Multiple migrations in Europe: Polish migrants in the United Kingdom, the Netherlands, Ireland and Germany

Traditionally, research on migration studied one-directional flows of people occurring between the country of origin and a single destination country. Few studies go beyond this framework, mainly due to limited access to data. The aim of this article is a broader analysis of multiple migration, i.e. migration sequences, returns and re-emigrations, in particular to next destination countries. This is made possible thanks to the National Polish Bank survey of Polish migrants residing in the United Kingdom, the Netherlands, Ireland and Germany in 2016. Analysing the results of this survey, we estimate that multiple migrants constitute around 11 % of all Polish migrants. We analyse the profile of Polish multiple migrants, as opposed to other migrants, and we compare the profile of multiple migrants in various countries. We find some similarities in the profiles of multiple migrants in the four countries, however this is not a homogeneous group, probably due to various selection mechanisms operating for the destination countries involved. In addition, we describe the destinations for multiple migrations of Poles and we point to the dominant role of the European Union Member States as destinations.

Keywords: Multiple migration, Polish migration, European Union

Streszczenie

Tradycyjnie badania nad migracjami dotyczyły jednokierunkowych przepływów ludności z kraju pochodzenia do poszczególnych krajów pobytu. Niewiele badań wybiegało poza te ramy, głównie z powodu ograniczonego dostępu do danych. Celem tego artykułu jest szersza analiza, odnosząca się do migracji wielokrotnych, to jest sekwencji migracji, powrotów i powtórnej migracji, w szczególności do kolejnych krajów docelowych. Jest to możliwe na podstawie danych pochodzących z sondażu Narodowego Banku Polskiego na temat polskich migrantów mieszkających w Wielkiej Brytanii, Holandii, Irlandii oraz Niemczech w 2016 roku. Analizując wyniki tego sondażu szacujemy, że migranci wielokrotni stanowią około 11% wszystkich polskich migrantów. Porównujemy profil polskich migrantów wielokrotnych z profilem pozostałych migrantów oraz dokonujemy porównań wewnątrz grupy migrantów wielokrotnych. Odnajdujemy pewne podobieństwa pomiędzy profilami migrantów wielokrotnych w czterech krajach. Równocześnie wskazujemy jednak, że nie jest to grupa jednorodna, prawdopodobnie ze względu na zróżnicowane mechanizmy selekcji do różnych krajów docelowych. Ponadto przedstawiamy kierunki geograficzne migracji wielokrotnych Polaków oraz wskazujemy na dominującą rolę krajów Unii Europejskiej dla tych migracji.

* Niniejszy artykuł powstał w ramach współpracy dwóch projektów finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki (NCN): ‘W poszukiwaniu teorii migracji wielokrotnych. Ilościowe i jakościowe badanie polskich migrantów po 1989 roku’ (SONATA BIS, ID: 2015/18/E/HS4/00497)) oraz ‘Wpływ akumulacji własności przez migrantów ekonomicznych na ich mobilność i integrację: Polscy migranci w krajach Unii Europejskiej i w Australii’ (OPUS, ID: 2015/19/B/HS4/00364).

Three Buses: The Escape of the Ukrainians from Poland in the 1980s, its Invisibility in Migration Studies and why they are not “Polish migrants”

Strzeszczenie

Celem tekstu jest namysł nad nieobecnością zagadnienia migracji członków mniejszości narodowych/etnicznych w polskich studiach migracyjnych dotyczących wyjazdów z Polski w latach 80. XX wieku na przykładzie Ukraińców. Autorka prezentuje przyczyny i przebieg emigracji obywateli polskich narodowości ukraińskiej w ostatniej dekadzie PRL, wskazuje na konsekwencje tej migracji dla diaspory ukraińskiej w Kanadzie, ukraińskiej mniejszości narodowej w Polsce oraz dla samych migrantów. Podejmuje dyskusję z literaturą, która określa emigrantów z Polski z lat 80. XX w. do Kanady i Europy Zachodniej jako „polskich emigrantów” zasilających Polonię, wskazując na różnice między motywacjami migracyjnymi i strategiami adaptacyjnymi polskich i ukraińskich migrantów w latach 80. XX w. Omawia również postawy ukraińskich emigrantów wobec kraju pochodzenia, wpływ ich mniejszościowej kondycji w PRL na dokonywane w nowym kraju wybory tożsamościowe i w zakresie stylu życia.

This article performs a cross-national analysis of the causes of refugee-related threat perception. We examine the hypotheses that the number of terrorist attacks by Muslim extremists should negatively coincide with positive attitudes toward refugees in a country. Secondly, we assess the relationship between the number of suspects arrested in relation to Muslim terrorist attacks and prejudicial attitudes toward refugees in a host country. In order to answer these hypotheses, we adopted a quantitative approach. Using data from the Pew Research Center Survey of 2016 we analyze the relationship between the number of terrorist attacks and arrests of Muslim extremists and their impact on the perception of the population in ten European countries. The findings suggest that there is no correlation between the number of terrorist attacks, arrests of Muslim extremists and prejudicial attitudes toward refugees. Among countries which experienced most fundamentalist Muslims attacks, the portrait of people sharing the stereotype is more nuanced. Political convictions were found to be the strongest and most common significant predictor, while age, gender and religiosity were significant in some countries only.

The 2015 refugee crisis – as the mass influx of migrants from the Middle East is commonly dubbed – tested the European Union’s ability to react to large-scale humanitarian emergencies. Apart from various organizational, social and political changes that the 2015 refugee crisis has brought to the European Union, it has also marked the growing role of information and communication technology (ICT) in the EU’s asylum and migration policies. Drawing from the critical perspective of international relations and such concepts as securitization of migration, the paper aims to analyse the engagement of ICT by EU institutions and individual Member States during the refugee crisis in 2015.

Detention of Foreigners as a Research Topic and Methodological Challenge

The paper presents the conceptual and methodological assumptions (research strategies) regarding the project “Space organisation in Polish detention centres for foreigners”. This pioneer research project studies detention centres as a total institution, which so far was outside the area of academic interest. An interdisciplinary, one-year group research project in all six guarded centres for foreigners in Poland involved an original, eclectic concept of studying the organisational culture of total institutions. This concept referred to various theoretical inspirations, such as proxemics, kinesics, symbolic interactionism, morphogenesis theory, the model of patron-client relations, the concept of morality economics, etc.

Keywords: total institutions, detention of foreigners, research strategies, interdisciplinarity

Streszczenie

Tekst zawiera prezentację koncepcji i założeń metodologicznych (strategii badawczych) projektu „Organizacja przestrzeni w polskich ośrodkach detencyjnych dla cudzoziemców”. Jest to pionierskie przedsięwzięcie badawcze realizowane w instytucji totalnej, która do tej pory pozostawała poza oglądem przedstawicieli nauk społecznych. Roczne badania zespołowe, które przeprowadzono we wszystkich sześciu strzeżonych ośrodków dla cudzoziemców w Polsce miały charakter interdyscyplinarny, wymagały opracowania autorskiej, a zarazem eklektycznej koncepcji badania kultury organizacyjnej instytucji totalnej, odwołującej się do różnych inspiracji teoretycznych (proksemika, kinezyka, interakcjonizm symboliczny, teoria morfogenezy, koncepcja „patron-klient”, koncepcja ekonomii moralności i in.).

Foreigners face certain barriers in accessing medical care, though international medical students are in many aspects privileged in this field. The aim of this study is to explore whether these students are facing problems in accessing healthcare. An original survey questionnaire was prepared and distributed online and on paper among students. In total 138 questionnaires were filled out. The results were analyzed using statistical methods. The main barriers faced by students are the lack of knowledge about the healthcare system and language problems. The study shows there is a need to start working on institutional solutions to provide information about access to healthcare and to overcome language barriers in healthcare institutions. 

* The article is part of a research project financed by the Ministry of Science and Higher Education. / Pracę wykonano w ramach Projektu Badawczego, finansowanego ze środków dotacji celowej MNiSzW.

Polish Migrants and the Norwegian Healthcare System: A Pilot Study

This article presents the results of a pilot study on Polish migrants’ relations with the Norwegian health services. The study was qualitative in nature – 20 partially structured interviews were conducted with Poles living in Norway for more than two years who had contact with the Norwegian healthcare system. The aim of the study was to identify potential problems arising in the contact of Polish migrants with the Norwegian healthcare provider. The interview questionnaire, built on the basis of the Interview of Cultural Formation (DSM V), was focused on obtaining as rich data as possible in order to identify other factors hindering the use of healthcare than the bilateral deficit of language competence, which was indicated mainly in previous studies. In light of the respondents’ answers, the Norwegian health service received mixed reviews: about as many people were satisfied with its functioning as those who were not. In this study, the issue of trust came to the fore of the interpretation – Polish patients trust a doctor if they meet their cultural expectations (e.g. prescribe an antibiotic or other strong agent, what they would expect from doctors in Poland), a phenomenon we name “conditional trust”. Respondents also mentioned problems in obtaining a referral/accessing specialist doctors in Norway as compared to Poland, which may reflect differences in the system of organization of healthcare. In Norway, GPs have more responsibilities that require competences than in Poland, where a GP is a person referring patients for tests to a specialist if a medical problem arises that s/he cannot solve. Therefore the article is an introduction to research that should be conducted in the future on the relations of Polish migrants with foreign health care systems. The qualitative method used has enabled the presentation of the diverse attitudes of people most interested in the practical applications of conclusions, namely Poles permanently residing in Norway.

Keywords: Poles in Norway, migrants’ health, patient relations, health care system in Norway

Streszczenie

Niniejszy artykuł prezentuje rezultaty badania pilotażowego na temat relacji polskich migrantów z norweską służbą zdrowia. Badanie miało charakter jakościowy – przeprowadzono 20 częściowo ustrukturyzowanych wywiadów z Polakami mieszkającymi w Norwegii dłużej niż dwa lata, którzy mieli kontakt z norweskim systemem ochrony zdrowia. Celem badania była identyfikacja potencjalnych problemów pojawiających się w kontakcie polskich migrantów z norweskim świadczeniodawcą. Kwestionariusz wywiadu, zbudowany w oparciu o Wywiad Ukształtowania Kulturowego (DSM V) zorientowany został na pozyskanie możliwie bogatych danych, w celu identyfikacji innych czynników utrudniających korzystanie ze służby zdrowia, niż obustronny deficyt kompetencji językowych, na co wskazywano głównie w poprzednich badaniach. Norweska służba zdrowia w świetle odpowiedzi respondentów otrzymała mieszane recenzje, mniej więcej tyle samo osób było zadowolonych z jej funkcjonowania, co przeciwnie. W niniejszym badaniu kwestia zaufania wysunęła się na pierwszy plan interpretacyjny – polscy pacjenci ufają lekarzowi, o ile ten spełni ich kulturowe oczekiwania (np. przepisze antybiotyk lub inny silny środek, czego oczekiwaliby od lekarzy w Polsce), co nazwaliśmy „warunkowym zaufaniem”. Badani wspominali również o problemach w dostępie do lekarzy specjalistów w Norwegii w porównaniu do Polski, co może być odzwierciedleniem różnic w systemie organizacji opieki zdrowotnej – w Norwegii lekarz pierwszego kontaktu (GP) ma więcej obowiązków, które wymagają kompetencji, niż w Polsce, gdzie GP jest osobą kierującą na badania do specjalisty jeżeli pojawi się problem medyczny, którego nie potrafi rozwiązać. Artykuł stanowi zatem studium relacji polskich migrantów z zagranicznymi systemami opieki zdrowotnej – które w przyszłości powinny być ponawiane – a zastosowana w nim metoda jakościowa umożliwiła prezentację zróżnicowanych postaw osób najbardziej zainteresowanych praktycznymi aplikacjami płynących zeń wniosków – Polaków stale przebywających w Norwegii.

* Niniejszy artykuł powstał w ramach projektu “Health habits, attitudes and experiences of the Norwegian health system by polish work migrants: a Norwegian study in the area of EU health and economic migration (2017–2018)” realizowanego przez Innlandet Hospital Trust, Hamar, Norway oraz Akademię Ignatianum w Krakowie. 

New Media and the Reconstruction of Ukrainian Migrants’ Social Capital on the Polish Labour Market

Since the outbreak of the Russian-Ukrainian war in 2014 and political and economic crisis caused by that situation, Poland has remained the main direction of Ukrainian citizens’ migration (OECD 2018, Jaroszewicz 2018). New immigrants arrive with varied linguistic, legal and social preparation (NBP 2018). Meanwhile, studies of the relationship between the intangible capital of citizens and the development of the economy clearly show the significant role of social and cultural capital in building a steadily developing economy (Czapiński 2008). The work presents the results of research conducted in 2019 on the needs of Ukrainian migrants seeking employment in Poland. An analysis of the content of Ukrainians’ posts on social network platform Facebook and partially structured, in-depth expert interviews have resulted in the construction of a set of five categories of information that immigrants are looking for on the Internet (legal provision and documents, work, place of residence and accommodation, access to services as well as leisure and leisure activities). The study has also identified social media as an important tool of reducing the social capital deficit affecting migrants in the host country.

Keywords: immigrants, Ukraine, Polish labour market, social capital, social media, e-learning

Streszczenie

Od wybuchu w 2014 roku wojny rosyjsko-ukraińskiej i związanego z nią kryzysu polityczno-ekonomicznego Polska pozostaje głównym kierunkiem migracji obywateli Ukrainy (OECD 2018, Jaroszewicz 2018). Nowi imigranci przybywają ze zróżnicowanym przygotowaniem w zakresie językowym, prawnym czy społecznym (NBP 2018). Tymczasem badania relacji pomiędzy kapitałem niematerialnym obywateli a rozwojem gospodarki wskazują na znaczącą rolę kapitału społecznego i kulturowego w budowaniu stabilnie rozwijającej się gospodarki (Czapiński 2008). Artykuł prezentuje wyniki prowadzonych w 2019 roku badań dotyczących identyfikacji eksponowanych w Internecie informacyjnych potrzeb ukraińskich migrantów szukających zatrudnienia w Polsce. Analiza postów Ukraińców w sieci społecznościowej Facebook oraz częściowo ustrukturyzowanych, pogłębionych wywiadów eksperckich, pozwoliła wyłonić zestaw pięciu kategorii informacji, jakich imigranci poszukują w Internecie (związanych z przepisami prawnymi i dokumentami, z pracą, miejscem zamieszkania i zakwaterowaniem, dostępem do usług oraz wypoczynkiem i formami spędzania czasu wolnego) oraz wskazać media społecznościowe jako ważne narzędzie redukcji deficytu kapitału społecznego, z którym borykają się migranci w kraju przyjmującym.

Biorąc pod uwagę istotny wpływ mediów na kształtowanie postaw w stosunku do imigrantów i reprodukowania etnostereotypów warto przejrzeć się bliżej, jaki obraz imigrantek z Ukrainy jest tworzony i podtrzymywany w dyskursie publicznym. Można przypuszczać, że obraz kobiet z Ukrainy jest męskim punktem widzenia, sprowadzających kobiety ukraińskie do obiektów seksualnych i opiekunek. Ważne są także inne zmienne (np. wiek, wykształcenie kobiet), które tworzą intersekcjonalny obraz.

Przedmiotem badań będą językowe sposoby reprezentowania imigrantek ukraińskich w wybranych tytułach prasowych w latach 2007–2018. Wybrane przedziały czasowe pozwolą przyjrzeć się, na ile dany obraz jest stabilny. W badaniach posłużę się dwiema metodami: analizą treści oraz Krytyczną Analizą Dyskursu. W końcowej części artykułu dokonam porównania reprezentacji migrantek polskich (na podstawie badań już opublikowanych) oraz migrantek z Ukrainy w polskiej prasie. 

The field of Intercultural Communication has attracted attention of specialists from various disciplines, including such distant fields of research as linguistics and international business studies. Most authors, however, focus on the scope of knowledge and skills in terms of learning objectives. Students’ own perspectives and various conceptions they construct with ascribed meanings, as well as the “architecture” of their learning process remain under-researched. This study provides an example of a replicable analysis of the Intercultural Communication learning process, based on subjects’ perspectives. Most participants of this study are first- and second-generation immigrants. Serious issues present in a multicultural setting based on the perception of the “Other” emerged, with implications for communication, collaboration and potential conflict. Two main transformation patterns were identified in the intercultural learning process, conditioned by mono- and multiculturalism. This study reveals a range within the self-conception transition framework, as well as the deep ontological aspect of the phenomenon. The findings extrapolated into a wider context should contribute to a more conflict-free environment in multicultural societies in general. The phenomenographic approach, variation theory and the threshold concept were applied to explore the semantics, the syntax of the learning process and the critical aspects of the transformative learning experience.

* This research was supported by the Institute for Environmental Sustainability, Mount Royal University (No. 2013–49a). Initial design was inspired and partly supported through collaboration with The Institute for Teaching and Learning at Mount Royal University. There has been no public presentation, nor publication of any part of this analysis. This is not part of a thesis or dissertation.

Polish Issues in Canada During World War I

The article presents the impact of World War I on Polish immigrants in Canada, the position of the Polish ethnic group in this country and the efforts of persons of Polish descent in regard to recruitment for the Polish Army in North America. Poles, who were subjects of Germany or the Austro-Hungarian Empire were treated as enemy aliens. Those people were forced to register and report to the police on a regular basis and some of them were interned in labour camps during the war. Some were released from the camps after an intervention of Polish organizations and priests. Soldiers of Polish descent, volunteers and recruits also fought in the Canadian Expeditionary Forces in Europe. Over 20,000 Polish volunteers from the US (including over 200 from Canada) enrolled in a training camp formed in Niagara-on-the-Lake, Ontario on the border with the US. The problems with the organization and functioning of the camp, and opinions on Polish volunteers shaped the attitude of many Canadians towards the Polish diaspora and the newly established Polish state.

Keywords: World War I, Polish Diaspora in Canada, Niagara-on-the-Lake camp, Haller’s Army, Colonel Arthur D’Orr LePan 

Streszczenie

Artykuł przedstawia kilka przykładów obrazujących oddziaływanie wydarzeń I wojny światowej na żyjących w Kanadzie polskich imigrantów, pozycję polskiej grupy etnicznej w tym kraju oraz na aktywność osób polskiego pochodzenia na rzecz rekrutacji do wojska polskiego w Ameryce Północnej. Polaków, którzy byli poddanymi Niemiec lub monarchii austro-wegierskiej traktowano jak przedstawicieli państw wrogich. Mieli obowiązek rejestracji i regularnego zgłaszania się na policję a niektórzy zostali internowani w stworzonych w czasie wojny obozach pracy. Część z nich była z tych obozów zwolniona po interwencji polskich organizacji i polskich duchownych. Żołnierze polskiego pochodzenia, zarówno ochotnicy jak i poborowi, znaleźli się także w oddziałach Kanadyjskich Sił Ekspedycyjnych walczących w Europie. Ponad 20 tys. polskich ochotników z USA (w tym ponad 200 z Kanady) zgłosiło się też do obozu szkoleniowego utworzonego w Niagara-on-the-Lake, Ontario, przy granicy z USA. Problemy z organizacją i funkcjonowaniem tego obozu oraz opinie o polskich ochotnikach, kształtowały nastawienie wielu Kanadyjczyków do polskiej grupy etnicznej i nowotworzonego Państwa Polskiego.

„Konstanty Borzęcki – Accidental Hero in the Microhistorical Study of Biculturality”

This paper presents the case of biculturality (Polish – Christian and Ottoman – Muslim) of Konstanty Borzęcki (1826–1876), a Polish emigrant who fled to Europe after the Greater Poland Uprising in 1848,and who converted to Islam and changed his name to Mustapha Djelaleddin Pasha ( Tur. Mustafa Celâlettin Paşa). He passed to the history of Turkish culture through his theory on the European origins of Turks. His ideological and personal formation of a Polish hero creating Turkish vision of the nation had been influenced by the accumulation of such circumstances as: experience of life in a Polish yeoman agricultural family, theological seminary, disappointment due to the failure of the uprising, leaving the country, conversion to Islam, active role in the Ottoman Army, activities as a journalist and writer on the ideology of the awaking of the Turkish nation. His idea evolved in the activities of his descendants and other activists who were inspired by his work Les Turcs Anciens et Modernes (1869). His theory of Turo-arianism became the fundaments of cultural reforms, especially the change of the alphabet (from Arabic into Latin) of the new Turkish Republic (1928). This research also proposes to break with anachronic terminology like “turning Turk”, in exchange for a term borrowed from Western European publications like “go between” or “cultural broker”. The text also touches the sensitive side of bicultural formation like “weak ties” with the Christian community before his apostasy and with the new Muslim one. Borzecki is presented as a person struggling with double exclusion, in line with the sociological theory of Mark Granovetter defined as weak ties.

Keywords: turo-arianism, go between, „renegade”, turning Turk, Weak Ties, double isolation, lid model of identity.

Streszczenie

Tekst jest opracowaniem studium przypadku dwukulturowoś ci (polsko-chrześ cijań skiej i osmań sko-muzułmań skiej) Konstantego Borzę ckiego (1826–1876), polskiego powstań ca emigranta z XIX w., który przeszedł na islam i przyją ł imię Mustafa Dż elaleddin Pasza (tur. Mustafa Celâlettin Paşa). Do historii kultury Turcji przeszedł dzię ki noś noś ci jego teorii o europejskim pochodzeniu Turków. Moż na uznać , ż e na jego formację ideologiczną i ż yciową jako polskiego bohatera tureckiej wizji narodu wpłyną ł splot wielu okolicznoś ci, jak: doś wiadczenie ż ycia w polskiej ziemiań skiej rodzinie, seminarium, rozczarowanie powstań cze, opuszczenie kraju i konwersja na islam, czynna służ ba w armii osmań skiej, praca publicysty-ideologa nowo tworzą cej się pań stwowoś ci tureckiej. Myś l Borzę ckiego ewoluowała, w działalnoś ci jego potomków i innych inspirują cych się jego pracą Les Turcs Anciens et Modernes (Turcy dawni i nowi, Konstantynopol, 1869). Teoria turo-aryjskości zarysowana przez Borzę ckiego stała się podstawą reform kulturowych, zwłaszcza zmiany alfabetu (z arabskiego na łaciń ski) za czasów Republiki Turcji (1928). Teskt proponuje zerwanie z anachroniczną terminologią jak „poturczeniec”, a w zamian, promuje zapoż yczony z zachodnioeuropejskiej literatury naukowej: termin postać „pomię dzy”, („go between”), i poś rednika kulturowego („cultural broker”). Analiza się ga też do delikatnej strony podwójnoś ci, jaką są słabe wię zi z dawnym ś rodowiskiem chrześ cijań skim przed apostazją i z nowym muzułmań skim, a nawet podwójnym wykluczeniu ze strony obu ś rodowisk, w ś wietle socjologicznej teorii Marka Granovettera.

* Tekst powstał w wyniku kwerend zrealizowanych dzięki grantowi Miniatura 2 z Narodowego Centrum Nauki, numer wniosku 2018/02/X/HS3/01065.

Emilia Fiszer (1885–1949) – Polish Philosopher and Curator on the Seine River

Emilia Fiszer (1885–1949) came from a family of booksellers from Łodź. At first, her scientific career was focused primarily on mathematics, natural sciences and philosophy (she obtained a PhD at the Paris-Sorbonne University). However, with time Emilia Fiszer returned to her family book traditions. In the 1930s, she became permanently associated with The Historical and Literary Society and The Polish Library in Paris, where for many years she was the curator of that institution. The purpose of the article is to present the profile of this unknown philosopher and curator.

Keywords: Emilia Fiszer, Polish Library in Paris, Adam Mickiewicz Museum in Paris, Polish philosophy, bookselling, emigration, France

Streszczenie

Emilia Fiszer (1885–1949) pochodziła z rodziny łódzkich księgarzy. Choć początkowo jej kariera naukowa skupiona była przede wszystkim wokół nauk matematyczno-przyrodniczych i filozofii (uzyskała doktorat na paryskiej Sorbonie), to jednak Fiszerówna powróciła do rodzinnych tradycji. W latach 30. XX wieku związała się na stałe z Towarzystwem Historyczno-Literackim i Biblioteką Polską w Paryżu, gdzie przez wiele lat pełniła funkcję kustoszki tejże instytucji. Celem artykułu jest zaprezentowanie sylwetki tej nieznanej szerzej filozofki i kustoszki.

Artykuł prezentuje działalność polityczną Polaków na terenie niepodległej Ukrainy. Pokazuje formy tej działalności i jej rezultaty, odwołując się do przykładów wybranych przedstawicieli mniejszości polskiej. W tekście pokazana jest również próba stworzenia samodzielnego ruchu politycznego Polaków nad Dnieprem, a także przybliżona została historia zabiegów o niezależne stronnictwo polityczne Polaków nad Dnieprem.

Analiza sytuacji mającej miejsce w omawianym zakresie w latach 1988–2018 pozwala stwierdzić, że przedstawiciele mniejszości polskiej mieli możliwość prowadzenia działalności politycznej na Ukrainie niezależnie od tego, czy posiadali własną partię polityczną. Wydaje się, że w specyficznej sytuacji geopolitycznej istniejącej w tym kraju diaspora polska może skutecznie działać jedynie w ścisłym związku z organizacjami większościowych grup ludności, co pozwala stwierdzić, iż działania mające na celu budowę własnej siły politycznej były błędne.

Jan Nowak-Jeziorański, Adam Ciołkosz, Aleksander Bregman, Korespondencja z lat 1952–1975, Wstęp Rafał Habielski, opracowanie Kamila Kamińska-Chełminiak, Piotr Swacha, t. II, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 2018, ss. 659.

Recenzja książki: Marek Walicki, Z Polski Ludowej do Wolnej Europy, Wydawnictwo Bellona, War­szawa 2018, ss. 327

Recenzja książek: Dominic Pacyga, American Warsaw: The Rise, Fall, and Rebirth of Polish Chicago, Chicago: Uniersity of Chicago Press, 2019, ss. 321; John Radziłowski i Ann Hetzel Gunkel, Poles in Illinois, Carbondale: Southern Illinois University Press, 2020, ss. 244.