Artykuł zawiera analizę przemian zachodzących w polskiej pedagogice specjalnej w trzech zasadniczych obszarach: zakresie oddziaływań pedagogiki specjalnej wyrażającym się w systematyce, podmiocie i przedmiocie tych działań, a także w podejściu badawczym oraz terminologii, jaką posługuje się pedagogika specjalna. Źródłem opisanych zjawisk są przeobrażenia zachodzące w podejściu do niepełnosprawności i do osób z niepełnosprawnością.

Vectors of changes taking place in Polish special pedagogy

The article contains an analysis of transformations that emerged in Polish special pedagogy in three basic areas: the scope of impacts of special pedagogy being expressed in the systematics, the subject and the object of such measures as well as in the research approach and the terminology employed by special pedagogy. The transformations in the approach to disability and people with disabilities are described as the sources of described phenomena

The following article presents core assumptions of developing since 80’ interdisciplinary perspective, that re-evaluate humanistic tradition and takes an attempt to capture it into the modern experiences. Modern posthumanism, do not stem as a scientific trend, yet nowadays we may describe it as many posthumanisms, which undergone many modifications. Very often we differentiate two main steams that deal with disability analysis. The first one, is analytical posthumanism, connected with studies, science and technology. The second stream is a critical posthumanism, that stem from anyhumanistic traditions of philosophical subjectivity.

Przestrzeń prowadzonych rozważań wpisuje się w toczącą się dyskusję nad poszukiwaniem optymalnych rozwiązań w edukacji  la osób z niepełnosprawnością. Wizję takiego rozwiązania uosabia hasło „szkoły dla wszystkich”, szkoły opartej na inkluzyjnym  odejściu (edukacji włączającej). Prowadzone analizy są próbą wyjścia poza walory praktyczne dyskursu etyczno-prawnego,  który odegrał/odgrywa największy wpływ na przekształcanie edukacji uczniów niepełnosprawnych, jak i ocenę tradycyjnych  rozwiązań. Pierwszym polem prowadzonych analiz jest odsłanianie racjonalności kształcenia, jaka przenika dyskurs  pedagogiczny „szkoły dla wszystkich”. Drugim polem analiz jest odsłanianie racjonalności procesu kształcenia szkolnego z  perspektywy jego wewnętrznej logiki, odniesienie się do pola sensów procesów edukacyjnych, jakie widziane są przez uczniów,  rodziców i nauczycieli (zbioru interesów, przekonań, oczekiwań, nastawień, które określają daną racjonalność). Koncentracja na  sensie procesów edukacyjnych, jakie widziane są przez uczniów, rodziców i nauczycieli, kieruje uwagę na wiedzę, którą zdobywa  się w życiu codziennym (niezależnie od tego, czy się tego chce, czy też nie) przez bezpośrednie kontakty z otaczającą  codziennością lub bezpośrednio w kontaktach z ludźmi (wiedza potoczna) i na przyswojony schemat zachowań w instytucji  wiedza instytucjonalna).W poszukiwaniach, jaka logika przypisywana jest kształceniu przez uczestników polskiej szkoły,  wyraźne  stają się relacje między logiką kulturowej oczywistości a logiką edukacji. Wyzwaniem jest, by znaleźć w szkole miejsce nie tylko  a doświadczenie, służące efektywnemu działaniu, ale także na rozwój człowieka w porządku rozumienia, czyli na humanizację,  przywracającą mu zdolność refleksyjnego sposobu bycia, wspierającą go w poszukiwaniu samorealizacji w różnych jego rolach i  relacjach – pracownika, obywatela, członka rodziny i wspólnot społecznych.

„School for everybody” project – searching for a model of action and possibilities of its implementation in Polish schools 

The field being under consideration reflects the ongoing discussion on searching for optimal solutions for people with disabilities in education. The vision of such a solution epitomizes the slogan “school for everybody”, a school based on an inclusive approach (inclusive education). The conducted analyzes are an attempt to go beyond the practical values of ethical and legal discourse, which played / plays the greatest influence on the transformation of disabled students’ education as well as the evaluation of traditional solutions. The first field of the conducted analyzes is uncovering the rationality of education, which permeates the pedagogical discourse of “schools for everybody”. The second field of analysis is revealing the rationality of the school education process from the perspective of its internal logic, referring to the area of senses of educational processes which are seen by students, parents and teachers (set of interests, beliefs, expectations, attitudes that define a given rationality). Focusing on the sense of educational processes that are seen by students, parents and teachers, draws attention to the knowledge that is gained in everyday life (regardless of whether you want it or not) through direct contact with the surrounding everyday life or directly in contacts with people (common knowledge) and an acquired pattern of behavior in the institution (institutional knowledge). In the search for what logic is attributed to education by participants of a Polish school, the relations between the logic of cultural obviousness and the logic of education become clear. It is a challenge to find place in school not only for experience serving effective action, but also for human development in the order of understanding, that is, humanization, restoring the ability of a reflective way of being, supporting in the search for self-fulfillment in different roles and relationships – an employee, a citizen, a family and a social community member.

W edukacji specjalnej niepełnosprawność zawsze była związana z niesamodzielnością. Zostało to odzwierciedlone w orzecznictwie dotyczącym niepełnosprawności. Definiowanie niepełnosprawności przez zależność nie jest jednak adekwatne do potrzeb dnia dzisiejszego. Ponadto jest sprzeczne z Konwencją o Prawach Osób Niepełnosprawnych, która kładzie nacisk bardziej na ludzkie możliwości niż ograniczenia. Jednym z kierunków poszukiwań może być rozważenie znaczenia tych terminów w koncepcji autonomii relacyjnej. Koncepcyjne ramy idei autonomii relacyjnej ukazują człowieka w kontekście jego otoczenia społecznego. Podważają dychotomię „autonomia vs. niesamodzielność”, dlatego pozwalają szukać rozwiązań, które zwiększają ludzką autonomię w warunkach zależności od innych osób, takich jak te spowodowane niepełnosprawnością. Gra znaczeń w słowach „(nie)pełnosprawność” i „(nie)samodzielność” symbolicznie oznacza zmianę w kierunku podejścia relacyjnego.

(Dis)ability and (in)dependence in the context of relational autonomy

In special education, disability has always been associated with dependence. This was reflected in the case-law on disability. However, defining disability through dependence is not adequate to the needs of present day. In addition, it contradicts the Convention on the Rights of Persons with Disabilities, which emphasize more human possibilities than limitations. One of the directions of search may be to consider the meaning of these terms in the concept of relational autonomy. The conceptual framework of the idea of relational autonomy shows a man in the context of his social setting. They undermine the dichotomy “autonomy vs. dependence”, which is why they allow to look for solutions that increase human autonomy in conditions of dependence on other people, such as those caused by disabilities. The play of meanings in the words “(dis)ability” and “(in)dependence” symbolically marks the change to the relational approach

Artykuł prezentuje obszary badań europejskich studiów nad niepełnosprawnością. Autorka analizuje problematykę badawczą i wątki tematyczne podejmowane przez badaczy zrzeszonych wokół Alter – European Society for Disability Research. Analizie poddaje 200 wystąpień zaprezentowanych na następujących konferencjach: 4th annual conference of Alter: Questioning Contemporary societies through the lens of disability, Paris 2015; 5th annual conference of Alter: Inclusion, Participation and Human Rights in Disability Research comparisons and exchanges, Stockholm 2016; 6th annual conference of Alter: Disability, Recognition and “Community living”. Diversity of practises and plurality of values, Lausanne 2017; 7th annual conference of Alter: Transformer les pratiques et les connaissances au prisme du handicap : expériences, transmissions, formations, organisations, Lille 2018.

European Disability Studies. The Analysis of research trends and research issues of ALTER – European Society for Disability Research

The article presents the research trends of European Disability Studies. The author analyzes the research topics and issues undertaken by researchers associated with the Alter – European Society for Disability Research. The analysis covers 200 conference papers which have been presented at the following conferences: 4th annual conference of Alter: Questioning contemporary societies through the lens of disability, Paris 2015; 5th annual conference of Alter: Inclusion, Participation and Human Rights in Disability Research comparisons and exchanges, Stockholm 2016; 6th annual conference of Alter: Disability, Recognition and “Community living”. Diversity of practises and plurality of values, Lausanne 2017; 7th annual conference of Alter: Transformer les pratiques et les connaissances au prisme du handicap : expériences, transmissions, formations, organisations, Lille 2018.

Prezentowany tekst jest próbą zmierzenia się z zagadnieniem (nie) przygotowania pedagogów specjalnych do podjęcia pracy w obszarze wsparcia w dorosłości i starości osób z niepełnosprawnością. Ukazujemy w nim aktualne pytania i dylematy pedagogiki specjalnej jako dyscypliny naukowej i jej podmiotu oraz kierunku kształcenia studentów, w którym dostrzegamy wyraźną lukę w polu zawodowej formacji kadr do pracy z osobami dorosłymi i seniorami z niepełnosprawnością.

On (not)studying and not(preparing) to support adults with disabilities. Reflecting on university teacher's and researcher's experience

The presented paper aims to highlight some weak point in special educators’ schooling which is the lack of preparation for care and support of adults with disabilities. In the text the authors rise valid questions and dilemmas of current special education as scientific discipline, as well as Bachelor’s or Master’s degree studies which notoriously seem to fail in special educators professional training in care and support for adults and aging people with disabilities.

Celem artykułu jest analiza perspektyw społecznej readaptacji wychowanków Zakładu Poprawczego, ulokowana w szerszym kontekście procesu ludzkiego uczenia się. Na gruncie pedagogiki resocjalizacyjnej w centrum namysłu zawsze ulokowany był podmiot, jednak podejście do niego uległo zasadniczej zmianie: od ujęcia korekcyjno-naprawczego, którego celem było przystosowanie wadliwie socjalizowanych jednostek; do ujęcia, którego istotę stanowi wyzwalanie tkwiących w jednostce społecznie nieprzystosowanej potencjałów. W tym drugim ujęciu ujawnia się edukacyjny kontekst procesu resocjalizacji, polegający na uczeniu się przez wychowanków nowych sposobów społecznego funkcjonowania i kreowaniu nowego kształtu własnej tożsamości. Za najważniejszy element tego procesu uważam zaś nadanie przez wychowanka sensu swojemu wysiłkowi zmiany.

About the sense of purpose in the learning process. Casus the perspectives of social readaptation of charges of the Correctional Facility

The aim of the article is to analyze the perspectives of social readaptation of charges of the Correctional Facility, in the broader context of the process of human learning. In the resocialization pedagogy, this subject has always been located in the center of reflection, but the approach to it has fundamentally changed. From a corrective orientation, the aim of which was to adapt the incorrectly socialized individuals; to a take, the essence of which is the liberation of socially maladjusted person’s potentials. In this second approach, the educational context of the resocialization process is revealed, which relies on the pupils learning new ways of social functioning and creating a new shape of their own identity. As the most important element of this process, I see the pupil finding purpose in his effort to change.

Kwestie podjęte w artykule stanowią próbę zmiany perspektywy spojrzenia na kategorię kompetencji narracyjnej podyktowaną współczesną optyką teleologiczną pedagogiki specjalnej, w której autonomia zajmuje centralne miejsce. Zmiana ta miałaby polegać głównie na odejściu od wymagań formalnych narracji wynikających z konieczności zachowania konkretnej struktury na rzecz różnorodności i zindywidualizowania sposobu opowiadania. Do tej pory w badaniach dotyczących tej kompetencji akcent kładziono na tzw. gramatykę narracyjną i zakładano, że zachowanie odpowiedniej formy i struktury wypowiedzi będzie miernikiem skutecznej edukacji i pozwoli usprawnić komunikację interpersonalną. W kontekście pedagogiki specjalnej, było to myślenie prowadzone w duchu medycznego modelu niepełnosprawności, w którym usprawnianie osób niepełnosprawnych i niwelowanie ich deficytów na wzór tzw. normalności stawiano w centrum działań rehabilitacyjnych. „Nowe” rozumienie kompetencji narracyjnej przenosi nacisk na inny aspekt narracyjności – refleksyjność, która wiąże się z gotowością interpretowania zmiennej rzeczywistości, dostosowania rodzaju wypowiedzi do kontekstu i zindywidualizowania sposobu konstruowania narracji. Możliwość dokonania takiego przesunięcia jest argumentowana zmianami w postrzeganiu szeroko rozumianej narracji oraz paradygmatycznymi tendencjami w pedagogice specjalnej, zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i praktycznym. W takim ujęciu kompetencji narracyjnej dostrzega się potencjał tworzenia podstawy do realizowania idei autonomii, która uznawana jest współcześnie za nadrzędny cel w działaniach rehabilitacyjnych z udziałem osób z niepełnosprawnościami.

Possible ways to include the narrative competence in relation to autonomy as a purpose in special pedagogy

The article is an attempt to change the perspective of looking at the concept of narrative competence, which consists mainly in departing from the formal requirements of narrative structure to the freedom of the variety narrative. Until now, in research on this concept, the emphasis was on the narrative grammar and it was assumed that maintaining the appropriate form and structure of speech would improve education and interpersonal communication. Referring to special pedagogy, it was thinking in the spirit of the medical model of disability, in which the improvement of disabled people and leveling their deficits on the model of the so-called normality was put in the center of rehabilitation activities. The “new” understanding of narrative competence transfers the emphasis to another aspect of narrative - reflexivity, which is associated with the readiness to interpret the variable of reality, adjusting the type of expression to the context and individualizing the way of constructing the narrative. The possibility of making such a shift is based on changes in the perception of broadly understood narratives and paradigmatic tendencies in special pedagogy, both in the theoretical and practical dimensions. In this perspective of narrative competence, the potential to create a basis for realizing the idea of autonomy which now is the very important purpose in rehabilitation of persons with disabilities.

Celem opracowania jest zaprezentowanie osoby badacza jako (non)konformisty na podstawie refleksji z prowadzonych badań w działaniu. W pierwszej kolejności zostan¹ krótko zdefiniowanie podstawowe kategorie, które następnie zostaną wykorzystane w tekście: konformizm i nonkonformizm. Następnie zostaną opisane trudności wyborów doświadczanych przez badacza oraz przedstawione etapy „przemiany” naukowej w drodze badacza w działaniu.

Researcher as (non)conformist – reflecting on the conducted action research

The aim of the study is to present the researcher as a (non)conformist based on reflection on the conducted research in action. In the first place, the basic categories will be defined briefly, which will then be used in the text: conformity and nonconformity. Next, the difficulties of the choices experienced by the researcher and the presented stages of the “change” in the researcher’s way in action will be described.

W niniejszym artykule przedstawiono i omówiono wyniki badań empirycznych nad kulturowym powiązaniem technologii i niepełnosprawności. Badania te, oparte na podejściu jakościowym, miały na celu śledzenie dyskursywnych wzorów, głównych kategorii i dylematów etycznych wyrażanych przez użytkowników mediów społecznościowych i wybranych forów internetowych. Wyniki badań pokazują konceptualne problemy na linii oddzielającej promowanie praw dostępu do technologii, które zapewniają równe szanse oraz rosnące obawy o to, co to znaczy być człowiekiem, a w szczególności o to, co odróżnia ludzi od maszyn. Obawy te mają wyraźnie współgrają z obawami dotyczącymi niepełnosprawności, a zwłaszcza z postrzeganiem osób niepełnosprawnych jako nie-ludzi.

Cyborgs, warriors and live shields. Critical technology studies as a research frame of disability discourses

This article presents and discusses results of empirical research on cultural connection of technology and disability. This study, using qualitative approach, aims at the tracing of discursive paths, main categories and ethical dilemmas expressed by users of social media and internet forums. The results shows the conceptual problem of line-drawing between promoting rights of access to technologies that provide equal opportunity and increasing concerns about what it means to be human, and, in particular, in what distinguishes people from machines. These concerns have clear resonance with anxieties about disability, and with disabled people being seen as not human.

Obecność osób z niepełnosprawnością w przestrzeni artystycznej, w tym w sztuce filmowej, wiąże się z prowadzonymi na gruncie disability studies badaniami i analizami poświęconymi kulturowemu modelowi niepełnosprawności. Wyrastając z szeroko ujętego modelu społecznego, kulturowe ujęcie niepełnosprawności przyjęło na początku bieżącego stulecia formę crip studies, rozwijających dotychczasowe analizy w kierunku określenia zróżnicowanej tożsamości osób z niepełnosprawnością. Powrót do kalectwa jest na gruncie tej koncepcji wyrazem niezgody na trwanie wykluczających praktyk społecznych, które dotyczą zarówno relacji między normalnością a kalectwem, jak i stosunków w niejednorodnej społeczności osób z niepełnosprawnością. Radykalność tego podejścia znajduje swoją intersującą realizację w niektórych współczesnych produkcjach filmowych, prezentujących bohaterów z niepełnosprawnością zgodnie z wywrotową ideą crip studies, a więc sprzeciwu wobec dominacji ujednoliconych standardów wyglądu i sprawności człowieka z równoległym ukazaniem nieoczywistych walorów kalectwa.

(Fully)abled have no chances or crip studies in contemporary cinema movies

The presence of people with disabilities in the artistic space, including movie art, is related to the researches and analysis conducted on the basis of the disability studies and devoted to the cultural model of disability. Growing from the wider social model, the cultural approach to disability at the beginning of the present century transformed into crip studies, which elaborated previous analysis into direction of defining the diverse identity of people with disabilities. On the basis of this concept the return to cripple is an expression of disagreement over the duration of exclusionary social practices that concern both the relationship between normality and disability, as well as the relations in the heterogeneous community of people with disabilities. The radicality of this approach finds its interesting implementation in some contemporary cinema movies, presenting characters with disabilities in accordance with the subversive idea of crip studies, and thus opposition to the dominance of unified standards of human appearance and ability with parallel presentation of non-obvious advantages of being the cripple.

W prezentowanym tekście autorki przedstawiają badania prowadzone w ramach realizacji kursu z międzynarodową grupą studentów w belgijskiej uczelni. Problematyka zajęć o tematyce: The Other in education and education to the Other: philosophical and socio-cultural aspects of education in diversity, koncentrowała się wokół kategorii różnicy oraz pojęcia Innego/inności. Powyższe kategorie były egzemplifikowane m.in. poprzez zjawisko niepełnosprawności intelektualnej. Kontekst badań empirycznych przeprowadzonych w trakcie zajęć wykładowo-warsztatowych ze studentami był osadzony w jakościowym modelu empirii z zastosowaniem fenomenografii, ich teoretyczną płaszczyznę stanowiły koncepcje filozoficzne B. Waldenfelsa i H.G. Gadamera. Rezultaty badań ukazują szczegółowo, jakie znaczenia konstruują sposoby rozumienia i interpretacji kategorii różnicy oraz pojęć Innego/inności w grupie badanych studentów.

Other, otherness/strengeness in the educational experiences perspective: The phenomenographic searching of meanings

In the the article the authors present a research study conducted within the didactic course at Belgian university. The idea of the course was devoted to: The Other in education and education to the Other: philosophical and socio-cultural aspects of education in diversity and mainly concentrated on the category of difference and the phenomenon of Other/otherness, which, among other, were exemplified by the phenomenon of intellectual disability. Theoretical context of a qualitative research with application of phenomenography were philosophical concepts of B. Waldenfels and H.G. Gadamer. The results of the research study show what meanings construct the ways of understanding and interpreting the phenomenon of Other/otherness and the category of difference in the research group.

Współcześnie twórczość osób z niepełnosprawnością intelektualną doczekała się zainteresowania pedagogiki specjalnej i najczęściej jest ona rozpatrywana w kategoriach terapeutycznych. Rzadko jednak w publikacjach podejmowane są wątki dotyczące własnej twórczości poetyckiej tych osób. Podmiotem moich badań uczyniłam osobę z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, funkcjonującą we własnym środowisku jako „poeta”. Tekst jest próbą odsłonięcia znaczeń (osadzonych w konkretnym biograficznym kontekście) przypisywanych przez badanego własnej twórczości poetyckiej.

„Being e poet”. Approaching the meanings ascribed to own poetic creativity by a person with mild intellectual disability

Creativity of people with intellectual disabilities eventually has found interest within special education, yet mostly it perpetually remains a therapeutic category. One still rarely finds poetic creativity of people with intellectual disabilities a research topic and publications issue. The idea of a presented text is to show a man with intellectual disability, who is recognized in his surrounding society as a “poet”. The article aims to show his own meanings ( referred to some particular biographical context) ascribed to poetic creativity.

W prezentowanym tekście przedstawiona została analiza twórczości literackiej Aliny Domnicz, mieszkanki ekumenicznej wspólnoty L’Arche w Śledziejowicach pod Krakowem, skoncentrowana wokół zasadniczego pytania: Jaki świat kreuje Autorka w swoich utworach i w jaki sposób to robi? Głównym celem artykułu jest zatem poznanie literackich światów konstruowanych przez Autorkę oraz środków, za pomocą których są tworzone. Podejściem badawczym, umożliwiającym realizację tak  określonego celu jest jakościowa analiza treści (tekstu) oraz analiza narracyjna wybranych utworów literackich. Przy czym tekst narracyjny, za M. Balem, definiuję jako tekst, w którym podmiot lub agens przekazuje odbiorcy („opowiada” czytelnikowi) opowieść za pomocą określonego medium, np. języka, obrazów, dźwięków [Bal 2012: 3]. Ramą interpretacyjną, tworzącą szerszy, teoretyczno-literacki kontekst badań, jest nurt magicznego realizmu. Analizując opowiadania, poszukiwałam w nich zatem wątków i motywów charakterystycznych dla tego nurtu, które pomogły wyłonić wyodrębnione w toku analizy kategorie opisu. Alina Domnicz, w poddanych analizie Opowiadaniach, używa niezbyt skomplikowanego, dość potocznego, a miejscami nawet lekko rubasznego języka, zamykającego się w stosunkowo niewielkim zbiorze pojęć, zwrotów i zdań. Jednak za pomocą prostego, pozbawionego intelektualnego wyrafinowania i estetycznych eksperymentów tworzywa, potrafi wykreować coraz to bardziej złożoną, nabierającą magicznego wymiaru rzeczywistość. Wprowadza w tok opowieści, dozując niejako stopniowo napięcie, niezwykłych bohaterów, których umieszcza w pozornie zwyczajnych i naturalnych, ale zarazem też dziwnych i niezwykłych sytuacjach.

Familarizing reality: realism and magic in literary creativity of Alina Domnicz

The article is a presentation of the analysis of literary creativity of Alina Domnicz, a woman with intellectual disability and autistic spectrum disorders, living in one of the ecumenic community L’Arche in Poland. The research was aiming to see what kind of world is created by the Authoress in her stories and what literary means she uses? In order to realize the goal the method of content (text) analysis and narrative analysis was used, according to the assumption that the subject telling the stories with the medium of language, images or sounds is what makes the narrative text. The wider theoretical frame of interpretation referred to magic realism, a literary current combining some realistic and magical features of the world presented in artistic works. In the analysed collec-tion of stories Alina Domnicz does not uses very sophisticated but rather colloquial or even coarsy language, limited to relatively small set of concepts, phrases and sentences. But using such a simple rather than sophisticated means, she successfully creates more and more complex reality, which gradually is becoming magical.

Relacje interpersonalne w domu, w szkole, w miejscu pracy są dla osób z autyzmem ogromnym wyzwaniem. Wymagają wyćwiczenia w biegu życia prawidłowych zachowań regulacyjnych, komunikacji i otwartości na drugą osobę. Gutstein, Sheely [2002] wskazują, że nawiązanie kontaktów z rówieśnikami przez osoby z autyzmem wymaga opanowania przez nie odpowiednich strategii i działań, by prawidłowo rozumieli społeczny kontekst relacji, kontrolowali własne zachowania i potrafili podjąć rolę bycia partnerem społecznym. Rodzice i terapeuci powinni podjąć działania mające na celu rozwój ciekawości w zakresie interakcji społecznych, stawania się członkiem zespołu i dostosowywania się do warunków społecznych. Niniejszy artykuł ma na celu wskazanie jakie znaczenie mają relacje z drugą osobą w dorosłym życiu oraz jak wspomóc osobę z autyzmem w prawidłowym ich nawiązywaniu.

The importance of middle relationship in adult people of persons with autism

Interpersonal relationships at home, at school and in the workplace are a huge challenge for people with autism. They require training in the course of life of correct regulatory behavior, communication and openness to the other person. Gutstein, Sheely [2002] indicate that establishing contacts with peers by people with autism requires that they master appropriate strategies and actions to correctly understand the social context of relationships, control their own behavior and be able to take the role of being a social partner. Parents and therapists should take action to develop curiosity in terms of social interaction, becoming a member of the team and adapting to social conditions. This article aims to show the importance of relationships with a second person in adult life and how to help a person with autism to properly make them.

Rozumienie przez osoby z niepełnosprawnością roli obywatela/obywatelki w demokratycznym państwie to współcześnie zagadnienie szczególnie ważne, chociażby w kontekście takich kategorii jak samostanowienie czy niezależne życie, o których mowa w Konwencji Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Z edukacyjnego punktu widzenia szczególnie istotny jest zatem kształt formalnej edukacji obywatelskiej ujętej między innymi w Perspektywie Uczenia się przez całe życie. Jej doniosłość wynika z kilku czynników: po pierwsze – edukacja formalna ma ogromną moc reprodukcyjną (co nie wyklucza jednak jej potencjału emancypacyjnego [Szkudlarek 2003: 366]. Po drugie – jest planowana, po trzecie kontrolowana przez państwo [Kopińska 2017a]. Jak zauważa to Bogusław Śliwerski [2013], że może to oznaczać, że określony kształt edukacji, a w konsekwencji wizerunek obywatela i obywatelki, jest arbitralnie centralistycznie narzucany. Z drugiej strony innym (niepełnosprawnym) odmawia się obywatelskiej racji bytu lub negatywnie wartościuje. W tej sytuacji istotne jest stwarzanie przestrzeni dla alternatywnych interpretacji, jaką jest chociażby idea self-adwokatury. Pojawienie się alternatyw zwiększa szanse na wychodzenie poza kręgi reprodukcji. Istotne jest to zwłaszcza dla tych obszarów/zjawisk życia społeczno-politycznego, które są obarczone dysfunkcjami w tym również dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną uczęszczających na Warsztaty Terapii Zajęciowej. Tylko czy owe alternatywy pojawiają się jako zapisy w formalnych dokumentach tychże instytucji?

Civic education. Critical analysis of the statutes of the Occupational Therapy Workshops

Choć rośnie zainteresowanie kwestiami płci w studiach nad niepełnosprawnością, wciąż niewiele jest badań dotyczących kobiecości bądź męskości w kontekście niepełnosprawności intelektualnej. Przedmiotem analiz w prezentowanych badaniach jest percepcja kobiecości przedstawiana przez kobiety z niepełnosprawnością intelektualną włączone w ruch self-adwokatury. Badania zostały przeprowadzone w trzech miastach w północno-wschodniej Polsce i wzięły w nich udział trzy grupy kobiet od 6 do 9 osób (w sumie 21 kobiet w wieku 21–60 lat). Zastosowaną metodą gromadzenia danych był wywiad fokusowy. Główne problemy badawcze brzmiały: 1) jak kobiety z niepełnosprawnością intelektualną postrzegają swoją kobiecość? 2) w jakich kontekstach rozpatruj ą własne bycie kobietą? Wyniki badań pokazują istnienie u badanych identyfikacji z własną płcią oraz dostrzeganie różnorodnych aspektów związanych zarówno ze sferą fizyczną, jak i społeczną bycia kobietą. Kobiecość rozpatrywana jest w kontekście wypełnianych ról społecznych, cech (zewnętrznych i wewnętrznych) oraz zestawiana z męskością, jako drugim biegunem płciowości. Postrzeganie kobiecości jest wyraźnie inspirowane doświadczeniami własnymi oraz wzorcami występującymi w najbliższym otoczeniu. Wyniki wskazujące na dużą świadomość badanych kobiet z niepełnosprawnością intelektualną można tłumaczyć przynależnością do grupy self-adwokatów, w której samoświadomość uczestniczek jest intencjonalnie rozbudowywana.

Femininity as defined by females with intellectual disability – a focus group research report

Although there is a growing interest in the issues of gender in disability studies, there has been little research on femininity or masculinity in the context of intellectual disability. The paper focuses on the perception of femininity presented by female self-advocates with intellectual disabilities. The research was conducted in three towns in north-eastern Poland with three focus groups of females who took part in focus interviews (a total amount of participants – 21 women aged of 21–60). The main research question was: how do females with intellectual disabilities conceptualize femininity? In which contexts do they consider their own femininity? The findings show that the participants identify themselves with their gender and acknowledge various aspects of femininity connected both with the physical and social sphere. Femininity was perceived in the context of fulfilling social roles, traits (appearance and personality) and compared with masculinity. The perception of femininity by the participants was evidently inspired by their own experiences and patterns occurring in their surroundings. The results, which showed a high level of gender identity of female participants with intellectual disabilities, could be explained by belonging to the groups of self-advocates in which the participants’ self-awareness is intentionally developed.

Niepełnosprawność niesie ze sobą wiele wyzwań. Są to wyzwania zarówno dla samej osoby, jak i dla społeczeństwa. Treścią niniejszego artykułu jest świadomość własnej niepełnosprawności, doświadczanie rzeczywistości społecznej, prawnej przez uczniów z wadą wzroku. Przedmiotem badań było doświadczanie niepełnosprawności i interpretacja rzeczywistości przez osoby z wadą wzroku. Celem badań było ukazanie rozumienia własnej niepełnosprawności w zżyciu codziennym, środowisku szkolnym przez uczniów z wadą wzroku. W badaniach strategii jakościowej wykorzystano analizę fenomenograficzną. Analiza transkrypcji wywiadów pozwoliła sformułować kategorie doświadczania niepełnosprawności przez badane osoby.

Awareness of own disability in everyday life, school environment – reflections of students with visual impairment

A changing society confronts the individual with new dimensions of social, cultural and educational experiences. For people with disabilities, every change means the appearance of a barrier or barriers, which require appropriate conditions. The aim of this article is to present the understanding of disability in the school environment by students with visual impairment. Using the phenomenography method, students’ with visual impairment experiences in the school environment were reconstructed. While analyzing the transcripts of the interviews, the categories of experiencing disabilities were formulated, and the main concepts of ways of experiencing the phenomenon of disability were examined.

Tematyka artykułu wynika z zainteresowania sportem, a także z ciekawości „świata” osób z niepełnosprawnością oraz tego, jak kreuje się on w osobach niezwiązanych z pedagogiką specjalną oraz tym, jak przeplatanie tych „światów” wpływać może na funkcjonowanie osób z niepełnosprawnością w społeczeństwie. Przestrzeń moich badań wiąże się z chęcią sprawdzenia się w czymś nowym – badaniach Internetu oraz z tym, że Internet jest przestrzenią mi i moim rówieśnikom dobrze znaną, jednak z innego punktu widzenia. Celem tych badań jest przybliżenie treści umieszczonych w Internecie, które dotyczą sportu oraz sportowców z niepełnosprawnością, określenie miejsca zjawiska sportu osób z niepełnosprawnością w Internecie oraz poznanie sposobu przedstawiania niepełnosprawnych sportowców w sieci. Pierwszą część artykułu stanowi analiza literatury przedmiotu na temat niepełnosprawności, drugą – rozważania dotyczące sportu osób z niepełnosprawnością. W trzeciej części przedstawione są metodologiczne podstawy pracy. Kolejne to analiza i interpretacja materiału.

Paralympic, para-sportsmem, para-people? Sport of disabled people in the Internet