Źródła Polski – zachować dla przyszłości
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEŹródła Polski – zachować dla przyszłości
Data publikacji: 25.06.2019
Prace Geograficzne, 2019, Zeszyt 157, s. 7 - 31
https://doi.org/10.4467/20833113PG.19.007.10623Autorzy
Źródła Polski – zachować dla przyszłości
Springs of Poland – save for the future
Abstract: Springs are objects of natural environment, which are studied by different scientific disciplines: geography, hydrology, hydrogeology, hydrochemistry, hydrobiology, ecology, environmental protection, landscape architecture, touring, archeology and ethnography. These objects, in both the past and the present, were of a great importance to man, who, in different ways and very willingly, used the clean water flowing out and the surrounding environment. Springs, giving rise to streams, which feed into larger rivers, have great scientific, economic, natural, landscape, cultural and even therapeutic values. They have been protected from devastation and pollution for centuries, mainly due to the rational and often iconic perception of them. They were and still are objects of mystification resulting from the assignment of miraculous properties to their water and fantastic legends and historical events to places where they flow out. The question of the origin of water coming from springs has always been vividly discussed. It has contributed to both the development of natural sciences and to the creation of fantastic theories pointing to a specific “power” of these places and healing properties of discharging water. Interesting descriptions of springs that draw people’s attention have appeared in many travel experience stories, which brought them fame. Many springs have become places of worship, being famous for the descriptions of their healing abilities, related myths and fantastic phenomena, which additionally increased the desire to feel their “spirit”.
The area of Poland is already quite well recognized in the aspect of springs. The knowledge about Polish springs has definitely increased in recent decades, mainly as a result of research conducted at all academic centers of the country, as well as thanks to the work on consecutive charts of the Hydrographic Map of Poland. The oldest information about springs in Poland can be found in historical records as well as in information and descriptions prepared for the needs of mining and balneology. Specialist publications and monographic views on springs and other groundwater outflows appeared in the middle of the 18th century. The springs of Małopolska were recognized at earliest. In the second half of the 20th century scientific works on the springs of the Tatras were published, followed by descriptions of the Carpathians, the Sudetes and the uplands: Kraków-Wieluń, Miechów, Lublin as well as the Nida Basin. Springs of the Łódź Region were also examined. At the end of the 20th and the beginning of the 21st century numerous issues, documenting the occurrence of springs and other outflows in the lowlands and lakelands of Poland, were also published. Despite the quite intensive research and passing years, the number of springs in Poland is still not known, not even estimated. Few outflows are monitored continuously. There are many reasons for this, including the disappearance and devastation of many objects because of anthropopressure and low interest in springs in hydrological and hydrogeological communities. It is probably due to the fact that springs operate at the boundary of the surface and the underground phase of the water cycle. In spite of this, dozens of springs in Poland have been studied in detail, in terms of hydrology, hydrochemistry, hydrobiology and water management.
The place of natural outflow of groundwater with the accompanying depression and water discharge stream creates the spring niche, and, in a wider perspective, the spring zone (the spring area). Such areas occur in various topographical, hydrographic and hydrogeological conditions. The way the water flows out as well as its dynamics and properties are also diversified. Springs waters, usually of a very good quality, have been used by humans for their needs for a long time. Their intakes form an important part of the water management infrastructure. At the same time, the sites of water outflow are important elements of natural and cultural landscapes, enriching them with new values and forms. Springs are often the objects of cultural and religious heritage and are tightly linked to the history of a given place or have a particular significance to the local community. They are sites willingly visited by tourists and recreationists. They provide the basis for the development of balneology and touring, as well as for the cult associated with the symbolism of water or religion.
Springs are important elements of geographical environment, they are also objects possessing unique scientific, landscape and water management characteristics. Due to their high susceptibility to anthropopressure, related to the frequent devastation of outflow sites and degradation of water resources, it is necessary to implement systematic and, nowadays, even urgent activities to preserve these places in their possibly natural state. Such protection should cover the place of outflow of underground water, the spring niche, as well as the groundwater basin. This task can be implemented by local communities, via administrative or ecological education, adequate to the course of actions and the significance of the local impact on the environment. In the case of particularly valuable springs, the establishment of protection zones, which would be similar to the preservation zones of public wells, should also be taken into account. However, to achieve this, it is necessary to recognize, calibrate and, above all, provide an inventory of all valuable springs in Poland.
Keywords: springs, protection, Poland
Zarys treści: Źródła definiowane jako miejsca skoncentrowanego i samoczynnego wypływu wody podziemnej na powierzchnię są wyjątkowymi obiektami hydrograficznymi łączącymi podziemną i powierzchniową fazę obiegu wody. Są nie tylko symbolami czystości i dobrej jakości wody oraz miejscami narodzin rzek i strumieni, lecz także w wielu kulturach rozumiane są jako swoisty początek wszystkiego i miejsca posiadające ogromną siłę życiową i duchową. Źródła są niewątpliwie fenomenami o wielkim znaczeniu przyrodniczym, naukowym, krajobrazowym, kulturowym i gospodarczym. Jednocześnie, niemal od początku swego istnienia, obiekty te podlegają coraz większej antropopresji, związanej przeważnie z nierozważnym gospodarowaniem człowieka w środowisku. W niniejszym opracowaniu na podstawie własnych badań i obserwacji terenowych oraz dostępnej literatury przedstawiono różne sposoby postrzegania, wykorzystania i ochrony źródeł w wielu miejscach na Ziemi oraz w różnych kulturach i systemach społecznych. Szczególną uwagę zwrócono na źródła Polski, w aspekcie ich roli w systemie przyrodniczym i w kulturze oraz znaczeniu w lokalnej gospodarce wodnej. Analiz i ocen dokonano na podstawie bogatej literatury krenologicznej. Wskazano też na konieczne i bardzo pilne działania ochronne i zapobiegawcze, w celu zachowania źródeł w dobrostanie.
Barczyk G., 2008, Wywierzyska tatrzańskie. Krasowe systemy wywierzyskowe Tatr Polskich, Wyd. Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane, 1–178.
Bartnik A., Moniewski P., 2018, Zawartość informacyjna baz danych PIG-PIB w aspekcie badań wydajności źródeł Polski, Przegląd Geologiczny, 66 (5), 284–293.
Baścik M., 2010, Podstawy prawne i problemy z ochroną źródeł w Polsce. Prądnik, Prace i Materiały Muzeum im. Prof. W. Szafera, 20, 115–134.
Baścik M., 2012, Wieczystym tryskam źródłem, Wyd. Miniatura, Kraków, 1–119.
Baścik M., Chełmicki W., 2000, Święte źródła [w:] B. Zemanek (red.), Przyroda, nauka, kultura, Instytut Botaniki PAN, Kraków, 223–233.
Baścik M., Chełmicki W., 2004, Źródło jako obiekt badań interdyscyplinarnych [w:] B. Izmaiłow (red.), Przyroda–Człowiek–Bóg, Wyd. IGiPZ UJ, Kraków, 149–170.
Baścik M., Pociask-Karteczka J., 2002, Źródła Wyżyny Śląsko-Krakowskiej i Wyżyny Małopolskiej o znacznych walorach przyrodniczych. Propozycje ochrony [w:] T. Ciupa, E. Kupczyk, R. Suligowski [w], Obieg wody w zmieniającym się środowisku, Prace i Studia Akademii Świętokrzyskiej, 7, Kielce, 23–41.
Baścik M., Urban J., 2007, Konserwatorska ochrona źródeł w Polsce [w:] P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.), Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne, Łódź, 320–329.
Bogdanowicz R., Jokiel P., Pociask-Karteczka J. (red.), 2012, Wody w parkach narodowych Polski, Wyd. Instytutu Geografii UJ, Kraków, 1–402.
Buczyński S., Rzonca B., 2013, Wstępne wyniki badań hydrogeologicznych źródeł w Górach Orlickich (Rejon Zieleńca i Zakouti), Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 456, 45–50.
Buczyński S., Staśko S., Modelska M., Olichwer T., Tarka R., 2011, Charakterystyka krenologiczna masywów górskich Ziemi Kłodzkiej na podstawie bazy danych „Źródło”, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 445, 17–26.
Burchard J., Maksymiuk Z., 1997, Źródła w dorzeczu Widawki, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica, 2, 133–152.
Chełmicki P., 2006, Przestrzenna baza danych pomiarowych na przykładzie bazy danych źródeł dorzecza Dłubni, Przegląd Geologiczny, 54 (8), 689–692.
Chełmicki W., 1986, Źródła Niecki Nidziańskiej, Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, 14, 249–271.
Chełmicki W., 2001, Źródła Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej, Wyd. Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 1–127.
Chełmicki W., Jokiel P., Michalczyk Z., Moniewski P., 2011, Distribution, discharge and regional characteristics of springs in Poland, Episodes, 34 (4), 244–256.
Choiński A., Ptak M., 2009, Inwentaryzacja obiektów krenologicznych dorzecza Odry, Prace Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, seria A, Geografia Fizyczna, 60, 95–106.
Cieśliński R., Leśniowski P., 2013, Wypływy wód podziemnych w województwie pomorskim, Gospodarka Wodna, 8, 306–311.
Czachorowski S., 2007, Fauna źródeł – stan poznania i perspektywy badań [w:] P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.) Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne, Łódź, 55–61.
Czarnecka H., 1973, Rozmieszczenie źródeł na Wyżynie Małopolskiej, Prace i Studia Instytutu Geografii UW, 14, 5–70.
Czarnecka H., 1975, Reżim źródeł na Wyżynie Małopolskiej, Prace Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 6, 59–151.
Doborzyński S., 1896, Przyczynek do wyjaśnienia sposobu powstania źródeł żelazistych w okolicach Lublina, Pamiętnik Fizjograficzny XIV, dz. 2, Warszawa, 13–15.
Drwal J., Jankowski A.,T., Kaniecki A., Michalczyk Z., 1977, Mapa hydrograficzna Polski, skala 1:50 000, Wytyczne techniczne K–3,4, Wyd. Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, Warszawa, 1–61.
Drzał M., Dynowska I., 1981, Cenne przyrodniczo źródła na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej, Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, 8, 327–381.
Drzał M., Dynowska I., 1982, Cenne przyrodniczo źródła na Wyżynie Miechowskiej, Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, 10, 323–359.
Duszyńska E., 1969, Najsilniejsze źródło w dorzeczu Wieprza, Przegląd Geofizyczny, 1, 79–84.
Dynowska I., 1983, Źródła Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej, Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, 11, 1–243.
Dynowska I., 1986, Regionalne zróżnicowanie źródeł w Polsce, Folia Geographica, seria Geographia- Physica, 18, 5–30.
Fac-Beneda J., 2008, Naturalne wypływy wód podziemnych na obszarach chronionych w północnej Polsce [w:] J. Partyka, J. Pociask-Karteczka (red.), Wody na obszarach chronionych, Wyd. UJ, Kraków, 133–141.
Girjatowicz J.P., 2013, Atrakcyjne turystycznie źródła na niżu polskim, Turyzm, 23 (1), 49–57.
Gołąb J., 1947, Krótka charakterystyka źródeł okolic Krzeszowic, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 32, 26–38.
Górniak A., Pietryczuk A., 2015, Źródła okolic Lęborka (północna Polska), Gospodarka Wodna, 5, 135–139.
Górnicki Z., 2008, Woda w duchowych przeżyciach człowieka, Wydawnictwo M., Kraków, 1–159.
Grabowski T., Harasimiuk M, Kaszewski B.M., Kravchuk Y., Lorens B., Michalczyk Z., Shabliy O. (red.), 2015, Roztocze, przyroda i człowiek, Wyd. Roztoczański Park Narodowy, Zwierzyniec, 1–527.
Humnicki W., 2006, Reżim źródeł pienińskich w świetle obserwacji limnimetrycznych, Pieniny – Przyroda i Człowiek, 9, 29–39.
Humnicki W., 2007, Hydrogeologia Pienin, Wyd. UW, Warszawa, 1–239.
Humnicki W., 2012, Analiza recesji wydatku źródeł pienińskich w świetle obserwacji limnimetrycznych, Pieniny – Przyroda i Człowiek, 12, 13–31.
Humnicki W., 2015, Zmiany wydajności monitorowanych źródeł w Pienińskim Parku Narodowym w latach 2003–2014 (pieniński pas skałkowy), Przegląd Geologiczny, 63, 10/1, 750–755.
Janiec B., 1972, Źródła południowej krawędzi Wyżyny Lubelskiej i ich związek z tektoniką, Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, seria D, 14, Lublin, 63–67.
Janiec B., 1992, Ochrona źródeł na Roztoczu, Annales UMCS, sec. B, 47, 198–213.
Janiec B., Michalczyk Z., 1991, Wydajność i skład chemiczny wód największych źródeł Roztocza i Wyżyny Lubelskiej, [w:] Współczesne problemy hydrogeologii, Wyd. SGGW AR, Warszawa, 134–139.
Jaworska-Szulc B., Pruszkowska-Caceres M., Przewłócka M., 2015, Zmiany wydajności wypływów wód podziemnych młodoglacjalnego obszaru morenowego na Pojezierzu Kaszubskim, Przegląd Geologiczny, 63, 10/1, 774–779.
Jekatierynczuk-Rudczyk E., 1999, Hydrochemia czwartorzędowych źródlisk dorzecza Supraśli, Uniwersytet w Białymstoku, maszynopis.
Jekatierynczuk-Rudczyk E., Zieliński P., Puczko K., 2017, Czy ochrona źródlisk w Puszczy Knyszyńskiej jest skuteczna i zadowalająca?, Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 73 (2), 135–147.
Jokiel P. 2002, Woda na zapleczu wielkiego miasta (Możliwości wykorzystania i problemy ochrony zasobów i obiektów wodnych w małej zlewni strefy podmiejskiej Łodzi), Wyd. IMGW, Warszawa, 1–148.
Jokiel P., 1994, Wieloletnie i sezonowe zmiany wydajności wybranych źródeł Polski, Wiadomości IMGW, 18, 4, 117–130.
Jokiel P., 1996, Wzorcowe krzywe wysychania i potencjały zasobności kilkunastu źródeł karpackich, Wiadomości IMGW, 19 (40), 2, 67–77.
Jokiel P., 1997, Podstawowe cechy reżimu wydajności wybranych źródeł karpackich, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica, 2, 27–44.
Kleczkowski A.S., 1971, Wydajność minimalna głównego źródła Prądnika i znaczenie ochrony jego wód dla Ojcowskiego Parku Narodowego, Ochrona Przyrody, 36, 361–378.
Kobędzina J., 1949, Źródliska rzeki Łyny, Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 5, 4–6, 62–66.
Kopaliński W., 2001, Słownik symboli, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa, 1–521.
Kopczyński S., 1982, Stosunki wodne Basenu Grudziądzkiego i jego otoczenia, Studia Societatis Scientiarum Torunensis, 9, 4, sec. C, PWN, Warszawa-Poznań-Toruń, 1–88.
Kowalski L., 1920, Podreglowe źródła północnej strony Tatr, Sprawozdania Komisji Fizjograficznej PAU, 53/54, 12–27.
Kucharski L., 2007, Flora źródlisk – skład i gatunki wskaźnikowe [w:] P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.), Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne, Łódź, 62–68.
Lewiński J., 1933, Źródła Błękitne i Przepaść pod Tomaszowem Mazowieckim, Zabytki Przyrody Nieożywionej, 2, 69–72.
Łajczak A., 2016, Wody Babiej Góry, Monografie Babiogórskie, Wyd. Homago, Maków Podhalański, 1–423.
Łajczak A., 2017, Typy źródeł i ich rozmieszczenie na Babiej Górze, Przegląd Geograficzny, 89 (1), 111–132.
Maksymiuk Z., 1977, Wody gruntowe i strefy ich wypływu na powierzchnię w regionie łódzkim, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, 2, 5, 39–52.
Maksymiuk Z., Mela S., 1995, Źródła Polski środkowej, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 20, 109–119.
Małecka D., 1997, Źródła Masywu Tatrzańskiego, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica, 2, 9–26.
Mazurek M., 2010, Hydrogeomorfologia obszarów źródliskowych (dorzecze Parsęty, Polska NW), Wyd. Naukowe UAM, seria Geografia, 92, 1–304.
Michalczyk Z. (red.), 1993, Źródła zachodniej części Wyżyny Lubelskiej, Wyd. UMCS Lublin, 1–200.
Michalczyk Z. (red.), 1996a, Źródła Roztocza – monografia hydrograficzna, Wyd. UMCS Lublin, 1–199.
Michalczyk Z. (red.), 1996b, Źródła województwa lubelskiego. Wydajność i parametry fizykochemiczne w 1996 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Lublin, 1–238.
Michalczyk Z. (red.), 2001, Źródła Wyżyny Lubelskiej i Roztocza, Wyd. UMCS Lublin, 1–298.
Michalczyk Z., 1979, Wydajność i mineralizacja wód wybranych źródeł Roztocza Zachodniego, Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, seria Geografia, 21, 2, Lublin, 57–61.
Michalczyk Z., 1982, Charakterystyka hydrogeologiczna dorzecza Łady, Biuletyn Instytutu Geologicznego, 339, Z badań hydrogeologicznych w Polsce, 6, 109–161.
Michalczyk Z., 1983a, Charakterystyka hydrologiczna źródła w Szczebrzeszynie, Annales UMCS, sec. B, 35/36, 193–207.
Michalczyk Z., 1983b, Źródła Sanny w Wierzchowiskach, Annales UMCS, sec. B, 35/36, 175–192.
Michalczyk Z., 1986, Warunki występowania i krążenia wód na obszarze Wyżyny Lubelskiej i Roztocza, Wyd. UMCS, Lublin, 1–195.
Michalczyk Z., 2007, Źródła w badaniach geograficznych [w:] P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.), Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne, Wyd. Wydział Nauk Geogr. UŁ, Łódź, 39–47.
Michalczyk Z., Chabudziński Ł., 2013, Zmiany wydajności źródeł w Wierzchowiskach w latach 1970–2012 (Roztocze Zachodnie), Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 456, Hydrogeologia, 14/2, 405–411.
Michalczyk Z., Chmiel S., Głowacki S., Zielińska B., 2004, Zmiany wydajności i chemizmu wód źródeł Wyżyny Lubelskiej i Roztocza, Annales UMCS, sec. B, 59, Lublin, 107–122.
Michalczyk Z., Chmiel S., Głowacki S., Zielińska B., 2009, Changes of springs’ yield of Lublin Upland and Roztocze Region in 1998–2008, Journal Water and Land Development, 12, 113–125.
Michalczyk Z., Chmiel S., Głowacki S., Zielińska B., 2015, Monitoringowe badania źródeł Wyżyny Lubelskiej i Roztocza, Przegląd Geologiczny, 63, 10/2, 935–939.
Michalczyk Z., Rederowa E., 1992, Charakterystyka hydrologiczna źródeł okolic Zakrzówka, Annales UMCS, sec. B, 44/45, 169–186.
Michalczyk Z., Turczyński M., 1999, Charakterystyka hydrologiczna źródeł w Wąwolnicy na Wyżynie Lubelskiej, Annales UMCS, sec. B, 54, 217–234.
Michalczyk Z., Wilgat T., 1998, Stosunki wodne Lubelszczyzny, Wyd. UMCS, Lublin, 1–167.
Mickiewicz A., 1982, Wiersze, s1, Czytelnik, Warszawa, s. 346.
Mocior E., Rzonca B., Siwek J., Plenzler J., Placzkowska E., Dabek N., Jaśkowiec B., Potoniec P., Roman S., Zdziebko D., 2015, Determinants of the distribution of springs in the upper part of a flysch ridge in the Bieszczady mountains in southeastern Poland, Episodes, 38 (1), 21–30.
Molenda T., 2007, Antropogeniczne wypływy wód podziemnych – charakterystyka hydrograficzna [w:] P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.), Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne, Łódź, 69–77.
Moniewski P., 2004, Źródła okolic Łodzi, Acta Geographica Lodziensia, 57, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 1–140.
Moniewski P., 2015, Seasonal variability of discharge from selected springs in central Europe, Episodes, 38, 3, 189–196.
Moniewski P., 2016, Zmienność wydajności wybranych źródeł Polski i środkowej Europy w latach 2003–2014, Annales UMCS, sec. B, 61, 1, 29–44.
Moniewski P., Siwek J., 2017, Źródła i inne wypływy wód podziemnych [w:] P. Jokiel, W. Marszelewski, J. Pociask-Karteczka (red.), Hydrologia Polski, PWN, Warszawa, 89–96.
Mostowik K., Górnik M., Jaśkowiec B, Maciejczyk K., Murawska M., Płaczkowska E., Rzonca B., Siwek J., 2016, High discharge springs in the Outer Flysch Carpathians on the example of The High Bieszczady Mountains (Poland), Carpathian Journal of Earth and Environmental Sciences, 11, 2, 395–404.
Nowakowski C., 1976, Charakterystyka źródeł strefy czołowomorenowej Pojezierza Suwalskiego, Biuletyn Geologiczny, 21, 177–191.
Pawlik-Dobrowolski J., 1965, Uźródłowienie południowej Polski, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 12, 7–42.
Pius B., Kruszewska P., Glazik R., 2016, Występowanie wypływów wód podziemnych na obszarze Welskiego Parku Krajobrazowego, Studia Limnologica i Telmatologica, 10 (1), 2–13.
Pol W., 1869, Obrazy z życia i natury (z jednym drzeworytem), t.1, Wyd. Towarzystwa Przyjaciół Oświaty, Kraków, 1–329.
Przesmyski P., 1921, Źródła rzek Przemszy Białej i Szreniawy, Przegląd Górniczy i Hutniczy, 13, 452–453.
Pukacz A., Pełechaty M. (red.), 2015, Łagowsko-Sulęciński Park Krajobrazowy. Różnorodność ekologiczna i gatunkowa, Wyd. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubelskiego, Gorzów Wielkopolski, 1–256.
Pulina M., 1999, Kras. Formy i procesy, Wyd. UŚ, Katowice, 1–375.
Pusz J.B., 1844, O temperaturze źródeł w okolicy Warszawy, Biblioteka Warszawska, 3, 1–36.
Pusz J.B., 1845, Jeszcze uwag kilka o temperaturze źródeł i powietrza w Krakowie, Biblioteka Warszawska, 2, 647–654.
Pytka P., 2006, „Święte źródła” w polskim krajobrazie kulturowym [w:] W. Wołoszyn (red.), Krajobraz Kulturowy – cechy, walory, ochrona, Problemy Ekologii Krajobrazu, 18, 451–456.
Rederowa E., 1965, Źródła Bystrzycy Lubelskiej, Annales UMCS, sec. B., 18, 229–244.
Rederowa E., 1971, Występowanie źródeł na Wyżynie Lubelskiej i w obszarach przyległych, Przegląd Geograficzny, 63, 3, 355–360.
Rajchel L., 1997, Źródło świętego Jana z Kęt, Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 5, 70–76.
Rajchel L., 2007, Fascynujące źródła karpackie [w:] P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.), Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne, Łódź, 285–290.
Rogalińska I., Rogaliński J., 1985, Przejawy występowania wód podziemnych na powierzchni i wskaźnik krenologiczny w Łysogórach, Rocznik Świętokrzyski, 12, 47–61.
Siwek J., Pociask-Karteczka J., 2017, Springs in South-Central Poland – changes and threats, Episodes, 40 (1), 38–46.
Siwek J., 2004, Źródła w zlewniach Prądnika, Dłubni i Szreniawy. Naturalne i antropogeniczne uwarunkowania jakości wód, Wyd. Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, 1–98.
Siwek J., Baścik M. (red.), 2013, Przyrodnicze i antropogeniczne przemiany źródeł Wyżyn Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej oraz ich rola w krajobrazie naturalnym i kulturowym, Wyd.Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 1–317.
Staśko S., 1984, Charakterystyka hydrogeologiczna wybranych źródeł Śląska Opolskiego, Materiały i Studia Opolskie, 52/53, Opole, 277–298.
Staśko S., 2007, Źródła w hydrogeologii. Ich znaczenie, metodyka i wykorzystanie wyników [w:] P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.), Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne, Łódź, 48–61.
Szajnocha W., 1891, Źródła mineralne Galicyi, Wyd. Akademii Umiejętności, 1–111.
Szczucińska A., 2017, Hydrochemical background based on spring waters (Lubuskie Lakeland, Western Poland), Geochemistry International, 55, 1–7.
Szczucińska A.M., 2009, Wypływy wód podziemnych w Rynnie Gryżyńsko-Grabińskiej, Wyd. Bogucki, Poznań, 1–117.
Świerz L., 1887, Ciepłota źródeł i stawów tatrzańskich mierzone w 1876 r., Pamiętniki Towarzystwa Tatrzańskiego, 2, 107–108.
Tarka R., 2011, Charakterystyka krenologiczna masywów górskich Ziemi Kłodzkiej na podstawie bazy danych „Źródło”, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, seria Hydrogeologia, 445, 12/1, 17–26.
Teisseyre J., 1948, Źródła mineralne Dolnego Śląska, Wszechświat, 8, 238–241.
Tomaszewski J., 1977, Charakterystyka krenologiczna masywu krystalicznego na przykładzie Karkonoszy, Acta Universitatis Wratislaviensis, 358, 1–70.
Torosiewicz T., 1849, Źródła mineralne w Królestwie Galicyi i na Bukowinie, Wyd. Instytutu Narodowego Ossolińskich, Lwów, 1–208.
Waksmundzki K.,1971, Zmienność naturalnych wypływów wody podziemnej w górskich obszarach fliszowych, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 29, 87–94.
Wilgat T., 1968, Przeglądowa mapa hydrogeograficzna województwa lubelskiego, Annales UMCS, sec. B, 20, 223–242.
Wiśniewski W., 1998, Lecznicze źródełka w miejscach sakralnych, Wyd. Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy, Kraków, 1–184.
Wit K., 1957, Charakterystyka hydrograficzna regionu Podtatrzańskiego, Dokumentacja Geograficzna IG PAN, 2, 1–30.
Wit K., Ziemońska Z., 1960, Hydrografia Tatr Zachodnich. Objaśnienia do Mapy Hydrograficznej Tatry Wysokie 1:50 000, Dokumentacja Geograficzna IG PAN, 5, 1–99.
Wojtkowiak A., 2000, Reżim źródeł krystalicznych Sudetów Zachodnich, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 390, 167–206.
Zejszner L., 1844, O temperaturze źródeł tatrowych i pasm przyległych, Biblioteka Warszawska, 2, 257–281.
Zejszner L., 1860, O temperaturze źródeł w dolinie Ojcowa, Biblioteka Warszawska, 1, 453–461.
Ziemońska Z., 1960, Związek temperatury źródeł morenowych z wysokością ich występowania na północnych stokach Tatr Zachodnich, Przegląd Geograficzny, 32, 3, 32I–328.
Informacje: Prace Geograficzne, 2019, Zeszyt 157, s. 7 - 31
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Źródła Polski – zachować dla przyszłości
Springs of Poland – save for the future
Uniwersytet Łódzki, Instytut Nauk o Ziemi, ul. Narutowicza 88, 90–139 Łódź
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Al. Kraśnicka 2 cd, 20-718 Lublin
Publikacja: 25.06.2019
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski