Artykuł porusza problematykę możliwości połączenia myśli konserwatywnej i nowoczesnej edukacji. Autorka stawia wiele ważnych pytań. Czy zasadne jest utożsamianie myśli konserwatywnej z dydaktyką tradycyjną Herbarta? Czy możliwe jest połączenie myśli konserwatywnej w edukacji z nowoczesną dydaktyką? Autorka stawia tezę, że możliwa jest konstrukcja nowoczesnej szkoły, pełnej innowacji dydaktycznych, która  kieruje się aksjologiczną busolą konserwatywnych wartości oraz funkcjonuje w pewnej ramie konserwatywnych zasad regulujących jej działanie. Uważa, że możliwe jest pogodzenie idei konserwatywnej z nowoczesną myślą dydaktyczną, pod warunkiem, że jasno określi się co jest celem, a co drogą jego osiągnięcia.  W artykule rozwija kwestie dookreślenia, czym może być konserwatyzm w odniesieniu do szkoły. Opisuje także, co oznacza nowoczesne kształcenie. Na koniec wskazuje i omawia przykład realizacji szkolnej, która godzi konserwatywną ramę aksjologiczną i organizacyjną z nowoczesnym podejściem do procesów nauczania i uczenia się.

A Modern Conservative School: An Opening of a New Perspective

The article addresses the possibility of combining conservative thought and modern education. The author poses many important questions. Is it justified to identify conservative thought with the traditional didactics of Herbart? Is it possible to combine conservative thought in education with modern didactics? The author’s thesis is that it is possible to construct a modern school, full of didactic innovations, which is guided by the axiological compass of conservative values and functions within a certain framework of conservative principles regulating its activity. She believes that it is possible to reconcile the conservative idea with modern didactic thought, provided that one clearly defines what is the goal and what is the way to achieve it. In the article she develops issues of defining what conservatism can be in relation to school. The paper also describes what modern education means. Finally, it identifies and discusses an example of a school implementation that reconciles a conservative axiological and organizational framework with a modern approach to teaching and learning processes.

Celem artykułu jest ukazanie granic i sensu myśli konserwatywnej w epoce końca tradycyjnej edukacji. Przybliżone zostaje znaczenie pojęcia autorytetu, który w edukacji oznacza odpowiedzialność za świat. Ukazano różnicę pomiędzy nauczaniem wyjaśniającym a kształceniem budowanym na zaufaniu do intelektualnych zdolności ucznia/studenta. Kryzys wywołany przejściem edukacji akademickiej w zdalny tryb kształcenia umożliwia, jako moment sprzyjający, stawianie podstawowego dla konserwatywnej perspektywy edukacji pytania „co jest przedmiotem zachowania (conservatio)?”. W zmieniającej się rzeczywistości nauczanie i uczenie staje się wydarzeniem mającym na celu intelektualną emancypację zachodzącą po obu stronach procesu kształcenia. Teoretyczną ramę rozważań budują filozoficzne koncepcje Hannah Arendt, Jacquesa Rancière’a w recepcji polskich pedagogów: Pauliny Sosnowskiej i Piotra Zamojskiego.

The Limits and Meaning of Conservative Thought in the Era of the End of
Traditional Academic Education

The aim of this article is to show the limits and meaning of conservative thought in the era of the end of traditional education. The meaning of the notion of authority, which in education means responsibility for the world, is presented. The difference between explanatory teaching and education built on confidence in the intellectual abilities of the pupil/student is shown. The crisis caused by the transition of academic education to a remote mode of education makes it possible, as an enabling moment, to pose the question which is fundamental for the conservative perspective on education: “What is the object of preservation (conservatio)?”. In a changing reality, teaching and learning become events aimed at intellectual emancipation occurring on both sides of the educational process. The theoretical framework of the considerations is built on philosophical concepts of Hannah Arendt and Jacques Rancière in the reception of two Polish pedagogues, Paulina Sosnowska and Piotr Zamojski.

Ze stanu polskiej edukacji wynika, że w ostatnich dekadach zabrakło w niej wpływów pedagogiki, która ocala tradycję i tworzy drogi ewolucyjnego doskonalenia edukacji. Miała ona bowiem zbyt wielu wrogów wśród „zdetronizowanych” (pozornie) elit oficjalnie zamkniętego w 1989 roku systemu pedagogiki socjalistycznej. Po trzech dekadach miękkich gier politycznych i naukowych elity uniwersyteckie tej dyscypliny dokonały kolonizacji pedagogiki przez pedagogikę krytyczną (neomarksistowską). Skutkiem tego pedagog wiążący swoje prace z innym (prawicowym, powiązanym z religią katolicką) nurtem ideologii edukacyjnej doświadcza (w zależności od środowiska) różnych rodzajów marginalizacji, a nawet opresji: od pseudonaukowych argumentów po racje (ponownie!) „jedynie słusznej” ideologii edukacyjnej. W tej sytuacji pedagogom nurtu konserwatywnego pozostaje rola awangardy uprawiającej pedagogikę konserwatywną jako skrajnie niepopularną, twórczą i zarazem nowatorską; awangardy potrafiącej przy tym udźwignąć niechęć, pogardę i marginalizację akademickiej (neomarksistowskiej) większości, która w efekcie kolonizacji zdominowała struktury nauki oraz jej bliższe i dalsze konteksty. Wobec powyższego uprawnione staje się pytanie: czy pozostał nam już tylko konserwatyzm awangardowy?
 

Education that Saves and Creates: Is Only Avant-Garde Conservatism Left?

The state of Polish education shows that in the last decade it lacked the influence of pedagogy, which saves tradition and encourages the evolution of educational improvement. It has faced too many enemies among the elite of socialist pedagogy, which was (supposedly) dethroned after 1989. After three decades of soft political and scientific games, this academic elite successfully colonialized the field of pedagogy by means of (neo-Marxist) critical pedagogy. As a result of this pedagogue associated with another stream of educational ideology (e.g., rightwing, Catholic) experience various types of marginalization and even oppression (depending on the environment): from pseudoscientific arguments to the rationale (again!) of the ‘only right’ educational ideology. In this situation, conservative pedagogues are left in the role of the avant-garde; practicing conservative pedagogy that is extremely unpopular, creative, and at the same time innovative. This avant-garde can bear the weight of aversion, contempt, and the marginalization by the academic (neo-Marxist) majority, which as a result of colonization has come to dominate the structures of science and its closer and further contexts. In light of this situation, we are faced with the following question: are we left with only avant-garde conservatism?

Przedmiotem socjohistorycznej jest analiza genezy, ewolucji i zmarnotrawienia uspołecznienia polskiej edukacji w duchu konserwatywnej myśli pedagogicznej.  Autor uwzględnia trzy zasady według Gérarda Noiriela: 1) odnajdywania przeszłości w teraźniejszości, 2) odnajdywania realnych postaci i grup zaangażowanych społecznie w zmiany oświatowe w Polsce po upadku totalitaryzmu, 3) rozpoznawania istoty i sposobu sprawowania władzy w systemie szkolnym. W duchu konserwatywnej myśli pedagogicznej autor odpowiada na pytanie, jak to się stało, że polskie elity polityczne okresu transformacji ustrojowej odrzuciły potencjał reformowania szkół w ramach organów społecznych jako wspólnot uczestniczących. 

A Sociohistorical Approach to the Analysis of the Socialization of Polish Education in the Spirit of Conservative Pedagogical Thought in the Years 1980–2021

The subject of socio-historical research is the analysis of the genesis, evolution, and waste of the socialization of Polish education in the spirit of conservative pedagogical thought. The author takes into account three principles according to Gérard Noiriel: 1) finding the past in the present, 2) finding real people and groups socially involved in educational changes in Poland after the collapse of totalitarianism, 3) recognizing the essence and manner of exercising power in the school system. In the spirit of conservative pedagogical thought, the author answers the question of how it happened that the Polish political elite of the period of systemic transformation rejected the potential of reforming schools within social institutions as participating communities.

Artykuł jest próbą określenia pedagogicznego konserwatyzmu w perspektywie antropologii filozoficznej, a w szczególności tezy na temat relacji człowieka do Boga. Składa się z czterech części. W części rozpoczynającej analizy (Wstęp), w nawiązaniu do myśli Chantal Delsol, akcent pada na kulturowe wyznaczniki pedagogiki konserwatywnej. Zostaje postawiony także problem teocentryzmu antropologii jako czynnika kwalifikującego pedagogikę jako konserwatywną. W kolejnej części rozważa się, czy jest w ogóle miejsce na teocentryczną antropologię w pedagogice współczesnej ze względu na problematyczność samej relacji człowieka i Boga w świadomości społecznej. Podejmuje się w związku z tym kwestię wpływu filozofii na postrzeganie idei Boga w ostatnich wiekach, zaniku myślenia metafizycznego u współczesnych ludzi oraz narastającego dziś, także w Polsce, indyferentyzmu religijnego. W dalszych dwóch częściach próbuje się odsłonić istotę antropologicznego teocentryzmu i jego znaczenie pedagogiczne na podstawie tekstów Andrzeja Maryniarczyka, jednego ze współtwórców polskiej szkoły filozofii klasycznej. Rozważania te są inspirowane następującymi dwoma pytaniami: czy antropologia teocentryczna implikuje chrześcijańskość (np. katolickość) pedagogiki?; jaka przypada jej rola w odsłanianiu humanistycznych wartości zagrożonych współczesnymi przemianami kulturowymi? W częściach tych pokazuje się przede wszystkim, że teocentryzm antropologii płynie z metafizyki, z jej teizmu. Ponadto wskazuje się, że ów teocentryzm ani nie musi być aplikowany tylko do chrześcijańskiej pedagogiki, ani nie upoważnia do zastępowania wiary filozofią. Ostatecznie wyjaśnia się jego newralgiczność przy rozpoznawaniu w pedagogice wartości człowieka i przestrzeni kultury zagrożonych degradacją.

W artykule przeciwstawia się dominujący w refleksji humanistycznej trend antropocentryczny teocentrycznemu. Pokazuje się, że teocentryzm uwalnia pedagogikę od przeskalowania możliwości człowieka, co jest typowe dla antropocentryzmu, że chroni podmiotowość osoby ludzkiej i pozwala ponownie związać ideę postępu z osobowym doskonaleniem się. Ponieważ ta teocentryczna perspektywa we współczesnej humanistyce jest rzadkością, autorzy artykułu pozostawiają czytelnika z otwartym pytaniem, czy można traktować ją jako wyznacznik konserwatyzmu współczesnej pedagogiki. Jednocześnie wykazują, że otwiera ona drogę do ochrony (konserwowania, conservare) działań pedagogicznych służących uprawie ludzkiego ducha (animae cultura) i osiąganiu przez człowieka stanu optimum potentiae, zgodnie z tradycją filozofii klasycznej. Zdaniem autorów teocentryzm w refleksji antropologicznej i humanistycznej zawsze odsyła do metafizyki, dlatego upominają się oni także o przywrócenie jej (konserwowanie, conservare) jako punktu odniesienia dla pedagogiki. Kultura, mierzona wzorcem antropocentryzmu, stała się dziś zagrożeniem dla wartości humanizmu. Pedagogika – o ile zamierza współdziałać przy zatrzymaniu tego procesu – może zatroszczyć się o kształtowanie sprawności metafizycznych, przywracając do programu kształcenia teorię bytu i podkreślając wartość kontemplatywnej obecności człowieka w świecie (mądrości). Zdaniem autorów tak ukierunkowana pedagogika nosiłaby znamiona konserwatyzmu.

The Problem of Theocentric Anthropology in the Philosophical Thought of Andrzej Maryniarczyk, SDB, as a Contribution to the Identification of the Contemporary Trend of Conservatism in Polish Pedagogy

The article attempts to define pedagogical conservatism in the perspective of philosophical anthropology, and the thesis on the relationship of man to God, in particular. It consists of four parts. In the opening part of the analysis (Introduction), in reference to the thought of Chantal Delsol, the emphasis is placed on the cultural determinants for conservative pedagogy. The problem of theocentrism of anthropology as a factor qualifying pedagogy as conservativ contemporary pedagogy due to the social perception of the very relationship between man and God as problematic. Therefore, the following issues are discussed: the influence of philosophy on the perception of the idea of God in recent centuries, the decline of metaphysical thinking in contemporary people and today’s growth of religious indifferentism, also in Poland. In the next two parts, the author attempts to reveal the essence of anthropological theocentrism and its pedagogical significance. The analyses are based on the texts of Andrzej Maryniarczyk, one of the co-founders of the Polish School of Classical Philosophy. The considerations are inspired by the following two questions: does theocentric anthropology imply the Christianness (e.g. catholicity) of pedagogy?; what is its role in revealing humanistic values which are threatened by contemporary cultural changes? Above all, the considerations focus on justification that theocentrism of anthropology comes from metaphysics, from its theism. Moreover, it is indicated that theocentrism does not have to be applied only to Christian pedagogy or it does not authorize the substitution of faith for philosophy. Ultimately, the article explains why it is crucial to pedagogy to recognize the value of human beings and cultural spaces at risk of degradation. In this article the anthropocentric approach, which is dominant in humanistic reflection, is presented as opposed to the theocentric one. It shows that theocentrism frees pedagogy from the rescaling of human possibilities, which is typical of anthropocentrism, that it protects the subjectivity of the human person and allows the idea of progress to be re-associated with personal improvement. Since this theocentric approach in contemporary humanities is rare, the authors of the article leave the reader with an open question whether it can be treated as a determinant of the conservatism of contemporary pedagogy. At the same time, they show that it positively paves the way to the protection (preservation, conservare) of pedagogical activities aimed at cultivating the human spirit (animae cultura) and achieving the optimum potentiae state by man, according to the tradition of classical philosophy. In the authors’ view, theocentrism in anthropological and humanistic reflection always refers to metaphysics, therefore the authors also call for its restoration (conservation, conservare) as a reference point for pedagogy. Culture, as measured by the standard of anthropocentrism, has today become a threat to values of humanism. Pedagogy, if it intends to interact in halting this process, may take care of the formation of metaphysical skills, which means that pedagogy will do so by bringing the theory of being back to the educational programme and emphasizing the value of the contemplative presence of man in the world (wisdom). According to the authors, if oriented in this way, pedagogy would bear the marks of conservatism.

Tekst artykułu dotyczy koncepcji pedagogiki konserwatywnej w kontekście pedagogiki katolickiej oraz pedagogiki narodowej. Autor próbuje rzeczowo i logicznie uporządkować względem siebie nurty (jak i same pojęcia) „pedagogika katolicka”, „pedagogika narodowa” oraz „pedagogika konserwatywna”, a także ich wzajemne relacje. Tekst ma charakter ściśle teoretyczny. Użyto w nim historiograficznej metody analizy dokumentu, natomiast analizę pojęć prowadzono metodą istotnościową (istota rzeczy) oraz metodą analizy logicznej (logicznego wnioskowania). Artykuł jest przyczynkiem do teorii pedagogiki, wskazuje na możliwe sposoby ujęcia tego teoretyczno-pedagogicznego zagadnienia w sposób ogólny.

Conservative Pedagogy in the Context of the Roman Catholic Pedagogy and National Pedagogy

The text of the article concerns the concept of conservative pedagogy in the context of Roman Catholic pedagogy and national pedagogy. In his text, the author (systematically and logically) tries to organize the notions (the terms) and the strands of ‘Roman Catholic pedagogy’, ‘national pedagogy’ and ‘conservative pedagogy’ and their mutual relations. The text is strictly theoretical. The text uses the historiographic (historical) method of document analysis, while the analysis of concepts was carried out using the essential method (the essence of things) and the method of logical analysis (logical inference). The article is a contribution to the theory of pedagogy and indicates possible ways of presenting this theoretical and pedagogical issue in a general way.

W badaniach edukacyjnych prowadzonych na początku XXI wieku ważne miejsce zajmuje problematyka kompetencji społecznych w procesie kształcenia i wychowania estetycznego dzieci. Te kompetencje są nabywane nie tylko w rodzinie i w szkole, ale również poprzez kontakt z dziedzictwem kultury, działalność edukacyjną takich instytucji jak muzeum czy teatr. W ostatnich latach, zdominowanych przez wszechobecną technicyzację i relatywizację życia, wyjątkowego znaczenia nabrały inicjatywy ukierunkowane na rozwijanie umiejętności społecznych dzieci już od najmłodszych lat. W okresie pandemii bezpośrednie interakcje społeczne zostały mocno ograniczone, a działania edukacyjne przeniosły się w dużej mierze do Internetu.

Przedmiotem niniejszego opracowania autorki czynią działania proponowane przez tradycyjne instytucje kultury w kontekście myśli konserwatywnej. Rozpoznaniem badawczym objęto treści, formy i metody ofert kierowanych do dzieci w przekazie dziedzictwa kultury i sztuki wybranych muzeów oraz teatrów w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa). Analizie poddano strony internetowe instytucji oraz wyniki lokalnego konkursu. Tłem rozważań jest myśl konserwatywna, która w centrum edukacji stawia rodzinę jako najważniejsze środowisko wychowawcze, ale odwołuje się także do wartości dziedzictwa kultury i tradycji. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługują działania wpływające na kształtowanie się kompetencji społecznych w holistycznie ujmowanym rozwoju człowieka.

In educational research conducted at the beginning of the 21st century, the issue of social competences in the process of education and aesthetic upbringing of children occupies an important place. They are acquired not only in the family and at school, but also through contact with cultural heritage, educational activities of such institutions as museum or theatre. In recent years, dominated by the ubiquitous technicisation and relativization of life, initiatives aimed at developing children’s social skills from an early age have become exceptionally important. In the period of the pandemic, direct social interaction was severely limited, and educational activities moved largely to the Internet.

The subject of this study are the activities proposed by traditional cultural institutions in the context of conservative thought. The research covers the content, forms, and methods of programs addressed to children for the transmission of cultural and artistic heritage by selected museums and theatres in Poland (with particular emphasis on Krakow). The websites of the institutions and the results of a local competition were analyzed. The background of the considerations is conservative thought, which places the family at the center of education as the most important educational environment, but which also refers to the values of cultural heritage and tradition.In this context, particular attention will be paid to those activities that affect the formation of social competences in human development, as holistically understood.

Zarówno poszczególny człowiek, jak i większe społeczności, a pośród nich narody i wreszcie cała ludzkość podlega postępowi. Jest on wpisany w stwórczy plan samego Boga. Nie zmienia to faktu, że wiele historycznych wydarzeń ów postęp opóźnia, albo wręcz hamuje. Do nich należą wojny oraz wszelkie inne formy terroryzmu. Zdaniem Cieszkowskiego wychowanie powinno być więc wychowaniem dla pokoju. Rosnąca świadomość tego, czym jest chrześcijaństwo, pozwalała snuć plany dotyczące pokoju światowego. Doctrina christiana pozostaje niezmienna przez wieki, jest tylko coraz lepiej rozumiana i dlatego może być pełniej wcielana w życie. Na przeszkodzie postępowi stoją ruchy rewolucyjne oraz egoizmy narodowe. Ideałem wychowawczym jest więc świadomy swoich obowiązków chrześcijanin, który – o ile jest Polakiem – jest polskim patriotą, nie przestając być przy tym Europejczykiem z szerokimi horyzontami, otwartym na potrzeby najuboższych i najbardziej prześladowanych na świecie społeczności.

“Tradition Is Progress Itself ”: Conservatism as a Source of Contemporary Pedagogy – On the Basis of August Cieszkowski’s Philosophy

Both the individual man and larger communities, and among them nations and finally the whole of humanity, are subject to progress. This is inscribed in the creative plan of God Himself. This does not change the fact that many historical events delay or even hinder this progress. These include wars and all other forms of terrorism. According to Cieszkowski, education should be education for peace. The growing awareness of what Christianity is, allowed plans for world peace to be made. The doctrina christiana has remained unchanged for centuries, but is only increasingly better understood, and can therefore be more fully put into practice. Revolutionary movements and national egoisms stand in the way of progress. The ideal of education is therefore a Christian who is aware of his or her duties and who, provided he or she is Polish, is a Polish patriot, without ceasing to be a broad-minded European open to the needs of the poorest and most persecuted communities in the world.

Artykuł przedstawia główne założenia koncepcji Mariana Zdziechowskiego, szczególnie koncentrując się na ich wychowawczych implikacjach. Jego wizja świata i człowieka, inspirowana, jak sam pisał, przede wszystkim chrześcijaństwem i romantyzmem, jest na wskroś pesymistyczna. Pesymizm Zdziechowskiego ma charakter metafizyczny; obserwując dzieje ludzkości i kultury ludzkiej widzi on towarzyszący nieuchronnie człowiekowi ból, cierpienie, rozpacz i śmierć, utożsamia wręcz byt i cierpienie na płaszczyźnie ontologicznej.  Niemniej, Zdziechowski znajduje w pesymizmie duży potencjał twórczy, wywodzi z niego nie tylko swoją konserwatywną myśl społeczną, ale przede wszystkim odwołuje się do niego podczas formowania swoich idei wychowawczych akcentujących konieczność rozwoju i podejmowania odpowiedzialności.

“Pessimism as a Creative Force”: Educational Ideas of Marian Zdziechowski

The article presents the main assumptions of Marian Zdziechowski’s conception, focusing especially on their educational implications. His vision of the world and man, which was inspired, as he himself wrote, mainly by Christianity and Romanticism, is thoroughly pessimistic. Zdziechowski’s pessimism is metaphysical in its nature. Observing the history of humanity and human culture, he sees pain, suffering, despair, and death inevitably accompanying man, and he even identifies existence and suffering on an ontological level. Nevertheless, Zdziechowski finds great creative potential in pessimism; not only does he derive from it his conservative social thought but, above all, he refers to it when forming his educational ideas which emphasize the need for development and for taking responsibility.

Celem artykułu jest analiza konserwatywnych aspektów myśli społeczno-wychowawczej Adama Skwarczyńskiego, czołowego ideologa pracy wychowawczej obozu piłsudczykowskiego. Jego dziełem jest organizacja podstaw wychowawczych i ideologicznych tego ugrupowania, podjął trud zbudowaniaideowych fundamentów wychowanianowego w Polsce człowieka. Wskazał, jak wielkie są granice człowieczeństwa, jak nieograniczona moc ludzkiego ducha. To on już w 1922 w programowym numerze piłsudczykowskiego pisma „Droga” zapoczątkował  „polską rewolucję konserwatywną”.  Jako autor „Myśli o nowej Polsce” głosił uzdrowienie moralne i konieczność rozwijania w społeczeństwie zmysłu państwowego. Popierał skrzydło konserwatywne obozu sanacji i cenił element tradycji, uznając że „naród jest przede wszystkim tworem państwa i wspólnej historii jego obywateli”.Tradycja jego zdaniem – to po pierwsze idea, która stanowi trwałą podstawę samowiedzy narodu, a po drugie jest też ideą rewolucyjną. W dorobku przeszłości „widział moc obowiązującą dla przyszłości”. Zaś opierając się na wskazaniu Piłsudskiego „Idź i czyń”, stworzył tzw. ideologię czynu, będącą podstawą koncepcji społeczno – wychowawczej.

Nieomylność jego osądów moralnych daje mu niesłychaną siłę autorytetu i zachęca do zgłębiania jego myśli ideologicznej. Tym bardziej, że wielu współczesnych nam polskich zachowawców częściej sięga po teksty amerykańskich libertarian i neokonserwatystów niż po pisma  polskie -  choćby Skwarczyńskiego,  który  odwoływał się „do państwa jako politycznej całości, wokół której powinien ogniskować się namysł konserwatywny”. Głosił, że optymalnym rozwiązaniem byłoby spotkanie inicjatywy społecznej „z dołu” z władzą państwową „z góry”. W tym kontekście trudno się dziwić, że według R. Scrutona „postawa konserwatywna jak nigdy dotąd nadaje się dla nowoczesnego umysłu”.

Conservative Aspects of Social and Educational Thought of Adam Skwarczyński

The aim of this article is to analyze the conservative aspects of the social and educational thought of Adam Skwarczyński, the leading ideologist of the educational work of the Piłsudski’s camp. His achievement was the creation of the educational and ideological foundations of this group. He has also made an effort to build the ideological foundations of the education of “a new man in Poland.” He pointed out how great are the limits of humanity, how unlimited is the power of the human spirit.

It was he who started the “Polish conservative revolution” in the program issue of the Piłsudski’s magazine Droga already in 1922. As the author of Thoughts about a new Poland, he proclaimed moral healing and the need to develop a sense of the state in society. He supported the conservative wing of the Sanacja camp and appreciated the element of tradition, recognizing that “the nation is first and foremost product of the state and the common history of its citizens.” In his opinion, tradition is, firstly, an idea that constitutes a permanent basis of the nation’s self-knowledge, and secondly, it is also a revolutionary idea. In the achievements of the past, “he saw the power of the future.” And based on Piłsudski’s indication of “Go and do,” he created the so-called ideology of the act, which is the basis of the socio-educational concept. As a consequence, Skwarczyński’s conservative thought crystallized around the category of nation, state, tradition and deed. The infallibility of his moral judgments gives him unbelievable power of authority and encourages him to explore his ideological thought. All the more so because many contemporary Polish conservatives more often reach for texts by American libertarians and neoconservatives than for Polish writings – for example Skwarczyński, who referred “to the state as a political entity, around which a conservative reflection should focus.” He proclaimed that the optimal solution would be a meeting of the social initiative “from below” with the state authorities “from above.” In this context, it is hardly surprising that, according to Roger Scruton, “a conservative attitude is better suited to the modern mind as never before.”

Szkoły katolickie stanowią główną alternatywę dla państwowych jednostek edukacyjnych na całym świecie. Podlegają one nie tylko władzom państwa, w którym funkcjonują, ale również organom Watykanu. Zarządzający dykasterią odpowiedzialną za szkolnictwo katolickie prefekt ma zatem wpływ na edukację w skali globalnej. Wśród zarządców dykasterii po II Soborze Watykańskim wyróżnić należy postać polskiego kardynała Zenona Grocholewskiego, który przodował w osiągnięciach akademickich, dydaktycznych oraz pod względem ilości uwagi i wysiłku poświęconych kwestiom pedagogicznym. Artykuł ma na celu rekonstrukcję jego poglądów na edukację. Przedstawione zostają zapatrywania Zenona Grocholewskiego na wychowanie w ogóle, szkoły katolickie, szkolnictwo wyższe oraz formację duchownych, a także wyłonione dominujące w nich kategorie. Na koniec podjęto próbę oceny jego przekonań (również pod kątem ich zgodności z nauką Kościoła) oraz umiejscowienia ich w szerszym kontekście myśli pedagogicznej.  

Pedagogical Views of Zenon Grocholewski

Catholic schools are the main alternative to state-run educational entities around the world. They are subject not only to the authorities of the country in which they operate but also to the authorities of the Vatican. The prefect who manages the dicastery responsible for catholic schooling therefore has influence over education on a global scale. Among dicastery administrators after the Second Vatican Council, we should mention the Polish Cardinal Zenon Grocholewski, who led the way in terms of academic achievements, teaching and the amount of attention and effort devoted to pedagogical issues. In the paper, Zenon Grocholewski’s views on education in general, Catholic schools, higher education and the formation of the clergy are presented and the dominant categories are identified. Finally, an attempt is made to evaluate his beliefs (including their compatibility with the teachings of the Church) and to place them in the broader context of pedagogical thought.

Cierpienie stanowi niezbywalny aspekt ludzkiej egzystencji. Wymaga ono po pierwsze wyjaśnienia, a po drugie przyswojenia, w czym szczególną rolę odgrywają religia i sztuka. W religii i tragedii greckiej zwracano uwagę na wychowawczą rolę cierpienia, co wyrażała formuła pathei mathos („ucz się przez cierpienie”), a w judaizmie i chrześcijaństwie należało ono do środków, jakimi w formowaniu człowieka posługuje się boska sprawiedliwość. W aksjocentryzmie Henryka Elzenberga cierpienie stanowi korelat przekraczania sfery wartości względnych (hedonistycznych i utylitarnych) oraz realizacji wartości samoistnych. Część pierwsza artykułu prezentuje analizę rozważań Elzenberga w zakresie kulturotwórczej roli tragiczności, ogniskujących się na interpretacji szekspirowskiego Juliusza Cezara, będącej zarazem krytyką racjonalistycznego modelu wychowawczego. Brutus, jawiący się jako ucieleśnienie przymiotów moralnych, wzór stoickiego mędrca i republikanina, jednocześnie charakteryzuje się oderwaniem od życia, afektualną oziębłością, ślepotą aksjologiczną i biernością, co powoduje, iż niszczy tych, których kocha, i to, co kocha.

The Tragedy of Self-Righteous Virtue: Analysis of the Aesthetic and Ethical Aspects of Henryk Elzenberg’s Tragic Pedagogy. Part I

Suffering is an inalienable aspect of human existence. It requires, firstly, an explanation and, secondly, an assimilation, in which religion and art play special role. In Greek religion and tragedy, attention was paid to the educational role of suffering, which was expressed by the formula pathei mathos (“learn through suffering”), and in Judaism and Christianity it was one of the means used in shaping man by divine justice. In Henryk Elzenberg’s axiocentrism, suffering is a correlate of crossing the sphere of relative values (hedonistic and utilitarian) and the realization of objective values. The first part of the article presents an analysis of Elzenberg’s reflections on the culture-creating role of tragedy, focusing on the interpretation of Shakespeare’s Julius Caesar, which is also a critique of the rationalist educational model. Brutus, who appears as the embodiment of moral qualities, the model of the stoic sage and the republican, on the other hand is characterized by detachment from life, emotional coldness, axiological blindness and passivity, which cause him to destroy those he loves and what he loves.

Z perspektywy personalizmu katolickiego, który przez kilka dekad współtworzył w Polsce prymas Stefan Wyszyński, rodzicielstwo ludzkie posiada także konotację sakralności. Prokreacja nie jest tu aktem czysto ludzkim, lecz zakorzenionym w stwórczej woli Boga. Z tego względu naznaczona jest ona rysem odpowiedzialności nie tylko w wymiarze naturalnym, ale i nadprzyrodzonym. Odpowiedzialne rodzicielstwo, fundowane na personalistycznie rozumianym człowieku, jako syntezie cielesno-duchowej, respektuje integralność ludzkiej prokreacji.  Referując analizy Stefana Wyszyńskiego odnośnie odpowiedzialnego rodzicielstwa w prezentowanej publikacji zwrócono uwagę na antropologiczny jego wymiar, komplementarność kobiety i mężczyzny oraz zadania związane z realizacją funkcji rodzicielskiej. 

Responsible Parenthood: Consideration on the Basis of Stefan Wyszyński’s Teaching

From the perspective of Catholic personalism, which was co-created by Primate Stefan Wyszyński in Poland for several decades, human parenthood also has a sacral connotation. Procreation is not a purely human act, but it is rooted in the creative will of God. For this reason, it is marked by the trait of responsibility not only in the natural but also in the supernatural dimension. Responsible parenthood, founded on a personalistically understood human being, as a body and spiritual synthesis, respects the integrity of human procreation. Referring to Stefan Wyszyński’s analysis of responsible parenthood, the presented publication highlights its anthropological dimension, the complementarity of women and men, and tasks related to the parental function.

Nauczanie religii realizowane w szkołach średnich w Autonomii Galicyjskiej (1867-1918) było realizowane przez dwa pokolenia katechetów. Pierwsze z nich spełniało swoje zadania w warunkach, które sprzyjały statycznym formom pracy. Poczynając od ostatniej dekady XIX w. doszło do nieodwracalnych zmian kulturowych i społecznych, kwestionujących aktualność stosowanych podejść i metod. Zmiany te miały bezpośredni związek z dynamicznym wzrostem liczby uczniów i rozwojem infrastruktury edukacyjnej. Na podstawie kwerendy źródeł historycznych zrekonstruowano zmianę postaw katechetów wobec młodzieży oraz wyodrębniono i scharakteryzowano „drugie pokolenie” katechetów. Nowe pokolenie księży, wchodzące w życie zawodowe na przełomie wieków, posiadało solidne wykształcenie i odwagę w podejmowaniu nowych form pracy z młodzieżą. To pokolenie wypracowało nowatorskie metody oddziaływań wychowawczych, szkolnych i pozaszkolnych, skutecznie docierając do młodzieży z przekazem niezmiennych wartości w nowy, atrakcyjny sposób. Te działania edukacyjne są przykładem konserwatyzmu pedagogicznego zakładającego, że trwanie i dynamizm są dwoma elementami tej samej rzeczywistości.

The “Second Generation” of Catechists Facing Social and Cultural Changes in the Autonomy of Galicia: Institutional Continuity and the Dynamics of Change

Religious education in secondary schools in the Autonomy of Galicia (1867–1918) was provided by two generations of catechists. The first of them performed their duties in the environment conducive to the static forms of work. In the last decade of the 19th century, irreversible cultural and social changes started to take place. The relevance of attitudes and methods adopted at that time was questioned. These changes were directly related to the dynamic growth in the number of students and the development of the educational infrastructure. The change in the catechists’ attitudes was reconstructed. It was based on the analysis of historical sources, which made it possible to determine and characterise the “second generation” of catechists. The new generation of priests who started to work at the turn of the century were well-educated and had the courage to undertake the new forms of work with the youth. This generation developed innovative methods of both school and out-of-school educational influences and succeeded in reaching the youth with the message about permanent values in a new, attractive way. Such educational activities are an example of pedagogical conservatism which assumes that permanence and dynamism are two elements of the same reality.

Szkic stanowi próbę przywołania dorobku Sebastiana Petrycego z Pilzna – polskiego renesansowego lekarza, poety, filozofa, a przede wszystkim tłumacza tekstów Arystotelesa na język polski i twórcy terminologii filozoficznej w języku ojczystym, w obszarze rozstrzygnięć z zakresu filozofii praktycznej, która w autonomicznej koncepcji pedagogiczno-filozoficznej, stworzonej jakby na marginesie pracy translatorskiej nad tekstami Stagiryty, ma stanowić oś reformy państwa na wielu płaszczyznach. Sebastian Petrycy skupił się na filozofii praktycznej, która miała szansę stać się wiedzą dostępną dla każdego odbiorcy Przydatków. Aretologiczny punkt widzenia wydaje się stanowić dla Sebastiana Petrycego najistotniejszą optykę zarówno filozoficzną, jak i pedagogiczną. Postrzega on etykę jako naukę o przygotowaniu do dobrego życia. Etyka ma uczyć dobrego postępowania, powstrzymywania woli od złego i wzmacniania jej dobrymi obyczajami. Wart podkreślenia jest fakt, że według autora Przydatków w pojęcie arete wpisany jest aspekt demokratyzacji życia społecznego. Każdy, jak przekonuje Sebastian Petrycy z Pilzna, dzięki dążeniu do życia w cnocie, może zasłużyć na miano człowieka szlachetnego.

Practical Philosophy in Sebastian Petrycy’s Output as One of the Pillars in the Renaissance Pedagogical-Philosophical Concept

This outline is an attempt to remember the work of Sebastian Petrycy of Pilsen – Polish Renaissance medical doctor, poet, philosopher and, first of all, a translator of Aristotle’s works to Polish, and the creator of native philosophical terminology within the field of practical philosophy, which in its autonomous pedagogical-philosophical concept, created while working on Stagirite’s works translation, constitutes an axis of the country’s reform on multiple fields. Sebastian Petrycy focussed on practical philosophy, which might have become available to every reader of Przydatki. The Arethological point of view seems to be the essential philosophical and pedagogical perspective for Sebastian Petrycy. Ethics is perceived as a science preparing for good life. Ethics is expected to teach good behaviour, abstaining from evil and supporting will with good manners. It’s worth highlighting the fact that the author of Przydatki believes the concept of arete houses the aspect of a social life’s democratization. Everybody, as Sebastian Petrycy of Pilsen claims, may earn the name of a noble man if they live virtuous lives.

W artykule przedstawiono najważniejsze koncepcje wychowania estetycznego w Królestwie Polskim u schyłku XIX i na początku XX w. Analizie poddano zarówno znane już teksty pedagogów i teoretyków sztuki, jak i te, które dotychczas nie były przedmiotem badań historyczno-pedagogicznych. Ponieważ edukacja estetyczna stanowi jeden z zasadniczych kierunków nowoczesnego wychowania autorki przedstawiły związki między przemianami społeczno-kulturalnymi, typowymi dla nowoczesności w okresie fin de siècle’u a okolicznościami sformułowania ideału wychowawczego homo aestheticus. Ukazano zachodnioeuropejskie korzenie tego ideału i jego recepcję w polskim piśmiennictwie. Koncepcje i praktyczne sposoby realizacji wychowania estetycznego w rozprawach i prasie są ważnym elementem polskiej refleksji pedagogicznej na temat edukacji przez sztukę. Ich autorzy przekonywali do uniwersalnej wartości idei wychowania estetycznego i podkreślali jego znaczenie dla holistycznie rozumianej edukacji młodego pokolenia.

ABSTRACT

Concepts of Aesthetic Education in the Kingdom of Poland in the Era of Modernization Changes at the Turn of the 19th and 20th Centuries

The article presents the most important concepts of aesthetic education in the Kingdom of Poland in the late 19th and early 20th centuries. The analysis covers both the already known texts of educators and art theorists, as well as those that have not been the subject of historical and pedagogical research so far. As aesthetic education is one of the main directions of modern education, the authors presented the relationship between the socio-cultural changes typical of modernity in the fin de siècle period and the circumstances of formulating the educational ideal of homo aestheticus. The Western European roots of this ideal and its reception in Polish literature are shown. Concepts and practical ways of implementing aesthetic education in dissertations and in the press are an important element of Polish pedagogical reflection on education through art. Their authors promoted the universal value of the idea of aesthetic education and emphasized its importance for the holistically understood education of the young generation.

Halina Taborska, była rektor Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie zdobyła wykształcenie polonistyczne i filozoficzne .Swoje zainteresowania,  naukowe w rozważanym okresie  skoncentrowała na estetyce angielskiej. Z zakresu tej problematyki napisała  pracę doktorską pod kierunkiem prof. Władysława Tatarkiewicza. Publikowała artykuły, sprawozdania i  recenzje na temat estetyki angielskiej i innych uczonych zachodnich na łamach takich czasopism, jak: British Journal of Aesthetics (organ The British Society of Aesthetics) ,  „Estetyka”,  „Studia Estetyczne” i   "Przegląd Humanistyczny”. W czasopiśmie angielskim  zamieszczała publikacje związane z dorobkiem naukowym Władysława Tatarkiewicza, Romana Ingardena i innych przedstawicieli nauki polskiej.   Rozwinięcie  badań nad estetyką angielską i w ogóle zachodnią przybliżyło ten ważny nurt filozoficzny polskiemu środowisku naukowemu w okresie utrudnionego  ze względów ideologicznych, do osiągnięć  nauki po drugiej stronie  żelaznej kurtyny. W przyszłości swoim zainteresowaniami naukowym zbliżyła się do pedagogiki kultury.

The Lublin-Warsaw Period in Halina Taborska’s Scientific Development and Her Interest in English Aesthetics

Halina Taborska, the former rector of the Polish University Abroad in London, studied Polish philology and philosophy, and focused her scientific interests on English aesthetics. She wrote her doctoral thesis on this subject under the supervision of Professor Władysław Tatarkiewicz. She published articles, reports, and reviews on English aesthetics and other Western scholars in such magazines as the “British Journal of Aesthetics” (an organ of the British Society of Aesthetics) , "Aesthetics", "Studia Estetyczne", and "Przegląd Humanistyczny". In English periodicals she published papers related to the scientific achievements of Władysław Tatarkiewicz, Roman Ingarden, and other representatives of Polish science. The development of research on English and Western aesthetics in general brought this important philosophical current closer to the Polish scientific community on the other side of the Iron Curtain in a period made difficult for ideological reasons. In the future, her scientific interests came closer to the pedagogy of culture.

Artykuł ma na celu przeciwstawienie się dwóm rozstrzygnięciom dokonanym w ramach hermeneutycznej koncepcji pedagogiki R. Kwaśnicy: redukcji teorii pedagogicznej do  hermeneutycznego rozumienia oraz uznaniu hermeneutycznej rozmowy za najwłaściwszy model dialogu o różnicach ujawniających się w poglądach na wychowanie. Błędem domagającym się korekty jest wycofanie się „pedagogiki rozumiejącej” ze sporu o wychowanie, pozostanie na bardzo umiarkowanym poziomie hermeneutyki filozoficznej i w ten sposób pozbawienie się narzędzi do krytycznego indagowania aktualnej teorii i praktyki pedagogicznej. Przezwyciężenie tego błędu wymaga krytyki najważniejszych założeń, jakie pedagogika hermeneutyczna przejęła od Hansa-Georga Gadamera.

Pedagogy as a Hermeneutic and Critical Science: The Problematics of Understanding and Dialogue in the Light of the Theory of Communicative Action

The aim of this paper is to oppose two resolutions put forward within R. Kwaśnica’s hermeneutic conception of pedagogy: the reduction of pedagogical theory to hermeneutic understanding and the recognition of hermeneutic dialogue as the most accurate model of dialogue regarding the differences manifesting themselves in manifold beliefs on education. Pedagogy’s withdrawal from the educational debate is an error that needs correction and its very moderate level of philosophical hermeneutics deprives it of the instruments necessary to critically interrogate current educational theory and practice. To overcome this obstacle, one needs to critique the essential assumptions that hermeneutic pedagogy has taken up from Hans-Georg Gadamer. 

This study aimed to discover whether there are differences between teachers with different professional competences (general teacher, support teacher, special teacher) in their assessment of their own preparedness for working with SEN students, and also determining whether differences in levels of preparedness are connected to differences in the level of emotional intelligence and social competences. The timing of the study was in the context of the changing structure, organization and standards of the education systems for pupils with SEN and in pre-service teacher education in Poland. It analysed 225 teachers using the Two-dimensional Emotional Intelligence Inventory (DINEMO) and the Social Competence Questionnaire. The obtained results show that not all teachers are ready to work with a diverse group, implementing the inclusive model of education. Moreover, they indicate the importance of a carefully chosen study program and practical preparation of future teachers.

Artykuł recenzyjny dotyczy najnowszych monografii polskich uczonych (także tych stworzonych z udziałem japońskiego publicysty), które są poświęcone wynikom wieloletnich badań naukowych nad losami polskich dzieci jako ofiar I oraz II wojny światowej. Wspólnym mianownikiem analiz jest fakt rekonstrukcji repatriacji polskich dzieci po I wojnie światowej i po II wojnie światowej z Syberii do Polski. Autor zachęca do przeczytania dwóch monografii Wiesława Theissa, w tym jednej napisanej wspólnie z Teruo Matsumoto z Japonii, oraz historycznego studium z lat 1944–1948, które Witold J. Chmielewski poświęcił repatriacji polskich dzieci-uchodźców z Syberii do Nowej Zelandii. Sięgnięcie do tych książek powinno sprzyjać doskonaleniu warsztatu metodologicznego historyków oświaty i wychowania. 

Upbringing Historians about the Fate of Polish Children during Two World Wars

The review article concerns the latest monographs of Polish scientists with the participation of a Japanese journalist, which are devoted to the results of many years of scientific research on the fate of Polish children as victims of the First and Second World Wars. The common denominator of the analyzes is the reconstruction of the repatriation of Polish children from Siberia to Poland after World War I and after World War II. The author invites you to read two monographs by Wiesław Theiss, including one written together with Teruo Matsumoto from Japan and a historical study from 1944–1948, which Witold J. Chmielewski devoted to the repatriation of Polish refugee children from Siberia to New Zealand. Using these books should help to improve the methodological workshop of education and upbringing historians.

Artykuł eksponuje mocne strony recenzowanej książki, zwracając uwagę czytelnika na kluczowe czynniki świadczące o jej wysokiej wartości naukowej. Czynnikami tymi są między innymi starannie przemyślana konstrukcja pracy, trafnie dobrana i uzasadniona metodologia badań własnych, a także znakomite opracowanie wyników oraz ich interpretacja. Książkę poleca się nie tylko badaczom zainteresowanym problemami ewaluacji w pracy nauczyciela, ale również studentom i doktorantom poszukującym przykładów dobrze zaprojektowanych i przeprowadzonych badań pedagogicznych.

New Insights into Teacher Evaluation in Monograph of Zuzanna Sury Ewaluacja w pracy nauczycieli. Konteksty zawodowe i tożsamościowe

The article highlights the strengths of the reviewed book, drawing the reader’s attention to the key factors proving its high scientific value. These factors include, among others, a carefully thought-out structure of the work, an aptly selected and substantiated methodology of research, as well as an excellent elaboration of results and their interpretation. The book is recommended not only to researchers interested in the problems of evaluation in the work of teachers but also to students and doctoral students looking for examples of well-designed and conducted pedagogical research studies.

Pytanie o fenomen rywalizacji realizowanej na terenie szkoły należy do najtrudniejszych. Bogusław Śliwerski uczynił kulturę rywalizacji i współpracy w szkole tematem monografii – trudnej, bo nieprzynoszącej jednoznacznych odpowiedzi. Temat jest ważny, bo bez nich obu – rywalizacji i współpracy – nie będzie sukcesu, ani w wymiarze indywidualnym, ani społecznym. Wzmocnienie fenomenu rywalizacji w XXI wieku o wymiar walki jako gry o władzę, o sukces lub jakikolwiek rodzaj dominacji i zysków odsłania jej dwoisty charakter: gdy awersem jest rywalizacja, rewersem – współpraca. Monografia niesie ostrzeżenie przed nadmiernymi uwikłaniami edukacji we wszelkie gry.


For Real Transformation of the World of Education

The question of the phenomenon of rivalry implemented at school is one of the most difficult. Boguslaw Sliwerski has made the culture of rivalry and cooperation at school the subject of a monograph – a difficult one, because it does not bring definite answers. The topic is important, because without both of them – rivalry and cooperation – there will be no success, either on an individual or social level. Reinforcing the phenomenon of rivalry in the 21st century with the dimension of struggle as a game of power, success or any kind of domination and profit, reveals its dual character – when the obverse is rivalry, the reverse is cooperation. The monograph carries a warning against excessive entanglement of education in any games.