Antropogenicznie uwarunkowane przełomy Suminy i Wierzbnika jako przykład naturalizacji sztucznych koryt rzecznych (zlewnia Rudy)
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTE
Antropogenicznie uwarunkowane przełomy Suminy i Wierzbnika jako przykład naturalizacji sztucznych koryt rzecznych (zlewnia Rudy)
Wybierz format
RIS BIB ENDNOTEAntropogenicznie uwarunkowane przełomy Suminy i Wierzbnika jako przykład naturalizacji sztucznych koryt rzecznych (zlewnia Rudy)
Data publikacji: 09.07.2018
Prace Geograficzne, 2018, Zeszyt 153, s. 7-24
https://doi.org/10.4467/20833113PG.18.001.8476Autorzy
Antropogenicznie uwarunkowane przełomy Suminy i Wierzbnika jako przykład naturalizacji sztucznych koryt rzecznych (zlewnia Rudy)
W artykule przedstawiono antropogeniczne przekształcenia rzeźby terenu, związane z dawnym, gospodarczym wykorzystaniem rzek, oraz zmiany, jakie zaszły na odcinkach sztucznych kanałów wodnych w efekcie ich naturalizacji. Badania przeprowadzono w dwóch dolinach rzecznych – Suminy i Wierzbnika – położonych w zlewni Rudy (dorzecze Odry), na pograniczu Płaskowyżu Rybnickiego i Kotliny Raciborskiej. Wykorzystanie wód tych rzek dla potrzeb pracujących tam dawniej młynów zbożowych, tartaków i innych obiektów przemysłowych, a także stawów rybnych, wiązało się z budową kanałów powodziowych (ulgi). Zapisane w rzeźbie dolin Suminy i Wierzbnika głębokie rozcięcia erozyjne są przekształconymi formami antropogenicznymi – korytami zastępczymi i dawnymi kanałami ulgi. W dolinie Wierzbnika kanały te – dziś martwe, lecz nadal czytelne w rzeźbie terenu – są świadectwem rozwiązań technicznych stosowanych w celu ochrony stawów przed zniszczeniem podczas wezbrań powodziowych. Odcinki dawnych sztucznych kanałów – koryt zastępczych Suminy – przekształcane przez naturalne procesy fluwialne ulegają nadal naturalizacji. Odzwierciedleniem tego jest wzrost krętości koryta i rozwój meandrów. Zaproponowano, aby przedstawione w artykule formy erozyjne nazwać antropogenicznie uwarunkowanymi przełomami rzecznymi.
Absalon D., 1998, Antropogeniczne zmiany odpływu rzecznego w zlewni Rudy, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1732, Katowice.
Absalon D., Jankowski A.T., Leśniok M., 2003, Komentarz do Mapy hydrograficznej w skali 1:50000, Ark. M–34–61–D Wodzisław Śląski, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Katowice.
Brykała D., 2001, Uwarunkowania przyrodnicze lokalizacji młynów wodnych w zlewni Skrwy, Problemy Ekologii Krajobrazu, 10, 164–171.
Fajer M., 2011, Antropogeniczne przeobrażenia den dolin rzecznych na Wyżynie Woźnicko-Wieluńskiej w XVIII–XX w., [w:] A. Zieliński (red.), Znane fakty – nowe interpretacje w geologii i geomorfologii, Instytut Geografii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce, 9–22.
Foltyn E.M., Foltyn E., 2012, Ziemie Górnego Śląska od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Muzeum Śląskie w Katowicach.
Hibszer A., 1988, Bilans wodny zlewni Suminy po wodowskaz w Nędzy, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, praca magisterska, maszynopis.
Karaś-Brzozowska C., 1963, Zasięg zlodowacenia środkowopolskiego w Kotlinie Raciborskiej, Przegląd Geograficzny, 35 (3), 431–447.
Klimek K., 1972, Kotlina Raciborsko-Oświęcimska, [w:] M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski, t. 1, PWN, Warszawa, 116–138.
Klimek K., Kocel K., Śnieszko Z., Wójcicki K., Zygmunt E., 2001, Pokrywy stokowe w Kotlinie Górnej Odry, [w:] K. Klimek, K. Kocel (red.), Pokrywy stokowe jako zapis zmian klimatycznych w późnym vistulianie i holocenie, Wyd. Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, 1–27.
Kocel K., 1995, Stawy w dolinie Rudy (Górny Śląsk) jako wskaźnik antropogenicznych zmian krajobrazu, [w:] A.T. Jankowski, T. Szczypek (red.), Przeobrażenia środowiska geograficznego w przygranicznej strefie górnośląsko-ostrawskiego regionu przemysłowego, Materiały Sympozjum Polsko-Czeskiego, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytet Śląski, Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, Sosnowiec, 57–62.
Kotlicka G.N., Kotlicki S., 1979, Mapa geologiczna Polski 1:200 000, Ark. Gliwice, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Kotlicka G.N., Kotlicki S., 1980, Objaśnienia do mapy geologicznej Polski 1:200 000, Ark. Gliwice, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Lewandowski J., 2003, Plejstocen glacjalny Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej i obszarów sąsiednich, [w:] J. Haisig, J. Lewandowski (red.), Plejstocen Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej na tle struktur morfotektonicznych podłoża czwartorzędu, X Konferencja Stratygrafia plejstocenu Polski, Państwowy Instytut Geologiczny, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, 16–29.
Migoń P., 2006, Geomorfologia, PWN, Warszawa.
Müller G., Himmelsbach G., Carmer C., Fröhle P., 2004, Small river re–naturalization and cultural heritage, [w:] M. Greco, A. Carravetta, R. Della Morte (red.), River Flow, 2, 763–778.
Nyrek A., 1995, Ekologiczne uwarunkowania rozwoju Polski – przeszłość i teraźniejszość, Słupskie Studia Historyczne, 4, 3–20.
Nyrek A., 1997, Gospodarczo-społeczne przyczyny i skutki ekologiczne powodzi na Śląsku od XV w. do XX w. w dotychczasowych badaniach, Słupskie Studia Historyczne, 5, 75–89.
Paleczek W., 2015, Analiza dokładności obliczania objętości mas ziemnych, Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej 171, Budownictwo, 21, 365–371.
Parzóch K., Solarska A., 2008, Antropogeniczna przebudowa den dolinnych Przedgórza Sudeckiego na przykładzie Oławy i Krynki, Landform Analysis, 9, 314–318.
Plit J., 2006, Analiza historyczna jako źródło informacji o środowisku przyrodniczym, Problemy Ekologii Krajobrazu, 16, 217–226.
Pociask-Karteczka J. (red.), 2006, Zlewnia. Właściwości i procesy, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Podgórski Z., 2004, Wpływ budowy i funkcjonowania młynów wodnych na rzeźbę terenu i wody powierzchniowe Pojezierza Chełmińskiego i przyległych części dolin Wisły i Drwęcy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
Rybant S., 1977, Średniowieczne opactwo cystersów w Rudach, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, ser. A, 195, 5–181.
Simon A., 1989, A model of channel response in disturbed alluvial channels, Earth Surface Processes and Landforms, 14, 11–26.
Simon A., Rinaldi M., 2006, Disturbance, stream incision, and channel evolution: The roles of excess transport capacity and boundary materials in controlling channel response, Geomorphology, 79, 361–383.
Strumieński O., 1573, O spráwie, sypániu, wymiérzániu i rybieniu stáwów, tákże o przekopách, o ważeniu i prowádzeniu wody. Książki wszystkim gospodarzóm potrzebné, [transkrypcja i reprodukcja fototypiczna], Instytut Śląski w Opolu, 1987.
Sufryd M., Winiewski J., 1987, Opactwo cystersów w Rudach 1258–1810, Katowice.
Waga J.M., 1994, Rzeźba eoliczna na obszarze wschodniej części Niecki Kozielskiej, Scripta Rudensia, 2, 1–129.
Waga J.M., 2003, Lokalizacja stawów i sposoby ich zabezpieczania przed skutkami powodzi w dolnej części zlewni Rudy na Górnym Śląsku, [w:] J.M. Waga, K. Kocel (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności, PTG Oddział Katowicki, Sosnowiec, 220–224.
Witek M., 2012, Wpływ zabudowy hydrotechnicznej na współczesne kształtowanie rzeźby koryt rzek ziemi kłodzkiej, Landform Analysis, 19, 91–102.
Zygmunt E., 2002, Transformacja koryta rzeki Suminy pod wpływem antropopresji (Kotlina Raciborska, Dorzecze Górnej Odry), [w:] P. Szwarczewski, E. Smolska (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym, Warszawa, 151–154.
Zygmunt E., 2003, Zmiana biegu rzeki Suminy pod wpływem antropopresji (Kotlina Raciborska), [w:] J. M. Waga, K. Kocel (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności, PTG Oddział Katowicki, Sosnowiec, 244–248.
Informacje: Prace Geograficzne, 2018, Zeszyt 153, s. 7-24
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Antropogenicznie uwarunkowane przełomy Suminy i Wierzbnika jako przykład naturalizacji sztucznych koryt rzecznych (zlewnia Rudy)
Anthropogenically Determined Gorges of the Sumina and Wierzbnik Rivers as an Example of Naturalisation of Artificial River Channels (Ruda River Catchment)
Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec
Publikacja: 09.07.2018
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 1647
Liczba pobrań: 1307