Konstanty Borzęcki – przypadkowy bohater w mikrohistorycznym studium dwukulturowości
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEKonstanty Borzęcki – przypadkowy bohater w mikrohistorycznym studium dwukulturowości
Data publikacji: 07.08.2020
Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny, 2020 (XLVI), Nr 2 (176), s. 281 - 306
https://doi.org/10.4467/25444972SMPP.20.020.12336Autorzy
Konstanty Borzęcki – przypadkowy bohater w mikrohistorycznym studium dwukulturowości
„Konstanty Borzęcki – Accidental Hero in the Microhistorical Study of Biculturality”
This paper presents the case of biculturality (Polish – Christian and Ottoman – Muslim) of Konstanty Borzęcki (1826–1876), a Polish emigrant who fled to Europe after the Greater Poland Uprising in 1848,and who converted to Islam and changed his name to Mustapha Djelaleddin Pasha ( Tur. Mustafa Celâlettin Paşa). He passed to the history of Turkish culture through his theory on the European origins of Turks. His ideological and personal formation of a Polish hero creating Turkish vision of the nation had been influenced by the accumulation of such circumstances as: experience of life in a Polish yeoman agricultural family, theological seminary, disappointment due to the failure of the uprising, leaving the country, conversion to Islam, active role in the Ottoman Army, activities as a journalist and writer on the ideology of the awaking of the Turkish nation. His idea evolved in the activities of his descendants and other activists who were inspired by his work Les Turcs Anciens et Modernes (1869). His theory of Turo-arianism became the fundaments of cultural reforms, especially the change of the alphabet (from Arabic into Latin) of the new Turkish Republic (1928). This research also proposes to break with anachronic terminology like “turning Turk”, in exchange for a term borrowed from Western European publications like “go between” or “cultural broker”. The text also touches the sensitive side of bicultural formation like “weak ties” with the Christian community before his apostasy and with the new Muslim one. Borzecki is presented as a person struggling with double exclusion, in line with the sociological theory of Mark Granovetter defined as weak ties.
Keywords: turo-arianism, go between, „renegade”, turning Turk, Weak Ties, double isolation, lid model of identity.
Streszczenie
Tekst jest opracowaniem studium przypadku dwukulturowoś ci (polsko-chrześ cijań skiej i osmań sko-muzułmań skiej) Konstantego Borzę ckiego (1826–1876), polskiego powstań ca emigranta z XIX w., który przeszedł na islam i przyją ł imię Mustafa Dż elaleddin Pasza (tur. Mustafa Celâlettin Paşa). Do historii kultury Turcji przeszedł dzię ki noś noś ci jego teorii o europejskim pochodzeniu Turków. Moż na uznać , ż e na jego formację ideologiczną i ż yciową jako polskiego bohatera tureckiej wizji narodu wpłyną ł splot wielu okolicznoś ci, jak: doś wiadczenie ż ycia w polskiej ziemiań skiej rodzinie, seminarium, rozczarowanie powstań cze, opuszczenie kraju i konwersja na islam, czynna służ ba w armii osmań skiej, praca publicysty-ideologa nowo tworzą cej się pań stwowoś ci tureckiej. Myś l Borzę ckiego ewoluowała, w działalnoś ci jego potomków i innych inspirują cych się jego pracą Les Turcs Anciens et Modernes (Turcy dawni i nowi, Konstantynopol, 1869). Teoria turo-aryjskości zarysowana przez Borzę ckiego stała się podstawą reform kulturowych, zwłaszcza zmiany alfabetu (z arabskiego na łaciń ski) za czasów Republiki Turcji (1928). Teskt proponuje zerwanie z anachroniczną terminologią jak „poturczeniec”, a w zamian, promuje zapoż yczony z zachodnioeuropejskiej literatury naukowej: termin postać „pomię dzy”, („go between”), i poś rednika kulturowego („cultural broker”). Analiza się ga też do delikatnej strony podwójnoś ci, jaką są słabe wię zi z dawnym ś rodowiskiem chrześ cijań skim przed apostazją i z nowym muzułmań skim, a nawet podwójnym wykluczeniu ze strony obu ś rodowisk, w ś wietle socjologicznej teorii Marka Granovettera.
* Tekst powstał w wyniku kwerend zrealizowanych dzięki grantowi Miniatura 2 z Narodowego Centrum Nauki, numer wniosku 2018/02/X/HS3/01065.
Źródła
Andrić Ivo (1983), Omer-pasza Latas, przeł. Alija Dukanović, Warszawa: Czytelnik.Aktchoura Oglou Youssouf Bey (Yusuf Akçura), 1933, L’oeuvre historique de Mustapha Djelalettin Pacha et ses points de vue sur l’histoire des Turcs, in: [brak red.] VII-e Congrès International des Sciences Historiques. Résumés des communications présentées au Congrès, cz. 2, Warszawa, s. 233–236.
Djelaleddin Pasa Mustafa (1870), Les turcs anciens et modernes, Paris: Librairie internationale; Bruxelles: A. Lacroix, Verboeckhoven.
Celâlettin Paşa Moustapha (2014), Eski ve Modern Türkler [Dawni i nowi Turcy], przeł. Güven Beker, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Djelaleddin Moustapha, (b.d.) L’Europe et le touro-aryanisme, Bibliothèque Nationale de France, département Philosophie, histoire, sciences de l’homme; g-22801.https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4321974 (12.12.2019)
Enver Pasza Hasan (1931), Mes idées, Archiwum Akt Nowych (Warszawa), teczka: Ambasada RP w Ankarze, sygn. 61.
Enver (1984), Müşir Mehmet Ali Paşa’nın damadı Ferik Hasan Enver Paşa’nın kendi çocukluğuyla babası Ferik Mustafa Celâlettin Paşa’yı anlatan mektubu: Oğlum Sâmih Bey’e [List Hasana Enwera Paszy, zięcia Marszałka Mehmeda Alego Paszy, opowiadający o swoim dzieciństwie i ojcu, generale Mustafie Dżelaleddinie Paszy] “Tarih ve Toplum” t. 1 (styczeń), s. 4–14.
List Envera Baszy (1913), “Gazeta Narodowa”, Lwów, 24 (30 stycznia 1913), s. 2.
Hikmet Nâzım, wiersz „List do Polski” (1954). Oryginał, Uykusuz geceleri, in: Yeni Şiirler (1951–1959) Şiirler: 6, Adam Yayınları, İstanbul, 1996, s. 36–40.
Jabłonowski Władysław (1967), Pamiętniki z lat 1851–1893 (wybór), opracował Józef Fijałek, Wrocław: Zakład Ossolińskich.
Biblioteka Czartoryskich: sygn.: 1900, 5370, 5385, 5428, 5435, 5436, 5496, 5587, 5595, 5600, 5607, 5664, 5669.
Opracowania
Anderson Benedict (1997), Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, przeł. Stefan Amsterdamski, Kraków: Znak.
Ataer İbrahim Erol (1976), Milli eğitim’de olaylar ve belgeler: kızıl rapor [Wydarzenia i dokumenty edukacji państwowej: czerwony raport], 1919–1975, Stambuł: Kıraçlı Yayınları.
Aytürk İlker (2004), Turkish Linguists against the West: The Origins of Linguistic Nationalism in Atatürk’s Turkey, „Middle Eastern Studies”, t. 40, z. 6, s. 1–25.
Bailly Jean Sylvain (1777), Lettres sur l’origine des sciences: et sur celle des peuples de l’Asie, (addressées à M. de Voltaire par M. Bailly), Londyn: M. Elmesly, Paryż: les frères Debure d’édition. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k92269t, 12.03.2019.
Bhabha Homi K. (2004), The Location of Culture. Abingdon: Routledge.
Blaszczyk Arkadiusz Christoph (2016), Von duchińszczyzna bis zur Sonnensprachtheorie. Über die Verflechtungen zwischen polnischem Anti-Russismus und türkischem Nationalismus, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung“, t. 65, z. 2, s. 215–240.
Bora Tanıl (1998), Türk Sağının Üç Hali Milliyetçilik, Muhafazakarlık, İslamcılık [Trzy postacie tureckiej prawicy: nacjonalizm, konserwatyzm i islamizm], Stambuł: Birikim Yayınları.
Bystroń Jan Stanisław (1930), Polacy w Ziemi Świętej, Syrii i Egipcie 1147–1914, Kraków.
Cardini Franco (2006), Europa a islam. Historia nieporozumienia, przeł. Bogumiła Bielańska, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Casmir Fred L. (1993), Third-Culture Building: A Paradigm Shift for International and Intercultural Communication, “Communication Yearbook”, t. 16, z. 1 (styczeń), s. 407–428.
Çelepoğlu Ayşegül (2008), Türk Dil Kurumunun Kurucu Başkanı Samih Rifat. Hayatı ve Eserleri [Samih Rifat, prezes założyciel Tureckiego Towarzystwa Językowego], Ankara, Türk Dil Kurumu.
Çelik Mehmet (2015), Panislamizm’in etki alanı çerçevesinde Çin’e gönderilen Enver Paşa ve heyetinin faaliyetleri [Działania Enwera Paszy i jego delegacji wysłanej do Chin w ramach szerzenia wpływów idei panislamizmu], „Tarihin Peşinde ‐ Uluslarası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi” [Tropiąc historię – Czasopismo Międzynarodowych Badań Historycznych i Socjologicznych], nr 14, s. 257–275.
Charrel Louis, 1873, Etudes Philologiques sur la Langue Turque, Constantinople:l’Orient illustré.
Dziubiński Andrzej (1995), Poturczeńcy polscy. Przyczynek do nawróceń do historii nawróceń na islam w XVI–XVIII w., „Kwartalnik Historyczny”, t. 102, z. 1, s. 19–37.
Graf Tobias P., 2014, Of Half-Lives and Double-Lives “Renegades” in the Ottoman Empire and Their Pre-Conversion Ties, ca. 1580–1610, w: Pascal Firges, Tobias P. Graf, Cristian Roth, Gülay Tulasoğlu (eds.), Well-Connected Domains Towards an Entangled Ottoman History, Leiden: Brill, s. 131–149.
GümüşMusa (2015), Leh ve Macar Mültecilerinin Osmanlı Devleti’ne sığınması beyin göcü olarak değerlendirilebilir mi? [Czy można uznać polskich i węgierskich uchodźców przybyłych do Imperium Osmańskiego za emigrację intelektualną?], “Tarih Okulu Dergisi [Magazyn Szkoły Historycznej]” Eylül 2015, Yıl 8, Sayı XXIII, s. 363–387.
Kafadar Cemal (1995), Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State, Berkeley, California: University of California Press.
Kamusella Tomasz (2005), Naród – de gustibus non est disputandum, w: Wojciech J. Burszta, Krzysztof Jaskułowski, Joanna Nowak, Naród – Tożsamość – Kultura. Między koniecznością a wyborem, Warszawa: Instytut Slawistyki PAN.
Karpat Kemal (2001), The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State („Studies in Middle Eastern History“), Oxford: Oxford University Press.
Kłoskowska Antonina (1996), Kultury narodowe u korzeni, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kołodziejczyk Dariusz (2011), Whose Nation? Mustafa Djelaleddin between Ottomanism and Turkism, in: The Crimean War 1853–1856: Colonial Skirmish or Rehearsal for World War? Empires, Nations, and Individuals, red. Jerzy Borejsza, Warszawa: Neriton, s. 115–128.
Lafon Jacques (2001), Itinéraires: De l’histoire du droit à la diplomatie culturelle et à l’histoire coloniale (De Republica), Paris: Éditions de la Sorbonne.
Lewak Adam (1936), Borzęcki Konstanty (Dżelaleddin-pasza), Polski Słownik Biograficzny, t. 2, Kraków, s. 365–366.
Lewak Adam (1935), Dzieje emigracji polskiej w Turcji (1831–1878), Warszawa: Instytut Wschodni, [skł.] Gebethner & Wolff.
Lewis Bernard (2004), Co się właściwie stało? O kontaktach Zachodu ze światem Islamu, Warszawa: Dialog.
Łątka Jerzy S. (1993), Pasza z Lechistanu. Mustafa Dżelaleddin (Konstanty Borzęcki), Kraków: Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji.
Mardin Şerif (1962), The Genesis of Young Ottoman Thought: A Study in the Modernization of Political Ideas, Syracuse New York: Princeton University Press.
Mardin Şerif (1991), Türk Modernleşmesi Makale 4 [Turecka modernizacja. Artykuł 4], Istanbul: İletişim Yayınları.
Nazır Bayram, 2006, Macar ve Polonyalı Mülteciler. Osmanlı’ya Sığınanlar [Węgierscy i polscy uchodźcy. Azylanci w Imperium Osmańskim], Istanbul: Yeditepe Yayınevi.
Nykiel Beata, Rydygier Monika (2018), Stambuł. Dwa światy, jedno miasto. Katalog wystawy, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Oba, Ali Engin (1989), Fransız İhtilalinin 200. Yıl Dönümünde Mustafa Celalettin Paşa’nın “Eski Ve Yeni Türkler” Adlı Eserinin Türk Milliyetçiliğinin Oluşmasında Etkisinin Değerlendirilmesi [Ocena wpływów dzieła Mustafy Dżelaleddina Paszy zatytułowanego „Turcy dawni i nowi” w 200-tną rocznicę Rewolucji Francuskiej na kształtowanie się tureckiego nacjonalizmu], V. Milletler Arası Türkiye İçtimâî ve İktisat Tarihi Konferansı Tebliğler, Marmara Üniversitesi Tür-kiyat Araştırmaları ve Uygulama Merkezi [Centrum Badań i Praktyk Świata Tureckiego Uniwersytetu Marmara, 21–25 Ağustos 1989, s. 68–69.
Turan Şerafettin (1982), Atatürk’ün düşünce yapısını etkileyen olaylar, düşünürler, kitaplar [Wydarzenia, myśli i książki, które ukształtowały strukturę myślenia Atatürka], Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Urbanik Andrew, Baylen Joseph O. (1981), Polish exiles and the Turkish Empire, “The Polish Review”, t. 26, z. 3, University of Illinois Press, s. 43–53.
Walicki Andrzej (2000), Idea narodu w polskiej myśli oświeconej, Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN.
Walicki Andrzej (2009), Naród, nacjonalizm, patriotyzm, Kraków: Universitas.
Yerlikaya İlhan (1994), XIX. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Hayatında Basiret Gazetesi, (Pancermenizm-Panislamizm-Panslavizm-Osmanlıcılık fikirleri) [ Gazeta Basiret w osmańskim życiu politycznym XIX wieku. Idee pangermanizmu – panislamizmu – osmanizmu], Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
Informacje: Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny, 2020 (XLVI), Nr 2 (176), s. 281 - 306
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Konstanty Borzęcki – przypadkowy bohater w mikrohistorycznym studium dwukulturowości
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
Publikacja: 07.08.2020
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 1234
Liczba pobrań: 1712