Sanktuaria jako miejsca szczególnego kultu od wieków budzą zainteresowanie pielgrzymów. Dawniej decydowały o tym przede wszystkim motywy religijne, obecnie coraz większą rolę odgrywają czynniki poznawcze i kulturowe. Od połowy XIX w. obserwujemy też istotne zmiany w sposobie zagospodarowania przestrzeni sanktuaryjnych, zwłaszcza w przypadku dużych ośrodków pielgrzymkowych. Widoczne jest to m.in. w tworzeniu założeń religijnych o charakterze parkowo-architektonicznym. W niniejszym opracowaniu za podmiot rozważań przyjęto sanktuarium Matki Bożej Licheńskiej Bolesnej Królowej Polski, zorganizowane właśnie w takiej formie. Jest to ośrodek powstały w połowie XIX w. na bazie objawień maryjnych odnotowanych w 1850 r. w pobliskim lesie. Silne sprzężenie wątków religijnych i patriotycznych spowodowało wykreowanie tutaj w drugiej połowie XX w. wyjątkowego kompleksu o charakterze religijno-narodowym. Celem opracowania jest analiza założenia licheńskiego pod kątem jego struktury, kompozycji i symboliki. W końcowej części artykułu sanktuarium w Licheniu zostało porównane z innymi założeniami sanktuaryjnymi o charakterze parkowo-architektonicznym (w Lourdes, Fatimie i Krakowie-Łagiewnikach), co pozwoliło pokazać wspólne i różnicujące je cechy.

Sanctuaries as places of special worship have been of interest to pilgrims for centuries. In the past, this was primarily determined by religious motives, while currently cognitive and cultural factors are playing an increasingly important role. Since the mid-19th century, we observe significant changes in the way sacred spaces are organized and developed, visible in the creation of large religious complexes with park-like architectural character. This study focuses on the sanctuary of Our Lady of Licheń Sorrowful Queen of Poland, organized precisely in such a form. This is a center established in the mid-19th century based on Marian apparitions recorded in 1850 in a nearby forest. The strong connection of religious and patriotic threads resulted in the creation of a unique complex of a religious and national character here in the second half of the 20th century. The aim of this article is to comprehensively present the sacred zone of the sanctuary in Licheń in terms of its development, structure, and symbolism. In the final part of the article, the sanctuary in Licheń is compared to other sanctuary concepts with park-like architectural character, which allowed highlighting their common and distinguishing features.