FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Drugie pokolenie” katechetów wobec przemian społeczno-kulturowych w Autonomii Galicyjskiej (1867-1918). Ciągłość instytucji a dynamika zmian 

Data publikacji: 14.11.2022

Polska Myśl Pedagogiczna, VIII (2022), Numer 8, s. 295 - 313

https://doi.org/10.4467/24504564PMP.22.015.16068

Autorzy

,
Czesław Chrząszcz
Biblioteka i Archiwum Diecezjalne w Bielsku-Białej
https://orcid.org/0000-0002-9836-021X Orcid
Wszystkie publikacje autora →
Grzegorz Godawa
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Kanonicza 9, 31-002 Kraków
https://orcid.org/0000-0002-2283-3965 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Drugie pokolenie” katechetów wobec przemian społeczno-kulturowych w Autonomii Galicyjskiej (1867-1918). Ciągłość instytucji a dynamika zmian 

Abstrakt

Nauczanie religii realizowane w szkołach średnich w Autonomii Galicyjskiej (1867-1918) było realizowane przez dwa pokolenia katechetów. Pierwsze z nich spełniało swoje zadania w warunkach, które sprzyjały statycznym formom pracy. Poczynając od ostatniej dekady XIX w. doszło do nieodwracalnych zmian kulturowych i społecznych, kwestionujących aktualność stosowanych podejść i metod. Zmiany te miały bezpośredni związek z dynamicznym wzrostem liczby uczniów i rozwojem infrastruktury edukacyjnej. Na podstawie kwerendy źródeł historycznych zrekonstruowano zmianę postaw katechetów wobec młodzieży oraz wyodrębniono i scharakteryzowano „drugie pokolenie” katechetów. Nowe pokolenie księży, wchodzące w życie zawodowe na przełomie wieków, posiadało solidne wykształcenie i odwagę w podejmowaniu nowych form pracy z młodzieżą. To pokolenie wypracowało nowatorskie metody oddziaływań wychowawczych, szkolnych i pozaszkolnych, skutecznie docierając do młodzieży z przekazem niezmiennych wartości w nowy, atrakcyjny sposób. Te działania edukacyjne są przykładem konserwatyzmu pedagogicznego zakładającego, że trwanie i dynamizm są dwoma elementami tej samej rzeczywistości.


The “Second Generation” of Catechists Facing Social and Cultural Changes in the Autonomy of Galicia: Institutional Continuity and the Dynamics of Change

Religious education in secondary schools in the Autonomy of Galicia (1867–1918) was provided by two generations of catechists. The first of them performed their duties in the environment conducive to the static forms of work. In the last decade of the 19th century, irreversible cultural and social changes started to take place. The relevance of attitudes and methods adopted at that time was questioned. These changes were directly related to the dynamic growth in the number of students and the development of the educational infrastructure. The change in the catechists’ attitudes was reconstructed. It was based on the analysis of historical sources, which made it possible to determine and characterise the “second generation” of catechists. The new generation of priests who started to work at the turn of the century were well-educated and had the courage to undertake the new forms of work with the youth. This generation developed innovative methods of both school and out-of-school educational influences and succeeded in reaching the youth with the message about permanent values in a new, attractive way. Such educational activities are an example of pedagogical conservatism which assumes that permanence and dynamism are two elements of the same reality.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła archiwalne
Archiwum Archidiecezji Lwowskiej Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka w Krakowie (AALw.)
AALw. Teczka personalna ks. A. Jougana (b. sygn.). Katalog książek ks. dr. A. Jougana ułożony wedle ich treści. [b. d.].
Archiwum Diecezjalne w Tarnowie (ADT)
ADT Akta szkolne 1871–1885 (b. sygn.). Ks. Piotr Pietrzycki. Roczne Sprawozdanie z nauki Religii i Moralności uczniów w c.k. niższem gimnazyum w Bochni. Bochnia, 30 czerwca 1871.
ADT Akta szkolne 1886–1894 (b. sygn.). Ks. Franciszek Walczyński. Sprawozdanie z odbytych praktyk religijnych, postępu w nauce religii i stanu religijnomoralnego uczniów w c.k. Gimnazyum  Tarnowskiem w roku szkolnem 1886–7. Tarnów, 4 lipca 1887.
ADT Akta szkolne 1901–1915 (b. sygn.). Ks. Alojzy Nalepa, ks. Jan Bach. Sprawozdanie z nauki religii i religijno-moralnego wychowania w gimnazyum bocheńskiem w roku szkolnym 1905/6. Bochnia, 6 lipca 1906.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMK)
AKMK Akta szkolne 1881–1885 (b. sygn.). Dyrekcja szkoły realnej w Krakowie do Konsystorza Biskupiego w Krakowie. Kraków, 27 sierpnia 1884.
AKMK Akta szkolne. (Kraków 1887, 1890–1914) (b. sygn.). Projekt planu nauki religii w próbnej szkole średniej. Kraków, 26 lutego 1907.
AKMK sygn. Pers. A 906. Ks. Józef Winkowski. Sprawozdanie katechety prywatnego gimnazyum realnego w Zakopanem za rok szk. 1915/16. Zakopane, 12 lipca 1916.
AKMK sygn. Pers. A 906. Ks. Józef Winkowski. Sprawozdanie katechety prywatnego męskiego gimnazyum realnego w Zakopanem za rok szk.[olny] 1916/1917. Zakopane, 15 lipca 1917.
„Przepisy szkolne dla szkół średnich w Galicyi, wydane na mocy Rozporządzenia Ministerstwa Wyznań i Oświaty z 9 XII 1897 r. przez Radę Szkolną Krajową 3 I 1898”. W: Ustawy i rozporządzenia obowiązujące w galicyjskich szkołach średnich, zestawił Henryk Kopia. Odbitka z III tomu „Zbioru ustaw i rozporządzeń administracyjnych”, red. Jerzy Piwocki. Lwow, 1900.
Rozporządzenie c.k. Rady Szkolnej Krajowej z 14 marca 1894 r. w sprawie zaprowadzenia jednakowego ubrania dla uczniów szkół średnich galicyjskich. Sprawozdanie roczne c.k. Gimnazjum im. Franciszka Jozefa I we Lwowie za rok 1896. Lwow, 1896.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. Premisiliensis pro anno Domini 1885. Przemyśl, 1884.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. Premisiliensis pro anno Domini 1887. Przemyśl, 1886.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. Premisiliensis pro anno Domini 1890. Przemyśl, 1889.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. Premisiliensis pro anno Domini 1897. Przemyśl, 1896.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. Premisiliensis pro anno Domini 1903. Przemyśl, 1902.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. Premisiliensis pro anno Domini 1905. Przemyśl, 1904.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. Premisiliensis pro anno Domini 1910. Przemyśl, 1909.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. Premisiliensis pro anno Domini 1912. Przemyśl, 1911.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis rit. lat. Premisiliensis pro anno Domini 1917. Przemyśl, 1916.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1882. Kraków, 1882.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1883. Kraków, 1883.
Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Stanisławowie za rok szkolny 1891. Stanisławów, 1891.
Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za rok szkolny 1891. Kraków, 1891.
Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie szkół średnich galicyjskich w roku szkolnym 1891/1892. Lwow, 1892.
XVII Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za rok szkolny 1892. Kraków, 1892.
XIX Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za rok szkolny 1894. Kraków, 1894.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1897. Kraków, 1897.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1901. Kraków, 1901.
Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum IV w Krakowie za rok szkolny 1902. Kraków, 1902.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1906. Kraków, 1906.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1908. Kraków, 1908.
Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Wyższego Gimnazyum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi w Krakowie („Pałac Spiski”). Rok szkolny 1907/1908. Kraków, 1908.
II Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum V w Krakowie za rok szkolny 1907/8. Kraków, 1908.
XXVII Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1907/1908. Sanok, 1908.
Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazyum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi w Krakowie („Pałac Spiski”) za rok szkolny 1909/10. Kraków, 1910.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum Nowodworskiego czyli św. Anny w Krakowie za rok szkolny 1910. Kraków, 1910.
I Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Śniatynie za rok szkolny 1909/1910. Śniatyń, 1910.
IX Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum IV w Krakowie za rok szkolny 1910. Kraków, 1910.
Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie szkół średnich galicyjskich w roku szkolnym 1909/1910. Lwow, 1911.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1911. Kraków, 1911.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1911. Kraków, 1911.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1912. Kraków, 1912.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1912. Kraków, 1912.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Nowym Targu za rok szkolny 1911/12. Nowy Targ – Zakopane, 1912.
Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum im. Franciszka Józefa we Lwowie za rok 1912. Lwow, 1912.
I Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazyum Realnego w Chrzanowie za rok szkolny 1911/1912. Chrzanow, 1912. 312 Ks. Czesław Chrząszcz, Ks. Grzegorz Godawa
II Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Żywcu za rok szkolny 1911/12. Żywiec, 1912.
VI Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum V w Krakowie za rok szkolny 1911/12. Kraków, 1912.
Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Jaśle za rok szkolny 1912/13. Jasło, 1913.
Sprawozdanie c.k. Rady Szkolnej Krajowej o stanie szkół średnich galicyjskich w roku szkolnym 1911/1912. Lwow, 1913.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Nowym Targu za rok szkolny 1912/13. W: Lustracye Nowotarskie (lustracya wsi starostwa nowotarskiego z r. 1767) (ciąg dalszy). Nowy Targ: Wydał Kazimierz Baran, 1913.
Sprawozdanie XII Dyrekcyi c.k. Gimnazyum Realnego (IV) w Krakowie za rok szkolny 1912/13. Kraków, 1913.
Sprawozdanie XII Dyrekcyi c.k. Gimnazyum Realnego (IV) w Krakowie za rok szkolny 1912/13. Kraków, 1913.
Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Tarnowie za rok szkolny 1912/13. Tarnów, 1913.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1913. Kraków, 1913.
III Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Żywcu za rok szkolny 1912/13. Kraków, 1913.
Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1913/14. Kraków, 1914.
Sprawozdanie XIII Dyrekcyi c.k. Gimnazyum Realnego (IV) w Krakowie za rok szkolny 1913/14. Kraków, 1914.
Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Gorlicach za rok szkolny 1914. Gorlice, 1914.
Sprawozdanie XIII Dyrekcyi c.k. Gimnazyum Realnego (IV) w Krakowie za rok szkolny 1913/14. Kraków, 1914.
Sprawozdanie Kierownika Filii c.k. Gimnazyum św. Jacka w Krakowie za rok szkolny 1914/5. Kraków, 1915.
Opracowania
Chrząszcz, Czesław. Wychowawcy elit. Działalność katechetów galicyjskich szkół średnich w latach 1867–1918. Kraków: Wydawnictwo M, 2015.
Cichocki, Marek A. Ciągłość i zmiana. Czy konserwatyzm może nie być rewolucyjny?. Warszawa: Wydawnictwo Więź, 1999.
Ciemniewski, Jan. Poznanie i kształcenie charakteru. Cz. I. Lwów, 1903.
Ciemniewski, Jan. Poznanie i kształcenie charakteru. Cz. II. Lwów, 1907.
Dwutygodnik Katechetyczny i Duszpasterski 14, t. 15 (1909).
Franaszek, Piotr. „Rozwój gospodarczy Galicji na przełomie wieków XIX i XX”. W: Polacy i świat, kultura i zmiana. Studia historyczne i antropologiczne ofiarowane profesor Halinie Florkowskiej-Frančić, red. Jan Lencznarowicz, Janusz Pezda, Andrzej Zięba, 175–191. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016.
Gadowski, Walenty. Wspomnienia katechety, red. nauk. Adam Solak. Kraków: Papieska Akademia Teologiczna. Wydawnictwo Naukowe, 2002.
Gadowski, Walenty. Wspomnienia z Tatr. Gawęda biwakowa. Kraków: Skł. gł. Księg. Krakowska, 1934.
G[adowski]., W[alenty]. „Wycieczki szkolne”. Dwutygodnik Katechetyczny i Duszpasterski 13 (1909): 813–816.
Gadowski, Walenty. Zarys Historii Kościoła katolickiego dla szkół średnich i seminariów nauczycielskich. Kraków: Nakładem Autora, 1904.
Gałek, Czesław. „Wychowanie religijne dzieci i młodzieży szkolnej na ziemiach polskich przełomu XIX i XX wieku w świetle literatury pięknej i pamiętnikarskiej”. Studia Pastoralne 5 (2009): 213–233.
Jałowy, Józef. Moje wspomnienia, oprac. Bogdan Stanaszek. Brzostek: Towarzystwo Miłośników Ziemi Brzosteckiej, 2011.
Jeż, Mateusz. Nauka wiary katolickiej. Podręcznik dla szkół średnich. Cz. I. Kraków: Nakładem Autora, 1899.
„Drugie pokolenie” katechetów wobec przemian społeczno-kulturowych w autonomii galicyjskiej… 313
Jeż, Mateusz. Nauka wiary katolickiej. Podręcznik do szkół średnich. Cz. 2. Kraków: Nakładem Autora, 1913.
Jougan, Alojzy. Dogmatyka ogólna dla szkół średnich. Lwow, 1898.
Jougan, Alojzy. Historia Kościoła katolickiego (dla szkół średnich). Lwow, 1895.
Jougan, Alojzy. Katolicka dogmatyka szczegółowa dla szkół średnich. Lwow, 1901.
Jougan, Alojzy. Liturgika katolicka czyli wykład obrzędów Kościoła katolickiego. Lwow, 1895.
Jubileusz 25-lecia Towarzystwa Kolonij Wakacyjnych dla uczniów Gimnazjów Miasta Krakowa 1902–1924. Księga pamiątkowa, red. Ludwik Piotrowicz. Kraków: Drukarnia W.L. Anczyca i Społki w Krakowie, 1927.
Kartoteka personalna katechetów diecezji krakowskiej. Oprac. C. Chrząszcz (mps).
Komar, Stanisław. „Dwaj koledzy”. W: Poł wieku wspomnień uczniów gimnazjum im. B. Nowodworskiego (św. Anny) w Krakowie, 129–155. Kraków: nakł. Komitetu Jubileuszowego, 1938.
Korta, Karol. Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Wspomnienia ucznia z lat 1888–1896. Kraków: Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 1938.
Kramarz, Henryka. „Stan ilościowy gimnazjów galicyjskich w latach 1867–1914”. Studia Historyczne 29, z. 3 (114) (1986): 359–383.
Łempicki, Stanisław. Złote paski. Wspomnienia ze szkoły galicyjskiej. Warszawa: Wydawnictwa Oświatowe Wspólna Sprawa, 1957.
Łuszczak, Grzegorz. Od teorii stopni formalnych do teorii komunikacji i dialogu w dydaktyce szkolnej i katechetycznej. Kraków: WAM, 2021.
Meissner, Andrzej. Spor o duszę polskiego nauczyciela. Społeczeństwo galicyjskie wobec problemów kształcenia nauczycieli. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1999.
Merta, Tomasz. „Przytakiwanie istnieniu”. Kwartalnik Konserwatywny 5 (1999): 152–156.
„Orzeczenia zasadnicze Ministerstwa i Trybunałów”. Dziennik Urzędowy c.k. Rady Szkolnej krajowej w Galicyi 8, nr 32 (1904).
Panuś, Tadeusz. Główne kierunki katechetyczne XX wieku. Kraków: Wydawnictwo M, 2001.
Panuś, Tadeusz. „Współczesne kierunki katechetyczne”. W: Historia katechezy i katechetyka fundamentalna, red. Józef Stala, 109–197. Tarnow: Biblos, 2003.
Pazdro, Michalina. Ksiądz Karol Csesznak. [b. m.] 1948 (mps).
Pechnik, Aleksander. „Stanowisko należne katechetom i nauce religii”. Dwutygodnik Katechetyczny i Duszpasterski 2 (1898): 301–307.
Piątkowski, Krzysztof. „Konserwatyzm czy konserwatyzmy? Problemy współczesnych badań nad źródłami przekonań prawicowych”. Człowiek i Społeczeństwo 45 (2018): 87–107.
Podwin, Adam. Drogowskazy. Listy do młodego przyjaciela. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1907.
„Projekt Zarysu Organizacyjnego”. W: Ustawy i rozporządzenia obowiązujące w galicyjskich szkołach średnich, zestawił Henryk Kopia. Odbitka z III tomu „Zbioru ustaw i rozporządzeń administracyjnych”, red. Jerzy Piwocki. Lwow, 1900.
„O wycieczkach z uczniami”. Dwutygodnik Katechetyczny i Duszpasterski 9 (1905): 428–432.
Szydelski, Stefan. Dzieje biblijne starego zakonu. Lwow, 1908.
Szydelski, Stefan. Dzieje biblijne Nowego Przymierza. Lwow, 1910.
Ślosarz, Jan. Katechizm religii katolickiej dla młodzieży szkół średnich. Lwow, 1897.
Urban, Wojciech. Ksiądz Maurycy Turkowski. Rzym, 1972.

Informacje

Informacje: Polska Myśl Pedagogiczna, VIII (2022), Numer 8, s. 295 - 313

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Drugie pokolenie” katechetów wobec przemian społeczno-kulturowych w Autonomii Galicyjskiej (1867-1918). Ciągłość instytucji a dynamika zmian 

Angielski:

The “Second Generation” of Catechists Facing Social and Cultural Changes in the Autonomy of Galicia: Institutional Continuity and the Dynamics of Change

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-9836-021X

Czesław Chrząszcz
Biblioteka i Archiwum Diecezjalne w Bielsku-Białej
https://orcid.org/0000-0002-9836-021X Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Biblioteka i Archiwum Diecezjalne w Bielsku-Białej

https://orcid.org/0000-0002-2283-3965

Grzegorz Godawa
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Kanonicza 9, 31-002 Kraków
https://orcid.org/0000-0002-2283-3965 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Kanonicza 9, 31-002 Kraków

Publikacja: 14.11.2022

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Czesław Chrząszcz (Autor) - 50%
Grzegorz Godawa (Autor) - 50%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski