FAQ
T_LOGIN Zaloguj się

Nie masz jeszcze konta?

T_REGISTER Zarejestruj się

Prace Geograficzne

logo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Wyniki wyszukiwania

wyszukiwarka prosta

szukaj np. “cognitive architectures” AND 1993-200 NOT Urban
wyszukiwanie zaawansowane
np. 1234-6789
np. 10.4467/16890027AP.16.022.6009
np. Uniwersytet Jagielloński

Zeszyt 176

Udostępnij udostępnij __T_ARROW_DOWN

First View (2024) Następne

Data publikacji: 02.2025

Opis
Zdjęcia na okładce: Połonina Wetlińska; Morze Bałtyckie, okolice Krynicy Morskiej (fot. A Pawłowska-Legwand

Licencja: CC BY ikona licencji

Redakcja

Sekretarz redakcji Aneta Pawłowska-Legwand

Redaktor naczelny Janusz Siwek

Redaktor tomu Jarosław Balon

Zawartość numeru

Jarosław Czochański, Barbara Korwel-Lejkowska, Wojciech Staszek

Prace Geograficzne, Zeszyt 176, First View (2024), s. 7-24

https://doi.org/10.4467/20833113PG.24.016.21099
Obszary chronionego krajobrazu, jako jedna z dziesięciu form ochrony przyrody w Polsce, są równocześnie jedną z trzech (obok parków krajobrazowych i zespołów przyrodniczo– krajobrazowych) form dedykowanych w szczególny sposób ochronie krajobrazu. Od ponad 8 lat trwają w Polsce prace nad audytem krajobrazowym, które niezależnie od wskazania w województwach krajobrazów priorytetowych, wymagają zidentyfikowania zagrożeń krajobrazu m.in. w granicach parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu. W artykule zaprezentowano wyniki wykonanej w 2021 r. identyfikacji i inwentaryzacji zagrożeń krajobrazu, w granicach 40 OChK, położonych w województwie pomorskim, stanowiącej etap przygotowawczy do prac nad audytem krajobrazowym. Katalog zagrożeń oparty był na metodyce wskazanej dla przeprowadzania audytu i obejmował zakres wybranych zagrożeń, określonych w załączniku nr 6 do Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie sporządzania audytów krajobrazowych (2019). W zależności od specyfiki i wymiaru przestrzennego zagrożenia ujęte zostały jako punktowe, liniowe lub powierzchniowe, co miało również odzwierciedlenie w typologii obiektów wykonanej w celu opracowania bazy danych GIS. Dla zidentyfikowanych i zawartych w bazach danych obiektów określone zostały ich cechy oraz stopień i charakter zagrożenia. W artykule przedstawiono wyniki badań oraz podjęto próbę syntetycznej oceny zagrożeń walorów przyrodniczo-krajobrazowych w granicach badanych obszarów. Wskazano także główne grupy zagrożeń oraz przedstawiono wstępną analizę przyczyn ich występowania.
Pobierz PDF PDF
Czytaj więcej Następne

Krzysztof Badora

Prace Geograficzne, Zeszyt 176, First View (2024), s. 25-44

https://doi.org/10.4467/20833113PG.24.014.21097
Od 22 lat w Polsce nie powstał żaden nowy park narodowy, mimo że powstało wiele projektów i podejmowano działania na rzecz ich utworzenia. Planowany Park Narodowy Puszczy Śląskiej jest jedną z propozycji ważnych dla zachowania zróżnicowania przyrodniczego Polski. Ma być utworzony w Śląskiej Krainie Przyrodniczo-Leśnej, która jako jedyna nie ma tego typu formy ochrony przyrody. Obszar spełnia wymogi prawne dla parków narodowych, charakteryzuje się dużą różnorodnością i naturalnością lasów, mimo ich gospodarczego wykorzystania. Występują w nim duże koncentracje chronionych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Z dwóch enklaw leśnych planowanych do ochrony zachodnia charakteryzuje się większą naturalnością, wschodnia wyższymi walorami kulturowymi. Dla optymalizacji projektu, w tym zmniejszenia konfliktów przestrzennych i społecznych należy wyłączyć z propozycji ochrony prywatne tereny zabudowane i grunty orne zlokalizowane przy granicach parku. Możliwe jest też utworzenie parku tylko w granicach projektowanej do ochrony enklawy zachodniej. Ma ona powierzchnię typową dla istniejących w Polsce średniej wielkości parków narodowych.
Pobierz PDF PDF
Czytaj więcej Następne

Renata Giedych, Gabriela Kazanowska

Prace Geograficzne, Zeszyt 176, First View (2024), s. 45-59

https://doi.org/10.4467/20833113PG.24.019.21102
Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, jako jedno z narzędzi ochrony zieleni, wprowadziła instytucję parków wiejskich. Tą formą ochrony mogły być objęte tereny o charakterze parkowym, niewpisane do rejestru zabytków, stanowiące własność jednostek uspołecznionych. Nowelizacja ustawy z 1997 r. rozszerzyła możliwość obejmowania taką formą ochrony również tereny położone w granicach miast, wprowadzając pojęcie parku gminnego. Parkami tymi, podobnie jak w poprzednim okresie, mogły być tereny pokryte drzewostanem o charakterze parkowym, niestanowiące zabytków oraz będące własnością publiczną. W 2001 r., w wyniku transferu przepisów dotyczących terenów zieleni do ustawy o ochronie przyrody, parki gminne stały się jedną z kategorii ochrony przyrody. Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r. utrzymała instytucję parków gminnych, ograniczyła jednak możliwość ich ustanawiania do terenów położonych poza granicami miast i wsi o zwartej zabudowie (art. 81). Pomimo tego, że możliwość tworzenia parków gminnych została zawężona jedynie do obszarów niezurbanizowanych, wiele miast tworzy parki gminne, powołując się na art. 81 jako podstawę do ich tworzenia. Przeprowadzone badania dotyczące ustanawiania parków gminnych wykazały, że w ciągu analizowanych dziesięciu lat (2013–2022) 79% parków gminnych (38 z 48) zostało utworzonych w granicach miast. Tą formą ochrony objęto łącznie 218,4 ha (średnia powierzchnia nowo utworzonego parku gminnego w miastach wynosiła ok. 5,7 ha). W miastach 58% parków gminnych zostało powołanych do życia na terenie miast dużych. Najwięcej utworzono ich w Łodzi (11) i Sosnowcu (6). Zainteresowanie miast tworzeniem takiej formy ochrony świadczyć może o potrzebie stosowania jej jako skutecznego środka zachowania terenów pokrytych drzewostanem. Obecnie parki gminne, jako forma ochrony przyrody, są ustanawiane w miastach bez właściwej podstawy prawnej. Zasadne jest więc przywrócenie możliwości ich tworzenia na obszarach silnie zurbanizowanych, w których kształtowanie zielonej infrastruktury wydaje się najbardziej pożądane.
Pobierz PDF PDF
Czytaj więcej Następne

Paulina Gałdyn, Jarosław Balon , Wojciech Maciejowski

Prace Geograficzne, Zeszyt 176, First View (2024), s. 61-75

https://doi.org/10.4467/20833113PG.24.018.21101
Ruchy osuwiskowe są jednymi z najpoważniejszych zagrożeń naturalnych w Karpatach. W pracy ukazano skalę zagrożenia, jakie stanowią one dla zabudowy w 4 podhalańskich gminach: Biały Dunajec (powiat tatrzański) oraz Szaflary, Nowy Targ oraz miasto Nowy Targ (powiat nowotarski). Informacje dotyczące osuwisk pozyskano z bazy danych osuwisk Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO). Skonfrontowano ją z bieżącym stanem zabudowy, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów zabytkowych oraz budynków o znaczeniu społecznym. Następnie przeanalizowano dokumenty planistyczne gmin pod kątem przeznaczenia obszarów zagrożonych osuwiskami. Stwierdzono m.in., że w badanym obszarze na osuwiskach aktywnych zlokalizowanych jest 21 budynków, na osuwiskach okresowo aktywnych – 127, a w granicach osuwisk nieaktywnych – 287. 681 budynków znajduje się natomiast w terenach uznanych za zagrożone ruchami masowymi i w bezpośredniej bliskości osuwisk. Na obszarach osuwisk lub uznanych za zagrożone przez ruchy masowe posadowione są głównie domy mieszkalne jednorodzinne i budynki gospodarcze; ale też budynki o znaczeniu społecznym, np. szkoły, kościół, gminny ośrodek kultury, hala sportowa i stacje wyciągów narciarskich. W dokumentach planistycznych gmin obszary osuwisk i zagrożone ruchami masowymi są w większości przeznaczone pod lasy i zadrzewienia, użytki rolne, tereny zielone, a także rekreacyjne. Na części tych terenów dopuszczona jest zabudowa mieszkaniowa, usługowa i nieuciążliwa dla środowiska produkcja. Stwierdzono, że w analizowanym obszarze 4,4% istniejących budynków jest zagrożone osuwiskami. Liczba ta nie wydaje się duża, ale warto zwrócić uwagę, że większość obszaru badanych gmin ma charakter równinny i tam koncentruje się ich zabudowa. Prawie co 20 budynek jest posadowiony w miejscu niebezpiecznym, a miejscowe plany przestrzenne nie w pełni stanowią barierę dla dalszego rozwoju zabudowy w takich miejscach.
Pobierz PDF PDF
Czytaj więcej Następne

Justyna Mokras-Grabowska, Aleksandra Mroczek-Żulicka

Prace Geograficzne, Zeszyt 176, First View (2024), s. 77-94

https://doi.org/10.4467/20833113PG.24.021.21104
Postindustrialna przestrzeń miejska poprzez swoją nietypowość inspiruje do działań przewodników miejskich, poszukujących w swojej ofercie jej nieoczywistych elementów, umożliwiających tworzenie oryginalnych narracji. Celem badania była analiza znaczenia przestrzeni postindustrialnej w kreatywnej działalności przewodników miejskich, na przykładzie Łodzi. Zbadano, w jaki sposób przestrzeń postindustrialna miasta wpłynęła na decyzję o staniu się przewodnikiem oraz na kreowanie oferty przewodnickiej. Badania przeprowadzono poprzez zastosowanie metody wywiadów fokusowych (FGI), wśród wybranych przewodników miejskich (dwa wywiady), działających na terenie miasta Łodzi. Wyniki ukazały duże znaczenie przestrzeni postindustrialnej – dowiodły, że jej „trudność”, nietypowość inspiruje, jednocześnie dając poczucie satysfakcji ze zmiany wizerunku i percepcji miasta postrzeganego jako „nieturystyczne”
Pobierz PDF PDF
Czytaj więcej Następne

Witold Warcholik

Prace Geograficzne, Zeszyt 176, First View (2024), s. 95-114

https://doi.org/10.4467/20833113PG.24.022.21105
W oparciu o analizę wartości ocen i treści recenzji pozyskanych z internetowych agregatorów opinii, dokonano oceny popularności i atrakcyjności obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego (OPN). Celem pracy była identyfikacja i ocena skali potencjalnego związku percepcji ich autentyczności z wystawionymi opiniami. Turyści identyfikują z parkiem narodowym bardzo wąską grupę obiektów dziedzictwa kulturowego i przy braku wiedzy eksperckiej, różnią się oni w postrzeganiu i w rozumieniu ich autentyczności. Wykazano, że autentyczność obiektów kulturowych krajobrazu OPN, rozumiana raczej w wymiarze egzystencjalnym lub konstruktywistycznym, a nie obiektywistycznym, jest elementem wpływającym na doświadczenie niewielkiego odsetka turystów. Istotny jest bezpośredni kontakt z czymś wyjątkowym, niezwykłym, tzw. nimb autentyczności, a na rozkład ocen zasadniczy wpływ ma proces określany mianem sakralizacji widoku. Marginalnym zagadnieniem w wystawionych opiniach jest problematyka zanikania autentyczności obiektów dziedzictwa kulturowego i pojawianie się zafałszowanego obrazu przestrzeni, z uwagi na rosnące potrzeby turystyki. Ocena obiektów dziedzictwa kulturowego w badanym kontekście autentyczności, częściej niż w przypadku obiektów dziedzictwa przyrodniczego, jest utrudniona, gdyż spora grupa opinii i ocen dotyczy wyłącznie kwestii organizacji ruchu turystycznego. Przedstawione wyniki mogą stanowić punkt wyjścia dyskusji, jak i weryfikacji atrakcji turystycznych, uznanych za najważniejsze w badanym terenie oraz oceny znaczenia autentyczności w kreowaniu oferty turystycznej organizatorów turystyki.
Pobierz PDF PDF
Czytaj więcej Następne

Agnieszka Dudzińska-Jarmolińska

Prace Geograficzne, Zeszyt 176, First View (2024), s. 115-137

https://doi.org/10.4467/20833113PG.24.017.21100
Ilość podejmowanych inicjatyw, mających na celu budowanie miejskiej odporności wobec skutków katastrofy klimatycznej, co roku ulega zwiększeniu. Obserwujemy to również w Polsce, gdzie dla największych miast (tych zamieszkałych powyżej 100 000 mieszkańców), wykonano dokumenty strategiczne określające kierunki ich adaptacji do nowych uwarunkowań klimatycznych. Trwa także debata na temat konieczności wypracowania podobnych rozwiązań dla miast średnich oraz małych (mających nie więcej niż 20 tys. mieszkańców), na jej tle autor niniejszego artykułu stawia tezę, iż dla miast średnich i małych, powinno wypracowywać się rozwiązania o charakterze budowania odporności miejskiej do obecnych oraz przyszłych skutków zmian klimatycznych. Działania w tym zakresie, prócz charakteru ochronnego, przyczynią się również do szeregu innych korzystnych przemian mających na celu budowanie i wzmacnianie tzw. systemów społeczno- ekologicznych. Będzie to możliwe to poprzez wdrażanie w struktury miast nowych form zieleni miejskich – narzędzi nazywanych rozwiązaniami opartymi o naturę (NBS, nature based solution). Stosowanie takich rozwiązań w miastach małych, będzie uzasadnione ekonomicznie ze względu na mniejsze koszty ich budowy oraz użytkowania – względem tzw. szarej infrastruktury adaptacyjnej. Narzędzia z zakresu zielonej infrastruktury oferują również dodatkowe korzyści w postaci usług ekosystemowych. Ich wdrażanie może się przyczynić do odnowy krajobrazów małych miast, a także ich przemian w kierunku CittaSlow oraz tzw. miast zielonych. Rozwiązania tego typu stosowane są już w miastach dużych, obecnie obserwuje się zmianę formy roślinnej owych narzędzi – z formalnych do bardziej nieformalnych – w kierunku nasadzeń naturalistycznych. W artykule przytaczany jest przykład Paryża, gdzie obecnie wdrażany jest program budowy odporności miejskiej poprzez implementację zielonej infrastruktury – nowe nasadzenia akcentowane są w przestrzeni miejskiej poprzez ograniczenie ich drewnianymi płotkami. Narzędzia te mogą być inspiracją dla planistów miejskich w Polsce i uzupełnić katalog rozwiązań NBS, jakie powinno się wdrażać w miastach o różnych skalach, w tym miastach małych. Badania dofinansowano z funduszy EOG na lata 2014–2021 przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.
Pobierz PDF PDF
Czytaj więcej Następne

Mariusz Kistowski

Prace Geograficzne, Zeszyt 176, First View (2024), s. 139-159

https://doi.org/10.4467/20833113PG.24.020.21103
Celem badań było rozpoznanie dyscyplin nauki reprezentowanych przez polskich ekologów krajobrazu przed i po 2018 r. oraz ich opinii dotyczących zgodności tych dyscyplin z przedmiotem ich badań i projektowania. W tym celu zimą 2023 r. przeprowadzono badanie ankietowe członków Polskiej Asocjacji Ekologii Krajobrazu, uzyskując 50 odpowiedzi od badaczy z 15 miast i 25 instytucji, co stanowi około 1/3 ogółu ekologów krajobrazu w kraju. Uzyskane wyniki wskazały na dominację geografów w badanej grupie (blisko 4/5 osób) i niewielką przewagę reprezentantów nauk o Ziemi i środowisku nad geografią społeczno- -ekonomiczną i gospodarką przestrzenną. Po kilka osób reprezentowało rolnictwo i ogrodnictwo, architekturę i urbanistykę oraz inżynierię środowiska. Aż 2/3 badanych oceniło, że ich aktualna dyscyplina w całości lub części nie pokrywa się z ich pracą, a większość z nich chciałaby powrotu do dyscypliny sprzed 2018 r. Analiza struktury organizacyjnej instytucji akademickich zatrudniających ekologów krajobrazu wskazała na istnienie 3 głównych podejść: przyrodniczego na największej liczbie uczelni, społeczno-ekonomicznego z przestrzenno- -gospodarczym na mniejszej oraz najrzadziej inżynierskiego. Ogólnie można ocenić, że zmiany przepisów o nauce wprowadzane od 2018 r. miały dość niekorzystny wpływ na dyscyplinę i mogą prowadzić do jej destrukcji, indyferentyzmu badawczego i problemów organizacyjnych.
Pobierz PDF PDF
Czytaj więcej Następne

Tomasz Wójcik, Agata Ćwik

Prace Geograficzne, Zeszyt 176, First View (2024), s. 161-179

https://doi.org/10.4467/20833113PG.24.015.21098
W opracowaniu przedstawiono postulat objęcia ochroną niewielkiego, leśnego, przyrodniczo cennego terenu (7,5 ha) położonego na Pogórzu Dynowskim w bezpośrednim sąsiedztwie Rzeszowa. Zaproponowano reżim ochronny w postaci co najmniej użytku ekologicznego, granice obszaru ochrony, a także nazwę „Storczykowy Las”. Postulat ten został sformułowany na podstawie szczegółowej charakterystyki fitosocjologicznej oraz analizy flory naczyniowej z identyfikacją gatunków chronionych, zagrożonych, wskaźnikowych starych lasów i obcego pochodzenia, przeprowadzonej w latach 2021–2022. Przeanalizowano również zróżnicowanie rzeźby i budowy geologicznej oraz określono główne cechy klimatu i stosunków wodnych. Uwarunkowania abiotyczne sprawiły, że wykształciły się tu trzy zespoły roślinne: łęg jesionowy Carici remotae-Fraxinetum w sąsiedztwie źródła i rozlewiska, storczykowa buczyna karpacka Carici-Fagetum na wapiennym podłożu na stoku o ekspozycji SW, oraz żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum w głębokiej dolinie wciosowej na jej N zboczu. W obszarze badań stwierdzono 111 gatunków roślin naczyniowych, w tym: 60 gatunków wskaźnikowych starych lasów, 12 gatunków chronionych, 4 zagrożone, 7 górskich. Na podkreślenie zasługuje wyjątkowo liczna populacja buławnika mieczolistnego Cephalanthera longifolia oraz pierwsze stwierdzenie w tej części Karpat buławnika czerwonego Cephalanthera rubra.
Pobierz PDF PDF
Czytaj więcej Następne

Izabela Sołjan, Bożena Gierek

Prace Geograficzne, Zeszyt 176, First View (2024), s. 181-217

https://doi.org/10.4467/20833113PG.24.031.21162
Sanktuaria jako miejsca szczególnego kultu od wieków budzą zainteresowanie pielgrzymów. Dawniej decydowały o tym przede wszystkim motywy religijne, obecnie coraz większą rolę odgrywają czynniki poznawcze i kulturowe. Od połowy XIX w. obserwujemy też istotne zmiany w sposobie zagospodarowania przestrzeni sanktuaryjnych, zwłaszcza w przypadku dużych ośrodków pielgrzymkowych. Widoczne jest to m.in. w tworzeniu założeń religijnych o charakterze parkowo-architektonicznym. W niniejszym opracowaniu za podmiot rozważań przyjęto sanktuarium Matki Bożej Licheńskiej Bolesnej Królowej Polski, zorganizowane właśnie w takiej formie. Jest to ośrodek powstały w połowie XIX w. na bazie objawień maryjnych odnotowanych w 1850 r. w pobliskim lesie. Silne sprzężenie wątków religijnych i patriotycznych spowodowało wykreowanie tutaj w drugiej połowie XX w. wyjątkowego kompleksu o charakterze religijno-narodowym. Celem opracowania jest analiza założenia licheńskiego pod kątem jego struktury, kompozycji i symboliki. W końcowej części artykułu sanktuarium w Licheniu zostało porównane z innymi założeniami sanktuaryjnymi o charakterze parkowo-architektonicznym (w Lourdes, Fatimie i Krakowie-Łagiewnikach), co pozwoliło pokazać wspólne i różnicujące je cechy.
Pobierz PDF PDF
Czytaj więcej Następne

Pliki do pobrania

Pobierz PDF Strony redakcyjne PDF Pobierz PDF Spis treści PDF Pobierz PDF Wydawnictwa Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ PDF

Słowa kluczowe: obszary chronionego krajobrazu, krajobraz, zagrożenia krajobrazu, województwo pomorskie, audyt krajobrazowy, ochrona przyrody, ochrona krajobrazu, lasy, bioróżnorodność, Dolny Śląsk, ochrona przyrody, ochrona środowiska, tereny zieleni, parki gminne, osuwiska, planowanie przestrzenne, gmina, miejska przestrzeń postindustrialna, przestrzeń nieoczywista, przewodnik miejski, kreatywność, Łódź, krajobraz, dziedzictwo kulturowe, autentyczność, doświadczenia turystów, Ojcowski Park Narodowy, odporność miast, adaptacja, małe miasta, rozwiązania oparte o naturę – NBS, Paryż, ekologia krajobrazu, geografia, dyscypliny naukowe, struktura organizacyjna uczelni, Pogórze Dynowskie, Hermanowa, użytek ekologiczny, rezerwat przyrody, buczynas torczykowa, storczyki, Licheń, sanctuary, apparitions. national identity, religious complexes