Artykuł dotyczy dokonanego przez Niemców w latach drugiej wojny światowej ludobójstwa Cyganów i jego reprezentacji w literaturze polskiej (w mniejszym stopniu – w literaturze cygańskiej). Przedmiotem analizy jest motyw obozu cygańskiego (Ziegeunerlager) funkcjonującego w obrębie Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau, zwłaszcza wizerunek cygańskich kobiet, więźniarek, ukształtowany tyleż przez obozowe realia, co przez stereotypy, w tym orientalizującą kliszę, przypisującą Cygankom szczególną zmysłowość.

Autorka artykułu przyjęła zasadę pars pro toto, wybrała dwie poetki lagrowe, z których jedna – Grażyna Chrostowska zginęła w wieku 21 lat, pozostawiwszy po sobie dość skąpy korpus wierszy, druga – Zofia Romanowiczowa, przeżyła wojnę, zamieszkała w Paryżu i stała się znaną, rozpoznawalną oraz docenioną prozaiczką i publicystką, komentatorką emigracyjnego życia Polaków. Chrostowska była świetnie zapowiadającą się poetką, której los nie pozwolił rozwinąć talentu, Romanowiczowa zaś – spełnionym człowiekiem (żoną, matką) i pisarką, która przez lata szlifowała swój styl i świadomie budowała artystyczny warsztat. Pytanie postawione w artykule brzmi: na ile przedlekturowa wiedza o biografii autorek wpływa na recepcję twórczości? Czy kategoria estetyczna, zwłaszcza w kontekście traumatycznych przeżyć lagrowych obu autorek, zachowuje charakter prymarny?

Przedstawiony szkic w całości poświęcony jest analizie wspomnień polskich więźniarek z KL Ravensbrück. Należały one do grupy 86 kobiet, które padły ofiarami tragicznej w skutkach serii pseudomedycznych badań poświęconych skuteczności nowych środków farmakologicznych tak zwanych sulfonamidów. Autor artykułu skupia się jedynie na wybranych aspektach narracji wspomnieniowych, przede wszystkim na kwestii dehumanizacji. Więźniarki poddawane przez hitlerowskich lekarzy eksperymentom medycznym już podczas pobytu w obozie określane były jako króliki doświadczalne. I właśnie wokół tej figury, kumulującej w sobie „uprzedmiotowienie i opresję” (określenie Donny Haraway), koncentruje się zasadnicza część zaprezentowanych rozważań

Badacze losów więźniów uratowanych z niemieckich obozów koncentracyjnych i leczonych w Szwecji piszą o antysemickich postawach wśród ocalonych Polek i Polaków. W artykule analizowane są wspomnienia i zeznania Polek więzionych w Ravensbrück dobrane ze względu na pojawiające się w nich odniesienia do mordu dokonanego na żydowskich kobietach. Polkom bezpośrednio poddanym terrorowi nazistowskiemu przypada rola ofiary-więźnia obozu i jednocześnie świadka Zagłady. W ich relacjach los Żydówek jest najczęściej nieobecny lub sygnalizowany jedynie kilkuzdaniową uwagą. Na tle tego dominującego milczenia o sytuacji Żydówek w obozie wyróżniają się wspomnienia Janiny Fabierkiewicz-Szyrkowej, Karoliny Lanckorońskiej, Zofii Krzyżanowskiej, Marii Rutkowskiej-Kurcyuszowej. W artykule relacjom tym poświęcono więcej uwagi.

Wśród stosunkowo niewielkiej grupy kobiet, które zostały zaewidencjonowane w KL Stutthof do końca 1943 r. znajdowały się więźniarki – Polki, które w miarę swoich możliwości, nie będąc w stanie pomóc wszystkim więźniom, organizowały tak zwany „mały sabotaż”. Polegał on na niszczeniu przywożonych do naprawy niemieckich mundurów, paleniu w piecach najlepszych pociętych na małe kawałki futra, przekazywaniu zdobytych nielegalną drogą informacji radiowych z frontu, zorganizowaniu dla mężczyzn dodatkowej odzieży i jedzenia, niszczenie najlepszych pasków skórzanych i spinek pakowanych do różnych wyprawek żołnierskich, opiekowaniu się przebywającymi w obozie dziećmi i więźniami małoletnimi. Znajdujące się wśród nich nauczycielki i działaczki harcerskie organizowały dla współtowarzyszek niewoli wieczorki poetyczne, święta religijne, a w 1944 r. również tajne nauczanie. Kobiety wykorzystywały każdą nadarzającą się chwilę i sposób do nielegalnej działalności, choćby wydawałoby się bardzo niewielkiej, nawet podczas wykonywania pracy pod nadzorem kapo czy niemieckich nadzorczyń