Numer tematyczny „Zarządzania w Kulturze” 25/4
Obecność stereotypów. O schematach myślenia i działania w kulturze
Stereotypy są uogólnionymi przekonaniami dotyczącymi grup ludzi, zwłaszcza ich cech psychicznych i osobowościowych. Są odwróconym symbolem o zakłóconych proporcjach (Benedyktowicz, 2000: 192). Mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne, stosunkowo trafne lub całkowicie nieprawdziwe, mogą dotyczyć grupy własnej (autostereotypy) lub innych grup (heterostereotypy) (Matsumoto & Juang, 2007: 94). Te, które opierają się na zaobserwowanych faktach, noszą nazwę socjotypów. Stereotypy negatywne łatwo się utrwalają, jednak niezależnie od tego, czy są nacechowane pejoratywnie czy pozytywnie, ograniczają nasz sposób postrzegania i niosą ryzyko dyskryminacji innych ludzi.
Stereotypy jako rodzaj uproszczonego spojrzenia człowieka na różne elementy otaczającej go rzeczywistości, występują również w biznesie i w działalności kulturalnej, a ich wpływ uwidacznia się w różnych jej sferach.
Po pierwsze, mogą się one odnosić do osób zatrudnionych w kulturze. Muzealników uznaje się np. za osoby, których praca jest nudna i nieciekawa (Soćko-Mucha, 2020), podobnie, bibliotekarz to „antypatyczny zrzęda” (Wojciechowski, 2004: 4). Z kolei zawód aktora jest powszechnie kojarzony z estymą i społecznym autorytetem. Podobnie jest z ludźmi kierującymi instytucjami kultury. Zdarza się, że á priori lepiej ocenia się dyrektora teatru, będącego zawodowym artystą, niż tego, który reprezentuje inny rodzaj wykształcenia. Tego rodzaju schematy stereotypowego myślenia bywają również stosowane wobec określonych grup odbiorców kultury. Przykładowo, lekceważący stosunek do osób mniej zamożnych czy o niższym poziomie wykształcenia przekładać się będzie na ich zniechęcenie do korzystania z propozycji i eventów kulturowych z zakresu kultury elitarnej (wysokiej).
Po drugie, skrótowe sposoby myślenia mogą dotyczyć wartości i idei reprezentowanych przez organizacje kultury i wywierać wpływ na pozytywne lub negatywne postrzeganie oferty kulturalnej. Po trzecie, mogą one odnosić się do określonych lokalizacji, skutkując przypisywaniem wydarzeniom kulturalnym odmiennych ocen w zależności od atrakcyjności miejsc, w których są organizowane (np. na wsi albo w mieście). W konsekwencji może to rzutować na decyzje turystów o wyborze celu podróży czy konkretnej destynacji, tym samym warunkować rozwój zrównoważonej turystyki kulturowej. Badacze są zgodni, że funkcjonujące stereotypy o lokalizacjach i miejscach, także krajach, mogą być tworzone poprzez narracje turystyczne (Cierniak-Szóstak, 2004; Owsianowska, 2014). Po czwarte, stereotypy mogą wpływać na pracę organizacji kultury w zakresie kształtowania oferty, a konkretnie na repertuar teatralny, na dobór książek do biblioteki czy selekcję eksponatów i zbiorów, udostępnianych publiczności w postaci wystaw stałych czy czasowych w placówkach muzealnych (Pelczyk, 2008).
Istnieje jeszcze wiele innych obszarów działalności kulturalnej, w obrębie których pojawia się problem stereotypowego myślenia. Szczególnie istotne są, wynikające z tego konsekwencje, gdyż uogólniające postrzeganie i zafałszowana ocena rzeczywistości skutkuje określonymi działaniami i zachowaniami w praktyce kulturalnej. Ponieważ stereotypy pełnią funkcję oceniającą, mogą być źródłem konfliktów czy antagonizmów między artystami, pracownikami technicznymi i nietechnicznymi. Jeśli znajdą odzwierciedlenie w języku, to przekładać się to będzie na przemoc werbalną i dodatkowe napięcia. Pojawiać się może również zjawisko, określane mianem autostereotypizacji, które skutkuje brakiem wiary jednostki w siebie, przyjęciem postawy uległości i zamykaniem się na ścieżkę rozwoju osobistego i zawodowego (Kubec, 2020: 389). Schematyczne sposoby myślenia kształtują też postawy wobec całych organizacji kultury, czego ilustracją może być np. z jednej strony zamykanie się na ofertę kulturalną źle postrzeganych organizacji, a z drugiej afirmatywny stosunek do tych, które są oceniane pozytywnie. Ważne jest jednak to, że niektóre instytucje kultury już dziś odgrywają pozytywną rolę w przełamywaniu stereotypów funkcjonujących w społeczeństwie, czego przykładem są aktywności w tym zakresie pracowników teatru współczesnego i kina (Prykowska-Michalak, 2012).
Powyższe zagadnienia stanowią oś tematyczną zeszytu „Zarządzania w kulturze” zatytułowanego Obecność stereotypów. O schematach myślenia i działania w kulturze. Problematyka tego numeru koncentrować się będzie przede wszystkim na:
Do zgłębienia powyższych tematów (ale też wyjścia poza ich zakres) zapraszamy Autorów różnych dziedzin i dyscyplin naukowych; nie tylko przedstawicieli nauk o zarządzaniu, ale również kulturoznawców, socjologów, psychologów, antropologów, ekonomistów, medioznawców oraz specjalistów od komunikacji społecznej i marketingu.
Termin nadsyłania artykułów zgodnych ze standardem publikacji w czasopiśmie „Zarządzanie w Kulturze” upływa 30 czerwca 2024 r. Adres do korespondencji: czasopismo.zwk@uj.edu.pl.
Wybrana literatura: