Cation exchange capacity of soils developed on various bedrock in the Stołowe Mountains

The effective cation exchange capacity in the surface layers of soils in the Stołowe Mountains reached mean values of 8–10 cmol(+) kg-1, of which up to 60% is exchangeable aluminum. The sum of base cations depends on the organic carbon content and particle-size distribution, related to the parent rock type. The largest sum is in soils derived from Cretaceous mudstones, followed by Permian sandstones and granite, whereas the smallest – from the Cretaceous sandstones. Among the soils derived from mudstones, Dystric Cambisols have the smallest base cation sum (2–2.5 cmol(+) kg-1), Luvisols have a two-fold higher and Eutric Cambisols – a three-fold higher one. The mean base saturation achieved 60% in Eutric Cambisols and 45% in Luvisols, while in Dystric Cambisols developed both from mudstones, Permian sandstones and granites it was on average 25% only. The sum of exchangeable base cations and base saturation in soils clearly differentiate the trophic status of forest habitats in the Stołowe Mountains, reflecting the interactions of geology and typological soil-forming processes.

Zarys treści: Efektywna pojemność wymiany kationów w powierzchniowych warstwach gleb Gór Stołowych oscyluje wokół 8–10 cmol(+) kg-1, z czego aż do 60% zajmuje glin wymienny. Suma kationów zasadowych zależy od zawartości materii organicznej oraz od uziarnienia gleb, powiązanego z rodzajem skały macierzystej. Największa jest w glebach wytworzonych zwietrzelin mułowców kredowych, mniejsza z piaskowców permskich i granitów, najmniejsza z piaskowców kredowych. Spośród gleb wytworzonych z mułowców najuboższe w kationy zasadowe (2–2,5 cmol(+) kg-1) są gleby brunatne kwaśne. Gleby płowe mają sumę kationów zasadowych dwu-, a gleby brunatne właściwe – trzykrotnie wyższą. Wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami osiąga 60% w glebach brunatnych właściwych i 45–47% w glebach płowych, a w glebach brunatnych kwaśnych, wytworzonych zarówno z mułowców, jak i granitów oraz piaskowców permskich, tylko 25%. Suma wymiennych kationów zasadowych oraz stopień wysycenia kationami zasadowymi wyraźnie różnicują warunki troficzne siedlisk leśnych Gór Stołowych, odzwierciedlając współoddziaływanie podłoża geologicznego i typologicznych procesów glebotwórczych.

W artykule zaprezentowano wyniki badań właściwości gleb rozwiniętych na podłożu skał ryolitowych, a jednocześnie udokumentowano zróżnicowanie pokrywy glebowej dotychczas mało rozpoznanego obszaru Sudetów jakim, są Góry Kamienne. Zaobserwowano duże zróżnicowanie właściwości gleb mimo względnie jednorodnego podłoża skalnego. Specyfika wietrzenia masywnych skał ryolitowych przejawiająca się powstawaniem grubofrakcyjnych pokryw i bardzo niewielkiej ilości części ziemistych odzwierciedla się we właściwościach gleb, które charakteryzują się m. in. bardzo dużą przepuszczalnością. Badane gleby odznaczają się również dużą zawartością materii organicznej, która często mechanicznie transportowana jest w dół profilu glebowego. Duża przepuszczalność gleb i kwaśny odczyn sprzyjają zachodzeniu procesu bielicowania, który występuje jednak jedynie w szczególnych sytuacjach morfologicznych, w miejscach, gdzie gromadzi się znaczna ilość drobnych frakcji. Duże zróżnicowanie właściwości gleb wytworzonych na podłożu ryolitów wynika z wpływu ukształtowania terenu, nachylenia stoków oraz zachodzenia procesów morfogenetycznych, a także wpływu zróżnicowanych warunków klimatycznych związanych z wysokością n.p.m.

Karkonosze są masywem w granicach Sudetów, w którym powierzchniowe procesy degradacyjne są najbardziej aktywne. Dotyczy to przede wszystkim obszarów powyżej górnej granicy lasu, powierzchni stoków przekształconych antropogenicznie i koryt rzecznych. W dotychczasowych badaniach nie brano pod uwagę procesu saltacji wykrotowej, a domena morfogenetyczna piętra leśnego rzadko była przedmiotem szczegółowych analiz geomorfologicznych. Wyniki prezentowanych tu badań sugerują, że saltacja wykrotowa powodowana przede wszystkim przez częste epizody wiatru fenowego jest prawdopodobnie najważniejszym czynnikiem prowadzącym do biomechanicznego przekształcania pokryw stokowych w reglu górnym Karkonoszy. Może być czynnikiem inicjującym nie tylko szereg dalszych procesów geomorfologicznych (erozji, odpadania, osypywania i in.) w obrębie karp i zagłębień posaltacyjnych, ale również glebotwórczych, w tym regresyjnego przemodelowania profili glebowych.

Celem pracy było przedstawienie zawartości różnych form fosforu (Ptot, Porg, P-Al, P-Fe, P-Ca, Plab) w profilu glebowym typowych gleb łąk porolnych w Tarnawie Wyżnej (Bieszczady Zachodnie) oraz zaprezentowanie przestrzennego zróżnicowania tych form w poziomach stropowych gleb w nawiązaniu do podstawowych właściwości gleby i występującego na tym terenie składowiska nawozów mineralnych. W toku badań laboratoryjnych oznaczono podstawowe właściwości gleby oraz wykonano szereg ekstrakcji form fosforu (Porg, Plab, P-Al, P-Fe, P-Ca). Całkowita zawartość fosforu została obliczona jako suma fosforu związanego we frakcjach mineralnej i organicznej. Badane gleby charakteryzują się zawartością fosforu typową dla gleb występujących w średnich szerokościach geograficznych oraz typowym rozkładem poszczególnych frakcji fosforu dla gleb słabo kwaśnych. Ponadto stwierdzono, że wpływ składowiska na ogranicza się do najbliższego sąsiedztwa pryzmy nawozów.

This paper contains the results of the forest-tundra soils studying. The key sites were situated on the permafrost territory, which is under scrutiny in connection with the global climate changes. The soil position in landscape, parent rock texture, vegetation conditions and thickness of organic horizons were taken into account. On the base of seasonal thawing or active layer depth measurements and soil temperature vertical gradients calculating, four main soil groups which are different in their thermal properties were identified. The physical-chemistry properties are rather close in various soil types. Similarities in the profile distribution of humus fractions are also revealed in the soil humus formed under different conditions. Despite of estimated relatively low level of carbon stocks in forest-tundra soils, half of them exist in mobile humus forms, which are less stable.  ata on the soil thermal regime types and stocks of different humus forms in soils of various conditions are useful  or long-term forecasting of soil status.

Litological discontinuities in Podzols developed from upper Cretaceous sandstones in the Stołowe Mountains

The data presented in this paper confirms the existence of lithological discontinuities in Podzols, usually at the boundaries between E and B horizons. This phenomenon is supported by the results of particle size analysis: changes in the content of medium sand, coarse and fine sand, fine silt and clay. The presence of lithological discontinuities zone is also indicatedd by sedimentological indexes, first of all the average diameter of grains, as well as the asymmetry of particle size distribution. Based on the above arguments it can be concluded that Podzols formed from Upper Cretaceous sandstones in the Stołowe Mountains are heterogeneous.

Zarys treści: Prezentowany w niniejszym opracowaniu materiał potwierdza występowanie nieciągłości litologicznych w bielicach z reguły na styku poziomów E i B. Obserwacje te uwierzytelnia analiza uziarnienia wyraźnymi zmianami zawartości podfrakcji piasku średniego, grubego i drobnego oraz pyłu drobnego i iłu. Na występowanie strefy nieciągłości wskazują także wskaźniki sedymentologiczne, w tym przede wszystkim przeciętne średnice ziaren, jak również wartości parametru asymetrii rozkładu uziarnienia. Opierając się na przedstawionych argumenty można wysunąć wniosek o heterogenicznej budowie bielic wytworzonych ze zwietrzelin górnokredowych piaskowców w Górach Stołowych.

Application of selected classification systems in describing types of humus in forest soils of the Tatra Mountains

Features of humus horizons are strictly controlled by environmental factors like trophic and climatic conditions. Morphology of humus horizons is a key to understanding the conditions and processes that shape the horizons. In the Tatra Mountains many factors influence humus formation. Firstly, soils are developed on different bedrock – limestones and more acidic shales. Secondly, on large areas natural beech forests have been  eplaced by spruce  forests. The aim of this study is to compare the existing humus form classifications to verify their applicability in this diverse region.

Zarys treści: Budowa poziomów organicznych i próchnicznych jest odzwierciedleniem warunków środowiska, w jakich kształtuje się gleba, toteż zagadnienie morfologii materii organicznej jest bardzo istotne dla zrozumienia warunków i procesów ją kształtujących. W lasach Tatr Zachodnich istnieje duże zróżnicowanie czynników, które wpływają na kształtowanie właściwości gleb oraz materii organicznej. W podłożu występują łupki ilaste oraz skały węglanowe (wapienie i dolomity). Na dużych obszarach w miejsce naturalnych lasów bukowojodłowych nasadzono świerki, które zmieniły środowisko glebowe, a w konsekwencji także właściwości materii organicznej. Celem opracowania jest ocena przydatności Systematyki gleb Polski (2011), Klasyfikacji gleb leśnych Polski (2000) oraz nowo zaproponowanej klasyfikacji typów materii organicznej Jabiola i współautorów (2013) do określenia zróżnicowania morfologii materii organicznej tych gleb w nawiązaniu do warunków środowiska.