Celem artykułu jest rekonstrukcja wybranych wątków pedagogiki konserwatywnej w zakresie jej korzeni, tożsamości oraz misji, jaką mogłaby pełnić. W kwestii korzeni (źródeł) – zgodnie z założeniem wielu jej przedstawicieli mówiących, że pedagogika konserwatywna bez religii nie istnieje – wskazywane są jej związki z katolicyzmem. Odniesienia do tożsamości wiążą się z przyjmowanym rozumieniem konserwatyzmu – wobec tego koncepcje wychowania składające się na pedagogikę konserwatywną i przez nią reprezentowane są różnorodne. Wspólny im jest antysocjalizm i antyliberalizm. W wychowaniu społecznym, wychodząc od założenia, że społeczeństwo jest rozumne i ma wolę (co uznawał m.in. R. Scruton), pedagogika konserwatywna ma możliwość podjęcia misji budowania społeczno-kulturowej tożsamości narodu. Czy skolonizowana przez jedną z ideologii edukacyjnych pedagogika zdoła uwolnić swoją konserwatywną odmianę, by ta – bez wsparcia projektem politycznym – mogła zaistnieć na rynku pedagogicznym? Czy homo sovieticus nie zagrozi tej misji? Doświadczanie go w przestrzeni publicznej niestety niweluje tę misję na rzecz totalnych rozwiązań, pomijając potrzebę odbudowy pękniętej tożsamości narodu polskiego i podupadłej kultury.

ABSTRACT

Conservative Pedagogy: Roots – Identity – Mission (Selected Issues)

The aim of this article is to reconstruct selected threads of conservative pedagogy in terms of its roots, identity and the mission it could fulfil. Concerning the roots (sources) – according to the assumption of many of its representatives that conservative pedagogy without religion does not exist – its connections with Catholicism are indicated. The references to identity are linked to the accepted understanding of conservatism – thus the concepts of education that make up and are represented by conservative pedagogy are diverse. What they have in common is anti-socialism and anti-liberalism. In social upbringing, starting from the assumption that society is rational and has a will (as recognised by R. Scruton, among others), conservative pedagogy has the opportunity to undertake the mission of building the socio-cultural identity of a nation. Will a pedagogy colonised by one educational ideology manage to unleash its conservative variety so that this one, without the support of a political project, can establish itself in the pedagogical market? Will homo sovieticus not threaten this mission? Experiencing it in the public space unfortunately nullifies this mission in favour of total solutions leaving aside the need to rebuild the fractured identity of the Polish nation and the decayed culture.

The subject of the analysis is the state of metatheoretical research concerning contemporary conservative thought in the pedagogical sciences. The lack of a philosophical syntheses of the essence of conservatism, which could provide the basis for the development of conservative pedagogy, results in the need to develop a theoretical map of thought in order to be able to recognize its different traditions and trends. The author justifies the need for synthetic research in order to create a clear map of the geography of conservative pedagogical thought, its representatives, and key publications for Polish teachers. The article also presents a critical assessment of the current state of research and research methods in this field since Poland’s political transformation of 1989. The author demands that conservatism be included in studies of pedagogical thought, to make sure it is not merely being used in ideological disputes and to ensure that its essential value is considered in the process of nurturing and educating young generations.

ABSTRAKT

Przedmiotem analizy jest stan badań metateoretycznych, które dotyczą współczesnej myśli konserwatywnej w naukach pedagogicznych. Brak filozoficznych syntez istoty konserwatyzmu, które są podstawą rozwoju pedagogiki konserwatywnej, skutkuje koniecznością opracowania mapy teoretycznej myśli, by możliwe było rozpoznanie rożnych jej tradycji i nurtów. Autor uzasadnia potrzebę prowadzenia badań syntetycznych, by powstała zrozumiała dla polskich nauczycieli mapa geografii pedagogicznej myśli konserwatywnej, jej przedstawicieli i kluczowych publikacji, a także prezentuje krytycznie dotychczasowy stan i metody badań w tym zakresie po 1989 roku. Autor upomina się o uwzględnienie w opracowaniach myśli pedagogicznej konserwatyzmu, by nie był on wykorzystywany do prowadzenia sporów ideologicznych, ale uwzględniał istotną jego wartość w procesie wychowania i kształcenia młodych pokoleń.

Translated from Polish by Marta Robson

W artykule przedstawione zostały metodologiczne aspekty pozwalające na zbudowanie rusztowania kategorialnego dla projektu „nowoczesna szkoła konserwatywna”. Autorka głębiej przygląda się metodologicznym i semantycznym argumentom pozwalającym zbliżyć do siebie konserwatyzm i nowoczesną dydaktykę. Kluczem otwierającym tę możliwość czyni opisaną przez Lecha Witkowskiego kategorię dwoistości. Zastosowanie tej kategorii pozwoliło na przedefiniowanie versus używanego w opozycji „konserwatyzm versus nowoczesne kształcenie”. Autorka opisuje możliwości otwarcia obu stanowisk – konserwatyzmu i nowoczesności – na siebie. Wejście w dialog, znalezienie pola wspólnego nie wygasza różnic. Te pozostają, a z nich wyprowadzane są siły dośrodkowe i odśrodkowe, powodujące napięcie i drganie całego pola. Kategoria dwoistości, ambiwalencji podkreśla to napięcie i ruch oscylacyjny. Ruch pomiędzy jednym a drugim biegunem naraża całość na pułapki magnetycznego przyciągnięcia przez któryś z biegunów, co może się wyrażać gwałtownym skrętem ku fundamentalnym elementom jednego ze stanowisk. Artykuł kończy przedstawienie pułapek, na które narażona jest nowoczesna szkoła konserwatywna, kryjących się w fundamentalizmie konserwatyzmu oraz dydaktyce krytycznej.

ABSTRACT

Conservatism and Modernity in Education: Duality – Openness – Pitfalls

The article presents methodological aspects that allow building a categorical scaffolding for the “modern conservative school” project. The author takes a deeper look at the methodological and semantic arguments that make it possible to bring “conservatism” and “modern didactics” closer together. She makes the category of “duality” described by Lech Witkowski the key that opens up these possibilities. The use of the category of “duality” made it possible to redefine versus used in the opposition “conservatism versus modern education.” The author describes the possibilities of opening both positions – conservatism and modernity – towards each other. Entering into dialogue, finding a field of common ground does not extinguish differences. These remain, and from them centripetal and centrifugal forces are derived, causing tension and vibration in the entire field. The category of duality, ambivalence emphasizes this tension and oscillatory movement. The movement between one pole and the other exposes the whole to the pitfalls of magnetic attraction by either pole, which can express itself in a sharp turn toward the fundamental elements of either position. The article concludes with a presentation of the pitfalls to which the “modern conservative school” is exposed, which are hidden in the fundamentalism of conservatism and critical didactics.

In this paper we focus on the reflection of conservative ideas reflected in pedagogical thinking. The conservative trend in the philosophy of education is presented in a selection of two representatives from the environment of the former Czechoslovakia, who lived and were active in the period of totalitarian real socialism. We present the philosopher and phenomenologist Ján Patočka and the personalist and theologian Ladislav Hanus. Both of them are united by the fact that their works are based on the common philosophical direction of phenomenology and existentialism. In addition, both representatives, above all, through their personal life stories, have been committed to humanistic and conservative values, for which they had to endure persecution during the totalitarian period. They tried to pass on their convictions through the formation, upbringing and education of the younger generation. This common purpose also linked them to pedagogy, to the development of philosophical pedagogical thinking. This article will compare the philosophical views of both, as well as the personalistic and anthropological conceptions of society that were rooted in phenomenology as well as in the tradition of Christian humanism. The contribution of the life and work of J. Patočka and L. Hanus remains significant for contemporary pedagogy and philosophy of education. The paper has also attempted to add some of the basic knowledge of philosophy of education needed in the education of future teachers.

ABSTRAKT 

Idee konserwatywne w myśleniu pedagogicznym fenomenologa Jána Patočki i personalisty Ladislava Hanusa

W niniejszym artykule koncentruję się na refleksji nad ideami konserwatywnymi odzwierciedlonymi w myśleniu pedagogicznym. Nurt konserwatywny w filozofii wychowania prezentuję na przykładzie dwóch przedstawicieli ze środowiska byłej Czechosłowacji, którzy żyli i działali w okresie realnego socjalizmu. Przedstawiam filozofa i fenomenologa Jána Patočkę oraz personalistę i teologa Ladislava Hanusa. Obu łączy to, że ich prace opierają się na wspólnym kierunku filozoficznym fenomenologii i egzystencjalizmu. Ponadto obaj przedstawiciele, przede wszystkim poprzez swoje osobiste życiorysy, oddali się humanistycznym i konserwatywnym wartościom, za które musieli znosić prześladowania w okresie totalitarnym. Swoje przekonania starali się przekazywać poprzez formację, wychowanie i edukację młodego pokolenia. Ten wspólny cel łączył ich również z pedagogiką, z rozwojem filozoficznej myśli pedagogicznej. W niniejszym artykule porównuję poglądy filozoficzne obu, a także personalistyczne i antropologiczne koncepcje społeczeństwa, które były zakorzenione w fenomenologii oraz w tradycji humanizmu chrześcijańskiego. Wkład życia i twórczości J. Patočki i L. Hanusa pozostaje istotny dla współczesnej pedagogiki i filozofii wychowania. W artykule podjmuję również próbę uzupełnienia podstawowej wiedzy z zakresu filozofii edukacji, potrzebnej w kształceniu przyszłych nauczycieli.

The purpose of this article is to analyze the conservative ideas that are the source of the work of the Polish White Cross in the United States of America. Consideration of this issue is desirable for several reasons. First, today’s resurgent radicalisms are causing the world that we have known for the past quarter of a century to cease to exist right before our eyes. At the same time, the European status quo has been challenged by the war steered by Putin. In this context, a question arises: Does Europe, which is in the process of “change”, still need a conservative voice? To answer this, it is worth recalling not only non-ideological ideas attempting to define the reality of the future, but also practical ones, including those from the early 20th century initiated in the U.S., which played a historical role in the building of Polish statehood, and are now a testimony to joint-Polish-American initiatives that support democratic changes in the world. The reference to these examples is all the more justified because they are based on American conservative thought, which was the source of American human rights policy in the early 20th century. Representatives of the so-called idealist trend (also called Wilsonism), proclaimed that the United States could effectively exercise its function as a world leader if its policies promoted the traditional values of protecting individual rights and freedoms.

Of breakthrough importance for the Polish cause was President Thomas Woodrow Wilson’s speech of January 18, 1918, in which, defining America’s war aims, he declared that an independent Polish state must be established as a result of the war. President Wilson also authorized the recruitment of volunteers for the Polish army and their training. 

Since every national army has its own humanitarian unit called the Red Cross, it was felt that the Polish Army should also have one. Unfortunately, as Poland was non-existent on the map of Europe at the time, it did not participate in the founding deliberations of the international Red Cross association established in 1864 in Switzerland, and therefore did not have the right to establish its own organization under this name. For this reason, Ignacy Jan Paderewski suggested the idea of establishing the Polish White Cross (PBK), which was grounded in conservative ideas. In addition, the tradition of the Polish White Cross is worth discussing because of some opinions that volunteering in Poland was less common than in other Western countries and that Poland has no tradition of it. Meanwhile, the work of White Cross is a spectacular undertaking, unprecedented in the history of Poland, based on the principles of volunteerism, and is comparable to Poland’s current provision of relief action to hundreds of thousands of Ukrainian migrants due to Russia’s ruthless invasion. This, therefore, is another reason to recall the work of the White Cross.

Unfortunately, despite the fact that almost every soldier in the Second Republic and in the Polish Armed Forces in the West came into contact with the Polish White Cross, the awareness of its existence and commitment to the cause is still limited. This is probably due to the fact that the so-called People’s Polish Army grew out of other ideological aspirations detached from the traditions of the military formations of the interwar period and organizations cooperating with it. The authorities of People’s Poland supported only socio-political associations associated with “real socialism”.

ABSTRAKT

Celem artykułu jest analiza idei konserwatywnych będących źródłem działania Polskiego Białego Krzyża na terenie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Rozważenie tej kwestii jest pożądane z kilku powodów. Przede wszystkim odradzający się radykalizm powoduje, że świat, który nas otaczał przez ostatnie ćwierć wieku, na naszych oczach przestaje istnieć. Równocześnie europejskie status quo zostało zakwestionowane wywołaną przez Putina wojną. W tym kontekście pojawia się pytanie – czy Europa znajdująca się w procesie „zmiany” potrzebuje jeszcze konserwatywnego głosu? Aby odpowiedzieć na to pytanie, warto przywołać nie tyle ideologiczne pomysły określające przyszłą rzeczywistość, ile właśnie praktyczne, w tym te z początku XX wieku zainicjowane w USA, które odegrały historyczną rolę w budowaniu polskiej państwowości, a obecnie są świadectwem wspólnych inicjatyw-polsko-amerykańskich wspierających demokratyczne przemiany na świecie. Odwołanie się do tych wzorców postępowania jest tym bardziej uzasadnione, że opierają się na amerykańskiej myśli konserwatywnej, która była źródłem amerykańskiej polityki na rzecz praw człowieka w początkach XX wieku. Przedstawiciele tzw. nurtu idealistycznego (nazywanego też wilsonizmem) głosili, iż Stany Zjednoczone mogą skutecznie sprawować funkcję światowego lidera, jeśli ich polityka będzie promować tradycyjne wartości ochrony praw i wolności jednostki.

Przełomowe znaczenie dla sprawy polskiej miało wystąpienie prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona z 18 stycznia 1918 roku, w którym, określając cele wojenne Ameryki, stwierdził, że w wyniku wojny powstać musi niepodległe państwo polskie. Prezydent Wilson wyraził też zgodę na rekrutację ochotników do wojska polskiego i ich szkolenie w pobliżu granicy ze Stanami Zjednoczonymi.

Ponieważ każda narodowa armia ma swój oddział sanitarny nazywany Czerwonym Krzyżem, uznano, że Armia Polska również powinna posiadać taką jednostkę. Niestety, Polska jako państwo nieistniejące na mapie Europy nie brała udziału w obradach założycielskich międzynarodowego stowarzyszenia Czerwonego Krzyża utworzonego w 1864 roku w Szwajcarii, w związku z tym nie miała prawa do powołania własnej organizacji pod tą nazwą. Z tego powodu I.J. Paderewski podsunął myśl utworzenia Polskiego Białego Krzyża (PBK), którego źródłem działania były idee konserwatywne. Ponadto warto odwołać się do tradycji Polskiego Białego Krzyża, ponieważ pojawiają się opinie, że wolontariat w Polsce jest mniej powszechny niż w innych krajach zachodnich, brakuje bowiem tradycji wolontariatu. Tymczasem działalność PBK jest spektakularnym przedsięwzięciem w historii Polski, opartym na zasadach wolontariatu, porównywalnym z obecną akcją pomocową Polski udzielaną tysiącom cierpiących Ukraińców w związku z bezwzględną inwazją Rosji. I to jest kolejny powód odwołania się do białokrzyskiej aktywności.

Niestety, mimo że niemal każdy żołnierz w II RP oraz w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie spotkał się z działalnością Polskiego Białego Krzyża, to świadomość istnienia i dokonań tej organizacji jest wciąż niewielka. Dzieje się tak zapewne dlatego, iż Ludowe Wojsko Polskie wyrosło z innych dążeń ideowych i wręcz odcinało się od tradycji formacji wojskowych dwudziestolecia międzywojennego oraz organizacji z nim współdziałających. Władze Polski Ludowej popierały wyłącznie stowarzyszenia społeczno-polityczne związane z „realnym socjalizmem”.

Translated from Polish by Marta Robson 

Konserwatyzm ściśle wiąże się z przywiązaniem do tradycji, obowiązujących od dawna norm oraz wartości. Z drugiej zaś strony jest to postawa wyrażająca niechęć do tego, co nieznane, obce, nowatorskie. Niniejszy artykuł ma na celu skierowanie uwagi na wartości obecne w ideale wychowawczym bł. Marceliny Darowskiej i ks. Franciszka Blachnickiego, ze szczególnym uwzględnieniem wiary i patriotyzmu. Nie chodzi tu bynajmniej o całościowe opracowanie zagadnienia, lecz o zasygnalizowanie aksjologicznej problematyki badawczej w odniesieniu do koncepcji wskazanych autorów. Ponadto z dzisiejszej perspektywy zostanie ukazany proces zmian w odniesieniu do tych niewątpliwie konserwatywnych koncepcji wychowania nowego człowieka. Zwieńczeniem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie o aktualność omawianych koncepcji wychowawczych, szasnę na ich kontynuację w obliczu współczesnego pluralizmu i chaosu na gruncie aksjologicznym.

ABSTRACT 

Exploring the Concept of Upbringing of the “New Human” in the Educational Thought and Practice of Marcelina Darowska and Rev. Franciszek Blachnicki

Conservatism is closely associated with the commitment to tradition, long-standing norms, and values. On the other hand, it is an attitude that expresses reluctance toward what is unknown, foreign, innovative. This article aims to draw attention to the values present in Bl. Marcelina Darowska’s and Rev. Franciszek Blachnicki’s ideal of education, with particular emphasis on faith and patriotism. It does not aspire to offer a comprehensive study of the problem, but to signal axiological research issues related to the concepts of the indicated authors. In addition, it will show from today’s perspective the process of changes in relation to these undoubtedly conservative concepts of educating the “new human.” The article concludes with an attempt to answer the question about the timeliness of the discussed educational concepts, and the chances of continuing them in the face of modern pluralism and axiological chaos.

During World War II, between 10,000 and 20,000 Poles, mainly women and children – who had been evacuated from the Soviet Union together with the Polish Army in the USSR under the command of General Władysław Anders – found themselves in East-Central and Southern Africa. They were to live in settlements specially created for them. Schools were organized there for children and young people of school age. Among the best Polish schools in Africa were the junior high and high schools in Digglefold, and later also in Gatooma, Southern Rhodesia (now Zimbabwe). Both schools were referred to as the School Center, and were characterized by a high standard of education. The organization and curriculum were based on the pre-war Polish educational law and the teaching plan in force at the time. The teaching staff consisted of Polish teachers. The purpose of the schools was to educate and prepare the young generation of Poles for life, as well as to protect them from denationalization. After the war, most of the refugees did not want to return to Poland, which had become enslaved by the Soviet Union. They remained in exile, abiding by the values they had learned in the schools in Digglefold and Gatooma.

ABSTRAKT

Edukacja polskich dzieci i młodzieży w Digglefold i Gatooma w Rodezji Południowej w latach 1943–1948

Podczas II wojny światowej od 10 tysięcy do 20 tysięcy Polaków, głównie kobiet i dzieci, ewakuowanych ze Związku Radzieckiego wraz z Armią Polską w ZSRR pod dowództwem generała Władysława Andersa, znalazło się w Afryce Środkowo-Wschodniej i Południowej. Mieli zamieszkać w specjalnie dla nich stworzonych osadach. Organizowano tam szkoły dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Do najlepszych polskich szkół w Afryce należały gimnazjum i liceum w Digglefold, a później także w Gatooma w Południowej Rodezji (obecnie Zimbabwe). Obie szkoły określane były jako Ośrodek Szkolny i charakteryzowały się wysokim poziomem nauczania. Organizacja i program nauczania oparte były na przedwojennym polskim prawie oświatowym i obowiązującym wówczas planie nauczania. Kadra nauczycielska składała się z polskich nauczycieli. Celem szkół było wykształcenie i przygotowanie do życia młodego pokolenia Polaków, a także ochrona przed denacjonalizacją. Po wojnie większość uchodźców nie chciała wracać do Polski zniewolonej przez Związek Radziecki. Pozostali na emigracji, przestrzegając wartości, których nauczyli się w szkołach w Digglefold i Gatoomie.

Artykuł stanowi kontynuację analizy podstawowych aspektów tragicznej pedagogiki Henryka Elzenberga. Konfrontacja z tragicznością istnienia, a zatem zagładą tego, co piękne i dobre, służy w koncepcji Elzenberga kształtowaniu charakteru moralnego poprzez wyrzekanie się wartości niższych, aż po ofiarę, poświęcenie się dla wartości najwyższych. Poprzez cierpienie aktywizuje się zatem potencjał moralny, twórczy i kulturowy jednostki oraz wspólnoty. Ograniczenia moralne Brutusa, poczynając od stoickiego ideału niewzruszoności wobec cierpienia, poprzez ślepotę w umiłowaniu (nie)przyjaciela i republiki aż po intelektualizm i naiwną wiarę w przewagę cnoty nad pragmatyczną logiką walki o władzę, odzwierciedlają napięcie pomiędzy powinnością a istnieniem, imperatywem moralnym a skutecznością. Homo ethicus istotowo różni się od homo politicus i w politycznej rywalizacji jest skazany na porażkę, a zarazem jego bohaterstwo leży u podstawy pamięci i tożsamości zbiorowej. Kultura opiera się na czci dla przegranych i tych, którzy oddali swe życie dla „sprawy”, gdyż w nich manifestuje się skrajne poświęcenie dla wartości. Autor w odwołaniu do polskiej myśli chrześcijańskiej (S. Wyszyński) wskazuje na możliwość rozszerzenia Elzenbergowskiej koncepcji bohatera, inspirowanej wątkami grecko-rzymskimi oraz polską tradycją powstańczą, o rozumność praktyczną, wyrastającą z osadzenia w realnej linii genealogicznej, zdolność do krytycznego przyswajania tradycji, afirmację własnych niedoskonałości i niedoskonałości świata, po waleczność i ofiarność w codziennych praktykach. Świętość bohaterstwa przekracza wymiar autocentrycznej „troski o duszę” i heroicznego patriotyzmu, stając się poświęceniem dla innych w służbie innym.

ABSTRACT 

The Tragedy of Self-righteous Virtue: Analysis of the Aesthetic and Ethical Aspects of Henryk Elzenberg’s Tragic Pedagogy. Part II

The paper is a continuation of the analysis of the basic aspects of Henryk Elzenber’s tragic pedagogy. The confrontation with the tragic nature of existence, and therefore with the destruction of what is beautiful and good, serves in Elzenberg’s conception of shaping the moral character by renouncing lower values, up to sacrifice, devotion to the highest values. Thus, suffering activates the moral, creative and cultural potential of an individual and a community. The moral limitations of Brutus, ranging from the stoic ideal of steadfastness in the face of suffering, through blindness in loving a (dis)friend and the republic, to intellectualism and naive faith in the superiority of virtue over the pragmatic logic of the struggle for power, reflect the tension between duty and existence, moral imperative and efficiency. Homo ethicus differs essentially from homo politicus and is doomed to failure in political rivalry, and at the same time its heroism lies at the basis of memory and collective identity. Culture is based on honoring the losers and those who gave their lives for the ‘cause’ because in them an extreme dedication to values is manifested. The author, in reference to Polish Christian thought (S. Wyszyński), indicates the possibility of extending the Elzenberg’s concept of the hero, inspired by Greco-Roman themes and the Polish insurgent tradition, with practical rationality, arising from embedding in a real genealogical line, the ability to critically assimilate tradition, affirmation of one’s own imperfections and imperfections in the world, to valor and self-sacrifice in everyday practices. The sanctity of heroism exceeds the dimension of self-centered ‘care for the soul’ and heroic patriotism, becoming sacrifice for others in the service of others.

W artykule została podjęta problematyka uchylania się społeczności polskiej od obowiązku szkolnego dzieci w Prusach Zachodnich w przededniu Kulturkampfu i prób wywierania wpływu na tę społeczność przez czasopismo „Pielgrzym”, które stanowiło jedno z najbardziej opiniotwórczych polskich pism w badanym regionie. Przedmiot podjętych analiz stanowiły artykuły prasowe publikowane na łamach badanego pisma w latach 1869–1870, w których redaktorzy „Pielgrzyma” dokonali krytycznej analizy postaw społeczności polskiej i kreowali pozytywny wizerunek pruskiej szkoły ludowej. Celem prowadzonych badań było poznanie poglądów prezentowanych na łamach „Pielgrzyma” na uchylanie się niemałej grupy rodziców polskich od posyłania dzieci do wskazanego typu szkół oraz przybliżenie prób edukacyjnego oddziaływania za pomocą wspomnianego pisma na zmianę antyszkolnych postaw prezentowanych przez część polskich rodziców. W artykule przedstawiono stanowisko „Pielgrzyma” w odniesieniu do wychowawczych i dydaktycznych aspektów pracy szkoły. Ukazano rolę nauczyciela oraz zalecenia dotyczące pracy z dziećmi unikającymi obowiązku szkolnego.

ABSTRACT

Evasion of Compulsory Education by the Polish Community of West Prussia on the Eve of Kulturkampf in the Views of the Editors of the Catholic Magazine Pielgrzym (Pilgrim)

The article deals with the issue of Polish community avoiding compulsory schooling for children in West Prussia on the eve of Kulturkampf and attempts to exert influence on this community through the Pielgrzym magazine, which was one of the most opinion-forming Polish magazines in the studied region. The subject of the analyzes were press articles published in the journal in the years 1869–1870, in which the editors of Pielgrzym made a critical analysis of the attitudes of the Polish community and was creating a positive image of the Prussian folk school. The aim of the research was to get to know the views presented in the pages of Pielgrzym to the avoidance of a part of Polish parents from sending their children to the indicated type of schools and to present the attempts of educational influence with the use of the aforementioned magazine to change anti-school attitudes presented by some Polish parents. The article presents the views of Pielgrzym in relation to the educational, didactic and pedeutological aspects of the school’s work, recommendations for working with children evading compulsory education were also presented.

W pismach Znanieckiego można znaleźć dwie odmienne – właściwie nie do pogodzenia – wizje edukacji i rozwoju kultury. Rozróżnienie to jest pewną rekonstrukcją i interpretacją, sam Znaniecki wyraźnie nie dostrzegał tej dychotomii oraz sprzeczności, do których ona prowadzi, i traktował je jako elementy jednej konstrukcji intelektualnej. Pierwsza z wizji edukacji ma charakter zdroworozsądkowy i ewolucyjny, wręcz konserwatywny – po określeniu pozytywnych i negatywnych stron zastanej kultury staramy się rozwijać te pierwsze i stopniowo ograniczać te drugie. W drugim wypadku wychodzimy od przekonania, że prawdziwie nową kulturę można zacząć tylko po „wymazaniu” starej, nie ewolucyjnie, lecz jednym gwałtownym rewolucyjnym skokiem. Przekonanie to nieuchronnie prowadzi do wniosku, że stara kultura samym faktem swojego istnienia stanowi przeszkodę w powstawaniu czegoś radykalnie odmiennego. Tym samym wychowanie, będące podstawowym środkiem budowania „cywilizacji przyszłości”, nabiera charakteru rewolucji kulturalnej. 

ABSTRACT

Between Conservatism and Cultural Revolution: Florian Znaniecki’s Visions of Culture and Education

In Znaniecki’s writings one can find two different – actually irreconcilable – visions of education and cultural development. This distinction is a certain reconstruction and interpretation; Znaniecki himself clearly did not recognize this dichotomy and the contradictions to which it leads, treating them as elements of a single intellectual construction. The first vision of education is common-sense and evolutionary, even conservative – having diagnosed the positive and negative sides of the existing culture, we try to develop the former and gradually reduce the latter. In the second case, we start from the conviction that a truly new culture can only begin after “erasing” the old one, not evolutionarily, but with one sudden revolutionary leap. This conviction inevitably leads to the conclusion that the old culture by the very fact of its existence is an obstacle to the emergence of something radically different. Thus, education, which is the primary means of building a “civilization of the future,” takes on the character of a cultural revolution.

Autor polemiki we wstępie wskazuje na zjawisko reductio ad absurdum koncepcji Znanieckiego w wykładni adresata jego krytyki. Dalej jest zarysowana ogólna perspektywa sprzeciwu wobec podejścia Stanisława Gałkowskiego. Przedstawiono także krytycyzm i pochwały wobec Znanieckiego ze strony autora polemiki. W tekście wskazuje się na pułapkę czytania epistemicznego jako etyczne nadużycie logiki. Wreszcie, zamiast zakończenia, mówi się o traktowaniu tradycji myśli humanistycznej i uczula na błędy interpretacyjne popełnione przez krytykowanego autora. Główny błąd polega na skojarzeniach czytelnika blokujących mu głębszy dostęp do znaczenia czytanej koncepcji.

ABSTRACT

On the “Associationist” Trap in Humanities. (Within the Marigin of False Claim by S. Galkowski in His Effort of “Logical” Exegesis of Znaniecki)

In his introduction the author of this polemic indicates the phenomenon of reductio ad absurdum of Znaniecki’s conception in the exegesis of the addressee of this criticism. Next there is an outline sketched concerning the general perspective of disagreement against the approach by S. Gałkowski. There is also outlined criticism and appraisal towards Znaniecki by the author of this polemics. The text illustrates the trap of an epistemic reading as an ethical abuse of logics. Finally instead of a conclusion one is discussing the ways of treatement of the tradition of humanistic reflection and it warns against interpretative errors committed by the criticised author. The basic error is perceived as the result of domination of application of harmful associations of the leader blocking the way to deeper sense of the conception.

Tekst stanowi odpowiedź na polemikę Lecha Witkowskiego z moją interpretacją Znanieckiego koncepcji wychowania. Uzasadniając moje twierdzenia, wskazuję na rolę wnioskowania logicznego podczas interpretowania tekstów humanistycznych. Bronię też prawomocności dosłownego rozumienia dzieł klasycznych.

ABSTRACT

Dwarfs on the Shoulders of Giants: On Simplicity and Reading Humanistic Texts

The text is a response to Lech Witkowski’s polemic with my interpretation of Znaniecki’s concept of upbringing. Justifying my claims, I point to the role of logical reasoning in interpreting humanistic texts. I also defend the legitimacy of the literal interpretation of classical works.

The reviewed monograph presents the concept of analytical pedagogy as a new sub-discipline in the landscape of Polish scholarship on education. Its subject is intellectual pursuits consisting in categorizing, typologizing and systematizing concepts relevant to education professionals. The epistemic potential of philosophical logic provides the grounds for ordering our knowledge and thus a better handling of academic and educational work, but also discovering new and so far unexplored areas of cognition. Despite Poland’s noteworthy heritage of analytical research, such a sub-discipline is still lacking in the science(s) of education. 

ABSTRAKT

W recenzowanej monografii zaprezentowano koncepcję pedagogiki analitycznej jako nowej subdyscypliny w polskiej pedagogice akademickiej. Jej przedmiotem są czynności intelektualne polegające na kategoryzowaniu, typologizowaniu i systematyzowaniu pojęć specjalistycznych. Epistemiczny potencjał logiki filozoficznej sprawia, że czynności te umożliwiają uporządkowanie wiedzy, a przez to lepsze posługiwanie się nią w działalności naukowej i edukacyjnej, jak również odkrywanie nieoznaczonych do tej pory obszarów poznania. Pomimo dziedzictwa przeszłości w zakresie prowadzenia badań analitycznych wciąż brakuje w polskiej pedagogice takiej subdyscypliny.

Tekst stanowi autorskie wprowadzenie do lektury książki Lecha Witkowskiego Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia (Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, 2022). Książka ta jest odczytywana z użyciem ramy interpretacyjnej skonstruowanej na bazie kategorii przebijania się. Chodzi o przedzieranie się przez blokady recepcyjne, które uniemożliwiają wartościowy i możliwie pełny kontakt z dziełem klasyka w kulturze symbolicznej. Przeszkody w recepcji dokonań Floriana Znanieckiego, które są tu brane pod uwagę, to: rozległość i skomplikowanie dorobku, pomniejszające strategie lekturowe, słabe punkty badanej myśli, przesłony społeczno-historyczne, bariery współczesnych praktyk akademickich, puste miejsca dyscyplinarne, wyobrażenia o dziele jako całości w znaczeniu sfinalizowanej i przez to zamkniętej przeszłości. Ostatecznie książka Witkowskiego jest prezentowana jako zaproszenie do teoretycznej – a nie na przykład biograficznej – lektury dzieła Znanieckiego, stawiające zaproszonych w kłopotliwym, ale ożywczym położeniu.

ABSTRAKT

To Break Through – The Postulate of a (New) Reading Strategy: While Reading Propaedeuticly of Lech Witkowski’s Uroszczenia i transaktualność w humanistyce

The text is an original introduction to Lech Witkowski’s book Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia (Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, 2022). This book is read using an interpretative framework constructed based on the category of breaking through. It is about breaking through the reception blocks that prevent valuable and possibly full contact with the work of the classic in symbolic culture. Obstacles to the reception of Florian Znaniecki’s achievements, which are taken into account here, include: the extensiveness and complexity of his output, reading strategies that diminish its object, weak points of the studied thought, socio-historical veils, barriers of contemporary academic practices, empty spaces in scientific disciplines, ideas about the work as a totality in the meaning of a finalized and thus closed past. Ultimately, Witkowski’s book is presented as an invitation to a theoretical – and not, for example, biographical – reading of Znaniecki’s work, which puts the invited readers in an embarrassing but invigorating position.