Tom 15 Zeszyt 3 rok 2018

2018

Data publikacji: 31.12.2018

Opis

Redaktor numeru: Stanisław Gawliński; Dorota Siwor

Licencja: CC BY-NC-ND

Redakcja

Redakcja zeszytu Dorota Siwor

Zawartość numeru

Literatura i religia – stare bolączki, nowe wyzwania (uwagi wstępne)

Łukasz Tischner

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 269 - 270

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.027.9898

PDF

Czytaj więcej

Weakening of Theology by Literature Is Not a Bad Thing – An interview with David Jasper by Tomasz Garbol and Łukasz Tischner

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 271 - 290

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.028.9899

PDF

Czytaj więcej

„Zobaczyć świat w ziarenku piasku”. Przyczynek do refleksji nad „literaturą a religią” z perspektywy pogranicznej

Jean Ward

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 291 - 304

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.029.9900

Autorka rozważa niektóre ujęcia związków między literaturą i religią w „epoce świeckiej” (według terminologii Charlesa Taylora) z polsko-angielskiej „perspektywy pogranicznej”. Skupia się przede wszystkim na badaniach Nicholasa Boyle’a, Michaela Edwardsa, Davida Jaspera i Kevina Harta, lecz czerpie inspirację z inicjalnego wersu wiersza Williama Blake’a Auguries of Innocence – w jego wersji oryginalnej i przekładzie autorstwa Zygmunta Kubiaka. Analiza tego wersu ewokuje elementy możliwego ujęcia „literatury i religii” w „epoce świeckiej” (choć nie tylko). Połączenie wersji oryginalnej i przetłumaczonej wyznacza ideał: docenienie tajemnicy każdego „ziarenka piasku” jako odrębnego, jednostkowego świata (a world), a zarazem – poprzez odniesienie tego poszczególnego bogactwa do całości – odkrycie świata (the world) w ziarenku piasku. To oczywiście ideał niemożliwy do spełnienia, lecz taki, do którego warto dążyć w duchu pokory przywoływanym także przez pierwszą kwartynę wiersza Blake’a.

PDF

Czytaj więcej

Baranek czy tygrys? Nie-ludzkie oblicza Boga w poezji T. S. Eliota i R. S. Thomasa

Małgorzata Grzegorzewska

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 305 - 320

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.030.9901

Tekst ukazuje zmianę przedstawień Niewidzialnego w poezji religijnej: kryzys języka wynikający z odrzucenia przez kulturę zachodnią pojęcia Logosu skutkuje odejściem od symbolicznej przejrzystości sztuki sakralnej epok dawnych. Tradycyjna symbolika zwierzęca, służąca ukazywaniu tajemnic wiary, w poezji religijnej XX wieku zostaje zastąpiona przez nieprzenikliwe obrazy nie-ludzkiego oblicza Boga. Ilustracją tej tezy są zawarte w tekście analizy „mówiących”, lecz zarazem „niemych” obrazów w wierszach T.S. Eliota oraz Walijczyka, R.S. Thomasa. Twórczość Thomasa, w której wyraźnie widać wpływ tradycji apofatycznej, można uznać za odpowiedź na wyzwania epoki postsekularnej.

PDF

Czytaj więcej

„Z kronik współczesnej mistyki” – Adam Zagajewski i Nowa Fala (opowieść postsekularna)

Piotr Bogalecki

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 321 - 341

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.031.9902

Przedmiotem przedstawionych analiz jest wczesna, pochodząca z lat 70. XX wieku twórczość Adama Zagajewskiego: wiersze z tomów Komunikat, Sklepy mięsne oraz List, powieść Ciepło, zimno, opowiadanie Boże Ciało, teksty krytycznoliterackie, a w końcu mało znany, opublikowany pod pseudonimem Jan Garlicz, esej W kilku punktach. Teksty te poddane zostały próbie interpretacji postsekularnej, w której szczególny nacisk położony został na analizę odmiennego niż w późniejszej twórczości Zagajewskiego stosunku do języka i symboliki chrześcijańskiej. W zaproponowanym odczytaniu istotnym tematem i nieredukowalnym kontekstem twórczości Zagajewskiego okazuje się pytanie o możliwość niereligijnego, twórczego wykorzystania chrześcijańskiego dziedzictwa przez zeświecczonych członków społeczeństwa PRL-u. W końcowych częściach artykułu jego tezy odniesione zostały do twórczości innych reprezentantów Pokolenia 68, reprezentowanych tu głównie przez artykuły Stanisława Barańczaka, i zestawione z polską tradycją badań relacji literatury i religii.

PDF

Czytaj więcej

Reinventing Saint Francis: Józef Wittlin, Anti-Semitism, and the Idea of Modern Sainthood

Joanna Rzepa

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 342 - 361

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.032.9903

Artykuł omawia literacką konstrukcję ideału współczesnej świętości w twórczości Józefa Wittlina. Artykuł dowodzi, że Wittlinowskie poszukiwanie nowego modelu świętości, która mogłaby odpowiedzieć na wyzwania epoki nowoczesności, wpisuje się w dwudziestowieczne spory teologiczne dotyczące znaczenia i wartości tradycyjnie pojmowanej hagiografii. Artykuł pokazuje, że refleksje Wittlina były inspirowane wpływową pracą Paula Sabatiera Vie de saint François d’Assise (Życie świętego Franciszka z Asyżu) oraz związane z bezpośrednim kontekstem społeczno-politycznym (wojną polsko-ukraińską oraz rosnącym antysemityzmem). W swojej twórczości Wittlin przedstawia świętego Franciszka jako świętego na miarę epoki nowoczesnej, który wykazuje się radykalną empatią w stosunku do ludzi prześladowanych i marginalizowanych, przede wszystkim Żydów. Reagując na nasilający się antysemityzm, który znajdował uznanie w środowiskach narodowych i katolickich, Wittlin ukazuje świętego Franciszka jako działacza społecznego skupiającego się na cierpieniu tych, którzy są odrzucani przez społeczeństwo jako godni pogardy i naznaczeni „innością”.

PDF

Czytaj więcej

Georges Bernanos, czyli chrześcijaństwo bez taryfy ulgowej (z okazji siedemdziesiątej rocznicy śmierci pisarza i sto trzydziestej rocznicy jego urodzin)

Marek Tomaszewski

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 362 - 373

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.033.9904

Autor pyta, jak doszło do wytworzenia się tak solidnej więzi z niepozornym zakątkiem prowincji, którego nic nie predestynowało do odegrania jakiejkolwiek roli w życiu i twórczości młodego paryżanina. Biografowie nie odnotowują żadnych wcześniejszych związków rodziny Bernanosów z północną Francją, zwaną obecnie Région Hauts-de-France. Na tle pejzaży wyniesionych z dzieciństwa Bernanos ustawicznie walczy z rozpowszechnionym poglądem o łatwym i spokojnym życiu pod płaszczykiem Kościoła. Nie waha się także ukazać, na czym polegają męki samokrytycyzmu i zwątpienia. Nieodłączną cechą charakteru bohaterów Bernanosowskich jest ich niepokój wewnętrzny i nieznośne rozdarcie duszy. W powieściach Bernanosa nie pojawiają się tylko postacie wyjątkowe w dobrym czy złym sensie tego słowa – święci bohaterowie stojący naprzeciw wysłanników Szatana. Występują tam też dziwaczne figury ludzkie, śmieszne i oziębłe, często obojętne na losy innych ludzi. Ewolucja duchowa samego pisarza nie przypomina harmonijnej krzywej wznoszącej się równomiernie ku górze. Wiele jest w jego życiu upadków, klęsk, a nade wszystko gorzkich rozczarowań. Czyż jego dzieło, w tym samym stopniu co jego życie, nie jest to po prostu ucieczką przed pokusami wygodnego realizmu i cynizmu żerującego na ludzkiej niewiedzy i naiwności? Zapewne w tym pytaniu, bardziej niż w odpowiedzi, kryje się sens posłania, jaki wyłania się dla nas po tylu latach z zapisanych nerwowym pismem, surowych książek Bernanosa.

PDF

Czytaj więcej

Lament i konsolacja. O dwóch obrazach Boga w tekstach z getta warszawskiego

Andrzej Tyszczyk

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 374 - 390

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.034.9905

Autor porównuje opisy dwóch przeciwstawnych doświadczeń religijnych, zrodzonych w okresie zagłady getta warszawskiego i dwóch związanych z nimi obrazów Boga. Jedno doświadczenie wyłania się z kazań konsolacyjnych rabina Kelmana Shapiry z Piaseczna, w których bezmiarowi cierpień mordowanych Żydów odpowiada obraz Boga, który cierpi. Drugie zawarte jest w poemacie Icchaka Kacenelsona Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie, a szczególnie pieśni 9, Do niebios, w której poeta po gwałtownych oskarżeniach „niebios” zrywa Przymierze Izraela z Bogiem, a jego miejsce zajmują pomordowane żydowskie dzieci. Ramą porównania jest figura tragiczności transcendentalnej, która powstaje jako wynik przekształceń antytetycznych obrazów Boga, łącząc w jednym zdarzeniowym schemacie, wywiedzionym z tragedii, obrazy „Boga tragedii” – obarczonego winą za nieszczęścia i „Boga tragicznego” – tożsamego z niezawinionym cierpieniem.

PDF

Czytaj więcej

“Who Would Be a Prophet”: Prophetic Aspects of Czeslaw Miłosz’s Poetry

Anna M. Szczepan-Wojnarska

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 391 - 401

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.035.9906

Artykuł podejmuje refleksję and prorockimi/profetycznymi aspektami poezji Czesława Miłosza – polskiego poety XX wieku, zdobywcy Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Pomimo zaprzeczeń poety dotyczących gotowości zostania postacią religijną służy on religii jako prorok, kiedy pokonuje niewyrażalność nieuchwytnych cech doświadczenia religijnego. W tekście zostaje podjęta analiza wybranych wierszy podejmujących kwestie roli poety i poezji w świetle dynamicznej relacji między prorokiem a proroctwem. Miłosz unika stawania się rzecznikiem Boga, jednak kontekst historyczny, w którym żyje, determinuje jego wiersze i nadaje im siłę oddziaływania, by odgrywały znaczącą rolę w szerokim kontekście.

PDF

Czytaj więcej

Recenzje

Ku poetyce chrześcijańskiej, czyli o próbach wyjścia z ziemi jałowej (M. Edwards, Ku poetyce chrześcijańskiej (Towards a Christian Poetics), Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Wydawnictwo „Bernardinum”, Gdańsk – Pelplin 2017, ss. 295)

Przemysław Michalski

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 402 - 407

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.036.9907

PDF

Czytaj więcej

Miłoszologiczne „Tao” (J. Zach, Biologia i teodycea. Homo poeticus Czesława Miłosza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2017, ss. 289)

Tomasz Garbol

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 408 - 414

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.037.9908

PDF

Czytaj więcej

Drogi ku wzajemności (M. Bernacki, Miłosz. Spotkania, Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej, Bielsko-Biała 2018, ss. 139)

Ewa Kołodziejczyk

Konteksty Kultury, Tom 15 zeszyt 3, 2018, s. 415 - 421

https://doi.org/10.4467/23531991KK.18.038.9909

PDF

Czytaj więcej