NFTs in museums – challenges and persuasion in the eye of an article 2 of Act on Museums

This paper aims to analyse challenges and perspectives related to NFTs that Polish museums would need to consider regarding their activities, as described in art. 2 of the Act on Museums of 21 November 1996. These activities include collecting, maintaining, securing, and exhibiting artwork as well as conducting educational and research activities. Therefore, one must con-sider whether NFTs are a long-term opportunity for museums to fulfill their goals and activities or a temporary solution providing financial aid during the post-pandemic crisis. In this paper, the author describes the importance of NFTs for the art world and quotes examples of museums that already collect and exhibit NFTs or organise events about them. The paper also includes the results of a survey conducted among Polish museum professionals to obtain their opinions on this matter.

Keywords: NFT, non-refundable token, Act on Museums, museums’ activities

Streszczenie: Celem opracowania jest analiza wyzwań i perspektyw związanych z NFT, przed jakimi stoją muzea w kontekście ich zadań określonych w art. 2 ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach dotyczących gromadzenia, ochrony i udostępniania zbiorów oraz działalności edukacyjnej i naukowej. Należy zastanowić się, czy NFT stanowią dla muzeów długoterminową szansę na realizację ich celów i zadań, czy też jest to przejściowy trend, który największym placówkom może zapewnić tylko doraźną pomoc finansową w czasach popandemicznych. W artykule omówiono powody, dla których NFT mają duże znaczenie dla świata sztuki, przytoczono przykłady gromadzenia i udostępniania tokenów przez światowe muzea oraz organizowanych przez nie wydarzeń na ten temat. Zawarto także wyniki badania ankietowego mającego na celu poznanie odpowiedzi polskich muzealników na wyżej postawione pytanie badawcze.

Forms of cooperation between states to recover lost cultural goods – comments on the search for an optimal model

In the search for an optimal pattern of conduct for the settlement of disputes concerning the ownership of cultural property, the article characterises the legal means and conciliation initiatives available to states. The discussion is limited to the forms of cooperation confirmed in international law instruments, developed especially in the framework of UNESCO’s period of activity, as adopted in the second half of the 20th century and thereafter. In this context, the use of litigation before both the International Court of Justice and national courts is discussed. Attention is also given to conciliatory forms of dispute resolution, distinguishing between consensus initiatives involving only the states interested in resolving the dispute and forms extended to include the participation of impartial mediators supporting the parties in their search for a satisfactory solution. The article assumes that the development of an out-of-court compromise is particularly desirable when the settlement of a dispute concerning the ownership of a cultural asset by an international tribunal or national courts, due to the legal status in force, limits the prospect of obtaining a substantive settlement satisfactory to all parties involved in the conflict.

Keywords: cultural property, restitution, agreement, mediation, settlement procedures, UNESCO, International Court of Justice

Streszczenie: Poszukując optymalnego wzorca postępowania przy rozstrzyganiu sporów dotyczących własności dóbr kultury, w artykule scharakteryzowano środki prawne i inicjatywy pojednawcze dostępne w tym celu zainteresowanym państwom. Rozważania ograniczone zostały do form współpracy potwierdzonych w aktach prawa międzynarodowego, opracowanych zwłaszcza w ramach funkcjonowania UNESCO, jakie przyjęte zostały w drugiej połowie XX w. i w okresie późniejszym. W tym kontekście omówiono możliwości wykorzystania postępowania sądowego prowadzonego zarówno przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości, jak i sądami krajowymi. Zwrócono też uwagę na koncyliacyjne formy zakończenia sporu, rozróżniając z jednej strony inicjatywy porozumień obejmujące wyłącznie zainteresowane rozstrzygnięciem sporu państwa, a z drugiej – formy mediacyjne, poszerzone o udział bezstronnych mediatorów, wspierających pozostające w sporze strony w poszukiwaniu satysfakcjonującego rozwiązania. W artykule przyjęto, że wypracowanie pozasądowego kompromisu jest szczególnie pożądane wówczas, gdy rozstrzygnięcie sporu dotyczącego przynależności dobra kultury przez trybunał międzynarodowy lub sądy krajowe ze względu na obowiązujący stan prawny ogranicza perspektywę uzyskania merytorycznego rozstrzygnięcia satysfakcjonującego wszystkie strony konfliktu.

The 2001 UNESCO Convention on the protection of underwater cultural heritage and Polish Law. Postulates de lege ferenda referring to regulation of recovery of monuments from the sea

The aim of this article is to formulate de lege ferenda conclusions that result from Poland’s ratification of the 2001 UNESCO Convention on the Protection of the Underwater Cultural Heritage. After a brief analysis of the principles of this Convention and comparing them with the relevant provisions of Polish Law, the author proposes five fundamental changes that should be made to this Law for greater effectiveness. These concern, in particular, the regulation of archaeological research, including the procedures intended for foreign entities and the participation of the Minister of Culture and National Heritage. Moreover, the article addresses the exclusion of the application at sea of the provisions on the search for „hidden or abandoned movable monuments” and the search for „shipwrecks and their remains”. Finally, it recommends moving the procedure for „searching shipwrecks” to the statutory level and unambiguously defining the legal status of monuments extracted from the sea, which according to the Convention „cannot be traded”.

Keywords: underwater heritage, monuments, wrecks, 2001 UNESCO Convention

Streszczenie: Celem artykułu jest sformułowanie wniosków de lege ferenda, które wynikają z ratyfikacji przez Polskę Konwencji UNESCO z 2001 r. o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego. Po krótkiej analizie zasad tej Konwencji i porównaniu ich z odpowiednimi przepisami prawa polskiego autor proponuje pięć zasadniczych zmian, które winny być dokonane w tym prawie. Dotyczą one regulacji badań archeologicznych, m.in. procedur przeznaczonych dla podmiotów obcych i udziału w nich Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Następnie chodzi o wyłączenie stosowania w morzu przepisów o poszukiwaniu „ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych” oraz o przeszukiwaniu „wraków statków i ich pozostałości”. Pozostałe postulaty obejmują przeniesienie na poziom ustawowy procedury „płetwonurkowania na wrakach statków” i jednoznaczne określenie statusu prawnego zabytków wydobytych z morza, które zgodnie z Konwencją „nie mogą być przedmiotem obrotu”.

Interference of the mechanism of the liability system from Directive 2019/790 on freedom of expression

The Internet has fundamentally influenced all aspects of life – including culture, increasing access to such goods. This access has become faster, simpler and cost-free, including access from illegal sources, thus potentially violating the rights of creators. For years, public debate has raised the problem of the “copyright crisis”, which has been unable to meet the challenges of our information society. The EU’s response to increasing protection for creators is Directive 2019/790 on copyright and related rights in the Digital Single Market. Article 17 of this directive imposes an obligation on providers of online content sharing services to preventively control content posted by users – the so-called liability mechanism. This preventive control raises concerns about the potential violation of users’ right to freedom of expression. The article analyzes the mechanisms of the liability system, including the identification of subjective and objective aspects of the imposed obligations. This analysis was compiled with the standards of protection and restriction of freedom of expression in the conditions of the information society. The aim of the work is to assess whether the mechanism of the accountability system violates the essence of freedom of expression.

Keywords: directive 2019/790; freedom of expression; liability mechanism; copyright

Streszczenie: Internet wpłynął zasadniczo na każdą dziedzinę naszego życia – również na kulturę, zwiększając dostęp do jej dóbr. Dostęp ten stał się szybszy, prostszy i niegenerujący kosztów, także ten pochodzący z nielegalnych źródeł i naruszający tym samym prawa twórców. Od lat w debacie publicznej podnoszony jest problem „kryzysu prawa autorskiego”, które przestało odpowiadać wyzwaniom społeczeństwa informacyjnego. Unijną odpowiedzią na zwiększanie ochrony twórców jest dyrektywa 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym. Artykuł 17 dyrektywy nakłada na dostawców usług udostępniania treści online obowiązek prewencyjnej kontroli treści zamieszczanych przez użytkowników – tzw. mechanizm systemu odpowiedzialności. Ta prewencyjna kontrola budzi wątpliwości w zakresie potencjalnego naruszenia wolności wypowiedzi. W artykule dokonano analizy mechanizmu systemu odpowiedzialności, obejmującej identyfikację podmiotowych i przedmiotowych aspektów nakładanych obowiązków. Wzięto przy tym pod uwagę standardy ochrony i ograniczania wolności wypowiedzi w warunkach społeczeństwa informacyjnego. Celem pracy jest ocena, czy mechanizm systemu odpowiedzialności narusza istotę wolność wypowiedzi.

Constitutional problems diagnosed on the basis of the Act on Protection and Care of Historical Monuments – comments in the light of cases pending before the Constitutional Tribunal

The constitutional review of the provisions of the Act on Protection of and Care of Historical Monuments has so far been initi­ated eleven times, with the use of various procedures and with differ­ent results, because so far only three matters have been substantially resolved. The subject of this study is an analysis of constitutional problems diagnosed in pleadings instituting proceedings before the constitutional court. The analysis of the research material leads to the conclusion that the repeated accusation of unconstitutionality is a disproportionate interference with property rights and reveals deficits in the procedural justice mechanism of property protection. As can be seen from the Tribunal’s statements, it does not give pri­ority to any of the values involved in the actual conflict when consid­ering requirements for the protection of national heritage contrasted with the expectations of effective protection of the right to property, but rather seeks a solution based on the principle of proportionality.

Keywords: constitutional control, Constitutional Tribunal, property rights, protection of monuments and care of historical monuments, restrictions on rights and freedoms

Streszczenie: Kontrola konstytucyjności postanowień ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytka­mi była do tej pory inicjowana 11 razy z wykorzystaniem różnych trybów i z różnym skutkiem, ponieważ merytorycznie rozstrzygnię­to tylko trzy sprawy. Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza problemów konstytucyjnych diagnozowanych w pismach wszczynających postępowanie przed sądem konstytucyjnym. Ana­liza materiału badawczego prowadzi do wniosku, że powtarzającym się zarzutem niekonstytucyjności była nieproporcjonalna ingerencja w prawo własności oraz deficyty w mechanizmie sprawiedliwości proceduralnej ochrony własności. Jak wynika z wypowiedzi Trybu­nału Konstytucyjnego, nie przyznaje on a priori pierwszeństwa żad­nej z wartości uwikłanych w konflikt aktualizujący się w konfrontacji wymogów ochrony dziedzictwa narodowego z oczekiwaniami sku­tecznej ochrony prawa własności, ale poszukuje jego rozwiązania w zasadzie proporcjonalności.

Some critical words on the occasion of the 50th anniversary of the 1972 UNESCO Convention

2022 marked the 50th anniversary of the adoption of the 1972 UNESCO Convention on the Protection of the World Cultural and Natural Heritage. On the occasion of this anniversary, the article uncharacteristically contains criticism of both UNESCO itself and doubts about the 1972 Convention. However, all these remarks flow from concern for the fate and future of this international organisation, whose activities and achievements in the protection of the world cultural heritage ultimately deserve recognition. The problems do not merely arise within UNESCO, but rather with other members of the international community, particularly some states and their actions toward the organisation. Problems also arise from the implementation of and compliance with international law. The allegations against UNESCO are organised and discussed here according to three criteria: formalism, time and costs. On the other hand, the 1972 UNESCO Convention itself is presented from two perspectives – first, in the normative layer as an international legal act, which serves as a sui generis constitution of the world’s protection of cultural and natural heritage; and second, in the empirical layer. In the latter context, attention was paid to the role of the UNESCO World Heritage List. Regardless of the criticisms, as well as the weaknesses and problems highlighted, it is clear from the article that it emphasises the value of both the 1972 UNESCO Convention, one of whose main advantages is that it has resisted the passage of time, and the great role of UNESCO itself, as an important international organisation with considerable achievements and merits.

Keywords: cultural heritage, cultural heritage law, UNESCO, 1972 UNESCO Convention, UNESCO List

Streszczenie: W 2022 r. przypadało 50-lecie przyjęcia Konwencji UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 1972 r. Artykuł – nietypowo jak na jubileuszowy – zawiera słowa krytyki zarówno wobec samego UNESCO, jak i wątpliwości co do Konwencji z 1972 r. Jednak wszelkie te uwagi wypływają z troski o losy i przyszłość tej międzynarodowej organizacji, której działalność i osiągnięcia w zakresie ochrony światowego dziedzictwa kultury finalnie zasługują na uznanie. W ocenie autora problemy nie leżą tylko po stronie UNESCO, lecz często bardziej po stronie innych członków społeczności międzynarodowej, w szczególności niektórych państw i ich działań w stosunku do organizacji. Problemy rodzi także implementowanie oraz przestrzeganie prawa międzynarodowego. Zarzuty wobec UNESCO zostały tu uporządkowane według trzech kryteriów: formalizmu, czasu i kosztów. Natomiast sama Konwencja UNESCO z 1972 r. została przedstawiona z dwóch perspektyw – po pierwsze, w warstwie normatywnej jako międzynarodowy akt prawny, który pełni funkcję sui generis konstytucji światowej ochrony dziedzictwa kultury i natury, po drugie, w warstwie empirycznej. W tym ostatnim kontekście zwrócono uwagę na rolę Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO. Niezależnie od uwag krytycznych, a także zaakcentowanych słabych stron i problemów, z artykułu jednoznacznie wynikają znaczenie i wartość zarówno samej Konwencji UNESCO z 1972 r., której jedną z podstawowych zalet jest to, że oparła się upływowi czasu, jak i ogromna rola samego UNESCO jako ważnej i mającej niemałe osiągnięcia i zasługi organizacji międzynarodowej.

Emergency Red List of Cultural Objects at Risk–Ukraine is now part of the 19th Red List and the 8th Emergency Red List of Cultural Objects at Risk. The Red List is one of the key tools for combating the illicit traffic of cultural heritage objects, which ICOM has been publishing since 2000. In the case of Ukraine, the creation of the Emergency Red List was a response to the high threat of illegal trafficking of cultural heritage posed by Russian military aggression, beginning in February 2022 and currently ongoing.

Not only music. Art collections of the Pomeranian Philharmonic I.J. Paderewski in Bydgoszcz

During 1954-1958 the building of the Pomeranian Philharmonic was erected in Bydgoszcz. From the 1970s its interiors were decorated with sculptures, tapestries and graphic artworks by contemporary Polish artists. Sculptures additionally stood in front of the building and in the park, creating an outdoor gallery of virtuosos and composers. The originator of this collection was the long-time director of the Philharmonic, Andrzej Szwalbe (1923-2002). The idea of combining music with various fields of art was implemented consistently until the 1990s. For the “temple of music” in Bydgoszcz, works were prepared by artists such as Barbara Zbrożyna, Adam Myjak, Michał Kubiak, Józef Makowski (sculptures), Kiejstut Bereźnicki, Józefa Wnukowa, Magdalena Heyda-Usarewicz, and Tadeusz Brzozowski (tapestry designs). The “Collection of Painting and Graphic Art Tadeusz Brzozowski” includes works by – among others – Magdalena Abakanowicz, Jan Tarasin, Stefan Gierowski. The works not only decorate the interiors, but also document the achievements of Polish artists in the 1970s and 1990s. The art collection has been on the Register of Historic Places since 1990.

Keywords: Bydgoszcz, Pomeranian Philharmonic I.J. Paderewski in Bydgoszcz, Andrzej Szwalbe, 2nd half of the 20th century

Streszczenie: W latach 1954-1958 wzniesiono w Bydgoszczy gmach Filharmonii Pomorskiej. Od lat 70. XX w. jego wnętrza ozdabiano rzeźbami, gobelinami, grafikami współczesnych polskich artystów. Rzeźby dodatkowo stanęły przed budynkiem i w parku, tworząc zewnętrzną galerię wirtuozów i kompozytorów. Pomysłodawcą stworzenia kolekcji był wieloletni dyrektor filharmonii Andrzej Szwalbe (1923-2002). Idea połączenia muzyki z różnymi dziedzinami sztuki była konsekwentnie realizowana do lat 90. XX w. Dla bydgoskiej „świątyni muzyki” dzieła przygotowali tacy artyści jak: Barbara Zbrożyna, Adam Myjak, Michał Kubiak, Józef Makowski (rzeźby), Kiejstut Bereźnicki, Józefa Wnukowa, Magdalena Heyda-Usarewicz, Tadeusz Brzozowski (projekty gobelinów). W skład Kolekcji Malarstwa i Grafiki im. Tadeusza Brzozowskiego wchodzą dzieła m.in. Magdaleny Abakanowicz, Jana Tarasina, Stefana Gierowskiego. Dzieła nie tylko zdobią wnętrza, ale również dokumentują osiągnięcia polskich artystów w latach 70.-90. XX w. Wartość kolekcji sztuki potwierdzono, wpisując ją decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków do rejestru zabytków w 1990 r.

Large private landed property in Lithuania. The Rietavas estate of Maria Ogińska (née Potulicka) during the First World War

The source article presents problems related to the functioning of Maria Ogińska’s private estate in Rietavas, Lithuania, during the First World War. A handwritten report of Kazimierz Rzeszowski, the estate’s manager, found in the National Archives in Krakow, enabled the creation of this article. The estates were located in the territory of the Russian Partition. From 1915, they were under German occupation. For several years, the plenipotentiary took formal and informal measures to secure the Duchess’s assets. As a result of his personal intervention, a palace in Pojeziory, owned by Zygmunt Nagurski, was saved from being burned down. After the end of the war and the establishment of the Lithuanian state, the Rietavas estates were nationalized. The unique manuscript provides information about the fate of the cultural property gathered in the palace in Rietavas. It is a proof of the destruction and dispersion of cultural heritage valuable for Lithuanians and Poles, related to the large private landed property of Ogiński’s princes.

Keywords: private property, Lithuania, war, cultural property, Maria Ogińska, Rietavas, 20th century

Streszczenie: Artykuł źródłowy przedstawia problemy związane z funkcjonowaniem prywatnych dóbr retowskich Marii Ogińskiej na Litwie w okresie I wojny światowej. Podstawą jego powstania jest odszukane w Archiwum Narodowym w Krakowie rękopiśmienne sprawozdanie zarządcy tego majątku Kazimierza Rzeszowskiego. Posiadłości znajdowały się na terenie zaboru rosyjskiego. Od 1915 r. były pod okupacją niemiecką. Pełnomocnik przez kilka lat podejmował formalne i nieformalne działania, by zabezpieczyć majątek księżnej. W wyniku osobistej interwencji ochronił przed spaleniem pałac w Pojeziorach, stanowiący własność Zygmunta Nagurskiego. Po zakończeniu wojny i powstaniu państwa litewskiego dobra retowskie zostały upaństwowione. Unikatowy materiał rękopiśmienny dostarcza informacji o losach dóbr kultury zgromadzonych w pałacu w Retowie. Stanowi dowód zniszczenia oraz rozproszenia cennego dla Litwinów i Polaków dziedzictwa kulturowego, związanego z prywatną wielką własnością ziemską książąt Ogińskich.

On the margins of the treaties. Cultural heritage of western Poland in the perspective of the last 30 years – selected issues

Summary: The paper attempts to address contemporary selected phenomena that form the context of cultural heritage in western Poland. The statement refers to some social, legal and economic aspects that affect changes in the perception of cultural heritage in western Poland. Although the problems of cultural heritage in western Poland have been of interest to researchers for many years, new issues are emerging. According to the author, phenomena that can be observed in recent years are particularly interesting. These include the pronounced generational transformation in Poland and Germany, which is redefining the social perception of these problems. References to the significance of the German-Polish treaties in the perspective of the last several years are also interesting. The article poses the question of the real meaning of common heritage in the dimension of Polish-German relations.

Keywords: German-Polish relations, cultural heritage, regional policy

Streszczenie: W artykule podjęto próbę odniesienia się do współczesnych wybranych zjawisk tworzących kontekst dziedzictwa kulturowego w Polsce zachodniej. W wypowiedzi odniesiono się do niektórych aspektów społecznych, prawnych i gospodarczych, które wpływają na zmiany w postrzeganiu dziedzictwa kulturowego na tych terenach. Choć problemy dziedzictwa kulturowego tego obszaru cieszą się zainteresowaniem badaczy od wielu lat, pojawiają się nowe zagadnienia. Zdaniem autora szczególnie interesujące są zjawiska, które można obserwować w ostatnich latach. Zaliczają się do nich wyraźne przemiany generacyjne w Polsce i w Niemczech, które redefiniują postrzeganie tych problemów w wymiarze społecznym. Interesujące pozostają również odniesienia do znaczenia traktatów polsko-niemieckich w perspektywie ostatnich kilkunastu lat. W artykule postawiono pytanie o realne znaczenie wspólnego dziedzictwa w wymiarze stosunków polsko-niemieckich.

Failure of the owner to take proper care of the immovable monument and removal of the object from the register of monuments – review of selected judgements of administrative courts

The purpose of this article is to review the case law of administrative courts from recent years concerned with the re­moval of a monument from the monuments register. This procedure should be applied with extreme caution, in accordance with the le­gal rules and interpretation of the administrative courts, in particu­lar with regard to the premise of destroying a monument connected with losing its values as a monument. The study draws attention to the problem of the failure of the owner or holder of a building to fulfil his duty of care towards a monument. It can be drawn from the examined judgments, that such omissions cannot serve as a reason for the removal of a monument from the register.

Keywords: monument, monuments register, removal of the monument from the monuments register, monument’s values, monument’s destroying

Streszczenie: Celem artykułu jest dokonanie przeglądu orzecznic­twa administracyjnego z ostatnich lat, odnoszącego się do kwestii wykreślenia zabytku z rejestru zabytków. Procedura ta, zgodnie z przepisami oraz przyjętą przez sądy administracyjne interpretacją, powinna być stosowana z dużą ostrożnością, zwłaszcza w kontek­ście przesłanki zniszczenia zabytku implikującej utratę przez niego wartości zabytkowych. W opracowaniu zwrócono uwagę na proble­matykę niewywiązywania się przez właściciela lub posiadacza za­bytku z obowiązku opieki nad obiektem. Wyraźnym wnioskiem pły­nącym z analizowanych orzeczeń jest to, że zaniedbania te nie mogą być podstawą do dokonania skreślenia zabytku z rejestru.

Legal protection of fictional characters and their cultural significance

The article addresses the issue of protection of fictional characters in the context of their location in popular culture. The author, on the basis of case law and doctrine, analyzes the prerequisites for granting protection under copyright law and industrial property law, emphasizing first of all the location of the fictional character in pop culture. The article analyzes the case law of Polish courts and European countries. The author emphasizes that the right to the integrity of the work is directly linked to its cultural context.

Keywords: copyright, fictional character, trademark, pop culture

Streszczenie: Artykuł porusza problematykę ochrony postaci fikcyjnej w kontekście jej umiejscowienia w kulturze popularnej. Autorka na podstawie orzecznictwa i doktryny analizuje przesłanki nadania ochrony na podstawie prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej, podkreślając przede wszystkim umiejscowienie postaci fikcyjnej w popkulturze. W artykule analizowane jest orzecznictwo sądów polskich i sądów krajów europejskich. Autorka podkreśla, że prawo do integralności utworu jest powiązane bezpośrednio z kontekstem kulturowym.

Criminal threats to national heritage – an analysis of the events of 2021

There are a variety of methods that may be used in the analysis of crimes against cultural heritage which allow us to determine the level of risk. A comprehensive study covering all instances of crime against cultural goods during the period of one year allows us to note tendencies in criminals’ behaviour and helps develop methods to counteract similar crimes in the future. The article presents the selected cases of crime in 2021 based on statistics prepared by the police, National Revenue Administration and border police. The study is a part of an annual series and aims to illustrate the trends and threats to monuments and cultural assets throughout a given year. The complementary presentation of collective information on the threats posed to cultural heritage is essential to develop a strategy for its protection from a research perspective.

Keywords: crime, statistics, national heritage, robbery, theft, damage

Streszczenie: Badając zjawisko przestępczości przeciwko dziedzictwu kulturowemu, można stosować różne metody w celu zdiagnozowania poziomu zagrożenia. Studium konkretnych przypadków przestępstw, których ofiara padają dobra kultury, w ujęciu rocznym pozwala dostrzec tendencje w działaniach sprawców oraz pomaga wypracować metody przeciwdziałania przyszłym zdarzeniom. W artykule przedstawiono wybrane przypadki przestępstw w 2021 r. na tle statystyk Policji, Krajowej Administracji Skarbowej i Straży Granicznej. Będące częścią cyklu corocznych analiz opracowanie obrazuje sposoby postępowania sprawców i zagrożenia zabytków oraz dóbr kultury w danym roku. Komplementarne przedstawienie informacji o zagrożeniu dziedzictwa kulturowego przestępczością jest istotne dla badań mających na celu wypracowanie strategii jego ochrony.

ASPnet’s collaboration within the UNESCO networks. The 70th anniversary of the UNESCO Associated Schools Network

The article presents the Polish UNESCO Associated Schools Network (ASPnet). The Polish ASPnet was established in 1956. The activities undertaken in 2023 (for instance, the international Gift a Poem campaign) are presented together with the Polish celebrations of the 70th anniversary of this oldest UNESCO network. The analysis of the reports submitted by the Polish network members is provided with a special focus on networks, cooperation with other UNESCO family members, and UNESCO designations.

Keywords: UNESCO networks ASPnet schools strategy

Streszczenie: W artykule zaprezentowana została Polska Sieć Szkół Stowarzyszonych UNESCO, która powstała w 1956 r. Przedstawiono działania podejmowane w 2023 r. (m.in. międzynarodową kampanię „Gift a Poem”) oraz polskie obchody 70-lecia tej najstarszej sieci UNESCO. Dokonano analizy raportów nadesłanych przez polskich członków sieci, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy z innymi członkami „rodzin” UNESCO i desygnacji UNESCO.

NFTs in museums – challenges and persuasion in the eye of an article 2 of Act on Museums

This paper aims to analyse challenges and perspectives related to NFTs that Polish museums would need to consider regarding their activities, as described in art. 2 of the Act on Museums of 21 November 1996. These activities include collecting, maintaining, securing, and exhibiting artwork as well as conducting educational and research activities. Therefore, one must con-sider whether NFTs are a long-term opportunity for museums to fulfill their goals and activities or a temporary solution providing financial aid during the post-pandemic crisis. In this paper, the author describes the importance of NFTs for the art world and quotes examples of museums that already collect and exhibit NFTs or organise events about them. The paper also includes the results of a survey conducted among Polish museum professionals to obtain their opinions on this matter.

Keywords: NFT, non-refundable token, Act on Museums, museums’ activities

Streszczenie: Celem opracowania jest analiza wyzwań i perspektyw związanych z NFT, przed jakimi stoją muzea w kontekście ich zadań określonych w art. 2 ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach dotyczących gromadzenia, ochrony i udostępniania zbiorów oraz działalności edukacyjnej i naukowej. Należy zastanowić się, czy NFT stanowią dla muzeów długoterminową szansę na realizację ich celów i zadań, czy też jest to przejściowy trend, który największym placówkom może zapewnić tylko doraźną pomoc finansową w czasach popandemicznych. W artykule omówiono powody, dla których NFT mają duże znaczenie dla świata sztuki, przytoczono przykłady gromadzenia i udostępniania tokenów przez światowe muzea oraz organizowanych przez nie wydarzeń na ten temat. Zawarto także wyniki badania ankietowego mającego na celu poznanie odpowiedzi polskich muzealników na wyżej postawione pytanie badawcze.

Forms of cooperation between states to recover lost cultural goods – comments on the search for an optimal model

In the search for an optimal pattern of conduct for the settlement of disputes concerning the ownership of cultural property, the article characterises the legal means and conciliation initiatives available to states. The discussion is limited to the forms of cooperation confirmed in international law instruments, developed especially in the framework of UNESCO’s period of activity, as adopted in the second half of the 20th century and thereafter. In this context, the use of litigation before both the International Court of Justice and national courts is discussed. Attention is also given to conciliatory forms of dispute resolution, distinguishing between consensus initiatives involving only the states interested in resolving the dispute and forms extended to include the participation of impartial mediators supporting the parties in their search for a satisfactory solution. The article assumes that the development of an out-of-court compromise is particularly desirable when the settlement of a dispute concerning the ownership of a cultural asset by an international tribunal or national courts, due to the legal status in force, limits the prospect of obtaining a substantive settlement satisfactory to all parties involved in the conflict.

Keywords: cultural property, restitution, agreement, mediation, settlement procedures, UNESCO, International Court of Justice

Streszczenie: Poszukując optymalnego wzorca postępowania przy rozstrzyganiu sporów dotyczących własności dóbr kultury, w artykule scharakteryzowano środki prawne i inicjatywy pojednawcze dostępne w tym celu zainteresowanym państwom. Rozważania ograniczone zostały do form współpracy potwierdzonych w aktach prawa międzynarodowego, opracowanych zwłaszcza w ramach funkcjonowania UNESCO, jakie przyjęte zostały w drugiej połowie XX w. i w okresie późniejszym. W tym kontekście omówiono możliwości wykorzystania postępowania sądowego prowadzonego zarówno przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości, jak i sądami krajowymi. Zwrócono też uwagę na koncyliacyjne formy zakończenia sporu, rozróżniając z jednej strony inicjatywy porozumień obejmujące wyłącznie zainteresowane rozstrzygnięciem sporu państwa, a z drugiej – formy mediacyjne, poszerzone o udział bezstronnych mediatorów, wspierających pozostające w sporze strony w poszukiwaniu satysfakcjonującego rozwiązania. W artykule przyjęto, że wypracowanie pozasądowego kompromisu jest szczególnie pożądane wówczas, gdy rozstrzygnięcie sporu dotyczącego przynależności dobra kultury przez trybunał międzynarodowy lub sądy krajowe ze względu na obowiązujący stan prawny ogranicza perspektywę uzyskania merytorycznego rozstrzygnięcia satysfakcjonującego wszystkie strony konfliktu.

The 2001 UNESCO Convention on the protection of underwater cultural heritage and Polish Law. Postulates de lege ferenda referring to regulation of recovery of monuments from the sea

The aim of this article is to formulate de lege ferenda conclusions that result from Poland’s ratification of the 2001 UNESCO Convention on the Protection of the Underwater Cultural Heritage. After a brief analysis of the principles of this Convention and comparing them with the relevant provisions of Polish Law, the author proposes five fundamental changes that should be made to this Law for greater effectiveness. These concern, in particular, the regulation of archaeological research, including the procedures intended for foreign entities and the participation of the Minister of Culture and National Heritage. Moreover, the article addresses the exclusion of the application at sea of the provisions on the search for „hidden or abandoned movable monuments” and the search for „shipwrecks and their remains”. Finally, it recommends moving the procedure for „searching shipwrecks” to the statutory level and unambiguously defining the legal status of monuments extracted from the sea, which according to the Convention „cannot be traded”.

Keywords: underwater heritage, monuments, wrecks, 2001 UNESCO Convention

Streszczenie: Celem artykułu jest sformułowanie wniosków de lege ferenda, które wynikają z ratyfikacji przez Polskę Konwencji UNESCO z 2001 r. o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego. Po krótkiej analizie zasad tej Konwencji i porównaniu ich z odpowiednimi przepisami prawa polskiego autor proponuje pięć zasadniczych zmian, które winny być dokonane w tym prawie. Dotyczą one regulacji badań archeologicznych, m.in. procedur przeznaczonych dla podmiotów obcych i udziału w nich Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Następnie chodzi o wyłączenie stosowania w morzu przepisów o poszukiwaniu „ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych” oraz o przeszukiwaniu „wraków statków i ich pozostałości”. Pozostałe postulaty obejmują przeniesienie na poziom ustawowy procedury „płetwonurkowania na wrakach statków” i jednoznaczne określenie statusu prawnego zabytków wydobytych z morza, które zgodnie z Konwencją „nie mogą być przedmiotem obrotu”.

Interference of the mechanism of the liability system from Directive 2019/790 on freedom of expression

The Internet has fundamentally influenced all aspects of life – including culture, increasing access to such goods. This access has become faster, simpler and cost-free, including access from illegal sources, thus potentially violating the rights of creators. For years, public debate has raised the problem of the “copyright crisis”, which has been unable to meet the challenges of our information society. The EU’s response to increasing protection for creators is Directive 2019/790 on copyright and related rights in the Digital Single Market. Article 17 of this directive imposes an obligation on providers of online content sharing services to preventively control content posted by users – the so-called liability mechanism. This preventive control raises concerns about the potential violation of users’ right to freedom of expression. The article analyzes the mechanisms of the liability system, including the identification of subjective and objective aspects of the imposed obligations. This analysis was compiled with the standards of protection and restriction of freedom of expression in the conditions of the information society. The aim of the work is to assess whether the mechanism of the accountability system violates the essence of freedom of expression.

Keywords: directive 2019/790; freedom of expression; liability mechanism; copyright

Streszczenie: Internet wpłynął zasadniczo na każdą dziedzinę naszego życia – również na kulturę, zwiększając dostęp do jej dóbr. Dostęp ten stał się szybszy, prostszy i niegenerujący kosztów, także ten pochodzący z nielegalnych źródeł i naruszający tym samym prawa twórców. Od lat w debacie publicznej podnoszony jest problem „kryzysu prawa autorskiego”, które przestało odpowiadać wyzwaniom społeczeństwa informacyjnego. Unijną odpowiedzią na zwiększanie ochrony twórców jest dyrektywa 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym. Artykuł 17 dyrektywy nakłada na dostawców usług udostępniania treści online obowiązek prewencyjnej kontroli treści zamieszczanych przez użytkowników – tzw. mechanizm systemu odpowiedzialności. Ta prewencyjna kontrola budzi wątpliwości w zakresie potencjalnego naruszenia wolności wypowiedzi. W artykule dokonano analizy mechanizmu systemu odpowiedzialności, obejmującej identyfikację podmiotowych i przedmiotowych aspektów nakładanych obowiązków. Wzięto przy tym pod uwagę standardy ochrony i ograniczania wolności wypowiedzi w warunkach społeczeństwa informacyjnego. Celem pracy jest ocena, czy mechanizm systemu odpowiedzialności narusza istotę wolność wypowiedzi.

Constitutional problems diagnosed on the basis of the Act on Protection and Care of Historical Monuments – comments in the light of cases pending before the Constitutional Tribunal

The constitutional review of the provisions of the Act on Protection of and Care of Historical Monuments has so far been initi­ated eleven times, with the use of various procedures and with differ­ent results, because so far only three matters have been substantially resolved. The subject of this study is an analysis of constitutional problems diagnosed in pleadings instituting proceedings before the constitutional court. The analysis of the research material leads to the conclusion that the repeated accusation of unconstitutionality is a disproportionate interference with property rights and reveals deficits in the procedural justice mechanism of property protection. As can be seen from the Tribunal’s statements, it does not give pri­ority to any of the values involved in the actual conflict when consid­ering requirements for the protection of national heritage contrasted with the expectations of effective protection of the right to property, but rather seeks a solution based on the principle of proportionality.

Keywords: constitutional control, Constitutional Tribunal, property rights, protection of monuments and care of historical monuments, restrictions on rights and freedoms

Streszczenie: Kontrola konstytucyjności postanowień ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytka­mi była do tej pory inicjowana 11 razy z wykorzystaniem różnych trybów i z różnym skutkiem, ponieważ merytorycznie rozstrzygnię­to tylko trzy sprawy. Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza problemów konstytucyjnych diagnozowanych w pismach wszczynających postępowanie przed sądem konstytucyjnym. Ana­liza materiału badawczego prowadzi do wniosku, że powtarzającym się zarzutem niekonstytucyjności była nieproporcjonalna ingerencja w prawo własności oraz deficyty w mechanizmie sprawiedliwości proceduralnej ochrony własności. Jak wynika z wypowiedzi Trybu­nału Konstytucyjnego, nie przyznaje on a priori pierwszeństwa żad­nej z wartości uwikłanych w konflikt aktualizujący się w konfrontacji wymogów ochrony dziedzictwa narodowego z oczekiwaniami sku­tecznej ochrony prawa własności, ale poszukuje jego rozwiązania w zasadzie proporcjonalności.

Some critical words on the occasion of the 50th anniversary of the 1972 UNESCO Convention

2022 marked the 50th anniversary of the adoption of the 1972 UNESCO Convention on the Protection of the World Cultural and Natural Heritage. On the occasion of this anniversary, the article uncharacteristically contains criticism of both UNESCO itself and doubts about the 1972 Convention. However, all these remarks flow from concern for the fate and future of this international organisation, whose activities and achievements in the protection of the world cultural heritage ultimately deserve recognition. The problems do not merely arise within UNESCO, but rather with other members of the international community, particularly some states and their actions toward the organisation. Problems also arise from the implementation of and compliance with international law. The allegations against UNESCO are organised and discussed here according to three criteria: formalism, time and costs. On the other hand, the 1972 UNESCO Convention itself is presented from two perspectives – first, in the normative layer as an international legal act, which serves as a sui generis constitution of the world’s protection of cultural and natural heritage; and second, in the empirical layer. In the latter context, attention was paid to the role of the UNESCO World Heritage List. Regardless of the criticisms, as well as the weaknesses and problems highlighted, it is clear from the article that it emphasises the value of both the 1972 UNESCO Convention, one of whose main advantages is that it has resisted the passage of time, and the great role of UNESCO itself, as an important international organisation with considerable achievements and merits.

Keywords: cultural heritage, cultural heritage law, UNESCO, 1972 UNESCO Convention, UNESCO List

Streszczenie: W 2022 r. przypadało 50-lecie przyjęcia Konwencji UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 1972 r. Artykuł – nietypowo jak na jubileuszowy – zawiera słowa krytyki zarówno wobec samego UNESCO, jak i wątpliwości co do Konwencji z 1972 r. Jednak wszelkie te uwagi wypływają z troski o losy i przyszłość tej międzynarodowej organizacji, której działalność i osiągnięcia w zakresie ochrony światowego dziedzictwa kultury finalnie zasługują na uznanie. W ocenie autora problemy nie leżą tylko po stronie UNESCO, lecz często bardziej po stronie innych członków społeczności międzynarodowej, w szczególności niektórych państw i ich działań w stosunku do organizacji. Problemy rodzi także implementowanie oraz przestrzeganie prawa międzynarodowego. Zarzuty wobec UNESCO zostały tu uporządkowane według trzech kryteriów: formalizmu, czasu i kosztów. Natomiast sama Konwencja UNESCO z 1972 r. została przedstawiona z dwóch perspektyw – po pierwsze, w warstwie normatywnej jako międzynarodowy akt prawny, który pełni funkcję sui generis konstytucji światowej ochrony dziedzictwa kultury i natury, po drugie, w warstwie empirycznej. W tym ostatnim kontekście zwrócono uwagę na rolę Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO. Niezależnie od uwag krytycznych, a także zaakcentowanych słabych stron i problemów, z artykułu jednoznacznie wynikają znaczenie i wartość zarówno samej Konwencji UNESCO z 1972 r., której jedną z podstawowych zalet jest to, że oparła się upływowi czasu, jak i ogromna rola samego UNESCO jako ważnej i mającej niemałe osiągnięcia i zasługi organizacji międzynarodowej.

Emergency Red List of Cultural Objects at Risk–Ukraine is now part of the 19th Red List and the 8th Emergency Red List of Cultural Objects at Risk. The Red List is one of the key tools for combating the illicit traffic of cultural heritage objects, which ICOM has been publishing since 2000. In the case of Ukraine, the creation of the Emergency Red List was a response to the high threat of illegal trafficking of cultural heritage posed by Russian military aggression, beginning in February 2022 and currently ongoing.

Not only music. Art collections of the Pomeranian Philharmonic I.J. Paderewski in Bydgoszcz

During 1954-1958 the building of the Pomeranian Philharmonic was erected in Bydgoszcz. From the 1970s its interiors were decorated with sculptures, tapestries and graphic artworks by contemporary Polish artists. Sculptures additionally stood in front of the building and in the park, creating an outdoor gallery of virtuosos and composers. The originator of this collection was the long-time director of the Philharmonic, Andrzej Szwalbe (1923-2002). The idea of combining music with various fields of art was implemented consistently until the 1990s. For the “temple of music” in Bydgoszcz, works were prepared by artists such as Barbara Zbrożyna, Adam Myjak, Michał Kubiak, Józef Makowski (sculptures), Kiejstut Bereźnicki, Józefa Wnukowa, Magdalena Heyda-Usarewicz, and Tadeusz Brzozowski (tapestry designs). The “Collection of Painting and Graphic Art Tadeusz Brzozowski” includes works by – among others – Magdalena Abakanowicz, Jan Tarasin, Stefan Gierowski. The works not only decorate the interiors, but also document the achievements of Polish artists in the 1970s and 1990s. The art collection has been on the Register of Historic Places since 1990.

Keywords: Bydgoszcz, Pomeranian Philharmonic I.J. Paderewski in Bydgoszcz, Andrzej Szwalbe, 2nd half of the 20th century

Streszczenie: W latach 1954-1958 wzniesiono w Bydgoszczy gmach Filharmonii Pomorskiej. Od lat 70. XX w. jego wnętrza ozdabiano rzeźbami, gobelinami, grafikami współczesnych polskich artystów. Rzeźby dodatkowo stanęły przed budynkiem i w parku, tworząc zewnętrzną galerię wirtuozów i kompozytorów. Pomysłodawcą stworzenia kolekcji był wieloletni dyrektor filharmonii Andrzej Szwalbe (1923-2002). Idea połączenia muzyki z różnymi dziedzinami sztuki była konsekwentnie realizowana do lat 90. XX w. Dla bydgoskiej „świątyni muzyki” dzieła przygotowali tacy artyści jak: Barbara Zbrożyna, Adam Myjak, Michał Kubiak, Józef Makowski (rzeźby), Kiejstut Bereźnicki, Józefa Wnukowa, Magdalena Heyda-Usarewicz, Tadeusz Brzozowski (projekty gobelinów). W skład Kolekcji Malarstwa i Grafiki im. Tadeusza Brzozowskiego wchodzą dzieła m.in. Magdaleny Abakanowicz, Jana Tarasina, Stefana Gierowskiego. Dzieła nie tylko zdobią wnętrza, ale również dokumentują osiągnięcia polskich artystów w latach 70.-90. XX w. Wartość kolekcji sztuki potwierdzono, wpisując ją decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków do rejestru zabytków w 1990 r.

Large private landed property in Lithuania. The Rietavas estate of Maria Ogińska (née Potulicka) during the First World War

The source article presents problems related to the functioning of Maria Ogińska’s private estate in Rietavas, Lithuania, during the First World War. A handwritten report of Kazimierz Rzeszowski, the estate’s manager, found in the National Archives in Krakow, enabled the creation of this article. The estates were located in the territory of the Russian Partition. From 1915, they were under German occupation. For several years, the plenipotentiary took formal and informal measures to secure the Duchess’s assets. As a result of his personal intervention, a palace in Pojeziory, owned by Zygmunt Nagurski, was saved from being burned down. After the end of the war and the establishment of the Lithuanian state, the Rietavas estates were nationalized. The unique manuscript provides information about the fate of the cultural property gathered in the palace in Rietavas. It is a proof of the destruction and dispersion of cultural heritage valuable for Lithuanians and Poles, related to the large private landed property of Ogiński’s princes.

Keywords: private property, Lithuania, war, cultural property, Maria Ogińska, Rietavas, 20th century

Streszczenie: Artykuł źródłowy przedstawia problemy związane z funkcjonowaniem prywatnych dóbr retowskich Marii Ogińskiej na Litwie w okresie I wojny światowej. Podstawą jego powstania jest odszukane w Archiwum Narodowym w Krakowie rękopiśmienne sprawozdanie zarządcy tego majątku Kazimierza Rzeszowskiego. Posiadłości znajdowały się na terenie zaboru rosyjskiego. Od 1915 r. były pod okupacją niemiecką. Pełnomocnik przez kilka lat podejmował formalne i nieformalne działania, by zabezpieczyć majątek księżnej. W wyniku osobistej interwencji ochronił przed spaleniem pałac w Pojeziorach, stanowiący własność Zygmunta Nagurskiego. Po zakończeniu wojny i powstaniu państwa litewskiego dobra retowskie zostały upaństwowione. Unikatowy materiał rękopiśmienny dostarcza informacji o losach dóbr kultury zgromadzonych w pałacu w Retowie. Stanowi dowód zniszczenia oraz rozproszenia cennego dla Litwinów i Polaków dziedzictwa kulturowego, związanego z prywatną wielką własnością ziemską książąt Ogińskich.

On the margins of the treaties. Cultural heritage of western Poland in the perspective of the last 30 years – selected issues

Summary: The paper attempts to address contemporary selected phenomena that form the context of cultural heritage in western Poland. The statement refers to some social, legal and economic aspects that affect changes in the perception of cultural heritage in western Poland. Although the problems of cultural heritage in western Poland have been of interest to researchers for many years, new issues are emerging. According to the author, phenomena that can be observed in recent years are particularly interesting. These include the pronounced generational transformation in Poland and Germany, which is redefining the social perception of these problems. References to the significance of the German-Polish treaties in the perspective of the last several years are also interesting. The article poses the question of the real meaning of common heritage in the dimension of Polish-German relations.

Keywords: German-Polish relations, cultural heritage, regional policy

Streszczenie: W artykule podjęto próbę odniesienia się do współczesnych wybranych zjawisk tworzących kontekst dziedzictwa kulturowego w Polsce zachodniej. W wypowiedzi odniesiono się do niektórych aspektów społecznych, prawnych i gospodarczych, które wpływają na zmiany w postrzeganiu dziedzictwa kulturowego na tych terenach. Choć problemy dziedzictwa kulturowego tego obszaru cieszą się zainteresowaniem badaczy od wielu lat, pojawiają się nowe zagadnienia. Zdaniem autora szczególnie interesujące są zjawiska, które można obserwować w ostatnich latach. Zaliczają się do nich wyraźne przemiany generacyjne w Polsce i w Niemczech, które redefiniują postrzeganie tych problemów w wymiarze społecznym. Interesujące pozostają również odniesienia do znaczenia traktatów polsko-niemieckich w perspektywie ostatnich kilkunastu lat. W artykule postawiono pytanie o realne znaczenie wspólnego dziedzictwa w wymiarze stosunków polsko-niemieckich.

Failure of the owner to take proper care of the immovable monument and removal of the object from the register of monuments – review of selected judgements of administrative courts

The purpose of this article is to review the case law of administrative courts from recent years concerned with the re­moval of a monument from the monuments register. This procedure should be applied with extreme caution, in accordance with the le­gal rules and interpretation of the administrative courts, in particu­lar with regard to the premise of destroying a monument connected with losing its values as a monument. The study draws attention to the problem of the failure of the owner or holder of a building to fulfil his duty of care towards a monument. It can be drawn from the examined judgments, that such omissions cannot serve as a reason for the removal of a monument from the register.

Keywords: monument, monuments register, removal of the monument from the monuments register, monument’s values, monument’s destroying

Streszczenie: Celem artykułu jest dokonanie przeglądu orzecznic­twa administracyjnego z ostatnich lat, odnoszącego się do kwestii wykreślenia zabytku z rejestru zabytków. Procedura ta, zgodnie z przepisami oraz przyjętą przez sądy administracyjne interpretacją, powinna być stosowana z dużą ostrożnością, zwłaszcza w kontek­ście przesłanki zniszczenia zabytku implikującej utratę przez niego wartości zabytkowych. W opracowaniu zwrócono uwagę na proble­matykę niewywiązywania się przez właściciela lub posiadacza za­bytku z obowiązku opieki nad obiektem. Wyraźnym wnioskiem pły­nącym z analizowanych orzeczeń jest to, że zaniedbania te nie mogą być podstawą do dokonania skreślenia zabytku z rejestru.

Legal protection of fictional characters and their cultural significance

The article addresses the issue of protection of fictional characters in the context of their location in popular culture. The author, on the basis of case law and doctrine, analyzes the prerequisites for granting protection under copyright law and industrial property law, emphasizing first of all the location of the fictional character in pop culture. The article analyzes the case law of Polish courts and European countries. The author emphasizes that the right to the integrity of the work is directly linked to its cultural context.

Keywords: copyright, fictional character, trademark, pop culture

Streszczenie: Artykuł porusza problematykę ochrony postaci fikcyjnej w kontekście jej umiejscowienia w kulturze popularnej. Autorka na podstawie orzecznictwa i doktryny analizuje przesłanki nadania ochrony na podstawie prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej, podkreślając przede wszystkim umiejscowienie postaci fikcyjnej w popkulturze. W artykule analizowane jest orzecznictwo sądów polskich i sądów krajów europejskich. Autorka podkreśla, że prawo do integralności utworu jest powiązane bezpośrednio z kontekstem kulturowym.

Criminal threats to national heritage – an analysis of the events of 2021

There are a variety of methods that may be used in the analysis of crimes against cultural heritage which allow us to determine the level of risk. A comprehensive study covering all instances of crime against cultural goods during the period of one year allows us to note tendencies in criminals’ behaviour and helps develop methods to counteract similar crimes in the future. The article presents the selected cases of crime in 2021 based on statistics prepared by the police, National Revenue Administration and border police. The study is a part of an annual series and aims to illustrate the trends and threats to monuments and cultural assets throughout a given year. The complementary presentation of collective information on the threats posed to cultural heritage is essential to develop a strategy for its protection from a research perspective.

Keywords: crime, statistics, national heritage, robbery, theft, damage

Streszczenie: Badając zjawisko przestępczości przeciwko dziedzictwu kulturowemu, można stosować różne metody w celu zdiagnozowania poziomu zagrożenia. Studium konkretnych przypadków przestępstw, których ofiara padają dobra kultury, w ujęciu rocznym pozwala dostrzec tendencje w działaniach sprawców oraz pomaga wypracować metody przeciwdziałania przyszłym zdarzeniom. W artykule przedstawiono wybrane przypadki przestępstw w 2021 r. na tle statystyk Policji, Krajowej Administracji Skarbowej i Straży Granicznej. Będące częścią cyklu corocznych analiz opracowanie obrazuje sposoby postępowania sprawców i zagrożenia zabytków oraz dóbr kultury w danym roku. Komplementarne przedstawienie informacji o zagrożeniu dziedzictwa kulturowego przestępczością jest istotne dla badań mających na celu wypracowanie strategii jego ochrony.

ASPnet’s collaboration within the UNESCO networks. The 70th anniversary of the UNESCO Associated Schools Network

The article presents the Polish UNESCO Associated Schools Network (ASPnet). The Polish ASPnet was established in 1956. The activities undertaken in 2023 (for instance, the international Gift a Poem campaign) are presented together with the Polish celebrations of the 70th anniversary of this oldest UNESCO network. The analysis of the reports submitted by the Polish network members is provided with a special focus on networks, cooperation with other UNESCO family members, and UNESCO designations.

Keywords: UNESCO networks ASPnet schools strategy

Streszczenie: W artykule zaprezentowana została Polska Sieć Szkół Stowarzyszonych UNESCO, która powstała w 1956 r. Przedstawiono działania podejmowane w 2023 r. (m.in. międzynarodową kampanię „Gift a Poem”) oraz polskie obchody 70-lecia tej najstarszej sieci UNESCO. Dokonano analizy raportów nadesłanych przez polskich członków sieci, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy z innymi członkami „rodzin” UNESCO i desygnacji UNESCO.