Artykuł stanowi przegląd zagadnień badawczych w obszarze studiów nad migracjami kobiet ze szczególnym uwzględnieniem mobilności Polek. Charakteryzujemy stopniową zmianę paradygmatu, która doprowadziła do zaobserwowania odmienności migracji kobiet i mężczyzn oraz uznania w związku z tym, że płeć jest niezwykle ważną zmienną niezbędną przy ich analizowaniu i wyjaśnianiu. Naszym celem jest również przedstawienie mobilności Polek w perspektywie historycznej, jak i zarysowanie współczesnych trendów w polskich studiach migracyjnych. Poszukujemy siły i sprawczości migrantek, ich determinacji w zmianie życia nie tylko dla siebie, ale i rodzin, uwzględniając złożony ekonomiczno-społeczny kontekst globalny i krajowy. Inspiracją do przygotowania tekstu w takiej perspektywie, jak i całego tomu była 100. rocznica uzyskania przez Polki praw wyborczych.

Od końca XVIII w. ziemie polskie opuszczały kolejne fale zesłańców, uchodźców politycznych i emigrantów. Były wśród nich również kobiety. Ich udział w ruchach migracyjnych, problemy i doświadczenia podróży oraz zmiany związane z nowym miejscem osiedlenia są jednak w większości opracowań historycznych pomijane i marginalizowane. Wynika to z braku źródeł, z braku szczegółowych badań nad udziałem oraz rolą kobiet w kolejnych falach polskich migracji, ale też z braku zainteresowania tą sferą ze strony historyków. Ostania z wymienionych barier jest przełamywana dopiero od lat 80. XX w., a wcześniejsze opracowania bazują głównie na doświadczeniach mężczyzn.
Celem artykułu jest próba ukazania stanu badań dotyczących kolejnych okresów, różnych kierunków oraz zagadnień związanych z migracjami Polek od XIX w. do wybuchu II wojny światowej. Przedstawiona problematyka obejmuje zarówno migracje polityczne, wyjazdy na studia, różne kierunki emigracji zarobkowej jak i przemieszczenia z okresu I wojny światowej. Zestawienie dostępnych danych statystycznych dowodzi stopniowego zwiększania udziału kobiet wśród polskich migrantów. Ich odsetek, koleje losu oraz procesy przemian pozycji w rodzinie a także w lokalnej i ponadlokalnej społeczności etnicznej i poza nią zależały tak od okresu emigracji, kraju oraz miejsca osiedlenia jak i od charakteru podejmowanych zajęć. Ważnym czynnikiem wydaje się także nastawienie i pomoc dla kobiet – imigrantek w krajach ich osiedlenia.

Przybywszy do Stanów Zjednoczonych na przełomie XIX i XX wieku polskie emigrantki znalazły się w obcym często nieprzyjaznym środowisku. Pomimo różnic kulturowych, nieznające języka i obyczajów Polki w USA kreowały siebie oraz własną/nową przestrzeń wykraczając poza granice świata domowego i angażując się w szeroko pojęte życie społeczne. Od końca XIX wieku kobiety polskiego pochodzenia tworzyły system oświatowy, który pozwał im na pracę w ramach wspólnoty etnicznej, zakładały sierocińce, działały w stowarzyszeniach dobroczynnych, organizowały strajki i bojkoty, udowadniając tym samym swoją polityczną siłę. Korzystając z istniejących w społeczeństwie amerykańskim swobód zrzeszania się oraz wyniesionych z kraju pochodzenia tradycji solidarności i samopomocy sąsiedzkiej, polskie emigrantki zaczęły zakładać lokalne towarzystwa wzajemnej pomocy, które pod koniec lat 80. XIX w. zjednoczyły się w jednej, centralnej organizacji, tworząc w 1898 roku Związek Polek w Ameryce, zapewniający kobietom ubezpieczenie, dbałość o zachowanie świadomości narodowej oraz emancypację.

Tradycyjnie migracje międzynarodowe z Podhala postrzegane były przez pryzmat ekonomicznych konsekwencji wyjazdów górali podhalańskich – mężczyzn udających się do prac sezonowych w rolnictwie (wyjazdy kontynentalne) lub w przemyśle ciężkim: budownictwie czy metalurgii (wyjazdy zamorskie). Jednak od dekad w migracjach międzynarodowych z Podhala uczestniczyły kobiety. Do końca XX wieku migrantki z Podhala głównie towarzyszyły wyjeżdżającym do pracy mężczyznom, szczególnie w przypadku migracji do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Obecne od lat 90. XX wieku zmiany w strumieniach migracyjnych z Podhala dotyczyły także uczestnictwa kobiet w migracjach. Góralki podhalańskie coraz częściej samodzielnie podejmowały decyzje o wyjeździe, a ich aktywne uczestnictwo w migracjach międzynarodowych powodowało zmiany w społecznościach wysyłających. Potwierdzeniem tego faktu są dane z badań własnych, które prowadziłam w jednej z podhalańskich społeczności wiejskich – Ludźmierzu. Na podstawie przeprowadzonych badań wyłonić można interesujące kwestie związane z migracjami góralek. W artykule podjęto analizę jednego z takich zagadnień, mianowicie zmian w kapitale społecznym, kulturowym i ekonomicznym uczestniczek migracji międzynawowych z Podhala (przez wyjazdem, w trakcie, po zakończonej migracji) i ich wpływu na podejmowane rodzaje aktywności w społeczności wysyłającej i przyjmującej

Celem artykułu jest ukazanie zaangażowania migrantek w polskich szkołach uzupełniających w Wielkiej Brytanii i we Włoszech w kontekście aktywizmu obywatelskiego. Rosnąca liczba polskich szkół uzupełniających w różnych krajach osiedlenia polskich migrantów stanowi przykład skutecznych form współdziałania na rzecz innych i potencjalnego źródła dalszej mobilizacji i aktywizacji obywatelskiej. Szczególną rolę w tworzeniu i funkcjonowaniu szkół odgrywają kobiety. Podejmują pracę dydaktyczną, wchodzą w skład zarządu szkół i rad rodzicielskich, pozyskują fundusze na działalność szkoły, są odpowiedzialne za sprawy administracyjne, współpracują z innymi organizacjami. Migrantki nie tylko skutecznie potrafią wykorzystać posiadany kapitał kulturowy, ale nieustannie go rozwijają. Artykuł ma charakter analityczno-empiryczny i opiera się na wywiadach częściowo ustrukturyzowanych przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii i we Włoszech.

Historia migracji Polek i Polaków do Francji jest długa, bogata i zróżnicowana pod względem płci migrujących osób, wykształcenia, struktury wieku oraz powodów emigracji. Ostatnia fala emigracji, która opuściła kraj w okresie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i otwarcia francuskiego rynku pracy dla Polaków, charakteryzuje się wyraźną samoorganizacją w sferze praktyk edukacyjnych dla dzieci. Oddolna mobilizacja edukacyjna jest zdecydowanie zdeterminowana przez płeć, a jej siłę i determinację unaoczniają liczne szkoły społeczne powstałe z indywidualnych i kolektywnych inicjatyw. W artykule przedstawię wstępne wyniki moich badań pochodzące z wywiadów pogłębionych z liderkami i nauczycielkami tamtejszego środowiska polonijnego oraz uzupełnię je wnioskami z obserwacji uczestniczącej.

Chociaż migracje Polek cieszyły się dużym zainteresowaniem naukowym, szczyt rozwoju badań genderowych dotyczących wyjazdów zagranicznych objął przede wszystkim doświadczenia kobiet migrujących w latach 80. i 90. XX w., aż do pierwszego pięciolecia poakcesyjnego (2004–2009). Soczewka pokoleniowa oznacza, że badanymi były przede wszystkim migrujące Polki z pokoleń baby-boomers i X. Dekadę później migracje kształtują biografie Milenialsek, jednak wyróżniające je doświadczenia mobilności nie są szczegółowo eksplorowane poza kontekstem rynku pracy. Opierając się na materiale empirycznym z projektu „Paczki przyjaciół i migracje” (2016–2020), w artykule analizujemy wzory migracyjne wykształconych Polek z pokolenia Y. Pokazujemy decyzje mobilnościowe Milenialsek oraz śledzimy relacje między płcią a rolami społecznymi w życiu osobistym i rodzinnym młodych kobiet. Wskazujemy na nowe wzory migracji „mobilnego pokolenia wyboru”, a także stwierdzamy, że o ile pewne relacje i role rodzinne Milenialsek uległy transformacji, o tyle sprzężenie mobilności z macierzyństwem zdaje się mniej podatne na międzypokoleniową zmianę.

Celem artykułu jest przedstawienie strategii badawczej, którą warto zastosować, starając się lepiej zrozumieć obecność Polek w Norwegii. Ich napływ do Norwegii i późniejsze ścieżki migracyjne w dużym stopniu kształtował nieformalny charakter podejmowanych prac. Polki korzystały też z w pełni sformalizowanych możliwości przyjazdu. Dynamiczny wzrost liczby polskich migrantów rozpoczął się po 2004 roku. Wciąż obserwujemy dysproporcję między liczbą mężczyzn i kobiet. Tych ostatnich jest mniej, ale są lepiej wykształcone.
Analizowanie migracji jedynie z perspektywy ekonomicznej motywacji, nie oddaje bardziej złożonego charakteru zjawiska. Migracje Polek można lepiej zrozumieć, odwołując się do perspektywy biograficznej i używając pojęć, takich jak pragnienia, aspiracja i autonomia. W artykule wykorzystałam materiał z własnych badań, zebrany podczas pobytów w Norwegii jako visiting researcher na Oslo Metropolitan University (dawniej Oslo and Akershus University College of Applied Sciences) oraz projektu Transfam. Przeanalizowałam wywiady z kobietami, które do pracy za granicę wyjechały samodzielnie. Poszczególnym fazom biografii przypisane zostały odpowiadające im pragnienia, aspiracje, proces podejmowania decyzji oraz sposób realizacji pragnień

Pojęcie małżeństwa mieszanego (mixed marriage) odnosi się do związku osób reprezentujących różne kultury (intercultural marriage), religie (interreligious marriage lub interfaith marriage) czy narodowości (transnational marriage). Polki coraz częściej decydują się na małżeństwa z obcokrajowcami, które zawierane są zarówno w Polsce, jak i za granicą. Małżeństwa osób pochodzących z różnych krajów, posługujące się różnymi językami, wychowane i wykształcone w odmiennych systemach kulturowych czy religijnych, mogą napotkać na trudności w budowaniu relacji społecznych/rodzinnych. Może to powodować, że Polki będące w małżeństwa mieszanych mogą być/stać się ofiarami przemocy domowej w wymiarze ekonomicznym, psychicznym, fizycznym i seksualnym, często uwarunkowanej normami zwyczajowymi. Co więcej, nie wszystkie rodzaje przemocy czy przestępstw wobec kobiet są w ogóle w krajach zamieszkania Polek-migrantek zabronione pod groźbą kary. Sytuacja może komplikować się dodatkowo, gdy w grę wchodzi małżeństwo regulowane np. prawem szariatu.
Artykuł podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie czy polskie przepisy prawne (lub ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe) gwarantują Polkom z małżeństw mieszanych jakąkolwiek ochronę, a jeśli tak, to gdzie i w jaki sposób mogą się one o takową starać. Ważnym pytaniem jest również, jakie instytucje publiczne angażują się w pomoc tej konkretnej grupie migrantek oraz jak daleko w praktyce sięgają ich możliwości, szczególnie w sytuacji, gdy doświadczająca przemocy Polka przebywa w kraju, gdzie prawo nie rozdziela życia świeckiego i religijnego, a sprawy małżeństw podlegają (przede wszystkim) sądownictwu religijnemu