Wyjątkowość rynku sztuki obejmuje specyfikę przedmiotu obrotu i mechanizmów działania podmiotów biorących udział w obrocie, a także tradycję rynku opartą na szczególnej więzi między sprzedawcą a kupującym. Doświadczenia rynków zagranicznych z udziałem najsłynniejszych domów aukcyjnych potwierdziły, że rynek sztuki jest również narażony na wystąpienie porozumień ograniczających konkurencję i praktyki monopolistyczne. Obserwując rozwój polskiego rynku sztuki, przewiduje się, że wraz z umocnieniem się uczestników rynku dostarczających towar na rynek jako pośrednicy (domy aukcyjne) wkrótce mogą się na nim pojawić porozumienia ograniczające konkurencję. W artykule poddano analizie przepisy prawa unijnego oraz polskiego (w szczególności ustawę z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów). Jednocześnie ukazano wpływ zmieniającego się otoczenia prawnego zagranicznych rynków sztuki oraz polskiego rynku sztuki na zawieranie porozumień ograniczających konkurencję (niejednolite definiowanie przez ustawodawców krajowych kategorii narodowych dóbr kultury, dynamika zmian przepisów odnoszących się do wywozu zabytków oraz potencjał instytucji res extra commercium).

Artyści i uczestnicy rynku sztuki mogą korzystać z różnych metod ochrony przed sfałszowaniem. W artykule szczegółowo omówiono możliwości oraz ograniczenia techniczne i prawne obecnie dostępnych metod zabezpieczania dzieł sztuki. Zwrócono również uwagę na zagrożenie naruszenia art. 108 i 109a ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Ustalono, że dostępne są dwie metody zabezpieczania dzieł sztuki – znakowanie i szczegółowa dokumentacja. Artyści mogą znakować dzieła sztuki przez naniesienie sygnatury, umieszczenie elementów metalowych lub dodanie odczynników chemicznych do dzieła sztuki, jak również przez naniesienie odcisku palca lub materiału genetycznego. Z kolei właściciele mogą znakować dzieła sztuki przez naniesienie numeru inwentarzowego, znacznika fluorescencyjnego, dodanie mikrochipa czy użycie mikrocząsteczek lub syntetycznego DNA. Dokumentacja obejmująca opis i zdjęcie dzieła sztuki jest niezbędna. Dodatkowo można zastosować mikrofotografię lub przeprowadzić skanowanie powierzchni dzieła bądź analizę rozmieszczenia.

Protecting art works from forgery

Abstract

Various protective methods against art forgery are available to artists and artwork owners. This article broadly discusses the possibilities, technical and legal limitations of currently available protective methods against art forgery. The risks of breaching Articles 108 and 109a of the Act on the Protection of Monuments and the Guardianship of Monuments are given comprehensive coverage.Generally two methods of protecting works of art, i.e. signing (labelling) and documentation are identified. Works of art can be signed by artists by means of a signature, metal elements, chemicals compounds as equally by adding a fingerprint or genetic material. The owners can sign objects in their collection with an inventory number, a fluorescent label, microchip, as well as by micro-particles or synthetic DNA. The proper documentation for the artwork should include a description and a photo. Additionally, photomicrograph or scanning the surface of the object or a distribution analysis can be applied.

Obecność muzeów na rynku sztuki może być rozpatrywana w kilku aspektach. Muzea, realizując jeden z elementów swojej misji, jaką jest gromadzenie zbiorów, stają się bezpośrednimi uczestnikami interakcji rynkowych, wpływając na popyt i podaż oferowanych na tym rynku dóbr. Jednakże oddziaływanie muzeów na rynek przejawia się także we wpływie tych instytucji na kształtowanie gustów i preferencji innych uczestników rynku sztuki, a więc postrzeganie przez nich wartości dzieł sztuki, będących przedmiotem obrotu. Wpływ ten wiąże się z aktywnością muzeów pozornie niezwiązaną z handlem sztuką: przyjmowaniem obiektów do zbiorów czy organizowaniem wystaw. W pierwszej części artykułu zarysowane zostały oba te aspekty. W drugiej części obraz relacji muzea – rynek sztuki uzupełniony został o perspektywę samych instytucji poprzez wskazanie uwarunkowań wpływających na kształt uczestnictwa muzeów w obrocie dziełami sztuki. Wśród tych uwarunkowań wyróżnione zostały m.in. wątki związane ze strategią kolekcjonowania, kształtem struktury organizacyjnej instytucji i jej wpływem na proces nabywania obiektów do zbiorów, problemy wynikające z prawnych oraz etycznych wymogów odnoszących się do pozyskiwania obiektów przez muzea, jak również kwestie odnoszące się do dostępności środków materialnych przeznaczonych na zakupy i sposobów pozyskiwania na ten cel funduszy.

Celem niniejszego artykułu jest analiza przepadku i nawiązki, które sąd może orzec w razie skazania za przestępstwa i wykroczenia przeciwko zabytkom. Autor wskazuje, że w polskim Kodeksie karnym i Kodeksie wykroczeń przepadek jest różnie klasyfikowany. W polskim Kodeksie karnym przepadek nie jest już środkiem karnym wskutek zmian Kodeksu karnego, które weszły w życie z dniem 1 lipca 2015 r. Autor wskazuje zagadnienia związane z wykładnią przepisów o przepadku i nawiązce. Kwestią problematyczną jest orzekanie przepadku zabytku, jeśli nie stanowi on własności sprawcy w przestępstwie wywozu zabytku bez pozwolenia. Sąd także nie może orzec przepadku zabytków archeologicznych, odkrytych, przypadkowo znalezionych lub pozyskanych w wyniku badań archeologicznych, zabytki te bowiem są już własnością Skarbu Państwa (art. 35 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Kolejnym zagadnieniem jest kwestia orzekania nawiązki na wskazany cel społeczny związany z opieką nad zabytkami.

W przyjętym przez ustawodawcę polskim modelu na wyzysk (w rozumieniu art. 388 Kodeksu cywilnego) można skutecznie powołać się tylko wówczas, gdy łącznie spełnione są trzy główne przesłanki: w chwili zawarcia umowy między świadczeniami kontrahentów istniała rażąca dysproporcja (przesłanka obiektywna); strona zawarła umowę, będąc w przymusowym położeniu, stanie niedołęstwa lub niedoświadczenia (przesłanka subiektywna po stronie pokrzywdzonego); druga strona wyzyskała wskazane wyżej okoliczności (przesłanka subiektywna po stronie krzywdzącego). Regulacja z art. 388 Kodeksu cywilnego chroni pokrzywdzonych w sposób iluzoryczny, a osobie dotkniętej wyzyskiem niezwykle trudno będzie wzruszyć zawartą umowę, w szczególności gdy jej przedmiotem jest dzieło sztuki. Iluzoryczność wynika głównie ze świadomości obu stron kontraktu łatwości uniknięcia przez wyzyskującego jakichkolwiek negatywnych skutków przy wyjątkowości mechanizmów funkcjonujących w obrocie sztuki, takich jak m.in. asymetria informacji na rynku sztuki i uprzywilejowana w tym zakresie pozycja pośrednika, kultura rynku, specyfika dzieł sztuki i jego wycena przy istotnej roli odgrywanej przez eksperta.

W artykule przedstawiono ewolucję prawnych ram polskiego rynku sztuki w latach 1989-2015. Pokazano główne problemy, z którymi przyszło się zmierzyć ustawodawcy oraz nakreślono możliwe kierunki rozwoju prawa rynku sztuki. Pierwotnie reguły dotyczące obrotu dobrami kultury niemal nie istniały, a rynek był słabo rozwinięty. Od tego czasu na rynku sztuki pojawili się nowi interesariusze i nowe problemy – od kwestii podatku od towarów i usług począwszy, przez ocenę autentyczności dzieła sztuki, na nielegalnym obrocie dziełami sztuki skończywszy.

Reżyserowane aukcje, podawanie fikcyjnych cen po licytacji to ważny problem na polskim rynku sztuki po 1989 r. Brak transparentności na rynku sztuki postrzegany jest jako standard ryzyka. Istnieje kultura tajemnicy braku powszechnej wiedzy o głębokości rynku, poziomie jego obrotów, zbywcach i nabywcach, obiektach i ich rzeczywistych cenach. Wszystko to składa się na nieefektywność, z której wszyscy korzystają (głównie pośrednicy). Autor postuluje prawną regulację rynku oraz powołanie niezależnej agencji kontroli rynku.

Credit rating agencies for the art market

Abstract

Orchestrated and fixed auctions and the publishing of fictitious post auction prices has been an important issue for the Polish art market since 1989. The lack of transparency within the art market is perceived as a risk. There exists a culture of secrecy, an unavailability of information on the depth of the market, its turnover, sellers and buyers, art objects and their actual prices. All this contributes to its ineffectiveness, from which all benefit (chiefly middlemen). The author postulates legal market regulation that would establish an independent agency to control the art market.

W artykule omówiono problematykę udziału organizacji społecznej w prowadzonym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków postępowaniu w sprawie cofnięcia pozwolenia na czasowy wywóz zabytków za granicę. Cofnięcie pozwolenia następuje w formie decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków, wydanej na podstawie art. 56 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Taka konstrukcja prawna stanowi tryb nadzwyczajny w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Ważnym aspektem poczynionych rozważań jest analiza udziału organizacji społecznej w postępowaniach administracyjnych prowadzonych przez konserwatorów zabytków oraz ich wpływ na wydawane decyzje konserwatorskie.

W artykule omówiono problematykę udziału organizacji społecznej w prowadzonym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków postępowaniu w sprawie cofnięcia pozwolenia na czasowy wywóz zabytków za granicę. Cofnięcie pozwolenia następuje w formie decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków, wydanej na podstawie art. 56 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Taka konstrukcja prawna stanowi tryb nadzwyczajny w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Ważnym aspektem poczynionych rozważań jest analiza udziału organizacji społecznej w postępowaniach administracyjnych prowadzonych przez konserwatorów zabytków oraz ich wpływ na wydawane decyzje konserwatorskie.

Auction rhetoric on the art and antiquities market

Abstract

The article offers an analysis of the revocation procedure for temporary monuments export licenses and the participation of social organizations in such proceedings. The procedure concerns the groundless of temporary permission. The authorization is withdrawn on the basis of Article 56 of the Act on the Protection of Monuments and the Guardianship of Monuments in the form of administrative decision. This legal structure constitutes an extraordinary mode of procedure, within the understanding of the Administrative Procedure Code. The analysis of this problematic article also includes the impact of any social organization on the decision-making procedure of provincial conservators.

Zagadnieniem poruszonym w niniejszym artykule jest szczególna ochrona terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady (Pomników Zagłady). Autor skupił się na jednym z aspektów owej ochrony, przejawiającym się w uregulowaniu szczególnych zasad odbywania zgromadzeń na obszarze tych miejsc oraz ich stref ochronnych. W opracowaniu wskazano istotę ochrony Pomników Zagłady poprzez wprowadzenie szczególnych zasad odbywania zgromadzeń. Analizie poddano wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 września 2014 r. (K 44/12) oraz ustawę z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach. Choć wskazany wyrok nie odnosił się do prawnych regulacji ochrony Pomników Zagłady, ustawa procedowana w jego następstwie wprowadziła zmiany wpływające na szczególne zasady odbywania zgromadzeń na obszarze Pomników Zagłady i ich stref ochronnych. Przedstawione w pracy rozważania doprowadziły autora do wniosku, że w świetle wskazanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego i nowego Prawa o zgromadzeniach odbywanie zgromadzeń na obszarze Pomników Zagłady lub ich stref ochronnych jawi się jako znacznie bardziej restrykcyjne niż w przypadku ogólnej regulacji dotyczącej zgromadzeń w poprzednim stanie prawnym. Ta konstatacja skłania autora do refleksji nad ewentualną niekonstytucyjnością regulacji ustawy o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady, polegającą na nieprawidłowym wyważeniu konstytucyjnych wartości: ochrony dziedzictwa narodowego, zapewnienia dostępu do dóbr kultury i korzystania z nich oraz wolności zgromadzeń.

Legal protection of Holocaust Memorials in the context of the Constitutional Court’s judgment of 18 September 2014 (K 44/12) and the Law on Assemblies of 24 July 2015

Abstract

The problem addressed in this article is that of special protection for the sites of former Nazi extermination camps (Holocaust Memorials). The author focuses on one aspect of this special protection, consisting in regulating the special rules of assembly in the area of these sites and their protection zones. The study identifies the essence of the protection of Holocaust Memorials by introducing specific rules for assembly. The text analyzes the Constitutional Court’s judgment of 18 September 2014 (K 44/12) and the Law of 24 July 2015 on Assemblies. Although the analysed judgment did not refer to the legal regulation of the protection of Holocaust Memorials, the law proceeding in its wake made changes affecting the special rules for assembly in the area of Holocaust Memorials and their protection zones. The considerations set out in the study have led the author to the conclusion that in relation to the judgment of the Constitutional Court and the new Law of 24 July 2015, assembly in the area of Holocaust Memorials or their protection zones is more restrictive than the general regulation on assembly in the former legislation. That observation leads the author to reflect on the possible unconstitutionality of the regulations of the Act on the Protection of Former Nazi Death Camps, consisting in the improper balance of constitutional values: the protection of national heritage, providing access to cultural goods and their use and the freedom of assembly.

Artykuł przybliża rozwiązania normatywne dotyczące nabycia własności rzeczy ruchomej od nieuprawnionego przez nabywcę w dobrej wierze, występujące w systemach wybranych państw systemu prawa stanowionego i common law, w kontekście obrotu nielegalnie pozyskanymi zabytkami archeologicznymi. W artykule poruszono także problem wyboru prawa właściwego w przypadku spraw dotyczących zabytków archeologicznych oraz dzieł sztuki: czy powinny być stosowane takie reguły wyboru prawa jak do każdej innej rzeczy ruchomej, czy też należy zastosować odmienne rozwiązania?

The impact of the normative regulations of selected countries on the effectiveness of acquiring the ownership of illegally acquired archaeological monuments

Abtract

The article deals with different normative regulations concerning the acquisition of movables from a non domino purchased in good faith, which occur in selected civil law and common law systems, within the context of trafficking in illegally acquired archaeological monuments. The article also raises the problem of the choice of law in cases concerning archaeological monuments and works of art – whether the same rules for choosing the law should be applied to any movables, or if a different approach should be taken into consideration as far as archaeological monuments are concerned.

Art banking jest usługą obejmującą profesjonalne doradztwo przy zakupie dzieł sztuki, które coraz częściej traktowane są jako aktywa inwestycyjne wykorzystywane do tworzenia efektywnych portfeli inwestycyjnych. Podczas gdy rynek art bankingu na świecie osiągnął już stabilną pozycję, jego polski odpowiednik wciąż walczy o uznanie i utworzenie stałych ram współpracy między światem sztuki a światem finansów. W artykule dokonano wielowymiarowej analizy porównawczej w celu znalezienia przyczyn słabości polskiego art bankingu, konfrontując go z ofertą banków oraz otoczeniem inwestycyjnym w krajach takich jak Szwajcaria i Wielka Brytania.

The reasons for the weakness of art banking in Poland. Conclusions from a comparative

Abstract

Art banking is a service involving professional advice when buying art, which is increasingly treated as investment instruments used to create effective investment portfolios. While art banking has already reached a stable position globally, its Polish counterpart is still fighting for recognition and the opportunity to establish stable framework for cooperation between the world of art and that of finance. The article undertakes a multidimensional comparative analysis in order to find reasons for the weakness of Polish art banking, confronting it with existing banking services and the investment environment of countries such as Switzerland and the United Kingdom.

Badając zjawisko przestępczości przeciwko dziedzictwu kulturowemu, można stosować różne metody w celu zdiagnozowania poziomu zagrożenia. Studium konkretnych przypadków przestępstw, których ofiarą padają dobra kultury, w ujęciu rocznym pozwala dostrzec tendencje w działaniach sprawców oraz pomaga wypracować metody przeciwdziałania przyszłym zdarzeniom. Wieloletnie badania przypadków przestępstw godzących w dziedzictwo kulturowe umożliwiają w sposób komplementarny ocenić poziom zagrożenia takimi czynami i zminimalizować ryzyko ich występowania.

Criminal threats to the national heritage – an analysis of the events of 2015

Abstract

There are a variety of methods that may be used in the analysis of crimes against cultural heritage, which allow us to determine the level of risk. A case study covering all the instances of crime against cultural goods during a year allows us to note tendencies present in the behaviour of criminals and helps to develop methods of counteracting similar crimes in the future. Based on the results of a number of such case studies it is then possible to assess the risk of a crime against national heritage in a much more complementary manner and to minimise its occurrence. The article aims to initiate cyclical articles to be published on an annual basis, in which crimes against national heritage will be presented regularly. It also includes a selection of issues which in the author’s opinion may provide additional material for assessing the risk level for the occurrence of crimes against national heritage. Different types of crimes against national heritage such as theft, robbery and damage of valuable cultural objects are briefly described.