Artykuł poświęcony jest podstawom edukacji humanistycznej (szczególnie polonistycznej) we współczesnych uwarunkowaniach kulturowych. Autor, przywołując ustalenia Marthy Nussbaum oraz Chantal Delsol, pokazuje, jak ważne jest przemyślenie celu i sensu takiej edukacji, oraz demonstruje, jak różne mogą być jej ujęcia. Dowodzi również, że dzisiejszy sposób myślenia o edukacji humanistycznej proponowany przez decydentów politycznych w Polsce jest bliższy posttotalitarnemu postrzeganiu rzeczywistości, wnikliwie przedstawionemu w esejach Vaclava Havla, niż propozycjom sformułowanym przez wymienione intelektualistki.

Artykuł jest próbą przemyślenia polonistyki szkolnej w perspektywie pedagogiki postkrytycznej, w której to szkoła jest rozumiana jako dobro wspólne, służące do odnawiania więzi ze światem. W tym kontekście edukacja polonistyczna staje się przestrzenią budowania demokratycznej wspólnoty czytających podmiotów. Dlatego też nie można redukować jej do produkowania określonych postaw ideologicznych, a także zamknąć w zaprojektowanej maszynerii szkolnej służącej do efektywnego wypełniania podstawy programowej.

Artykuł poświęcony jest przedstawieniu zjawisk, które określają współcześnie sytuację lektury w szkole. Składa się z trzech części. W pierwszej przedstawiony został proces spadku czytelnictwa wśród uczniów i problem wzrastającego krytycyzmu wobec lektur, które wcześniej uznawano za bezdyskusyjnie przynależące do kanonu. Drugi fragment dotyczy kryzysu czytelnictwa oraz czynników ten kryzys powodujących – tutaj oprócz zmiany kulturowych praktyk podkreślono kwestię szybkiego narastania obcości językowej oraz obyczajowej dawnych tekstów, ich przyspieszonego „starzenia się”. Natomiast w części trzeciej zaproponowano rozwiązania, które mogłyby zmienić kształcenie literaturoznawcze w czytanie jako doświadczenie ważne egzystencjalnie. 

Artykuł przedstawia kształcenie umiejętności krytycznego czytania w odniesieniu do tekstów o charakterze argumentacyjnym. Kwestię tę ujęto na trzech płaszczyznach: tendencjach globalnych, wyzwaniach polskiego systemu edukacji oraz działaniach podejmowanych w klasie szkolnej. Działania edukacyjne rozpatrywane są w zakresie organizacji systemu edukacji i jego miejsca w strukturze społecznej, szczegółowych treści omawianych na lekcjach i działań wychowawczych. Przytoczone propozycje dydaktyczne odnoszą się także do przekonania, że wspieranie autonomii poznawczej uczniów i ich postawy proaktywnej wymaga od szkoły (jako systemu i jako wspólnoty uczącej się) wyposażenia ich w niezbędne narzędzia i kompetencje. Kontekstem dla propozycji jest opis globalnych wyzwań edukacyjnych – w tym związanych z nierównościami społecznymi i ich konsekwencjami. W polskiej rzeczywistości jednym z największych wyzwań pozostaje zbliżenie szkoły do świata bliskiemu uczniom. W artykule zaproponowano możliwą odpowiedź, jaką jest włączanie do lekcji tekstów argumentacyjnych, których zrozumienie wymaga złożonych kompetencji czytelniczych i kulturowych. W artykule przedstawiono propozycję sposobów kształcenia tych umiejętności. 

Wspólnota interpretacyjna, w ujęciu Stanleya Fisha, stanowi grupę społeczną, która buduje swoją tożsamość wokół wspólnie wyznawanych wartości i przyjmowanych znaczeń. Jej tworzenie dokonuje się często w odniesieniu do literatury – czy szerzej kultury – która utrwala w sobie obraz określonej aksjologii. Edukacja w tej przestrzeni odgrywa rolę zinstytucjonalizowanego przymusu narzucania interpretacji poddanej ideologii. Tymczasem lektura powinna być dla ucznia możliwością do działań poznawczych, a przede wszystkim szansą na poznawanie samego siebie, innych ludzi i otaczającego świata. Oznacza to konieczność zanegowania zewnętrznego, gotowego porządku postrzegania literatury i kultury. Odpowiedzią na oficjalne kształtowanie lektury szkolnej, a zarazem na konsekwencje rewolucji cyfrowej, może być budowanie innej wspólnoty interpretacyjnej – tworzonej w konkretnej klasie, przez konkretne osoby (nauczyciela, uczniów), wspartej na podmiotowym doświadczaniu literatury i otwartości na drugiego człowieka. 

Współczesny uczeń za dużo siedzi, za wiele czasu spędza w budynkach i przed ekranami komputerów, telewizorów czy smartfonów. Szkoła i związane z nią obowiązki pochłaniają coraz więcej czasu nawet najmłodszych uczniów. Uczniowie nie mają sposobności do zabaw na dworze. Tymczasem, dowodzą tego badania, do prawidłowego rozwoju ludzie potrzebują kontaktu z naturą. Artykuł traktuje o potrzebie wyjścia z uczniami z budynku szkoły i przeprowadzania lekcji języka polskiego (lub lekcji wychowawczych) na dworze, gdzie uczniowie mogliby swobodnie bawić się oraz poznawać najbliższą im przyrodę. Możliwość przeprowadzenia takich zajęć została zaprezentowana na przykładzie lektury uzupełniającej dla klas IV–VI Tajemniczy ogród Frances Hodgson Burnett. Autorka artykułu postuluje zmianę sposobu myślenia o uczeniu się dzieci.