figlus T., 2014, Znaczenie czynników prawno-politycznych w procesie kształtowania wiejskiej sieci osadniczej dawnego województwa łęczyckiego i sieradzkiego w okresie przedrozbiorowym, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Socio-Oeconomica, 17/2014, 203–234.

Grodzka J., 1972, Łęczyca i okolice, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.

Heike O., 1979, 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen 1795–1945, Leverkusen.

Kaczmarek R., 1937, Zgierz z okolicą pod koniec XVIII wieku. Opis topograficzny parafii, Czasopismo Przyrodnicze Ilustrowane, 11 (5–6), 142–16.

Klatkowa H., 1981, Budowa geologiczna, [w:] Województwo Miejskie Łódzkie. Monografia. Zarys dziejów. Obraz współczesny. Perspektywa rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 17–22.

Klemba M., 2014, Czerwone piętno, Starostwo Powiatowe, Skierniewice.

Kneifel E., Richter H., 1983, Die evangelisch-lutherische Gemeinde Brzeziny bei Lodz/Polen 1829–1945, Vierkirchen-Schwaben.

Kossmann O., 1942, Die Anfänge des Deutschtums im Litzmannstäter Raum Hauländer und Schwabensiedlung, Leipzig.

Kossmann O., 1995, Deutsche in Polen siedlungsurkunden 16. –19. Jh., Heimatkreisgemeinschaft der Dt. aus dem Lodzer Industriegebiet, Viersen.

Koter M., 1995, Środowisko geograficzne obszaru Uniejowa jako podłoże rozwoju osadnictwa i gospodarki, [w:] J. Szymczak (red.), Uniejów – dzieje miasta, Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, Łódź–Uniejów, 19–49.

Koter M., 2002, Historyczne uwarunkowania kształtowania się struktury terytorialnej regionu łódzkiego, [w:] A. Jewtuchowicz, A. Suliborski (red.), Struktury i procesy kształtujące łódzki region społeczno-gospodarczy, Zakład Ekonomiki Regionalnej i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki, 11–60.

Nitschke B., 2000, Wysiedlenie czy wypędzenie? Ludność niemiecka w Polsce w latach 1945–1949, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.

Rudź W., 1980, Lubochnia i jej ochotnicza straż pożarna: zarys dziejów, Lubochnia.

Rusiński W., 1979, Osadnictwo niemieckie na ziemiach polskich w XVI–XIX w. Mity i rzeczywistość (w związku z pracami W. Massa i O. Kossmanna), Przegląd Historyczny, 70 (4), 723–745.

Sadziński R., 2001, Osadnictwo niemieckie w regionie łódzkim w świetle faktów językowych, [w:] K. Kulczyński, B. Ratecka (red.), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 r., Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 259–279.

Schiewe M., 2000, Die südpreußischen Kolonien 1802–1806, [w:] Altpreußische Geschlechterkunde, Selbstverlag des Vereins für Familienforschung in Ost- und Westpreussen, Hamburg, 293–360.

Schmit M., 1942, Mundart und Siedlungsgeschichte der schwäbisch-rheinfränkischen Dörfer bei Litzmannstadt, [w:] Deutsche Dialektgeographie, N.G. Elwert’scheVerlagsbuchhandlung, Marburg.

Schöller H.A., 2009, Neu-Sulzfeld/ Nowosolna 23.Mai 1801–17. Januar 1945, Ilustrierte historischgeographische Erinnerungen an ein Dor fund seine Menschen, Selbsverlag, Erlangen.

Szulc H., 1995, Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, Prace Geograficzne, 163, Wrocław.

Szygendowska A, 2012, Drewniany kościół pw. Św. Andrzeja Boboli z Nowosolnej, Księży Młyn, Łódź.

Szymczak J., 2008, Uniejowskie strony – karty z przeszłości odległej, nieznanej i bliskiej gminy Uniejów, Łódź–Uniejów.

Tomczak A., 1977, Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich – 1789, Warszawa–Poznań– Toruń.

Topolski J., 2003, Historia Polski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.

Warężak J., 1961, Słownik historyczno-geograficzny Księstwa Łowickiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.

Wąsicki J., 1957, Ziemie Polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.

Wąsicki J., 1978, Ziemie Polskie pod zaborem pruskim, Lubuskie Towarzystwo Naukowe, Zielona Góra.

Wochna W., 2015, W sprawie historycznej metryki Łaznowskiej Woli, Rocznik Łódzki, 63, 207–220.

Woźniak K., 1995, Z problemów niemieckiego osadnictwa rolnego w okolicach Łodzi w początkach XIX wieku. Obrót ziemią, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica, 52, 3–18.

Woźniak K.P., 2013, Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII wieku do 1866 roku. Proces i jego interpretacje, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Woźniak K.P, 2015, Pruskie osiedla liniowe w okolicach Łodzi i ich mieszkańcy w początkach XIX wieku, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Socio-Oeconomica, 21, 101–117.

Źródła

Archiwum Główne Akt Dawnych, Generalne Dyrektorium Departamentu Prus Południowych, sygn. 1008.

Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór kartograficzny, sygn. 222–14.

Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór kartograficzny, sygn. 268–21/1.

Dziennik Urzędowy Województwa Kaliskiego, 11.07. 1820 r., nr 28.

Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego, 18. 09. 1820 r., nr 237.

Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, 1925, t. II, woj. łódzkie, Warszawa.

Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, 1925, t. I, woj. warszawskie, Warszawa.

Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludność, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policyi, 1827, cz. 1 i 2, Warszawa.

Informacje

Informacje: Prace Geograficzne, 2021, Zeszyt 164, s. 75 - 90

DOI: https://doi.org/10.4467/20833113PG.21.002.13427

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Napływ ludności do kolonii fryderycjańskich na terenie Polski Środkowej i jej późniejsze przemiany

Angielski:

Influx of population to the Frederician colonies in central Poland and its subsequent transformations

Autorzy

Monika Cepil

https://orcid.org/0000-0003-2551-2566

Instytut Geografii i Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Polska

Publikacja: 06.2021

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY-NC-ND

Udział procentowy autorów:

Monika Cepil (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 1185

Liczba pobrań: 2784

<p> Napływ ludności do kolonii fryderycjańskich na terenie Polski Środkowej i jej późniejsze przemiany</p>

Pobierz xml