W artykule poruszono problematykę paradygmatów współczesnej dydaktyki oraz ich implikacji dla pedagogiki specjalnej. Analiza dotyczy nurtu dydaktyki obiektywistycznej. Autor na podstawie podręczników z zakresu dydaktyki specjalnej wskazuje na niedostateczny rozwój tego obszaru. Kluczową dla tekstu jest teza, że dydaktyka normatywna i instruktarzowa w nauczaniu dzieci z niepełnosprawnością zwiększa ryzyko zjawisk niepożądanych. Jednym z tych zjawisk jest negatywnie rozumiana normalizacja.

Paradigms of didactics and their implications for special education – the first approach

The article is devoted to the paradigms of current didactics and their implications for special education. The presented analysis is focused on the objectivist didactics trends. In reference to special didactics handbooks the author points out the unsatisfactory stage of development of this field. The thesis statement of the paper is that normative and instructional didactics in teaching children with disabilities strengthens the risk of undesirable phenomena. One of them is negatively understood normalisation

Celem artykułu nie jest rekonstrukcja zasad kształcenia. Jest nim próba ich sformułowania w aspekcie organizacyjnym – związanym z namysłem nad procesami porządkowania przestrzeni, czasu oraz innych podstawowych założeń strukturalizujących dwa typy edukacji inkluzyjnej. Punktem wyjścia opracowania jest założenie, że przyjęcie lub odrzucenie istnienia określonych zasad organizacyjnych oraz nadanie im sprecyzowanej rangi, jest jednym z istotnych czynników różnicujących fundamenty inkluzji edukacyjnej. Główną tezą, stanowiącą oś dyskusji jest założenie, że konstruowanie niepozorowanej edukacji inkluzyjnej nie może opierać się wyłącznie na zmianie postrzegania niepełnosprawności (przejściu od modelu indywidualnego do społecznego). Powinno ono konstytuować się również na przemianach szerszego kontekstu związanego z paradygmatycznymi przeobrażeniami założeń dydaktyki. Artykuł składa się z kilku części. W pierwszej została omówiona problematyka zasad kształcenia, druga obejmuje próbę zakreślenia podstaw teoretycznych dwóch typów inkluzji edukacyjnej, opartej na rekonstrukcji oraz dekonstrukcji edukacji specjalnej. Meritum artykułu stanowi prezentacja autorskiej koncepcji zasad organizacyjnych, które zostały potraktowane jako wskaźniki typów inkluzji. Całość zamyka podsumowanie z kontekstowym nawiązaniem do przemian dydaktyki specjalnej.

Organizational principles of teaching in inclusive education of learners with disabilit

The article is not aimed at the reconstruction of didactic principles, but at an attempt at formulating them in the organizational aspect. It is associated with exploring the processes of organizing space, time and other basic assumptions which structuralize two types of inclusive education. The starting point of this study is the assumption that applying or rejecting the existence of some specified organizational principles, as well as attributing a specified rank to them, is one of the essential factors which differentiate the foundations of educational inclusion. The main thesis, constituting the axis for discussion, is the assumption that constructing authentic (not feigned) inclusive education cannot be entirely based on the change of views on disability (transition from the individual to social model). It should be based on the changes of the broader context related to the paradigmatic transformations of the assumptions of didactics. The article consists of several parts. In the first, the principles of didactics have been discussed, the second is an attempt at outlining the theoretical foundations of two types of educational inclusion – based on the reconstruction and deconstruction of special education. The essence of the study is the presentation of the author’s concept of organizational principles which are treated as determinants of the types of inclusion. The whole is completed with a  recapitulation with contextual references to the transformations of special didactics.

Celem artykułu jest przegląd badań zagranicznych dotyczących postaw rodziców dzieci niepełnosprawnych wobec edukacji włączającej. Dokonano analizy 16 doniesień zagranicznych opublikowanych w latach 1998–2016, prowadzonych w krajach europejskich, w Australii i USA, oraz 3 doniesień polskich opublikowanych w latach 2011–2016. Do analizy wzięto pod uwagę publikacje spełniające kryterium szerszej prezentacji wyników i grupy badawczej złożonej z rodziców dzieci z niepełnosprawnością w wieku przedszkolnym i szkolnym. Wyniki badań międzynarodowych i polskich wskazują, że postawy wyrażane przez rodziców wobec edukacji włączającej są zróżnicowane, na ogół pozytywne i neutralne. Rodzice wymieniają zarówno wynikające z niej korzyści, głównie o charakterze społecznym, jak i wskazują na liczne braki w zakresie wsparcia edukacyjnego, dotyczące dostępności wsparcia edukacyjnego i możliwości zindywidualizowania procesu edukacji ich dzieci.

Attitudes of parents towards inclusive education in international research

The aim of the paper is to review foreign research on the attitudes of parents of disabled children towards inclusive education. The analysis included 16 foreign reports published in the years 1998–2016, conducted in European countries, in Australia and the US, and 3 Polish ones published in 2011–2016. The analysis took into account publications fulfilling the criterion of a broader presentation of results and a research group composed of parents of children with disabilities in preschool and school age. The results of international and Polish research indicate that the attitudes expressed by parents towards inclusive education are varied, generally positive and neutral. Parents mention both benefits resulting from it, mainly of a social nature, as well as indicate numerous deficiencies in educational support, regarding the availability of educational support and the possibility of individualizing the education process of their children.

Współcześnie prowadzone w Polsce dyskusje nad kwestiami społecznych i edukacyjnych nierówności odnoszą je przede wszystkim do czynników związanych z płcią, grupą etniczną czy też klasą społeczną. Zjawisko niepełnosprawności wydaje się być społecznie interpretowane przede wszystkim w kategoriach obiektywnie istniejących indywidualnych braków i ograniczeń w zakresie możliwości i zdolności sprostania wymaganiom systemu szkolnego. Uczniowie z różnego rodzaju niepełnosprawnościami są zazwyczaj postrzegani jako osoby o niższym poziomie „kapitału biologicznego” (warunkującego możliwości fizyczne bądź kompetencje poznawcze), niezbędnego dla osiągnięcia edukacyjnego sukcesu. W znacznie mniejszym stopniu natomiast dostrzega się strukturalne własności systemu edukacji, który generuje różnice i nierówności determinujące indywidualny los i społeczną pozycję osób niepełnosprawnych. Celem artykułu jest identyfikacja uwarunkowań edukacyjnych kształtujących założenia i praktyki pedagogiczne obecne w kształceniu integracyjnym i edukacji inkluzywnej. Rozważania w nim przedstawione skupiają się na pytaniu: czy kształcenie uczniów ze „specjalnymi potrzebami edukacyjnymi” i niepełnosprawnością wspiera ich rozwój i wyrównuje szanse edukacyjne czy też raczej reprodukuje nierówności i wzmacnia procesy samowykluczania się podmiotów.

Education and disability – equalizing opportunities or reproducing social inequalities?

Current discussions on social issues and educational inequalities in Poland usually identify them influenced by factors linked with gender, race, ethnicity or social class. Being student with disability is defined as having objective, individual limitations in skills and competences required by the educational system. Thus, pupils with disabilities are usually perceived as lacking 'biological capital', defined in terms of physical ability or cognitive competence, necessary for obtaining educational success. Structural features of educational system, which generates differences and inequalities determining particular fate and social position of people with disabilities seem to be neglected. The goal of the article is to identify some determinants conditioning social and pedagogical practices, typical for integrative and inclusive education. The main question the authoress asks and goes on searching the answer is: does education for „special needs students” support their development and equalize educational chances or rather reproduces social inequalities and empowers self-exclusion processes?

W treści artykułu wskazano na te słabości czy utrudnienia w przestrzeni ogólnodostępnej edukacji, które proces społecznej inkluzji osób z niepełnosprawnościami czynią ciągle problematycznym. Kwestie, na których się skupiono, to przede wszystkim brak działań na rzecz budowania kapitału społecznego w szkole, jako niezbędnej bazy do praktykowania w niej wzajemnej, opartej na zaufaniu i szacunku współpracy, otwartej na możliwość włączania w nią rodzin uczniów i lokalnej wspólnoty. Za równie istotny i dlatego domagający się szybkich rozwiązań uznano problem ubóstwa, które zbyt często jest powodem wykluczania i marginalizowania uczniów nim dotkniętych przez pełnosprawnych rówieśników i szkolny personel. To podwójne wykluczenie dzieci z rodzin ubogich obliguje wszystkie angażujące się w ich edukację i wspieranie podmioty do działań zorientowanych na kompensacją przez szkołę socjalizacyjnej funkcji rodziny. W tekście podjęto tak że, zbyt rzadko w kontekście inkluzji edukacyjnej analizowany wątek, jakim jest nuda w szkole i jej destrukcyjny wpływ na uczniów i proces ich włączania.

On the still unresolved problems of public education obstructing the process of inclusion of students/people with disabilities

The article presents weaknesses and difficulties in the area of public education, in which the process of social inclusion of people with disabilities is still problematic. The main focus of this paper is the lack of measures needed to build the school's social capital, which remains a necessary base to practice simultaneously, based on the cooperation of both trust and respect, open to the possibility of including the pupils' families and the local community. The issue of poverty, which often becomes the reason of exclusion and marginalisation of students by their non-disabled peers and school staff, is equally important. This double exclusion of children from poor families obliges all ntities involved in their education and support to actions aimed at the school's compensation, through the socializing function of a family. The article also delineates a very rarely analyzed, in the context of educational inclusion, thread of boredom at school and its destructive impact on pupils and the process of their inclusion.

Autor w swoim artykule definiuje uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i edukację inkluzyjną. Przedstawia możliwości wspierania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkole ogólnodostępnej, ze szczególnym uwzględnieniem ich włączania w grupę rówieśniczą i wyłączania z niej. Omawia różne możliwości rozwiązań wynikające z przepisów prawa oświatowego oraz praktyczne ich zastosowania. Opisuje też różnego rodzaju problemy organizacyjne i dylematy z tym związane.

Including and excluding students with special needs from general educational trend – practice regulations of the existing educational law on an example of Gdañsk and more

In this article, the author defines students with special needs and disadvantages well as inclusive education. The writer suggests options for supporting students with special needs and disadvantages in mainstreams schools, with particular focus on incorporating them into their peer groups and seperating them from these groups. The author discusses different solutions, resulting from educational law, and their application, as well as various types of organisation problems and their dilemma.

Artykuł w pierwszej części zawiera teoretyczne wprowadzenie do zagadnienia inkluzji i pracy nauczycieli w szkołach przyszpitalnych. Druga część prezentuje wyniki badań otrzymane w efekcie badań jakościowych osadzonych w paradygmacie interpretatywnym. Wybór wskazanego paradygmatu powiązany był z potrzebą uzyskania „głębszego” rozumienia zjawiska inkluzji. Cel badań dotyczył poznania i opisania pracy nauczycieli szkół przyszpitalnych przez pryzmat inkluzji ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Uzyskane dane i jakościowa ich analiza pozwoliły wyłonić sześć wspólnych obszarów procesu inkluzji: perspektywiczny, ciągłości, niepewności, teraźniejszości, teoretyzacji zadań i uprzedmiotowienia. Każdy z nich opisuje działania podejmowane przez nauczycieli szkól przyszpitalnych wobec ucznia przebywającego w szkole przyszpitalnej. Badania wskazują, iż nauczyciele koncentrują się przede wszystkim na realizacji zadań związanych z edukacyjna funkcją szkoły.

The work of a hospital school teacher in a view of the process of inclusion of a student with special educational needsobtained from the experience of the hospital school teachers in Warmian-Masurian Voivodeship

The paper starts with a theoretical introduction into the issue of inclusion and work of teachers in hospital schools. Its second part presents research results collected in the qualitative study set in the interpretative paradigm. The choice of the paradigm is related to the need to gain a “deeper” insight into the phenomenon of inclusion. The aim of the study was to get to know and describe work of teachers of hospital schools from the perspective of inclusion of a student with special educational needs. The obtained data and its qualitative analysis led to specifying six common areas of the inclusion process: the perspective, consistency, insecurity, presence, sentence theorizing and objectification. Each of them describes actions taken by the teachers, who work in the hospital school, towards pupils, who study at the same school. The investigations show, that teachers concentrate mostly on the completion of tasks, that are associated with the educational function of the school.

Artykuł prezentuje teoretyczne rozważania na temat znaczenia empatii w pracy pedagoga specjalnego. W kontekście powyższego tematu autor analizuje empatię jako zjawisko interdyscyplinarne i wieloznaczne. Kolejnym przedmiotem analizy jest empatia w świetle wybranych teorii psychologicznych, np. teorii ewolucyjnej, psychologii rozwojowej. Zasadniczą kwestią jest jednak przegląd literatury przedmiotu dotyczący znaczenia empatii dla zawodowego funkcjonowania pedagoga specjalnego w pracy zawodowej z uczniem z wybraną niepełnosprawnością. Badania dowodzą, że relacja pedagog specjalny-uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi o charakterze empatycznym jest korzystna dla obu stron. Obydwoje spostrzegają siebie nawzajem bardziej pozytywnie i dzięki temu ma miejsce wysoce humanistyczny wymiar ich współpracy.

About empathy: a contribution to reflection on the humanistic dimension of the profession of a special pedagogue

Artykuł prezentuje wyniki badań dotyczące edukacji spersonalizowanej w opiniach nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej. Poszukiwano odpowiedzi na pytanie, z czym badani nauczyciele (z różnymi stopniami awansu zawodowego) utożsamiają edukację spersonalizowaną oraz jakie czynniki w ich ocenie utrudniają i ułatwiają jej realizację w przestrzeni szkoły ogólnodostępnej. Przedstawiono także wyniki analizy czynnikowej, która pozwoliła na wyłonienie wymiarów edukacji spersonalizowanej oraz ich struktury. Wymiary edukacji spersonalizowanej zestawione ze stopniami awansu zawodowego badanych nauczycieli pozwalają na dostrzeżenie pewnych różnic. Wraz ze stopniami awansu zawodowego nauczycieli wzrasta przekonanie, że o jakości edukacji spersonalizowanej decydują kompetencje nauczycieli oraz, że jest to edukacja budowana na fundamencie potencjału i mocnych stron dziecka, natomiast maleje przekonanie, że edukację spersonalizowaną należy opierać na dostosowaniu do ucznia, i że jest to edukacja dla wszystkich. Z kolei im nauczyciele posiadają niższy stopień awansu zawodowego, tym są bardziej przekonani, że jest to edukacja dostosowana do ucznia i jego rozwoju, natomiast maleje przekonanie o znaczeniu kompetencji nauczyciela oraz budowaniu jej, tylko na indywidualizacji oraz mocnych stronach ucznia.

Personalized education and its dimensions in the early school education teachers’ assessment

Zagadnienie komunikacji z zastosowaniem alternatywnych metod przekazu informacji generuje liczne wątpliwości nie tylko natury merytorycznej, metodycznej, ale też etycznej, wątpliwości obejmujące między innymi kwestie intymności, w tym kwestie przyzwolenia na intymność, zasad i warunków regulujących przekraczanie lub nieprzekraczanie granic intymności. Zasadniczo dotyczy osób z głębszymi, poważnymi niepełnosprawnościami, często sprzęgającymi się z niepełnosprawnościami sensorycznymi w połączeniu z ograniczeniami w zakresie funkcjonowania intelektualnego, somatycznego, sprawności ruchowej. Świadomość obecności intymności w komunikacji alternatywnej wydaje się istotna nie tylko dla jakości relacji komunikacyjnych, ale przede wszystkim dla ich humanizacji, poszanowania podmiotowości i autonomii niepełnosprawnej osoby korzystającej z alternatywnych metod przekazu i odbioru informacji. Dlatego w treści artykułu wskazano na specyfikę sygnalizowanych relacji komunikacyjnych oraz ich możliwe uwarunkowania pod adresem partnerów takie relacje realizujących.

The issues of intimacy in alternative communication

The issue of communication with the use of alternative methods of information transfer generates many doubts not only of substantive, methodical, but also ethical nature, doubts including, inter alia, intimacy issues, consent to intimacy and the principles and conditions governing the crossing or not crossing the limits of intimacy. Basically, it applies to people with deeper, severe disabilities, often coupled with sensory disabilities in combination with limitations in terms of intellectual, somatic and physical functioning. The awareness of the presence of intimacy in alternative communication seems to be important not only for the quality of communication relations, but above all for their humanization, respect for the subjectivity and autonomy of a disabled person using alternative methods of transmission and reception of information. Therefore, the content of the article indicates the specificity of signalling communication relations and their possible conditions for partners implementing such relation

Trudności i niepowodzenia szkolne są związane z kompetencjami społeczno-emocjonalnymi ucznia na wiele sposobów – zaburzenia w zakresie nabywania tych sprawności mogą być źródłem, efektem lub zjawiskiem towarzyszącym trudnościom i niepowodzeniom w nauce. Celem artykułu jest przedstawienie tego zjawiska w świetle wyników badań kompetencji społeczno-emocjonalnych wykonanych z wykorzystaniem narzędzi TROS-KA w grupie uczniów z niepowodzeniem szkolnym w średnim wieku szkolnym. Wyniki wskazują na poważne trudności uczniów w sferze funkcjonowania społeczno-emocjonalnego i wymagają podjęcia intensywnych działań postdiagnostycznych w celu wzmocnienie rezyliencji uczniów.

Social and emotional competences of students with school failure – study with TROS-KA model

Learning difficulties and school failure are related to the student’s social and emotional competences in many ways - disorders in the acquisition of these skills can be a source, effect or phenomenon ccompanying school difficulties and failures. The aim of the article is to present this phenomenon in the light of the results of socio-emotional competence tests carried out with the use of TROS-KA tools in the group of pupils with school failure in middle school age. The results indicate serious students’ difficulties in the following aspects: coping with life difficulties, relationships, self-image, self-eficacy and require intensive postdiagnostic activities aiming at improving resiliency skills.

Głównym celem pracy jest kompleksowe przedstawienie problematyki głuchoślepoty w przestrzeni współczesnej pedagogiki specjalnej w Polsce i Republice Czeskiej. Badania nad osobami głuchoniewidomymi są niezwykle ważne dla edukacji specjalnej ze względu na potrzebę znalezienia optymalnych programów edukacyjnych i rehabilitacyjnych dla tych osób. Poniższą analizę przeprowadzono na podstawie przeglądu polskiej i czeskiej literatury przedmiotu. Rozważania w artykule koncentrują się na identyfikacji istotnych zmian w obszarze teorii i praktyki surdotyflopedagogiki.

Problems of deafblindness in the space of contemporary special education in Poland and the Czech Republic

The main aim of the work is to briefly present a comprehensive image of deafness in the space of contemporary special education in Poland and the Czech Republic. Research on deaf and blind people is extremely important for special education due to the need to find evolving education and rehabilitation programs for deafblind people. The following analysis was made on the basis of an overview of the Polish and Czech literature on the subject. The deliberations in the text focus on identifying the essence of changes in the area of surdotyflopedagogy theory and practice

Fakt, że w obszarze pedagogiki specjalnej pomaganie przyjmuje postać nadrzędnej idei i zasadniczego kierunku działań rehabilitacyjnych, skłania do refleksji nad istotą i złożonością tego zjawiska. W tekście ukazano syntagmatyczny charakter pomocy i poddano analizie jej zasadnicze komponenty, którymi są: biorca i dawca pomocy, relacje zachodzące pomiędzy nimi, cel i motywy udzielania pomocy, sposoby jej realizacji, granice oraz konsekwencje pomagania. Uporządkowanie wymienionych elementów i poddanie ich refleksji to istotny, choć nie jedyny, cel artykułu. Niezwykle ważne było wyrażenie sprzeciwu wobec traktowania osób z niepełnosprawnością wyłącznie w kategorii biorców działań pomocowych i zwrócenie uwagi na potrzebę oraz możliwość skutecznego wypełniania roli dawców pomocy.

The concept of help in special pedagogy – key dimensions of a syntagmatic relation

Helping in the area of special education takes the form of the overarching idea and the fundamental direction of rehabilitation activities. This makes it is worth considering the essence and complexity of this phenomenon. The article presents the syntagmatic nature of help and analysed its essential components, which are: the recipient and the giver of help, relationships between them, the purpose and motives of providing help, ways to implement it, boundaries in helping and consequences of helping. Organizing these elements and reflecting them is an important, though not the only, purpose of the article. It was crucial to object to the treatment of people with disabilities only in the category of recipients of assistance activities and to draw attention to the need and the possibility of effectively fulfilling by them the role of givers of help

Artykuł porusza kwestie związane z problematyką mutyzmu wybiórczego. Mutyzm wybiórczy jako zaburzenie o podłożu lękowym może być przyczyną wielu trudności, dlatego istotne jest wdrożenie wczesnych oddziaływań terapeutycznych. Rozpatrując mutyzm wybiórczy jako źródło specjalnych potrzeb edukacyjnych, pojawia się więcej informacji, które pozwalają lepiej zrozumieć specyfikę tego zjawiska oraz wyzwań stawianych przed pedagogami i terapeutami. Wcześnie rozpoczęta terapia pozwoli zapobiec późniejszym trudnościom takim jak wycofanie z życia społecznego, częste ponoszenie porażek, fobia szkolna czy nawet depresja.

A child with selective mutism – characteristics of the phenomenon and ways to counteract the difficulties

The article discusses issues related to the problem of selective mutism. Selective Mutism as an anxiety disorder may be the cause of many difficulties, so it is important to implement early therapeutic interactions. When considering selective mutism as a source of special educational needs, more information appears that allows you to better understand the specificity of this phenomenon and the challenges faced by educators and therapists. Early therapy will help prevent later difficulties such as withdrawal from social life, frequent failures, school phobia or even depression.