W artykule wykorzystano sławną na Zachodzie (szczególnie w obszarze języka niemieckiego) książkę Hansa Grafa von Lehndorff (1910–1987), Ostpreußisches Tagebuch. Aufzeichnungen eines Arztes aus den Jahren 1945–1947. Za czasów PRL książka ta była najsurowiej zakazana przez cenzurę komunistyczną z powodu przestawienia okrucieństw żołnierzy Armii Czerwonej w stosunku do ludności cywilnej, a szczególnie kobiet gwałconych masowo przez Sowietów.

Lehndorff wywodził się z arystokracji pruskiej, związanej z Prusami Wschodnimi przez około 600 lat. Od młodości wychowywany w duchu rycerskim sprzeciwiał się skrycie rządom Hitlera i zaangażowany był w pewnym stopniu także w zamach na niego w 1944 roku. Będąc od początku przeciwnikiem narodowego socjalizmu, stał się – jak wszyscy niemal mieszkańcy Prus Wschodnich – ofiarą  politycznego zaślepienia Hitlera.

W analizie zwraca się uwagę na wielowymiarowość życia wewnętrznego. Lehndorff pojawia się w tekście przede wszystkim jako lekarz chirurg, niosący pomoc ludziom cierpiącym – bez względu na podziały polityczne, rasowe czy terytorialne. W swej praktyce działa z najwyższym możliwym dla człowieka poświęceniem, szczególnie w okresie oblężenia  twierdzy Królewiec przez Sowietów (styczeń–grudzień 1945). Wyrzeka się użycia siły, również w obronie własnej lub najbliższych. Wielokrotnie unika w sposób cudowny nagłej śmierci, przeżywa także liczne aresztowania, pobyty w obozie zagłady, pieszą ucieczkę z Królewca na Warmię, w rodzinne strony, wreszcie wyjazd z Polski do Niemiec.

Swoje życie wewnętrzne Lehndorff rozwijał świadomie, wiążąc się za młodu – jako wyznawca chrześcijaństwa reformowanego – z Kościołem Wyznającym (Bekennende Kirche), który w Niemczech hitlerowskich sprzeciwiał się narodowemu socjalizmowi. Stałymi praktykami lekarza chirurga były codzienne modlitwa, czytanie Pisma Świętego,  medytacja. W swym radykalizmie ewangelicznym doszedł nawet do prowadzenia nabożeństw dla wiernych (z braku pastorów) zarówno w Królewcu, jak i po wojnie na Warmii, gdzie się ukrywał u krewnych lub znajomych. Za „propagandę religijną” był zatrzymywany przez NKWD oraz polski Urząd Bezpieczeństwa. Ponieważ leczył także swych prześladowców (Rosjan, Polaków), w krytycznych chwilach bywał ocalany od śmierci. Dla czytelnika w naszym stuleciu stanowi wzór chrześcijanina heroicznego, który dąży do pojednania narodów i przebaczenia sobie win. Zadośćuczynienie Lehndorffa polega na służbie człowiekowi cierpiącemu, który jednoczy ludzi dobrej woli i stanowi ewangeliczny znak obecności Chrystusa

The article discusses a book by Hans Graf von Lehndorff (1910–1987), famous in the West (especially in the German-speaking world), Ostpreußisches Tagebuch. Aufzeichnungen eines Arztes aus den Jahren 1945–1947. In the People’s Republic of Poland, this book was most strictly prohibited by the communist censorship due to its depictions of atrocities of Red Army soldiers to civilian population, especially to women raped by the Soviets on a mass scale.

Lehndorff was born into the Prussian aristocracy whose links with East Prussia went back approx. 600 years. Brought up in the chivalrous spirit since his youth, he secretly opposed Hitler’s rule and was involved to some extent in the assassination attempt of 1944. An opponent of National Socialism since its beginning, he became – like almost all inhabitants of East Prussia – a victim of Hitler’s political folly.

The analysis emphasizes the multidimensional character of inner life. Lehndorff appears in the text primarily as a surgeon providing help to suffering people – regardless of any political, racial or territorial divisions. In his practice, he acts with the greatest dedication attainable by a human, particularly during the Soviet siege of the Königsberg fortress (January–December 1945). He rejects violence, even in defense of himself or his close ones. Many times, he miraculously escapes sudden death, also surviving many arrests, detention in a concentration camp, an escape on foot from Königsberg to his native Ermland, and fi nally, departure from Poland to Germany.

Lehndorff developed his inner life consciously, joining in his youth – as a worshipper of Reformed Christianity – the Confessing Church (Bekennende Kirche) which opposed National Socialism in Nazi Germany. The surgeon’s constant practice was everyday prayer, reading of the Bible, meditation. In his evangelical radicalism, he even resorted to conducting service to  worshippers (due to a lack of pastors) both in Königsberg and after the war, in Ermland, where he was hiding at his friends’ or relatives’ houses. He used to be arrested by the NKVD and the Polish UB (Office of Security) for “religious propaganda”. Since he treated his persecutors (Russians, Poles) as well, in critical moments he would escape death. For a reader in our century, he is a model of a heroic Christian striving for reconciliation of nations and forgiveness of guilt. Lehndorff’s atonement is service to suffering people, uniting people of goodwill and constituting an evangelical sign of Christ’s presence.