FAQ

2014 Następne

Data publikacji: 22.12.2014

Opis
Redaktor naczelny numeru: Stanisław Gawliński

Licencja: Żadna

Redakcja

Redaktor naczelny Stanisław Gawliński

Zawartość numeru

Wokół literatury dawnej i współczesnej – analizy, interpretacje, szkice

Anna Jończyk

Konteksty Kultury, Tom 11, Numer 3, 2014, s. 205-216

https://doi.org/10.4467/23531991KK.14.012.2873

Okres porozbiorowy w literaturze polskiej charakteryzuje się różnorodnością form i stylów literackiego wyrazu. W tym czasie bowiem możemy zaobserwować wyraźną korelację pierwiastków klasycystycznych z sentymentalnymi (często w obrębie jednego utworu) czy nawet tendencję do wypierania tych pierwszych na rzecz drugich, co w prostej linii doprowadzi do ukształtowania się nowej epoki w dziejach literatury polskiej, mianowicie romantyzmu. Przez wiele lat w badaniach z zakresu historii literatury cały dorobek literacki schyłku XVIII i pierwszego dwudziestolecia XIX wieku określano mianem preromantyzmu (jako odrębnej epoki literackiej). W niniejszym artykule starano się dowieść, że pewne tendencje wczesnoromantyczne funkcjonują, ale tylko jako zjawiska literackie przejawiające się w obrębie założeń późnego sentymentalizmu. Bez wątpienia na temat sentymentalizmu stanisławowskiego powstało już wiele publikacji, a dzieła jego wybitnych przedstawicieli zostały poddawane wielokrotnym analizom i interpretacjom. Literatura późnego sentymentalizmu jest jednak obszarem nadal mało zbadanym i wymagającym dogłębnych studiów historycznoliterackich. To właśnie problemy oscylujące wokół zagadnień związanych z sentymentalizmem porozbiorowym stają się przedmiotem dociekań autorki artykułu.

Czytaj więcej Następne

Monika Listowska

Konteksty Kultury, Tom 11, Numer 3, 2014, s. 217-231

https://doi.org/10.4467/23531991KK.14.013.2874

Artykuł rozpatruje problematykę literacko-muzycznych filiacji. W Sonacie Jana Augusta Kisielewskiego ujawniają się one na gruncie stematyzowania. Andrzej Hejmej płaszczyznę tę określa zwyczajowo mianem muzyczności typu II. Głównym nośnikiem znaczeń staje się w dramacie tytuł. Generuje on znaczenie utworu i eksponuje jego interdyscyplinarny charakter. Wskazuje również na występowanie w tekście konkretnej konstrukcji muzycznej. Chodzi o formę sonatową, która stanowi wzorzec kompozycyjny dramatu i wyznacza oś jego budowy. Obecność muzycznych konotacji jest w Sonacie Kisielewskiego sygnalizowana na wielu poziomach, między innymi przez: motyw artystowski, wyraźne odwołanie do Pieśni nad pieśniami, warstwę audytywną dzieła.

Czytaj więcej Następne

Andrzej Sulikowski

Konteksty Kultury, Tom 11, Numer 3, 2014, s. 232-255

https://doi.org/10.4467/23531991KK.14.014.2875

W artykule wykorzystano sławną na Zachodzie (szczególnie w obszarze języka niemieckiego) książkę Hansa Grafa von Lehndorff (1910–1987), Ostpreußisches Tagebuch. Aufzeichnungen eines Arztes aus den Jahren 1945–1947. Za czasów PRL książka ta była najsurowiej zakazana przez cenzurę komunistyczną z powodu przestawienia okrucieństw żołnierzy Armii Czerwonej w stosunku do ludności cywilnej, a szczególnie kobiet gwałconych masowo przez Sowietów.

Lehndorff wywodził się z arystokracji pruskiej, związanej z Prusami Wschodnimi przez około 600 lat. Od młodości wychowywany w duchu rycerskim sprzeciwiał się skrycie rządom Hitlera i zaangażowany był w pewnym stopniu także w zamach na niego w 1944 roku. Będąc od początku przeciwnikiem narodowego socjalizmu, stał się – jak wszyscy niemal mieszkańcy Prus Wschodnich – ofiarą  politycznego zaślepienia Hitlera.

W analizie zwraca się uwagę na wielowymiarowość życia wewnętrznego. Lehndorff pojawia się w tekście przede wszystkim jako lekarz chirurg, niosący pomoc ludziom cierpiącym – bez względu na podziały polityczne, rasowe czy terytorialne. W swej praktyce działa z najwyższym możliwym dla człowieka poświęceniem, szczególnie w okresie oblężenia  twierdzy Królewiec przez Sowietów (styczeń–grudzień 1945). Wyrzeka się użycia siły, również w obronie własnej lub najbliższych. Wielokrotnie unika w sposób cudowny nagłej śmierci, przeżywa także liczne aresztowania, pobyty w obozie zagłady, pieszą ucieczkę z Królewca na Warmię, w rodzinne strony, wreszcie wyjazd z Polski do Niemiec.

Swoje życie wewnętrzne Lehndorff rozwijał świadomie, wiążąc się za młodu – jako wyznawca chrześcijaństwa reformowanego – z Kościołem Wyznającym (Bekennende Kirche), który w Niemczech hitlerowskich sprzeciwiał się narodowemu socjalizmowi. Stałymi praktykami lekarza chirurga były codzienne modlitwa, czytanie Pisma Świętego,  medytacja. W swym radykalizmie ewangelicznym doszedł nawet do prowadzenia nabożeństw dla wiernych (z braku pastorów) zarówno w Królewcu, jak i po wojnie na Warmii, gdzie się ukrywał u krewnych lub znajomych. Za „propagandę religijną” był zatrzymywany przez NKWD oraz polski Urząd Bezpieczeństwa. Ponieważ leczył także swych prześladowców (Rosjan, Polaków), w krytycznych chwilach bywał ocalany od śmierci. Dla czytelnika w naszym stuleciu stanowi wzór chrześcijanina heroicznego, który dąży do pojednania narodów i przebaczenia sobie win. Zadośćuczynienie Lehndorffa polega na służbie człowiekowi cierpiącemu, który jednoczy ludzi dobrej woli i stanowi ewangeliczny znak obecności Chrystusa

Czytaj więcej Następne

Stefan Zabierowski

Konteksty Kultury, Tom 11, Numer 3, 2014, s. 256-268

https://doi.org/10.4467/23531991KK.14.015.2876

Celem tego artykułu jest prezentacja recepcji krytycznej biografi i i twórczości Josepha Conrada w Polsce w latach 1897–1945. Szczególny nacisk zostaje położony na czynniki polityczne, społeczne, kulturalne i estetyczne, warunkujące ten proces. Początek recepcji nastąpił w czasie rozbiorów, natomiast względną popularność wśród elity intelektualnej i artystycznej zdobył Conrad już w dwudziestoleciu międzywojennym. Szczególna rola w promocji Conrada przypadła tu Stefanowi Żeromskiemu i poetom kręgu „Skamandra”. W późniejszych latach fascynowało się Conradem wielu reprezentantów generacji 1910, na których duży wpływ wywarł autor monografi i O Konradzie Korzeniowskim – Józef Ujejski. Istotne znaczenie miały dzieła Conrada w czasie II wojny światowej – stanowiły one moralne wsparcie dla wielu walczących z totalitaryzmem hitlerowskim i stalinowskim

Czytaj więcej Następne

Kaz Dziamka

Konteksty Kultury, Tom 11, Numer 3, 2014, s. 269-284

https://doi.org/10.4467/23531991KK.14.016.2877

Jednym z mitów amerykańskich, obecnie już nieaktualnym i w większości zapomnianym, jest wizja Ameryki jako Arkadii, w której odwieczne ludzkie marzenie o wolności osobistej mogło się spełnić dzięki idealistycznej koncepcji życia, jakie rzekomo jest możliwe w przedindustrialnym, przedkorporacyjnym i nieprzeludnionym społeczeństwie w kontekście niezniszczonej, dzikiej natury. Wizja taka wywarła olbrzymi osobisty i intelektualny wpływ na słynnego amerykańskiego pisarza z dziewiętnastego wieku, którym był Henry David Thoreau. Autor artykułu analizuje dokładnie ten mit amerykańskiej Arkadii na podstawie wszystkich głównych publikacji pisarza, szczególnie esejów Walking i Civil Disobedience, jak i książki Walden.

Czytaj więcej Następne

Kazimierz Adamczyk

Konteksty Kultury, Tom 11, Numer 3, 2014, s. 285-301

https://doi.org/10.4467/23531991KK.14.026.2926

W artykule omawiam powieści autorstwa ideologów i działaczy międzywojennego ruchu narodowego. Literatura popularna pełniła istotną funkcję w propagowaniu idei nacjonalistycznych. Przyglądając się sylwetkom kobiet w powieściach Romana Dmowskiego, Stanisława Piaseckiego, Władysława Jana Grabskiego, Adama Doboszyńskiego i Jędrzeja Giertycha wskazuję na rolę stereotypu, obecność w tych powieściach patriarchalnego i antysemickiego dyskursu. W utworach młodej generacji narodowców zaobserwować należy bardziej zróżnicowane portrety kobiet, co związane jest z postępującą emancypacją kobiet w dwudziestoleciu, a także początkami ich aktywności w ruchu narodowym. Wskazuję na niebezpieczeństwo, jakie niesie z sobą skupianie się na dyskursie feministycznym, w oderwaniu od propagowanej przez te utwory ideologii. Dlatego też zwracam uwagę na zależności występujące między założeniami ideowymi ONR-u i kreacją świata przedstawionego w omawianych utworach.

Czytaj więcej Następne

Wokół teorii, genologii i krytyki

Jacek Warchala

Konteksty Kultury, Tom 11, Numer 3, 2014, s. 302-320

https://doi.org/10.4467/23531991KK.14.017.2878

Artykuł rozważa zagadnienie tekstu i tekstowości w przypadku takich „niestabilnych” i trudno uchwytnych form jak na przykład kampania reklamowa; tezą artykułu jest konieczność redefi nicji klasycznego pojęcia tekstu zbudowanego na przekazie werbalnym i uzupełnienie go o elementy wizualne, a także elementy tak trudno uchwytne formalnie jak presupozycje i inferencje. Wynika to również z konieczności przeformułowania pojęcia intencji i założenia, że tekst jest zasadniczo „tekstem dla odbiorcy”, czyli tekstem, którego konstytuuje intencja poznawcza odbiorcy.

Czytaj więcej Następne

Recenzje

Wojciech Ligęza

Konteksty Kultury, Tom 11, Numer 3, 2014, s. 321-323

Czytaj więcej Następne

Monika Wiszniowska

Konteksty Kultury, Tom 11, Numer 3, 2014, s. 324-329

Recenzja: Literatura gorszego Boga? Antologia polskiego reportażu XX wieku red. M. Szczygieł, Wołowiec 2014, t. 1, ss. 872, t. 2, ss. 960

Czytaj więcej Następne