Monika Cepil

Spatial transformations in layout of forest-field villages in the Podhale

The article presents the results of research on spatial changes of the forest-field villages in the Podhale. The main goals of the work were: to show the initial character of forest-field villages and to examine the spatial changes that took place in the analysed settlements in the Podhale. Based on the collected literature and cartographic sources, a hypothesis was made: the layout of the old chain systems in the Podhale remains legible today in the countryside landscape. According to the research carried out, some characteristic features were shown in the forest-field villages of the Podhale. At the initial stage, all the systems analysed had a habitat, delimited in one or two-sided built-up or alternating manner, the shape of the habitat lowland was influenced by the natural conditions. The transformations of the planning forms and the changes in rural systems were the result of many factors, the most important of which was the development of tourism. One of the most important morphological changes is the transformation of one-sidedly built-up villages into two-sided built-up villages. The changes that took place within the examined villages clearly contributed to the internal density of the houses as a result of land parcelling. Due to the development in some of the analysed rural settlements, the original spatial arrangement is disturbed by delimiting new habitats within the former runners, entering the extension on the other side of the road, and creating new buildings along the old dirt roads. In some cases, the boundaries of the former habitat are blurred due to the adherence to the neighbouring settlement as a result of the spread of buildings.

Keywords: forest-field village, village, settlement, historical geography, Podhale

Zarys treści: W artykule przedstawiono wyniki badań na temat przemian przestrzennych łańcuchówek na Podhalu. Głównymi celami pracy było ukazanie inicjalnego charakteru łańcuchówek oraz zbadanie przemian przestrzennych, jakie zaszły w analizowanych osadach na Podhalu. Na podstawie zebranej literatury i źródeł kartograficznych postawiono hipotezę: rozplanowanie dawnych układów łańcuchowych na Podhalu pozostaje współcześnie czytelne w krajobrazie wsi. Według przeprowadzonych badań wykazano pewne charakterystyczne cechy łańcuchówek leżących na Podhalu. Wszystkie przeanalizowane układy łańcuchowe charakteryzowały się siedliskiem, wytyczonym w sposób jedno- lub dwustronnie zabudowany lub naprzemianległy, wpływ na to miały warunki przyrodnicze. Przekształcenia form rozplanowania i zmiany układów ruralistycznych były wypadkową wielu czynników, wśród których zasadniczym był rozwój turystyki. Jedną z najważniejszych przemian morfologicznych jest przeobrażenie układu łańcuchówki jednostronnie zabudowanej w układ łańcuchówki dwustronnie zabudowanej. Zmiany, które zaszły w obrębie badanych wsi, wyraźnie przyczyniły się do wewnętrznego zagęszczenia domostw w obrębie siedliska. W niektórych analizowanych osiedlach wiejskich następuje zaburzenie pierwotnego układu przestrzennego poprzez wytyczenie nowych siedlisk w obrębie dawnych rozłogów, wkraczanie rozbudowy po drugiej stronie drogi oraz powstanie nowych gospodarstw wzdłuż dawnych dróg polnych. W łańcuchówkach zaobserwowano również zatarcie granic dawnego siedliska w wyniku zrostu z sąsiednią osadą poprzez rozwój domostw.

Influx of population to the Frederician colonies in central Poland and its subsequent transformations

The author made an attempt to present the demographic aspects of the Frederician colonization in central Poland within the present Łódź Voivodeship. In the first section of the paper, analyses in the field of historical geography dealt with the formation of colonies at the turn of the 18/19th century. Based on archival sources, the dynamics, number and origin of incoming population were shown. The second section of the paper contains an analysis of the demographic development of Frederician settlements till their end in 1945. The research included e. g. comparisons of the lists of German settlers drawn up for selected time periods.

Keywords: Frederician colonization, central Poland, historical geography, settlement, population

Zarys treści: Autorka podjęła próbę ukazania napływu i późniejszych zmian liczby ludności ewangelickiej kolonii fryderycjańskich w Polsce Środkowej. Za obszar badań przyjęła współczesne województwo łódzkie. W realizacji zamierzonego celu posłużono się głównie metodą kwerend archiwalnych i bibliotecznych. W pierwszej części artykułu analizy geograficzno-historyczne dotyczyły kształtowania się tych kolonii na przełomie XVIII/XIX w. Ukazano dynamikę przybyłej ludności w koloniach fryderycjańskich na podstawie źródeł archiwalnych, jej liczbę oraz pochodzenie. Najwięcej rodzin ewangelickich zamieszkało w domenie Łaznów, gdzie zresztąpowstało najwięcej kolonii fryderycjańskich. Przybyły one głównie z Wirtembergii. W drugiej części opracowania przeprowadzono analizę rozwoju demograficznego kolonii fryderycjańskich. Maksymalną liczbę ich mieszkańców stwierdzono w 1827 r. Później bowiem populacja ta powoli malała, aż zupełnie zanikła w 1945 r.