Celem opracowania jest analiza wyzwań i perspektyw związanych z NFT, przed jakimi stoją muzea w kontekście ich zadań określonych w art. 2 ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach dotyczących gromadzenia, ochrony i udostępniania zbiorów oraz działalności edukacyjnej i naukowej. Należy zastanowić się, czy NFT stanowią dla muzeów długoterminową szansę na realizację ich celów i zadań, czy też jest to przejściowy trend, który największym placówkom może zapewnić tylko doraźną pomoc finansową w czasach popandemicznych. W artykule omówiono powody, dla których NFT mają duże znaczenie dla świata sztuki, przytoczono przykłady gromadzenia i udostępniania tokenów przez światowe muzea oraz organizowanych przez nie wydarzeń na ten temat. Zawarto także wyniki badania ankietowego mającego na celu poznanie odpowiedzi polskich muzealników na wyżej postawione pytanie badawcze.

Poszukując optymalnego wzorca postępowania przy rozstrzyganiu sporów dotyczących własności dóbr kultury, w artykule scharakteryzowano środki prawne i inicjatywy pojednawcze dostępne w tym celu zainteresowanym państwom. Rozważania ograniczone zostały do form współpracy potwierdzonych w aktach prawa międzynarodowego, opracowanych zwłaszcza w ramach funkcjonowania UNESCO, jakie przyjęte zostały w drugiej połowie XX w. i w okresie późniejszym. W tym kontekście omówiono możliwości wykorzystania postępowania sądowego prowadzonego zarówno przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości, jak i sądami krajowymi. Zwrócono też uwagę na koncyliacyjne formy zakończenia sporu, rozróżniając z jednej strony inicjatywy porozumień obejmujące wyłącznie zainteresowane rozstrzygnięciem sporu państwa, a z drugiej – formy mediacyjne, poszerzone o udział bezstronnych mediatorów, wspierających pozostające w sporze strony w poszukiwaniu satysfakcjonującego rozwiązania. W artykule przyjęto, że wypracowanie pozasądowego kompromisu jest szczególnie pożądane wówczas, gdy rozstrzygnięcie sporu dotyczącego przynależności dobra kultury przez trybunał międzynarodowy lub sądy krajowe ze względu na obowiązujący stan prawny ogranicza perspektywę uzyskania merytorycznego rozstrzygnięcia satysfakcjonującego wszystkie strony konfliktu.

Celem artykułu jest sformułowanie wniosków de lege ferenda, które wynikają z ratyfikacji przez Polskę Konwencji UNESCO z 2001 r. o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego. Po krótkiej analizie zasad tej Konwencji i porównaniu ich z odpowiednimi przepisami prawa polskiego autor proponuje pięć zasadniczych zmian, które winny być dokonane w tym prawie. Dotyczą one regulacji badań archeologicznych, m.in. procedur przeznaczonych dla podmiotów obcych i udziału w nich Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Następnie chodzi o wyłączenie stosowania w morzu przepisów o poszukiwaniu „ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych” oraz o przeszukiwaniu „wraków statków i ich pozostałości”. Pozostałe postulaty obejmują przeniesienie na poziom ustawowy procedury „płetwonurkowania na wrakach statków” i jednoznaczne określenie statusu prawnego zabytków wydobytych z morza, które zgodnie z Konwencją „nie mogą być przedmiotem obrotu”.

Internet wpłynął zasadniczo na każdą dziedzinę naszego życia – również na kulturę, zwiększając dostęp do jej dóbr. Dostęp ten stał się szybszy, prostszy i niegenerujący kosztów, także ten pochodzący z nielegalnych źródeł i naruszający tym samym prawa twórców. Od lat w debacie publicznej podnoszony jest problem „kryzysu prawa autorskiego”, które przestało odpowiadać wyzwaniom społeczeństwa informacyjnego. Unijną odpowiedzią na zwiększanie ochrony twórców jest dyrektywa 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym. Artykuł 17 dyrektywy nakłada na dostawców usług udostępniania treści online obowiązek prewencyjnej kontroli treści zamieszczanych przez użytkowników – tzw. mechanizm systemu odpowiedzialności. Ta prewencyjna kontrola budzi wątpliwości w zakresie potencjalnego naruszenia wolności wypowiedzi. W artykule dokonano analizy mechanizmu systemu odpowiedzialności, obejmującej identyfikację podmiotowych i przedmiotowych aspektów nakładanych obowiązków. Wzięto przy tym pod uwagę standardy ochrony i ograniczania wolności wypowiedzi w warunkach społeczeństwa informacyjnego. Celem pracy jest ocena, czy mechanizm systemu odpowiedzialności narusza istotę wolność wypowiedzi.

Kontrola konstytucyjności postanowień ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytka­mi była do tej pory inicjowana 11 razy z wykorzystaniem różnych trybów i z różnym skutkiem, ponieważ merytorycznie rozstrzygnię­to tylko trzy sprawy. Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza problemów konstytucyjnych diagnozowanych w pismach wszczynających postępowanie przed sądem konstytucyjnym. Ana­liza materiału badawczego prowadzi do wniosku, że powtarzającym się zarzutem niekonstytucyjności była nieproporcjonalna ingerencja w prawo własności oraz deficyty w mechanizmie sprawiedliwości proceduralnej ochrony własności. Jak wynika z wypowiedzi Trybu­nału Konstytucyjnego, nie przyznaje on a priori pierwszeństwa żad­nej z wartości uwikłanych w konflikt aktualizujący się w konfrontacji wymogów ochrony dziedzictwa narodowego z oczekiwaniami sku­tecznej ochrony prawa własności, ale poszukuje jego rozwiązania w zasadzie proporcjonalności.

W 2022 r. przypadało 50-lecie przyjęcia Konwencji UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 1972 r. Artykuł – nietypowo jak na jubileuszowy – zawiera słowa krytyki zarówno wobec samego UNESCO, jak i wątpliwości co do Konwencji z 1972 r. Jednak wszelkie te uwagi wypływają z troski o losy i przyszłość tej międzynarodowej organizacji, której działalność i osiągnięcia w zakresie ochrony światowego dziedzictwa kultury finalnie zasługują na uznanie. W ocenie autora problemy nie leżą tylko po stronie UNESCO, lecz często bardziej po stronie innych członków społeczności międzynarodowej, w szczególności niektórych państw i ich działań w stosunku do organizacji. Problemy rodzi także implementowanie oraz przestrzeganie prawa międzynarodowego. Zarzuty wobec UNESCO zostały tu uporządkowane według trzech kryteriów: formalizmu, czasu i kosztów. Natomiast sama Konwencja UNESCO z 1972 r. została przedstawiona z dwóch perspektyw – po pierwsze, w warstwie normatywnej jako międzynarodowy akt prawny, który pełni funkcję sui generis konstytucji światowej ochrony dziedzictwa kultury i natury, po drugie, w warstwie empirycznej. W tym ostatnim kontekście zwrócono uwagę na rolę Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO. Niezależnie od uwag krytycznych, a także zaakcentowanych słabych stron i problemów, z artykułu jednoznacznie wynikają znaczenie i wartość zarówno samej Konwencji UNESCO z 1972 r., której jedną z podstawowych zalet jest to, że oparła się upływowi czasu, jak i ogromna rola samego UNESCO jako ważnej i mającej niemałe osiągnięcia i zasługi organizacji międzynarodowej.

W latach 1954-1958 wzniesiono w Bydgoszczy gmach Filharmonii Pomorskiej. Od lat 70. XX w. jego wnętrza ozdabiano rzeźbami, gobelinami, grafikami współczesnych polskich artystów. Rzeźby dodatkowo stanęły przed budynkiem i w parku, tworząc zewnętrzną galerię wirtuozów i kompozytorów. Pomysłodawcą stworzenia kolekcji był wieloletni dyrektor filharmonii Andrzej Szwalbe (1923-2002). Idea połączenia muzyki z różnymi dziedzinami sztuki była konsekwentnie realizowana do lat 90. XX w. Dla bydgoskiej „świątyni muzyki” dzieła przygotowali tacy artyści jak: Barbara Zbrożyna, Adam Myjak, Michał Kubiak, Józef Makowski (rzeźby), Kiejstut Bereźnicki, Józefa Wnukowa, Magdalena Heyda-Usarewicz, Tadeusz Brzozowski (projekty gobelinów). W skład Kolekcji Malarstwa i Grafiki im. Tadeusza Brzozowskiego wchodzą dzieła m.in. Magdaleny Abakanowicz, Jana Tarasina, Stefana Gierowskiego. Dzieła nie tylko zdobią wnętrza, ale również dokumentują osiągnięcia polskich artystów w latach 70.-90. XX w. Wartość kolekcji sztuki potwierdzono, wpisując ją decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków do rejestru zabytków w 1990 r.

Artykuł źródłowy przedstawia problemy związane z funkcjonowaniem prywatnych dóbr retowskich Marii Ogińskiej na Litwie w okresie I wojny światowej. Podstawą jego powstania jest odszukane w Archiwum Narodowym w Krakowie rękopiśmienne sprawozdanie zarządcy tego majątku Kazimierza Rzeszowskiego. Posiadłości znajdowały się na terenie zaboru rosyjskiego. Od 1915 r. były pod okupacją niemiecką. Pełnomocnik przez kilka lat podejmował formalne i nieformalne działania, by zabezpieczyć majątek księżnej. W wyniku osobistej interwencji ochronił przed spaleniem pałac w Pojeziorach, stanowiący własność Zygmunta Nagurskiego. Po zakończeniu wojny i powstaniu państwa litewskiego dobra retowskie zostały upaństwowione. Unikatowy materiał rękopiśmienny dostarcza informacji o losach dóbr kultury zgromadzonych w pałacu w Retowie. Stanowi dowód zniszczenia oraz rozproszenia cennego dla Litwinów i Polaków dziedzictwa kulturowego, związanego z prywatną wielką własnością ziemską książąt Ogińskich.

W artykule podjęto próbę odniesienia się do współczesnych wybranych zjawisk tworzących kontekst dziedzictwa kulturowego w Polsce zachodniej. W wypowiedzi odniesiono się do niektórych aspektów społecznych, prawnych i gospodarczych, które wpływają na zmiany w postrzeganiu dziedzictwa kulturowego na tych terenach. Choć problemy dziedzictwa kulturowego tego obszaru cieszą się zainteresowaniem badaczy od wielu lat, pojawiają się nowe zagadnienia. Zdaniem autora szczególnie interesujące są zjawiska, które można obserwować w ostatnich latach. Zaliczają się do nich wyraźne przemiany generacyjne w Polsce i w Niemczech, które redefiniują postrzeganie tych problemów w wymiarze społecznym. Interesujące pozostają również odniesienia do znaczenia traktatów polsko-niemieckich w perspektywie ostatnich kilkunastu lat. W artykule postawiono pytanie o realne znaczenie wspólnego dziedzictwa w wymiarze stosunków polsko-niemieckich.

Celem artykułu jest dokonanie przeglądu orzecznic­twa administracyjnego z ostatnich lat, odnoszącego się do kwestii wykreślenia zabytku z rejestru zabytków. Procedura ta, zgodnie z przepisami oraz przyjętą przez sądy administracyjne interpretacją, powinna być stosowana z dużą ostrożnością, zwłaszcza w kontek­ście przesłanki zniszczenia zabytku implikującej utratę przez niego wartości zabytkowych. W opracowaniu zwrócono uwagę na proble­matykę niewywiązywania się przez właściciela lub posiadacza za­bytku z obowiązku opieki nad obiektem. Wyraźnym wnioskiem pły­nącym z analizowanych orzeczeń jest to, że zaniedbania te nie mogą być podstawą do dokonania skreślenia zabytku z rejestru.

Artykuł porusza problematykę ochrony postaci fikcyjnej w kontekście jej umiejscowienia w kulturze popularnej. Autorka na podstawie orzecznictwa i doktryny analizuje przesłanki nadania ochrony na podstawie prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej, podkreślając przede wszystkim umiejscowienie postaci fikcyjnej w popkulturze. W artykule analizowane jest orzecznictwo sądów polskich i sądów krajów europejskich. Autorka podkreśla, że prawo do integralności utworu jest powiązane bezpośrednio z kontekstem kulturowym.

Badając zjawisko przestępczości przeciwko dziedzictwu kulturowemu, można stosować różne metody w celu zdiagnozowania poziomu zagrożenia. Studium konkretnych przypadków przestępstw, których ofiara padają dobra kultury, w ujęciu rocznym pozwala dostrzec tendencje w działaniach sprawców oraz pomaga wypracować metody przeciwdziałania przyszłym zdarzeniom. W artykule przedstawiono wybrane przypadki przestępstw w 2021 r. na tle statystyk Policji, Krajowej Administracji Skarbowej i Straży Granicznej. Będące częścią cyklu corocznych analiz opracowanie obrazuje sposoby postępowania sprawców i zagrożenia zabytków oraz dóbr kultury w danym roku. Komplementarne przedstawienie informacji o zagrożeniu dziedzictwa kulturowego przestępczością jest istotne dla badań mających na celu wypracowanie strategii jego ochrony.

W artykule zaprezentowana została Polska Sieć Szkół Stowarzyszonych UNESCO, która powstała w 1956 r. Przedstawiono działania podejmowane w 2023 r. (m.in. międzynarodową kampanię „Gift a Poem”) oraz polskie obchody 70-lecia tej najstarszej sieci UNESCO. Dokonano analizy raportów nadesłanych przez polskich członków sieci, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy z innymi członkami „rodzin” UNESCO i desygnacji UNESCO.