Niniejszy artykuł dotyczy prognoz związanych z rozwojem obszarów zurbanizowanych, siedlisk ludzkich, oraz architektury mieszkaniowej na naszej Ziemi. Zdaniem autora wiek XXI to wiek nowego innego spojrzenia na zagadnienia związane z kształtowaniem miasta oraz różnorodnych nowych form zamieszkania spełniających wszelkie oczekiwania człowieka w wyniku nowych aktualnych wyzwań np. związanych ze znacznymi zmianami klimatycznymi, ochroną środowiska przyrodniczego, przyrostem demograficznym lub niezbędnych potrzeb np. związanych z rewitalizacją zdegradowanych terenów miejskich etc.

Topografia terenu i powstały w XVI wieku budynek użyteczności publicznej Willa Decjusza zbudowały układ kompozycyjny związany z dzisiejszą ulicą Królowej Jadwigi. Jej obecny przebieg jest z kolei efektem powstania w II połowie XIX wieku kolejnego budynku użyteczności publicznej – Strzelnicy garnizonowej. Znaczenie ulicy Królowej Jadwigi, jako wielofunkcyjnej struktury miejskiej uwarunkowane jest historycznym układem, którego „punkt ciężkości” stanowi Willa Decjusza budująca główną oś kompozycyjną skierowaną w stronę Starego Miasta. Na podstawie takiej waloryzacji i analiz istniejącej zabudowy ulicy Królowej Jadwigi, pod względem kompozycyjnym, stylistycznym, formalnym i materiałowym, autorzy pokazują możliwe kierunki jej dalszego rozwoju wskazując na rolę budynków usługowych w tym procesie.

Mimo zachodzących w Polsce transformacji i w ich rezultacie, pozytywnych zmian w miastach, problemy dotyczące jakości przestrzeni w wielu fragmentach pozostają nierozwiązane. Brak podejmowanych działań w kierunku uzyskania czytelnej strategii w planowaniu przestrzennym prowadzi do stagnacji zastanych warunków. W konsekwencji sprzyja to pogłębianiu się problemów, ich nawarstwianiu oraz rozprzestrzenianiu się patologii przestrzennej. Metoda budowy „map mentalnych” miasta, poprzez stworzenie kręgosłupa urbanistyczno-architektonicznego, zaznaczonego w konkretnym krajobrazie miejskim, pozwoliłaby na świadome wskazanie i podkreślenie znaczenia konkretnych terenów i obiektów, przy zachowaniu ciągłości ich wspólnych relacji. Zaznaczenie potencjału przestrzeni publicznych oraz terenów rekreacyjnych i szczególnie wartościowych, po uprzednim rozpoznaniu potrzeb i możliwości kształtowania, stwarzałoby również szansę weryfikowania danego systemu społecznego. Celem artykułu jest postawienie diagnozy w formie wniosków, dotyczących jakości przestrzeni w miastach na podstawie projektu „mapy mentalnej” jako narzędzia służącego do uzyskania wyrazistej struktury miasta, w celu świadomego jej kształtowania.

Urban environment is a complex system made by buildings, green areas, empty spaces and city users: this mix through human perception becomes rules, proportions, and spaces. Economic crisis and the phenomena of the shrinking cities push us to face new problems: Is it possible to speak about urban composition without buildings? In addition, in the other hand, can we use un-useful buildings like empty box to build new compositions made by green structures, temporary public spaces and low cost function? The paper will present new tools and key examples in the field of architecture and urbanism facing the problem of the land consumption, resilient cities for the climate changes, and technical apparel for smart cities. The aim is to support the discussion of the regeneration of neglect urban tissues, through common management of the resources, not waiting for a new economic boom.

There are around a hundred towns in the region of Galicia, which have the official status of historic settlements. They are included into the appropriate list and should be conserved. The market squares in these towns are among the most interesting urban odjects of unique architectural and urban features. The paper is dedicated to the issues of their regeneration, more precisely, some theoretical and methodological ones. The meaning of the very notion of regeneration and also the essentiality of an urban object are studied. From such a perspective the directions of the research of regeneration issues are suggested.

The article examines the “Green architecture” notion development as a new stage in architecture development as exemplified by the current trends in design and construction of the “Green architecture” projects.

Na tle analiz pojęcia kompozycji urbanistyczno-architektonicznej, przedstawiono sześć autorskich i współautorskich przykładów realizacyjnych, w aspekcie tejże kompozycji urbanistyczno-architektonicznej. Pojęcie i twórcze wdrożenia wspólnego traktowania kompozycji urbanistycznej i architektonicznej, jako syntezy kreatywnego kształtowania przestrzeni, jest jednym z ważnych osiągnięć naukowych, praktycznych i dydaktycznych szkoły krakowskiej, usytuowanej w Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Z tą szkołą identyfikuje się autor artykułu, zarazem autor zaprezentowanych poglądów i zrealizowanych koncepcji projektowych. Zaprezentowane przykłady ukazują staranie, aby kompozycja budowli architektonicznych była sprzężona i skoordynowana z kompozycją otaczającego kontekstu miejskiego i przyczyniała się do świadomego upiększenia miasta. 

Architektura formuje zbiorowy artefakt, jakim jest miasto. Z niego też czerpie swoje charakterystyczne cechy, wyrażając jego problemy w swoim stylu i formie. Miejscem, którego tożsamość w naturalny sposób reprezentuje wartości kulturowe i społeczne jest budynek kultury. Sala koncertowa szkoły muzycznej w Jastrzębiu Zdroju projektu zespołu Kozień Architekci mógł stać się symbolem kultury, pozostając przede wszystkim obiektem edukacyjnym. Założenia projektu oparte były na analizie szczególnych cech miejsca. Na tej bazie ustanowiono relacje pomiędzy częściami obiektu, przez co sposób organizacji funkcjonalnej obiektu przyjął indywidualne cechy. Architektura to ciągłe kontynuowanie istniejących układów, praca nad formą, która już istnieje. 

Przedstawiono alternatywne spojrzenie na kompozycję przestrzeni architektonicznej. Przeciwstawiono strukturę fizyczną (konstrukcję budynku, obrazowaną rysunkami dokumentacji budowlanej) strukturze funkcjonalnej (użytkowaniu, obrazowanemu grafami). Grafy dualne rzutów kondygnacji są wyabstrahowanym zapisem struktury funkcji, a także informacją o strukturze przestrzeni architektonicznej (March & Steadman 1974). Badaniu poddano rzuty obiektów typu: wolnostojący dom mieszkalny, który zajmuje znaczącą pozycję w twórczości Józefa Gałęzowskiego (1877–1963), prominentnego przedstawiciela krakowskiej architektury. Gałęzowski zaprojektował 40 takich obiektów, z czego ponad 20 zostało zrealizowanych. W artykule wybrane z nich poddano analizie.

Przestrzeń publiczna współczesnego miasta, tak jak i życie codzienne, poddana jest presji szybkości; przyśpieszeniu nadanemu przez zdigitalizowane, totalnie skomunikowane społeczeństwa, w których jednostki chcąc się na chwilę zatrzymać ryzykują pozostanie poza głównym nurtem wydarzeń. Odbija się to w sposobach kształtowania przestrzeni publicznych w miastach, które zostały sprowadzone do roli kolejnego produktu rywalizującego o uwagę użytkownika. Spowolnienie życia właściwe dla małomiasteczkowej przestrzeni stanowi jeden z aspektów umożliwiających ochronę wartości dziedzictwa kulturowego i naturalnego, umożliwiając rozwijanie alternatywnych zasad kompozycji przestrzeni opartych na zasadach wywodzących się z idei filozofii ekologicznych. Refleksja oparta na analizie zalet i niedostatków spowolnionej percepcji staje się punktem wyjścia dla analizy możliwości wyważenia potrzeb i tworzenia metod kształtowania różnorodnych miejskich przestrzeni alternatywnych.

The article identifies the specialties of the formation of socialist large-panel housing estates built in the post-war period in opposition to historical cities. Apart from the ideological background and economic and technical aspects the architects and urban planners tried to find out tools to create qualitatively new architectural environment appropriate for the new mode of life. Taking into account the importance of the social dimension for mass housing in the formation, implementation and transformation while changing contexts, the article introduces the concept of social composition of architectural space which is interconnected with the classical concepts of spatial composition of housing estates and also refers to the patterns of space usage by different social groups and their daily practices.

Artykuł porusza problematykę związaną z rewitalizacją przestrzeni miejskiej oraz nadawanie jej nowych wartości przestrzennych i estetycznych. Rewitalizacja, jako proces odzyskiwania przestrzeni wpisuje się w nurt działań związanych z polepszeniem warunków życia mieszkańców współczesnych miast i osiedli. Kreacja odnawianych obszarów zabudowanych z jednej strony wykorzystuje istniejące walory kompozycyjne i przestrzenne, buduje czytelność i nową skalę obiektów, z drugiej umożliwia wprowadzenie nowoczesnych materiałów, technologii i wyposażenia, jako uzupełnienia tych przekształceń. 

Idea architektoniczna wskazuje zasadę kompozycji, określa stosowną relację pomiędzy poszczególnymi jej elementami. Fasada jako element najbardziej eksponowany, z racji swojej geometrii, konstrukcji, zastosowanego materiału, jego faktury i koloru staje się istotną częścią całości – kompozycji. W tkance miejskiej zachodzi jednak pewna zależność, która od zawsze przyprawia o dreszcze architektów: „stare” czy „nowe”? Wybór pomiędzy naśladowaniem a tworzeniem nowego nie powinien sprowadzać się do suchej oceny zastałej sytuacji, ale także do formalnego i symbolicznego znaczenia nowoprojektowanego obiektu.

The analysis of architectural peculiarities of the Christian educational institutions of the theological humanitarian type, as based on the example of the Ukrainian Catholic University building complex in Lviv, was done in the article. The factors having the major influence on formation of architectural and space planning organization and on stylistic decisions of the buildings of Christian theological-humanitarian institutions in Ukraine have been distinguished.

Ciągłość i czytelność kompozycji przestrzeni, a właściwie ich brak, stał się znaczącym problemem współczesnej urbanistyki w Polsce. Problem ten dotyczy zarówno ogólnodostępnych przestrzeni publicznych jak i półprywatnych wnętrz urbanistycznych oraz przestrzeni prywatnych. Ciągłości brak zarówno w obrębie mniejszych jednostek, jak i, co istotniejsze, w relacjach pomiędzy nimi. Zaobserwować można, że zjawisko to nasila się od około 25 lat zwłaszcza w obszarach mieszkaniowych, w których poszczególne zespoły realizowane przez indywidualnych deweloperów tworzą niepowiązane z szerszym układem przestrzennym zamknięte „miasta”, grodzone enklawy – getta. Nowe, powstałe pod koniec XX. i z początkiem XXI. wieku obszary mieszkaniowe cechuje brak czytelnej kompozycji urbanistycznej i brak skomponowanych sekwencji przestrzeni otwartych. Aby tworzyć przestrzeń wysokiej jakości konieczne jest stworzenie zestawu kryteriów, których spełnienie zapewni odpowiedni jej odbiór, a co za tym idzie komfort funkcjonowania człowieka w mieście. W artykule autor prezentuje zestawienie elementów kompozycji miasta wpływających na poczucie ciągłości przestrzeni zurbanizowanych oraz przedstawia przykład ich poprawnego zastosowania na przykładzie jednej z ważniejszych osi kompozycyjnych układu Krakowa.

This article presents the matter of human need for theatricalization of architectural environment. The analysis of common and distinctive features between theater and architecture, between theatrical space and architectural space, between play in theater and play in architectural space has been made.

Mapa Rzymu autorstwa Giambattisty Nolli’ego opublikowana w 1748 roku uznawana jest przez badaczy i projektantów za jeden z najistotniejszych dokumentów historycznych dotyczących teorii urbanistyki. Przysłużyła się ukształtowaniu teorii figura-tło (figure-ground) opierającej się na badaniu zabudowy miejskiej widzianej jako kompozycja elementów masywnych (stanowiących „figury”) do powiązanych z nimi przestrzeni („tło”). Służy do rozpoznawania wzajemnych zależności pomiędzy elementami takich kompozycji i określania potencjałów modyfikacji, ujednolicenia i kontynuacji istniejącej tkanki miejskiej poprzez dodawanie lub ujmowanie elementów przestrzennych. Ujęcie figura-tło stanowi narzędzie metodologiczne, którym posługuje się wielu architektów i planistów. Autorka artykułu podejmuje próbę opisu wybranych współczesnych i historycznych przykładów inspiracji Mapą Rzymu G. Nolli’ego.

Niniejsza praca jest próbą pokazania wpływu kontekstu miejsca na kompozycję urbanistyczno-architektoniczną. Kompozycja kiedyś charakterystyczna dla danej epoki/stylu, dziś nabiera szerszego znaczenia. Może być reakcją na otoczenie. Autor na wybranych przykładach pokazuje, w jaki sposób można ‘czerpać’ z otoczenia przy ‘komponowaniu’ nowego dzieła i jak wpływa to na cały proces twórczy oraz postać ostateczną architektury.

O tym, że architektura i urbanistyka kształtowane są w dużej mierze przez ideologie i doktryny polityczne wiadomo nie od dziś. Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie w jaki sposób postrzegana jest przez współczesnych odbiorców przestrzeni kompozycja architektoniczna i urbanistyczna miast, których podstawą powstania były ideologie. Do badania posłużyły: krakowska Nowa Huta i strasburski Neustadt, a grupę badawczą stanowili dorośli użytkownicy tych przestrzeni, przebywający w tych obszarach czasowo.

Artykuł prezentuje szkołę nauczania projektowania architektoniczno-urbanistycznego autora opartą na nierozłącznym traktowaniu architektury i urbanistyki oraz na silnych związkach teorii architektury z praktyką projektowo-realizacyjną realizowaną w Katedrze Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, która sięga początku lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku. Artykuł dotyczy także zagadnień związanych z kompozycją przestrzenną jednorodzinnych domów wolnostojących. W kształtowaniu funkcjonalno-przestrzennym zrównoważonych jednorodzinnych zespołów mieszkaniowych stosunek do natury stanowi podstawowe kryterium wpływające na kompozycję przestrzenną oraz piękno architektury. Artykuł prezentuje dwadzieścia jeden studenckich projektów jednorodzinnych domów wolnostojących. Zdaniem autora pokazują one różnorodne i indywidualne kreacje oraz wizje rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych domów w nawiązaniu do krajobrazowego kontekstu, a także poszukiwania współczesnych form architektonicznych oraz rozwiązań funkcjonalnych domów spełniających indywidualne potrzeby człowieka drugiej dekady dwudziestego pierwszego wieku. Udowadniają tym samym ważną rolę kompozycji przestrzennej architektonicznej i urbanistycznej oraz piękna w kształtowaniu przestrzeni mieszkaniowych w zróżnicowanych warunkach lokalizacyjnych i otoczeniu.