Tekst jest analizą motywów ognia i wody obecnych w Roksolankach Szymona Zimorowica oraz cyklu erotyków przypisywanych Mikołajowi Sępowi Szarzyńskiemu. Zostają one rozpatrzone w macierzystym kontekście kulturowym, jako odpowiadające postulatom estetycznym baroku, służące realizacji znanego toposu aegritudo amoris oraz opisujące popularną w tej epoce śmierć z miłości. Analiza, przeprowadzona w odwołaniu do ustaleń Pawła Stępnia, Jana Błońskiego i Mirosławy Hanusiewicz, kończy się konkluzją, zgodnie z którą większość ujęć obecnych w tekstach obu twórców jest zgodna z konwencjami, ale pojawiają się w nich też treści oryginalne, związane ze specyficznymi skojarzeniami w wyobraźni poetów. U Zimorowica jest to wizja dwóch rodzajów ognia – płomienia miłości Bożej i ognia Kupidyna – która koresponduje z biografią twórcy Roksolanek. U autora zbioru erotyków zaś najważniejsze okazuje się ukazywanie wody jako emblematu nieszczęścia (właściwe też tekstom Sępa, których autorstwo jest niepodważalne).

W szkicu przypominane są ponownie postać i dokonania Sebastiana Petrycego, polskiego arystotelika, twórcy pierwszego tłumaczenia dzieł Arystotelesa na język polski, tym razem w kontekście analizy scholastycznego schematu zarówno kompozycji, jak i stylu Przydatków do Etyki i Polityk Arystotelesowej. W artykule akcentowane są innowacyjne rozwiązania pilźnianina w tym zakresie z uwzględnieniem tradycji literackiej komentarzy scholastycznych z epoki średniowiecza i renesansu. Na przykładzie wybranych kwestii z Przydatków poddaje się analizie wielowarstwowy układ scholastyczny. W artykule zostaje szczegółowo omówiona struktura warstwy Polonica, która stanowi interesujący skądinąd zapis przemyśleń i obserwacji Petrycego dotyczących współczesnych mu wydarzeń czy postaci. Poruszana jest również rola dialektyki oraz indukcji w budowaniu przez pilźnianina kwestii scholastycznych. Warto podkreślić, że w Przydatkach autor odchodzi od wyłącznie egzegetycznego charakteru swoich komentarzy. Petrycy stworzył tekst wielowarstwowy, w którym elementy greckie, rzymskie, biblijne i kościelne są uzupełniane odwołaniami do współczesności. Arystotelik nie ogranicza się do spolszczenia treści filozoficznych Stagiryty. Przyjęta przez Petrycego forma literacka uwydatniła wielość jego zainteresowań. Przydatki łączą treści i refleksje, które są interesującym przedmiotem badań dla historyka zarówno filozofii, jak i nauk społeczno-politycznych, wychowania czy literatury.

Przedmiotem napiętnowania w satyrach Ignacego Krasickiego jest, obok szeregu zjawisk ówczesnego życia społecznego, takie używanie języka, które prowadzi do zafałszowania opisywanej rzeczywistości. W rezultacie w miejsce nazywania zjawisk i postaw negatywnych wprost, „po imieniu”, język wykorzystywany jest do ich usprawiedliwiania, np. poprzez różne eufemizmy bądź pozytywnie waloryzujące epitety (Złość ukryta i jawna), a nawet do odwracania wartości złych czynów, wskazywanych jako coś pozytywnego (Palinodia). Krasicki często pokazuje środowiska (jak np. dwór w satyrze Życie dworskie) w których dominują pozory, gdzie nie liczy się prawda i dobro, ale – „grzeczność”. Język zatraca tam normalną zdolność komunikacyjną, służąc pustej konwersacji, grze czy manipulacji. Problem ten ma charakter uniwersalny, pojawia się w różnym stopniu i w różnej postaci niemal zawsze i wszędzie, a to w dużej mierze decyduje o ciągłej aktualności satyr Krasickiego.

Artykuł dotyczy twórczości Jana Pawła Woronicza (1757–1829). Porusza kwestię recepcji jego działalności literackiej przez współczesnych autorowi odbiorców.
Tematykę porozbiorowych dzieł prymasa Królestwa Polskiego zdominowała problematyka związana z doświadczeniem utraty niepodległości Rzeczypospolitej. We wszystkich najważniejszych dziełach poety, do których zaliczamy: Zjawienie Emilki, Świątynię Sybilli, Assarmota, Lecha i Hymn do Boga na plan pierwszy wysuwa się przepowiadanie przyszłych losów Polski, którego główną funkcją jest pocieszenie narodu. Problem ten jest interesujący dla wielu badaczy, którzy dostrzegają w osobie Woronicza prekursora polskiego mesjanizmu. Kaznodzieja wyraził w swoich poematach przekonanie o szczególnej więzi łączącej Boga z Polakami. Koncepcję tę oparł na biblijnej idei przymierza Boga z narodem wybranym. Poeta wyróżniał się ponadto niezwykłą wiedzą historyczną, która w połączeniu z doskonałą znajomością Biblii i tradycji pogańskiej przyczyniła się do rozwoju jego koncepcji historiozoficznych.

W artykule skoncentrowano się na utworach Maurycego Gosławskiego pozostających w kręgu szeroko rozumianych zagadnień religijnych i przeanalizowano różnorodne ich związki z judeochrześcijańską tradycją religijną, w której centrum znajduje się Biblia. Autor Podola pisze między innymi o starotestamentowym potopie, Bogu surowym Sędzim, który wymierza karę odstępcom, a także motywice krzyża Chrystusowego. Literackie zabiegi to najczęściej semantyczne odwołania do wydarzenia biblijnego, opisu sytuacji czy postaci, niekiedy cytaty, a nowy kontekst modyfikuje tylko nieznacznie wymowę przywołanych obrazów. Gosławski zazwyczaj pisze aprobatywnie o tradycji chrześcijańskiej, nie podważa dogmatów, nie modyfikuje teologicznego przesłania. Stosunkowo rzadko bohaterowie jego tekstów podejmują polemikę z Bogiem. Poeta-ułan przenosi do swoich utworów odnajdywane w Piśmie świętym diagnozę człowieka i pokazany tam obraz Wszechmogącego – można skonstatować, że to literatura przyświadczenia kerygmatycznego. Jednak to dominanty ideowo-estetyczne romantyzmu (między innymi idee mesjanistyczne) wpływają na ostateczną wymowę wątków biblijnych. Rezultatami poetyckich zabiegów są uwznioślenie i pozytywna aksjologizacja poszczególnych elementów świata przedstawionego.

Przyjaźń Bolesława Prusa z Julianem Ochorowiczem rozpoczęła się w lubelskim liceum, do którego obaj uczęszczali. Szkolnych kolegów łączyły zainteresowania, pasje i wspólne lektury. Do ich klasy uczęszczał także Aleksander Świętochowski, ale młodzieńcy nie przypadli sobie do gustu, a wzajemne antagonizmy ujawniły się jeszcze mocniej w życiu dorosłym w dziennikarskich polemikach. Dalsze studia w Szkole Głównej połączyły Prusa i Ochorowicza na dwa lata, po których Głowacki przerwał naukę w Warszawie i wyjechał do Puław. Przez cały ten czas utrzymywał kontakty z Ochorowiczem, recenzował jego artykuły, odwiedzał go, razem snuli plany wspólnych przedsięwzięć, np.  odczytów i artykułów oraz poważniejszych prac naukowych. Gdy Ochorowicz po okresie podróży po Europie zamieszkał w Wiśle, gdzie wybudował kilka willi, Prus odwiedził go, ale agorafobia, na którą cierpiał, spowodowała, że dość szybko stamtąd wyjechał. Nie odpowiadały mu nie tylko rozległe przestrzenie, ale także nuda, ponieważ nie było to wówczas (w początkach XX wieku) uzdrowisko na miarę ukochanego przez niego Nałęczowa. Ich przyjaźń dojrzewała w czasie przez wiele dziesięcioleci, mimo odmiennych temperamentów i różnic w postrzeganiu rzeczywistości, o czym świadczy zachowana korespondencja i zapisy w Dzienniku Ochorowicza.

Celem artykułu jest pokazanie, jak działania komunistycznej cenzury usiłowały zablokować, a wobec niemożliwości tego zabiegu, umniejszyć społeczny rezonans jednego z najważniejszych opracowań historycznych o charakterze dokumentarnym – książki Władysława Bartoszewskiego 1859 dni Warszawy (Kraków 1974, wydawnictwo „Znak”). Kiedy książka się ukazała ograniczano liczbę pozytywnych recenzji, a niektóre z nich nie były dopuszczane do druku. Ataki na książkę pojawiły się w periodykach partii komunistycznej i wojska. Znalazła jednak obrońców wśród autorytetów naukowych i moralnych, ceniona była przez polską prasę emigracyjną.

Szkic dotyczy sposobu wykorzystania przez Tokarczuk zarówno zachowanych wątków fabuły mitu sumeryjskiego, jak i uniwersalnych motywów opowieści mitycznych. Określa zasady „gry w mit” w ujęciu autorki oraz funkcję, jaką pełni w powieści wykorzystanie poetyki mitu, włączenie w jej obręb atrybutów świata współczesnego i elementów science fiction. Interesujące jest bowiem czy i – ewentualnie – dlaczego mit w postaci zaproponowanej przez pisarkę może być atrakcyjny dla człowieka XXI wieku oraz jakie związki łączą konwencję zastosowaną w powieści z innymi formami kulturowego przekazu mitu. Wreszcie kwestią równie istotną jest próba odpowiedzi na pytanie o wartość artystyczną uprawianej przez Tokarczuk „gry w mit”. Bez wątpienia autorka Anny In przypisuje mu rolę sensotwórczą i scalającą rzeczywistość, wypada jednak rozważyć, czy jej powieść może takie zadanie spełniać.

Jacek Hugo-Bader jest autorem trzech książek reporterskich, stanowiących próbę literackiego opisu współczesnej Rosji. Jego pisanie ewoluuje. Od klasycznego reportażu do poszukiwania „formy bardziej pojemnej”, wykraczającej poza schematy prozy podróżniczo-reportażowej, w której dominuje funkcja poznawcza. Celem jego podróży jest przede wszystkim poszukiwanie autentyczności, chęć doznania „prawdziwej” rzeczywistości rosyjskiej, ale też znalezienia właściwej metody literackiego opisu poznawanego świata. Owe poszukiwania sprawiły, iż z książki na książkę pisanie o Rosji staje się dla reportera coraz bardziej osobistym doznaniem, co w tekście realizuje się poprzez coraz wyraźniejsze ujawnianie elementów autobiograficznych. W tekstach autora Białej gorączki możemy dostrzec niespieszność i niepewność oglądu świata, nie szeroką perspektywę, a fragmentaryczną i drobiazgową obserwację. Dzięki tej perspektywie można postawić tezę, że założeniem twórczym autora jest ciągłe balansowanie pomiędzy ukazywaniem Rosji egzotycznej a bliskiej i swojskiej

Problematyki prawdy nie da się oderwać od rozważań o myśleniu i poznawaniu. Powyższe uwagi wskazują na pierwotność pojęcia prawdy. Bez pojęcia prawdy intelektualna aktywność człowieka byłaby bezcelowa. Wszelka jego myśl traciłaby sens, a wiedza byłaby niemożliwa. Wyraźnie można dostrzec dwie płaszczyzny badań problematyki prawdy: rozumienia jej i myślenia o niej. Sens pojęcia prawdy wyrażający się w tym, co jest rzeczywiście, co naprawdę istnieje, pozostaje niezmienny. Jedynie analizy i interpretacje tego, co rzeczywiste, są różne i zmienne. Myślenie o prawdzie, chociaż naznaczone historycznością, różnorodne, a nawet nihilistyczne, nie narusza jej podstawowego sensu

Autor szkicu przekonuje, że literatura może być traktowana jako model kultury, ponieważ obie te sfery ludzkiej aktywności podlegają tym samym regułom dynamizmu i alternacji, czyli zastępowania form zużytych przez formy innowacyjne.
W dziejach kultury polskiej XX wieku wyróżnia się trzy typy kultury: upolitycznioną, autoteliczną, konsumpcyjną. Dominacja jednego z wymienionych typów wiązała się w Polsce z losami narodu, gdzie po krótszych chwilach wolności następowały długie lata niewoli albo opresji politycznych.
Sytuacja ta uległa radykalnej zmianie dopiero po 1989 roku, kiedy Polska odzyskała pełną suwerenność. Ale imitacyjny charakter przemian kulturowych spowodował to, że w demokratycznym społeczeństwie III Rzeczypospolitej mamy aktualnie nadmiar ofert estetycznych przy jednoczesnym rozmyciu norm, hierarchii i wartości, co stanowi relewantną cechę zachodnioeuropejskiego postmodernizmu

Artykuł wskazuje na pożytek aplikacji – z uwzględnieniem niezbędnych szczegółowych modyfikacji – teorii studiów postkolonialnych w badaniach kulturowych i literackich dotyczących obszaru Europy Środkowej i Wschodniej, dotychczas intrpretacyjnie niedoinwestowanych pod tym względem. Stan ten stwarzały bariery metodologiczne ostatnio skutecznie przezwyciężane przez publikacje E. M. Thompson, D. Skórczewskiego, H. Gosk, M. Dąbrowskiego, B. Bakuły i in. Narzędzia dostarczane przez studia postkolonialne można i należy zaadaptować do interpretacji kultur narodów Europy Środkowej i Wschodniej od wieków zniewalanych i kolonizowanych przez wpływowe w tym regionie imperia. Historia XX w. dostarcza wielu modelowych przykładów, ilustrujących realizację narzucanych doktryn czy też mód kulturowych, np. realizmu socjalistyznego, neosocrealizmu itp. Także gwałtowne reakcje na te estetyki, ale również funkcjonująca nostalgia czy też popkulturowa trywializacja tworzą postkolonialny styl literackich wypowiedzi. Przykłady można czerpać z literatury polskiej, niemieckiej (dotyczącej NRD), narodów bałtyckich, rosyjskiej,  białoruskiej, ukraińskiej, czeskiej, słowackiej, węgierskiej, rumuńskiej, bułgarskiej, narodów byłej Jugosławii. Ślady tej problematyki można identyfikować w obszarze tematyki tożsamościowej, historycznej, mentalnej, obyczajowej, form społecznych interakcji. Uwzględnienia tych wątków domaga się każda rzetelna historycznoliteracka synteza tych obszarów subkontynentu. Żywotności problematyki związanej z postkolonialnymi aspektami dawniejszej i współczesnej produkcji literackiej dowodzą opinie samych twórców i krytyków literackich, zwłaszcza młodszej generacji.

Autor eseju stara się prześledzić losy pojęcia „prozy warsztatowej” w świadomości krytycznej lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Rozważania te oparte zostają na klasyfikacji strategii autotematycznych, zaproponowanej przez Michała Głowińskiego w artykule Powieść jako metodologia powieści, przy czym kluczową rolę przyznaje się tutaj sytuacjom, w których refleksja „meta” występuje „w samym opowiadaniu, w samym stylu, w ogóle w każdym elemencie, jaki się w powieści pojawia”. Ponieważ przedmiotem uwagi staje się w artykule „świadomość” literacka, w punkcie wyjścia przywołane zostają reprezentatywne głosy krytyków (W. Browarny, P. Czapliński, B. Kaniewska, K. Uniłowski), którzy podjęli refleksję nad zakresem występowania tendencji tekstualnych w prozie polskiej lat dziewięćdziesiątych – tendencji uznanych przez autora artykułu za współczesną odmianę ostatniego modelu autotematyzmu według Głowińskiego. Odwołując się do ponowoczesnego spojrzenia na tekst, autor wykazuje w dalszych partiach artykułu, że tradycyjnie rozumiana warsztatowość, której wyznacznikami w prozie artystycznej był zestaw narzędzi metatekstowych i która wyrastała z paradygmatu modernistycznego, nie stanowi dziś silnej kategorii analitycznej, ani tym bardziej wyrazistego kryterium wartościującego. Jednym z symptomów operacyjnego „wygaśnięcia” tytułowego pojęcia jest chociażby upowszechnienie strategii autotematycznych i obecność tychże w literaturze rozrywkowej. Drugim – ponowoczesne przekonania dotyczące natury i granic tekstu. W zakończeniu eseju autor wskazuje, że pojęcie „prozy warsztatowej” zachowuje nadal potencjał jako kategoria opisowa.

Szkic jest próbą określenia poetyki reportażu na przykładzie dwóch utworów: Wojciecha Tochmana i Jacka Hugo-Badera. Reportaże opublikowane w bliskim przedziale czasowym, różnią się zarówno na płaszczyźnie omawianego tematu, jak i sposobem realizacji strukturalnych cech reportażu. Autorka uczyniła głównym przedmiotem rozważań dzieło Tochmana, które łączy tematykę historycznospołeczną z pogłębioną analizą psychologiczną postaci oraz subiektywnym autokomentarzem, tym samym poszerzając konwencję gatunku w kierunku powieści-dokumentu. W odróżnieniu od Badera, Tochman większą wagę przywiązuje do kompozycji tekstu, a także warstwy stylistycznej wypowiedzi, ostatecznie wpisując się w nurt New Journalism. Bader realizuje reportaż podróżniczy o tematyce społecznej, zatem opiera się głównie na przywołanych wywiadach oraz materiałach źródłowych. Zestawiając utwory na  zasadzie symultanicznego porównania, autorka przedstawia wyjątkowy obraz prozy Tochmana, zbiór Badera traktując na zasadzie antytezy, jako odmienny sposób realizacji określonych cech strukturalnych.

W artykule przedstawiono koncepcję zastosowania Krytycznej Analizy Dyskursu (KAD) do opisu relacji organizacja – otoczenie w badaniach prowadzonych w public relations (PR). Punktem wyjścia są zaproponowane przez C.M. Botana i M. Taylor ujęcie PR jako współtwórczej działalności komunikacyjnej oraz koncepcja analizy dyskursu N. Fairclougha, na które rzutowano podstawowe struktury PR. W tym ujęciu negocjowanie zmian w relacjach następuje w wyniku procesów semiotycznych, co odbywa się w ramach zdarzeń społecznych. Proponowane badanie (krytyczne studium przypadku) obejmuje analizę spójności/niespójności poszczególnych elementów semiotycznych, które składają się na dane zdarzenie społeczne. Artykuł zilustrowano szkicem badania medialnej burzy wokół Amber Gold. Zdaniem autora, ujęcie PR jako działalności semiotycznej i włączenie KAD w jej instrumentarium pozwala na bardziej adekwatny opis sytuacji różnego typu organizacji, ich komunikacji i relacji, co umożliwia ich poprawę.
 

Autorka szkicu obiera sobie za przedmiot analizy tekst nietypowy – nagranie, w którym dzieci postawione w roli ekspertów opowiadają, czym jest i z czym wiąże się ślub. Kształt tekstu determinuje sytuacja wywiadu, dlatego też został on potraktowany z punktu widzenia teorii gatunków i rejestrów. Analiza wypowiedzi dziecięcych odkrywa pewien wycinek obrazu świata, widzianego oczami dzieci. Dowiadujemy się, jak młodzi rozmówcy postrzegają nie tylko ślub, ale także miłość, rodzinę, relacje między kobietą i mężczyzną i wreszcie kobietę i mężczyznę właśnie.

Recenzja książki Marka Bernackiego Hermeneutyka fenomenu istnienia. Studia o polskiej literaturze współczesnej (Vincenz, Miłosz, Wojtyła, Herbert, Szymborska), ATH, Bielsko-Biała 2010, ss. 394

Opisywana w eseju druga podróż do Wenecji miała miejsce 4 sierpnia 2010 roku. Tekst dedykuję pamięci Marii Horbówny (ur. 16.08.1907 roku w Stanisławowie – zm. 1.09.1992 roku w Rzeszowie), siostry mojej babci ze strony mamy, która roztropnie wtajemniczała mnie w piękno życia i świata.