Założenie, że koniec Natury (por. Morton 2007, Latour 2011) nie jest równoznaczny z pełnym oswojeniem i ostatecznym zakwestionowaniem dzikości (Lorimer 2015) łączy dziś przedstawicieli różnych dyscyplin, wkracza też coraz dynamiczniej na pole kulturoznawczych badań nad miastem (Rewers 2022). Odpowiada za to przede wszystkim intensyfikacja spotkań z dzikim życiem, która staje się w pierwszych dekadach XXI wieku nieodłącznym elementem miejskości. Czy będzie to zjawisko przyspieszonej ewolucji zwierząt i roślin (Schilthuizen 2019), ekspansja gatunków kłopotliwych (Dudek, Jerzak, Tryjanowski 2016, Louv 2020) i inwazyjnych (Pearce 2016), projekty rewildingu (Monbiot 2013) i przykłady przyrodniczej sukcesji nieużytków (Jakubowski 2020) czy miejskie skutki zmian klimatycznych (Dawson 2019), dzikość na każdym kroku odgrywa wpisane w samo pojęcie samowolę, autonomię i sprawczość (van Horn,Hausdoerffer 2017). Towarzyszą temu kompleksowe przemiany dotychczasowych wizji zamieszkiwania, miejskiej polityki i produkcji przestrzeni, jak również zdominowanych przez nauki przyrodnicze spojrzeń na ochronę środowiska, zarządzanie miejską przyrodą czy praktyki ludzko-nieludzkiej kohabitacji. W tej perspektywie dzikość to już nie określony i trwały stan danego układu przestrzennego, lecz „naturo-kulturowy” (Haraway 2003), dynamiczny proces – geograficzne kontinuum (Van Horn, Hausdoerffer 2017) i afektywna „intensywność” (Deleuze, Guattari 2015, Massumi 2002) – który modelując miejską formę, uplastycznia jednocześnie wizje i wyobrażenia miejskości, pozwalając ją konceptualizować jako obszar różnorodnych „miejskich ambientów” (Thibaud 2002, 2011, Tańczuk 2020) i stref przejściowych (Brenner 2016). Jako taka – wbrew częstej opinii – dzikość nie jest nigdy dziewicza, niezmienna w czasie i niezależna od człowieka. Nie jest też czymś absolutnie odrębnym od urbanizacji czy nowoczesnej podmiotowości. Przeciwnie – traktowana jako post-dzikość czy dzikie życie tkwi w samym centrum współczesnego świata jako coś codziennego i potencjalnie demokratycznego (Lorimer 2015). Możliwy w efekcie pracy dzikości demontaż antropocentrycznych „reżimów skopicznych” (Jay 1988) i „podziałów postrzegalnego” (Rancière 2007) otwiera ponadto przestrzeń dla szeregu dotychczas marginalizowanych, lecz potencjalnie innowacyjnych użyć przestrzeni oraz międzygatunkowych form współdziałania (Hinchliffe et al. 2005, Tsing 2015, Haraway 2016, Gandy 2021), których kluczowymi aspektami są ruchliwość, konfliktowość i zmienność.
Wydarzanie się dzikości chcemy zaprezentować, problematyzując „heterotopijny” (Lefebvre 1991, Foucault 2005, Sloterdijk 2014) statusmiejsc, w których spotykają się to, co nieoswojone i to, co udomowione, to, co zdziczałe i to, co kultywowane. Interesuje nas również niejednoznaczność przenikających te przestrzenie zjawisk i różnorodność skupiających się w nich i wokół nich praktyk i dyskursów. Dostrzegając transformacyjny potencjał naturo-kulturowego procesu, jakim jest dzikość, chcemy jednocześnie zaakcentować i poddać refleksji szereg związanych z nim praktycznych i teoretycznych napięć (por. Cronon 1995, Whatmore i Thorne 1998, Braverman 2015, Wapner 2020, Bartel et al. 2021), towarzyszących m.in. projektom „nowej dzikości” (Kowarik, Körner 2005, Pearce 2016, Jakubowski 2020) i ochrony przyrody w warunkach targanego kryzysami miasta (Lorimer 2015, Büscher i Fletcher 2020). Pragniemy się również zastanowić nad możliwymi wizjami etyki i polityki, które wpisywałyby wielogatunkowe miejskie dzicze w nowe wizje wspólnego świata krystalizujące się na styku oddolnego działania i hegemonicznych polityk przestrzennych.
Zachęcamy do nadsyłania oryginalnych i krytycznych tekstów, którym bliskie jest podobne spojrzenie na miejską dzikość. Czekamy w szczególności na prace korzystające z podejść nieantropocentrycznych i relacyjnych, które eksplorują podane niżej obszary badawcze:
Artykuły prosimy przesyłac do 15.07.2023 r. na adres: przeglad.kulturoznawczy[at]uj.edu.pl
Redaktorzy części tematycznej:
dr Jadwiga Zimpel, dr Piotr Juskowiak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
Słowa kluczowe: dzikość, nowa dzikość, dzikie życie, ochrona przyrody w mieście, naturokultura, nowa humanistyka, relacyjność, kulturoznawcze badania miejskie, heterotopia.
Bibliografia:
Bartel R. et al. eds., Rethinking Wilderness and the Wild, Conflict, Conservation and Co-existence, Routledge Abingdon-New York 2021.
BravermanI., Wild Life. The Institution of Nature, Stanford University Press, Redwood City 2015.
Brenner N., The Hinterland Urbanised?„Architectural Design” Vol 86, Issue 4, 2016, 118-127.
Büscher B., Fletcher R., The Conservation Revolution: radical ideas for saving nature beyond the Anthropocene, Verso Books, New York 2020.
CrononW., Uncommon Ground: Rethinking the Human Place in Nature, Norton & Co., New York 1995.
Dawson A., Extreme Cities. The Peril and Promise of Urban Life in the Age of Climate Change, Verso Books, New York 2019.
DeleuzeG., GuattariF., Tysiąc plateau, Bęc Zmiana, Warszawa 2015.
Dudek K., Jerzak L., Tryjanowski P., Zwierzęta konfliktowe w miastach, Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2016.
FoucaultM., Inne przestrzenie, “Teksty Drugie” 2005, nr 6.
Gandy M. THE ZOONOTIC CITY: Urban Political Ecology and the Pandemic Imaginary, „International Journal of Urban and Regional Research”, Vol. 46, Issue 2, 2021.
Haraway D., The Companion Species Manifesto. Dogs, People, and Significant Otherness, Prickly Paradigm Press 2003.
Haraway D., Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene, Duke University Press, Durham and London 2016.
Hinchliffe S. et al., Urban wild things: A cosmopolitical experiment. „Environment and Planning D: Society and Space”, 23(5) 2005.
Jakubowski K., Czwarta przyroda. Sukcesja przyrody i funkcji nieużytków miejskich, Fundacja Dzieci w Naturę, Kraków. 2020.
Jay M., Scopic regimes of modernity, w: Hal Foster red. Vision and Visuality. Discussions in Contemporary Culture, Bay Press, Seattle 1988.
Kowarik I, Körner S. eds., Wild Urban Woodlands. New Perspective for Urban Forestry, Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg 2005.
Latour, B., Nigdy nie byliśmy nowocześni: Studium z antropologii symetrycznej, Oficyna Naukowa, Warszawa 2011.
Lefebvre H., The Production of Space, Blackwell Publishing, Malden-Oxford-Carlton 1991.
LorimerJ., Wildlife in the Anthropocene. Conservation after Nature, University of Minnesota Press, Minneapolis-London 2015.
LouvR., Kiedy wzywa nas dzicz. Jak więź ze zwierzętami może zmienić nasze i ocalić ich życie, Znak, Kraków 2020.
Massumi B., Parables for the Virtual. Movement, Affect, Sensation, Duke University Press, Durham-London 2002.
Monbiot G., Feral. Searching for enchantment on the frontiers of rewilding, Penguin Books London 2013.
MortonT., Ecology without Nature. Rethinking Environmental Aesthetics, Harvard University Press, Cambridge-London 2007.
Pearce F., The New Wild. Why invasive species will be natures salvation, Beacon Press, Boston 2016.
Rancière J, Dzielenie postrzegalnego. Estetyka i polityka, korporacja ha!art, Kraków 2007.
Rewers E., „Kultury natury” miejskiej: dzikość i oswojenie, Sesja panelowa, IV Zjazd Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego, 15-17 września 2022, http://4zjazdptk.uni.wroc.pl/wordpress/?page_id=961.
Schilthuizen M., Ewolucja w miejskiej dżungli. Jak zwierzęta i rośliny dostosowują się do życia wśród nas?, Feeria Science, Łódź 2019.
SloterdijkP., Musisz życie swe odmienić, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.
Tańczuk R., Sonopolis. Kilka uwag o dźwiękowych reprezentacjach miasta, „Avant”, wol. XI, nr 3, 2020.
Thibaud J.P., From situated perception to urban ambiences. Centre de recherche méthodologique d'architecture (Nantes). First international Workshop on Architectural and Urban Ambient Environment, February 6-8 2002. Nantes: Cerma , Ecole d'architecture, 2002. Support CD-Rom.
Thibaud J.P., A sonic paradigm of urban ambiances, „Journal of Sonic Studies”, Vol. 1, No 1, 2011.
TsingA., The Mushroom at the End of the World: On the Possibility of Life in Capitalist Ruins, Princeton University Press, Princeton 2015.
Van Horn G., Hausdoerffer J., Wildness: Relations of People and Place, The University of Chicago Press, Chicago-London 2017.
Wapner P, Is Wildness Over?, Polity Press, Cambridge-Medford 2020.
Whatmore S., ThorneL. 1998, Wild(er)ness: Reconfiguring the Geographies of Wildlife, „Transactions of the Institute of British Geographers”, Vol. 23, No. 4 (1998).