FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Konserwatywne aspekty myśli społeczno-wychowawczej Adama Skwarczyńskiego

Data publikacji: 14.11.2022

Polska Myśl Pedagogiczna, VIII (2022), Numer 8, s. 209 - 231

https://doi.org/10.4467/24504564PMP.22.011.16064

Autorzy

Elwira Jolanta Kryńska
Uniwersytet w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok
https://orcid.org/0000-0001-6181-2414 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Konserwatywne aspekty myśli społeczno-wychowawczej Adama Skwarczyńskiego

Abstrakt

Celem artykułu jest analiza konserwatywnych aspektów myśli społeczno-wychowawczej Adama Skwarczyńskiego, czołowego ideologa pracy wychowawczej obozu piłsudczykowskiego. Jego dziełem jest organizacja podstaw wychowawczych i ideologicznych tego ugrupowania, podjął trud zbudowaniaideowych fundamentów wychowanianowego w Polsce człowieka. Wskazał, jak wielkie są granice człowieczeństwa, jak nieograniczona moc ludzkiego ducha. To on już w 1922 w programowym numerze piłsudczykowskiego pisma „Droga” zapoczątkował  „polską rewolucję konserwatywną”.  Jako autor „Myśli o nowej Polsce” głosił uzdrowienie moralne i konieczność rozwijania w społeczeństwie zmysłu państwowego. Popierał skrzydło konserwatywne obozu sanacji i cenił element tradycji, uznając że „naród jest przede wszystkim tworem państwa i wspólnej historii jego obywateli”.Tradycja jego zdaniem – to po pierwsze idea, która stanowi trwałą podstawę samowiedzy narodu, a po drugie jest też ideą rewolucyjną. W dorobku przeszłości „widział moc obowiązującą dla przyszłości”. Zaś opierając się na wskazaniu Piłsudskiego „Idź i czyń”, stworzył tzw. ideologię czynu, będącą podstawą koncepcji społeczno – wychowawczej.

W konsekwencji myśl konserwatywna Skwarczyńskiego krystalizowała się wokół kategorii narodu, państwa, tradycji i czynu.

Nieomylność jego osądów moralnych daje mu niesłychaną siłę autorytetu i zachęca do zgłębiania jego myśli ideologicznej. Tym bardziej, że wielu współczesnych nam polskich zachowawców częściej sięga po teksty amerykańskich libertarian i neokonserwatystów niż po pisma  polskie -  choćby Skwarczyńskiego,  który  odwoływał się „do państwa jako politycznej całości, wokół której powinien ogniskować się namysł konserwatywny”. Głosił, że optymalnym rozwiązaniem byłoby spotkanie inicjatywy społecznej „z dołu” z władzą państwową „z góry”. W tym kontekście trudno się dziwić, że według R. Scrutona „postawa konserwatywna jak nigdy dotąd nadaje się dla nowoczesnego umysłu”.


Conservative Aspects of Social and Educational Thought of Adam Skwarczyński

The aim of this article is to analyze the conservative aspects of the social and educational thought of Adam Skwarczyński, the leading ideologist of the educational work of the Piłsudski’s camp. His achievement was the creation of the educational and ideological foundations of this group. He has also made an effort to build the ideological foundations of the education of “a new man in Poland.” He pointed out how great are the limits of humanity, how unlimited is the power of the human spirit.

It was he who started the “Polish conservative revolution” in the program issue of the Piłsudski’s magazine Droga already in 1922. As the author of Thoughts about a new Poland, he proclaimed moral healing and the need to develop a sense of the state in society. He supported the conservative wing of the Sanacja camp and appreciated the element of tradition, recognizing that “the nation is first and foremost product of the state and the common history of its citizens.” In his opinion, tradition is, firstly, an idea that constitutes a permanent basis of the nation’s self-knowledge, and secondly, it is also a revolutionary idea. In the achievements of the past, “he saw the power of the future.” And based on Piłsudski’s indication of “Go and do,” he created the so-called ideology of the act, which is the basis of the socio-educational concept. As a consequence, Skwarczyński’s conservative thought crystallized around the category of nation, state, tradition and deed. The infallibility of his moral judgments gives him unbelievable power of authority and encourages him to explore his ideological thought. All the more so because many contemporary Polish conservatives more often reach for texts by American libertarians and neoconservatives than for Polish writings – for example Skwarczyński, who referred “to the state as a political entity, around which a conservative reflection should focus.” He proclaimed that the optimal solution would be a meeting of the social initiative “from below” with the state authorities “from above.” In this context, it is hardly surprising that, according to Roger Scruton, “a conservative attitude is better suited to the modern mind as never before.”

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Ad. Lux (A. Skwarczyński), „Jubileusze”. Przedświt 10–12 (1913): 162–163.
Ad. Lux (A. Skwarczyński), „Myśli o «Roku Słowackiego»”. Promień 2–3 (1910): 1–4.
Ad. Lux (A. Skwarczyński), „Zagadnienia patriotyzmu polskiego”. Promień 4–5 (1910): 1–7.
Araszkiewicz, Feliks Wojciech. Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
Bartnicka, Kalina. „Wychowanie państwowe: do dyskusji nad problemami ideologii wychowawczej sanacji”. Rozprawy z Dziejów Oświaty t. XV (1972): 61–132.
Bartnicka, Kalina. „Wychowanie państwowe – kwestia ocen”. W: Oświata, szkolnictwo i wychowanie w latach II Rzeczypospolitej, red. Karol Poznański, 431–436. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1991.
Biuletyn Organizacyjny Organizacji Pracy Obywatelskiej Młodzieży Straż Przednia. Pamięci Adama Skwarczyńskiego 3 (12 IV 1934): 1–33.
Brzozowski, Stanisław. Filozofia romantyzmu polskiego. Lwow: wyd. Spółka Akcyjna Wydawnicza, 1924.
Burke, Edmund. Rozważania o rewolucji we Francji, tłum. Dorota Lachowska. Kraków: Znak, 1994.
Bystroń, Jan Stanisław. „Wychowanie państwowe”. Kultura Pedagogiczna 2 (1933): 47–111.
Centralne Archiwum Wojskowe (CAW) w Rembertowie, zesp.: Skwarczyński Adam, sygn. KN 12 III 1931.
Chmaj, Ludwik. „Współczesna polska myśl wychowawcza”. Zrąb 18 (1934): 3–23.
Czerwiński, Sławomir. O nowy ideał wychowawczy. Warszawa: Dom Książki Polskiej, 1932.
Danek, Adam. Adam Skwarczyński i początki rewolucji konserwatywnej w Polsce, 17.11.2011, PORTAL.PL ISSN 2353-6292 [dostęp: 2.02.2022].
Doktor, Kazimierz. „Transformacja w perspektywie socjologicznej”. Forum Socjologiczne 1 (2010): 15–29.
Grzybowska, Marta. „Adam Skwarczyński jako ideolog wychowania młodzieży w okresie pomajowym”. Przegląd Historyczno-Oświatowy 4 (1983): 383–399.
Hoppe, Jan. Myśl społeczna, gawędy i wykłady. Warszawa: Główny Wydział Wykonawczy [Straży Przedniej], 1935.
Horzyca, Wilam. Adam Skwarczyński. Warszawa: Wyd. Jan Dąbkowicz, 1934.
Iniewski, Ferdynand. „Przesłanki i istota wychowania państwowego w Polsce okresu międzywojennego”. W: Oświata, szkolnictwo i wychowanie w latach II Rzeczypospolitej, red. Karol Poznański, 411–419. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1991.
Iwanicki, Mieczysław. O ideowo-wychowawczym oddziaływaniu sanacji na młodzież szkolną i akademicką. Siedlce: Wydawnictwo Uczelniane WSR-P, 1986.
Jakubiak, Krzysztof. Wychowanie państwowe jako ideologia wychowawcza sanacji: kształtowanie i upowszechnianie w periodycznych wydawnictwach społeczno-kulturalnych i pedagogicznych. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, 1994.
Jamrożek, Wiesław. Kongresy i zjazdy pedagogiczne w rozwoju myśli polskiej i praktyki edukacyjnej (do 1939 roku). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2015.
Jędrzejewicz, Janusz. „Wychowanie państwowe”. Zrąb 3 (1930): 312–320.
Kongres Pedagogiczny w Poznaniu w dniach 8–10 lipca 1929. Warszawa: Wydawca Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, 1930.
Kotarbiński, Tadeusz. Czyn, wyd. I. Warszawa: Polskie Towarzystwo Filozoficzne, 1934.
Kotarbiński, Tadeusz. Szkice praktyczne, zagadnienia z filozofii czynu. Warszawa: zapomoga Kasy im. J. Mianowskiego, 1913.
Koźniewski, Kazimierz. Historia co tydzień: szkice o tygodniach społeczno-kulturalnych. Warszawa: Czytelnik, 1976.
Kulas, Piotr. „Konserwatyzm, liberalizm i resentymenty”. Oblicza komunikacji. Ideologie codzienności t. II, 2 (2009): 59–65. „Kuźnia Młodych” 1 (1931); 17 (1934).
Legutko, Ryszard. Podzwonne dla błazna. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2006.
Łempicki, Stanisław. Polski ideał wychowawczy. Lwow: Książnica Atlas, 1938.
Micewski, Andrzej. W cieniu marszałka Piłsudskiego. Szkice z dziejów myśli politycznej Rzeczypospolitej. Warszawa: Czytelnik, 1969.
Mich, Włodzimierz. „Adaptacja państwa w myśli politycznej polskiego ruchu konserwatywnego”. Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska Lublin-Polonia, vol. XLVIVII, Sectio F, Historia (1991/1992): 387–408.
Mauersberg, Stanisław. Komu służyła szkoła w Drugiej Rzeczypospolitej? Społeczne uwarunkowania dostępu do szkoły. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1988.
Nałęcz, Daria. „Rewolucja moralna”. W: Adam Skwarczyński – od demokracji do autorytaryzmu, red. Daria Nałęcz, 157–161. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1998.
Nawroczyński, Bogdan. Polska myśl pedagogiczna: jej główne linie rozwojowe, stan współczesny i  cechy charakterystyczne. Lwow – Warszawa: Książnica – Atlas, 1938.
Nowakowska, Irena. Postawy społeczne i świat wartości młodzieży w Polsce międzywojennej. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN, 1982.
Ochęduszko, Jaromir. „Przykład Adama Skwarczyńskiego”. Pion 13 (1939): 5. Ostrowski, Jan. „Kontury idei państwowej”. Zrąb 13 (1933): 56–70.
Paruch, Waldemar. „Między dziedzictwem a współczesnością, czyli o podstawach ideologicznych myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1926–1939)”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio K, Politologia 5 (1998): 75–103.
Paruch, Waldemar. „Myśl polityczna formacji piłsudczykowskiej w Polsce (1926–1939) – cechy podstawowe”. Annales Universitatis Maria Curie-Skłodowska –Polonia, vol. XXI, Sectio K 2 (2014): 121–147.
Paruch, Waldemar. Myśl polityczna obozu piłsudczykowskiego 1926–1939. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2005.
Pod znakiem odpowiedzialności i pracy. Dziesięć wieczorów, red. Adam Skwarczyński. Warszawa: Wydawnictwo Droga, 1933.
Pohoska, Hanna. Wychowanie obywatelsko-państwowe. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1931.
Radziwiłł, Anna. „Ideologia wychowawcza sanacji i jej odbicie w polityce szkolnej w latach 1926–1939”. Kwartalnik Pedagogiczny 1–2 (2014): 227–306.
Rolicki, Tadeusz Jacek. Adam Skwarczyński (życie i czyny). Nowogrodek: Progress, 1934.
Scruton, Roger. Co znaczy konserwatyzm?, tłum. Tomasz Bieroń. Poznań: Zyska i S-ka Wydawnictwo, 2002.
Skwarczyński, Adam. Myśli o nowej Polsce. Warszawa: Drukarnia Artystyczna, 1934.
Skwarczyński, Adam. „Myśl z powodu styczniowej mowy Piłsudskiego”. Droga 1 (1923): 1.
Skwarczyński, Adam. „O władzę życia”, Droga 1 (1 II 1922, R. I): 1–6.
Skwarczyński, Adam. Podstawy pracy w zespole. Warszawa: Wydanie Głównego Wydziału Wykonawczego, 1933.
Skawarczyński, Adam. „Uspołecznienie państwa”. Droga 10 (1931): 737–746.
Skwarczyński, Adam. Wskazania. Warszawa: Nakładem Straży Przedniej, 1934.
Sośnicki, Kazimierz. Podstawy wychowania państwowego. Lwow: Książnica Atlas, 1933.
Suchodolski, Bogdan. „Wychowanie obywatelsko-państwowe”. Przegląd Pedagogiczny 20 (1931): 432–438.
Szlachta, Bogdan. Konserwatyzm. Z dziejów tradycji myślenia o polityce. Warszawa: Wydawnictwo DANTE ARARAT, 1998.
Szlachta, Bogdan. „O potrzebie refleksji konserwatywnej”. W: Bogdan Szlachta, Szkice o konserwatyzmie, 13–39. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2008.
Szlachta, Bogdan. Szkice o konserwatyzmie. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2008.
Szuman, Jan Nepomucen. Harmonia czynu. Zarys nowej etyki. Poznań: nakład autora, 1934.
Tatarkiewicz, Władysław. Historia filozofii, t. II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1958.
Urbankowski, Bohdan. Filozofia czynu. Światopogląd Józefa Piłsudskiego. Warszawa: Wydawnictwo Pelikan, 1988.
Ustawa z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa, wstęp, Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej 1932, nr 38, poz. 389.
Wołoszyn, Stefan. Nauki o wychowaniu w Polsce XX wieku, próba syntetycznego zarysu na tle powszechnym, wyd. II. Kielce: Dom Wydawniczy Strzelec, 1998.
Zaczyński, Marian. „Adama Skwarczyńskiego walka o ideologię”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego Prace Historycznoliterackie 55 (1985): 1–145.
Zamojska, Małgorzata. Między eklektyzmem a oryginalnością. Koncepcje inicjatywy społecznej i ładu politycznego Piotra Dunin-Borkowskiego. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2013.

Informacje

Informacje: Polska Myśl Pedagogiczna, VIII (2022), Numer 8, s. 209 - 231

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Konserwatywne aspekty myśli społeczno-wychowawczej Adama Skwarczyńskiego

Angielski:
Conservative Aspects of Social and Educational Thought of Adam Skwarczyński

Autorzy

https://orcid.org/0000-0001-6181-2414

Elwira Jolanta Kryńska
Uniwersytet w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok
https://orcid.org/0000-0001-6181-2414 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok

Publikacja: 14.11.2022

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Elwira Jolanta Kryńska (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski