Szczególne skupienie na konsekwencjach kolonializmu, czyli to, co autorka nazywa uważnością postkolonialną, jest potrzebne ze względu na znaczenie i aktualność tej spuścizny w otaczającej nas rzeczywistości. Literatura postkolonialna ma w tym kontekście za zadanie zapisywać ślady kultur ginących lub już utraconych na skutek działań kolonizatorów. Autorka omawia przykłady tekstów literackich spełniających tę funkcję poprzez różne formy narracji i obrazowania. Przybliżenie sposobu życia Indian Chippewa, zanim zamknięto ich w rezerwatach, znajdujemy w narracji Nanapusha skierowanej do jego wnuczki, która znalazła się w powieści Tracks Louise Erdrich. W tekście kameruńskiej pisarki Leonory Miano La saison de l’ombre możemy „odsłuchać” głosy rejestrujące doświadczenie porwania w niewolnictwo oraz przewiezienia na inny kontynent. Richard Flanagan przywołuje traumatyczne doświadczenie utraty życia, ziemi, kultury w czasie kolonialnego ludobójstwa na Tasmanii, a jedną z ostatnich relacjonujących te doświadczenia jest dziewczynka aborygeńska, bohaterka powieści Pragnienie.

Artykuł ten podejmuje dialog z esejem Katarzyny Mroczkowskiej-Brand i jej propozycją „uważnej lektury”. Autorka dodaje kilka dodatkowych komentarzy dotyczących kategorii „uważności”, nawiązując do buddyjskiego pochodzenia tego pojęcia. Krytykuje również gotowość Mroczkowskiej-Brand do mówienia o studiach postkolonialnych Anno Domini 2020. Przeciwstawiając się temu ujęciu, autorka wskazuje na wyczerpanie się typowo postkolonialnych paradygmatów w tak szybko zmieniającym się dziś świecie. Uporczywe utrzymywanie się postkolonialnych mentalności jest często traktowane jako czynnik stagnacji, podobnie jak wieczny powrót do paktu Sykes–Picot, pokazany jako bardzo niefortunny w powieści Fouada Laroui Ce vain combat que tu livres au monde. Innymi przykładami ilustrującymi „post-postkolonialne” zmiany we współczesnym świecie są dwie powieści Tsitsi Dangarembgi, pisma malajskiego intelektualisty Farisha Noora, kroniki miejskie Kalafa Epalangi, a także wybrane teksty z Gwinei Bissau (Andrea Fernandes, Tony Tcheka).

Artykuł omawia projekt dekolonizacji edukacji dla Indian amerykańskich na przykładzie powieści Louise Erdrich LaRose i teorii dekolonizacji la papersona. W swojej powieści Erdrich powraca do drugiej połowy XIX wieku, by pokazać mechanizmy tworzenia szkół z internatem dla indiańskich dzieci jako ogólnonarodowego projektu masowej asymilacji Indian. Odseparowanie od domu i zakaz mówienia w rdzennych językach prowadziły do poczucia kulturowej alienacji, a panujące w niedofinansowanych szkołach warunki często skutkowały zwiększoną śmiertelnością wśród uczniów. Mając w pamięci traumę szkół z internatem, będącą udziałem wielu pokoleń, Erdrich proponuje kulturowe i ideologiczne odzyskanie systemu edukacji, tak aby nie był identyfikowany tylko z instytucjami kolonizatora. Tym samym angażuje się ona w projekt dekolonizacji, który pomyślany jest jako działanie w imię i dla dobra lokalnej społeczności. Tak rozumiana dekolonizacja, budowanie nowego na fundamencie starego, jest postrzegana jako afirmacja rdzennych kultur i działanie ukierunkowane na zmiany polityczne.

W poniższym tekście przyglądam się napięciu, które tworzy się między tematyką postkolonialną a tradycją powieści skupionej na przemianach wewnętrznych białego bohatera w dwóch książkach Maria Vargasa Llosy: Raju tużza rogiem (2003) i Marzeniu Celta (2014). W obu tych powieściach występują postacie historyczne (malarz Paul Gauguin i irlandzki patriota Roger Casement), Europejczycy, którzy podróżują do terytoriów kolonialnych na przełomie XIX i XX wieku. Także w obu tubylcy pełnią wobec europejskich bohaterów funkcję służebną: zarówno dosłownie, zajmując wobec nich pozycję podległą, jak i na poziomie fabuły – kontakt z nimi katalizuje przemiany wewnętrzne głównych bohaterów. Wyjaśniam skrótowo szczególną sytuację intelektualistów hispanoamerykańskich, których więź kulturowa z dawnym imperium jest silniejsza niż w innych rejonach kolonialnych. Następnie komentuję relację Europejczyk–tubylcy, dowodząc, że postkolonialny charakter powieści Vargasa Llosy jest ograniczony, poprzez, paradoksalnie, udaną i atrakcyjną realizację schematu tradycyjnej powieści europejskiej, w której wizje i plany bohatera wchodzą w konflikt ze światem zewnętrznym.

Artykuł rozpatruje problem interpretacji literatury klasyfikowanej jako postkolonialna przez polską i europejską krytykę literacką wraz z kwestią oddawania głosu autorom pochodzącym z byłych kolonii. Przykładem jest tu wizerunek i pisarstwo jednego z najbardziej eminentnych twórców tej literatury, martynikańskiego poety i polityka Aimé Césaire’a. Jako powszechnie znany w naukach humanistycznych przedstawiciel ruchu negritude stał się ofiarą pojęcia, które sam stworzył: ideologiczne, uproszczone rozumienie, popularyzowane przez inne wielkie postaci tego ruchu, narzuciło schemat, jakim należy posługiwać się przy lekturze dzieł Césaire’a. Proponując ponowne odczytanie poematu Powrot do rodzinnego kraju, staram się w artykule przekroczyć jego zastane analizy i ograniczenia dotychczasowych tłumaczeń w celu rzeczywistego oddania głosu, który wpisano w tekst.

Artykuł dotyczy analizy wybranych stereotypów w powieściach Louise Erdrich w tak zwanej sadze o Pillagerach oraz w The Round House i LaRose. Autorka zestawia dekonstrukcję stereotypów rdzennych Amerykanów z pogłębieniem portretów psychologicznych Amerykanów polskiego pochodzenia, koncentrując się na temacie historii i religii. Najważniejsze wątki to zależność bohaterów od fundamentalistycznie pojmowanego katolicyzmu i szamanizmu Odżibwejów. Artykuł zwraca uwagę na skutki przymusowej chrystianizacji u Odżibwejów i bezrefleksyjnie kontynuowanego katolicyzmu u potomków polskich imigrantów, co prowadzi do rozmycia tożsamości i wewnętrznych konfliktów często uzewnętrznianych przez działania autodestrukcyjne. Autorka zwraca też uwagę na wątki humorystyczne, które pokazują, jak bohaterowie stawiają czoła dylematom wynikającym z konfliktu kultur.