W artykule przedstawiono historię i stan obecny wydań dzieł zebranych Leonharda Eulera (1707–1783). Po kilku nieudanych inicjatywach edytorskich, podjętych w XIX wieku, w 1907 roku przystąpiono do wydania drukowanych prac Eulera. Edycję podzielono na trzy serie: seria I: Matematyka (29 tomów); seria II: Mechanika i astronomia (31 tomów); seria III: Fizyka i inne prace (12 tomów). Po licznych perturbacjach, m.in. związanych z wybuchami kolejnych wojen światowych i problemami ekonomicznymi, publikacja dzieł drukowanych w łącznej liczbie 72 tomów zbliża się do końca. Brakuje tylko dwóch tomów o rachunku zaburzeń w astronomii.
Do publikacji serii IV (rękopisy i korespondencja) przystąpiono w 1967 roku. W przedsięwzięcie zaangażowały się szwajcarska i radziecka akademie nauk. Ten wspólny projekt koncentruje się na edycji korespondencji Eulera, która zawiera blisko 3000 listów, spośród których prawie 1000 napisał sam Euler. Adresatami jego listów byli m.in. słynni matematycy z XVIII wieku, tacy jak Jean le Rond d’Alembert, Alexis Clairaut i rodzina Bernoullich, ale również wiele mniej znanych osób, z którymi Euler korespondował na rozmaite tematy. Wydanie rękopisów zostało odłożone na późniejszy okres.
Poważnym problemem było znalezienie i sfinansowanie pracy odpowiednich redaktorów, którzy byli w stanie czytać stare manuskrypty po francusku, łacinie i po niemiecku oraz byli zaznajomieni z historią, kulturą i nauką w XVIII wieku. W ciągu ostatnich 50 lat redaktorzy zebrali kopie lub skany większości zachowanych listów Eulera. Oryginalne listy adresowane do Eulera Rosyjska Akademia Nauk udostępniła przed I wojną światową grupie wydawniczej ze Szwajcarii. Jeszcze przed ich restytucją w 1947 roku, redaktorzy wykonali dobrej jakości fotograficzne kopie, które dzisiaj są istotną podstawą wydania. Na każdy z tomów listów (VIA) składa się korespondencja Eulera z jedną lub kilkoma osobami , do których były adresowane jego listy; wszystkie zostały zamieszczone w porządku chronologicznym. Do dzisiaj ukazały się cztery tomy korespondencji wraz z wykazem wszystkich znanych listów adresowanych do Eulera oraz przez niego wysyłanych. W wykazie znajdziemy krótkie podsumowanie i przydatne informacje na temat daty, języka, lokalizacji istniejących kopii i wcześniejszych publikacji. Cztery kolejne tomy są przygotowywane do druku i zostaną wydane w 2016 lub 2017 roku. Planowane jest udostępnienie w internetowym wydaniu pozostałych listów, których nie pomieszczono w wersji drukowanej.

Celem artykułu jest ukazanie wpływu, jaki słowianofilstwo czeskie wywierało na kształtowanie się składu osobowego Akademii Umiejętności w Krakowie. Obejmuje on okres, kiedy odrodzony naród czeski poszukiwał wspólnoty z innymi narodami słowiańskimi i to przede wszystkim było czynnikiem sprawczym wzmożonego zainteresowania czeskich uczonych filologiami słowiańskimi, własną historią oraz historią Europy Środkowo-wschodniej, naukami społecznymi, prawnymi itd. Z analizy sprawozdań z działalności Akademii Umiejętności w Krakowie od początku jej funkcjonowania (1872) aż do przekształcenia w Polską Akademię Umiejętności (1919) wynika, że ten rozkwit ukierunkowanej wspólnotowo czeskiej humanistyki spotkał się z pozytywnym oddźwiękiem ze strony krakowskiego środowiska naukowego. Jednym z dowodów na to jest fakt, iż czescy humaniści tworzyli najliczniejszą grupę wśród wszystkich cudzoziemskich członków Akademii w Krakowie.
Pismo cesarza Franciszka Józefa I z dnia 2 maja 1871 roku, adresowane do ministra wyznań i oświaty Josefa Jirečka, było formalnym początkiem organizowania w Krakowie Akademii Umiejętności. Na jej protektora cesarz wyznaczył arcyksięcia Karola Ludwika. Członkami Akademii byli uczeni ze wszystkich ziem polskich i Polacy na emigracji. Fundusze pochodziły z dotacji państwowej oraz od prywatnych sponsorów. Akademia prowadziła dużą działalność wydawniczą.
Akademia miała trzy wydziały: I. Filologiczny, II. Historyczno‑Filozoficzny, III. Matematyczno‑Przyrodniczy. W ich skład wchodzili członkowie krajowi i zagraniczni. Wśród tych drugich liczną grupę stanowili czescy uczeni.
Członkami Wydziału I byli: Josef Jireček – filolog, etnograf, historyk; Václav Štulc – ksiądz katolicki, pisarz, poeta, tłumacz; Jan Gebauer – twórca nowej gramatyki czeskiej; Zikmund Winter – historyk; Jan Kvičala – filolog klasyczny, pedagog i polityk; Václav Vondrák – slawista. Do Wydziału II należeli: František Palacký – historyk, polityk; Antonin Randa –historyk; Václav Vladivoj Tomek – historyk, pedagog, polityk; Jaroslav Goll – historyk, poeta; Karel Kadlec – prawnik, historyk prawa, tłumacz; Emil Ott – prawnik; Jaromír Čelakovský – prawnik, polityk.
W skład Wydziału III wchodzili: Karl von Rokitansky – anatomopatolog; Bohuslav Brauner – chemik; František Vejdovský – zoolog.

Artykuł został poświęcony spółkom wysokich technologii, założonym przez Polaków pod koniec XIX wieku w rolniczym kantonie Fryburg w Szwajcarii. W tekście wyróżnić
można dwie części. W pierwszej autor stara się przedstawić rzeczywistość gospodarczą, społeczną i polityczną Fryburga w okresie intensywnej industrializacji na świecie i powstawania liberalnego systemu wolnego rynku. Nowe, katolicko-konserwatywne władze kantonu w tej szybko zmieniającej się rzeczywistości starały się doprowadzić do stworzenia całościowego, ale i odmiennego ustroju „republiki chrześcijańskiej”, którego celem miało być osiągnięcie sprawiedliwości społecznej, zgodnej ze wskazaniami Ewangelii.
By projekt ten doprowadzić do końca, rząd kantonalny nie uchylał się przed wykorzystaniem różnorodnych możliwości i środków, które pomogłyby osiągnąć ten cel. Decydenci z Georges’em Pythonem na czele potrzebowali wsparcia ze strony społeczeństwa świadomego zachodzących przemian. W związku z tym, niezbędnym stało się powołanie uczelni wyższej, zdolnej do kształtowania nowych postaw i poglądów mieszkańców regionu. Koszt jej powstania przekraczał jednakże wielokrotnie finansowe możliwości rolniczego i stosunkowo ubogiego kantonu fryburskiego. W tych mało sprzyjających okolicznościach sposobem na wyjście z impasu okazała się świadoma polityka industrializacji. Nowo tworzone instytucje przemysłowe miały przyczynić się do zwiększenia wpływów do kantonalnej kasy i poprzez to pozwolić na finansowanie uniwersytetu, który jednocześnie stawał się intelektualnym zapleczem dla formujących się instytucji przemysłowych.
W tę filozofię znakomicie wpisała się działalność polskich naukowców, która jest przedmiotem drugiej części artykułu. Polacy zaproszeni przez Pythona do współpracy: Józef Wierusz-Kowalski, Ignacy Mościcki i Jan Modzelewski – stworzyli podstawy Wydziału Nauk Matematycznych i Przyrodniczych Uniwersytetu we Fryburgu. Prowadzili w nim (oprócz działalności dydaktycznej) badania dotyczące między innymi syntezy kwasu azotowego i budowy kondensatorów elektrycznych. Przekonani o potrzebie wdrożenia do szerokiej produkcji stworzonych przez siebie innowacji, sfinansowali i zbudowali pierwsze fabryki doświadczalne, a z czasem doprowadzili do powstania przemysłowych fabryk kwasu azotowego oraz kondensatorów wysokiego napięcia. Choć po zakończeniu pierwszej wojny światowej to zaangażowanie Polaków ustało, okres 30 lat badań i doświadczeń akademickich jasno pokazuje, że świadome współdziałanie decydentów politycznych i wysoko kwalifikowanej kadry naukowej może przynieść zaskakujące i nieoczekiwane efekty.

Autor na podstawie odnalezionej korespondencji Wincentego Lutosławskiego ze Stefanem Mierzwą, dyrektorem wykonawczym Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku, obejmującej lata 1926–1930, omawia nieznane fakty z życia wileńskiego filozofa. Lutosławski jawi się w niej jako wielki wielbiciel Teatru Reduta Juliusza Osterwy. Przy okazji wyjawia swoje ambicje ponownego przyjazdu do Stanów Zjednoczonych Ameryki na przełomie lat 20. i 30. XX wieku pod auspicjami fundacji. Z lektury listów wynika, że Lutosławski, skupiony na promowaniu własnej osoby i dorobku, wypowiadał się krytycznie nawet o tych uczonych, którzy, jak Roman Dyboski, byli mu przychylni. Korespondencja potwierdza tym samym nie najlepszą opinię, jaką cieszył się filozof w świecie polskiej nauki.

Przedmiotem pracy jest historia matematyki w Politechnice Krakowskiej w latach 1945–2015. Zaprezentowano sylwetki wybranych wybitnych matematyków w historii Politechniki Krakowskiej (Mirosław Krzyżański, Jan Bochenek, Feliks Barański oraz Irena Łojczyk-Królikiewicz) i podstawowe informacje o ich osiągnięciach naukowych.

W toczonej w Polsce w ostatnich trzech dekadach debacie na temat naukometrii i bibliometrii popełniono bardzo poważny błąd metodyczny: pominięto refleksję naukoznawczą, szczególnie historyczno‑metodologiczną. Artykuł rozważa to pominięte zagadnienie.
Aby zrealizować ten cel, posłużono się metodą badań interdyscyplinarnych z zakresu naukoznawstwa i historii naukoznawstwa. Zastosowano tę metodę do analizy wybranych najważniejszych publikacji na temat naukometrii i bibliometrii ostatnich trzech dekad, ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu polskiego.
Artykuł omawia: a) kontekst aktualnej debaty na temat naukometrii i bibliometrii w Polsce; b) historię polskich analiz naukometrycznych opartych na zagranicznych bazach indeksacyjnych; c) aktualną dyskusję na temat naukometrii i bibliometrii w Polsce oraz d) pominięty w aktualnej debacie kluczowy aspekt – nierozerwalny związek naukometrii i bibliometrii z naukoznawstwem.
Wnioskiem z przeprowadzonych badań jest postulat powrotu w Polsce do badań informetrycznych (naukometrycznych, bibliometrycznych, webometrycznych, …), świadomiem rozwijanych w kontekście zintegrowanego naukoznawstwa. Wiedzę tę należy wykorzystać w kształtowaniu aktualnej polityki naukowej: struktury organizacyjnej nauki i szkolnictwa wyższego oraz formowania zasad oceny dorobku naukowego instytucji i poszczególnych pracowników oraz czasopism naukowych.

Celem tego badawczo‑przeglądowego artykułu jest zbadanie podstaw naukowych naukometrii / bibliometrii – wskazanie jej faktycznych możliwości „detekcyjno‑pomiarowych”. Przeprowadzana analiza dokonywana jest z autorskiej perspektywy zintegrowanego naukoznawstwa oraz historii i metodologii tak pojmowanego naukoznawstwa (szczególnie historii i metodologii naukometrii / bibliometrii oraz historii i metodologii nauki). Stanowi to o nowości ujęcia tematyki i determinuje: a) sposób wyboru publikacji i ich interpretacji oraz b) hierarchię analizowanych zagadnień.

Artykuł opisuje: dominujący na świecie i w Polsce (niekrytyczny) pogląd na temat podstaw naukometrii / bibliometrii i liczne poważne naukowe ograniczenia podstaw naukometrii / bibliometrii, takie jak: a) niezgodność z danymi empirycznymi tzw. praw naukometrycznych i prawa koncentracji Garfielda; b) stronniczość dziedzinowa, językowa oraz geograficzna baz indeksacyjnych; c) różne praktyki komunikacji naukowej; d) orientacja lokalna (narodowo‑państwową) nauk humanistycznych i społecznych oraz lokalne indeksy cytowań; e) wady definicji wskaźnika wpływu (IF) i manipulacje jego wartościami, „gra w Impact Factor”; f) rozliczne problemy z cytowaniami: syndrom Mendla, syndrom klasycznej publikacji, tzw. cytowania drugorzędne i trzeciorzędne, syndrom palimpsestu, efekt zaniku cytowań, kradzieże cytowań, tzw. efekt Mateusza, negatywne cytowania, „modne bzdury”, przymusowe cytowania, patologie: tzw. karteli albo spółdzielni cytowań, „autorstwa gościnnego” oraz „autorstwa honorowego”; g) odróżnienia „wpływu publikacji” i „znaczenia publikacji, doniosłości publikacji”; h) efektywność indeksowania publikacji w bazach elektronicznych i internetowych a nowoczesność techniczna publikacji.

Odkrycie tego typu ograniczeń naukometrii / bibliometrii wywołało powstanie m.in. biobibliometrii, alternatywnych metryk (‘altmetrics’) oraz ruchu otwartej nauki.

Uwzględnienie analizowanych informacji prowadzi do ogólnej konkluzji mającej znaczenie dla aktualnej polityki naukowej w Polsce: należy przeciwstawić się „tyranii bibliometrii”, gdyż nie służy to rozwojowi nauki. Dlatego trzeba ograniczyć stosowanie metod naukometrycznych w ocenie działalności naukowej, szczególnie nauk humanistycznych i nauk społecznych.

Artykuł opowiada się również za realizacją priorytetowej dla MNiSW idei promowania dorobku polskich nauk humanistycznych i społecznych w kraju i za granicą. W tym celu wnioskuje się: a) rozwijać zintegrowane naukoznawstwo (uwolni to od licznych błędów naukometrii i bibliometrii); b) rozbudowywać bazy indeksacyjne publikacji, biblioteki cyfrowe oraz repozytoria cyfrowe, c) intensyfikować udział polskich badaczy w międzynarodowej przestrzeni badawczej, w tym aktywnie włączyć się w projekt budowy europejskiej bazy indeksacyjnej humanistyki i nauk społecznych, d) rozwijać otwarty dostęp do treści naukowych oraz e) unowocześnić polskie czasopisma naukowe i wydawnictwa naukowe.

Przedstawiono wybór bibliografii z zakresu naukometrii, bibliometrii oraz informetrii.
Bibliografia została wyselekcjonowana w ramach autorskich badań prowadzonych w zakresie: a) aktualnej debaty na temat naukometrii, bibliometrii oraz informetrii w Polsce, b) historii tych dyscyplin oraz c) historii naukoznawstwa.
Zaletą takiego wyboru jest uwzględnienie wielu publikacji, które: a) przedstawiają poglądy zarówno polskich, jak i zagranicznych autorów; b) omawiają poważne ograniczenia metodyczne naukometrii, bibliometrii oraz informetrii; c) ukazują nierozerwalny związek tych dyscyplin z naukoznawstwem.
Prezentowaną niżej bibliografię autor wykorzystał także w dwóch artykułach opublikowanych w tomie 14. Prac Komisji Historii Nauki PAU (rok 2015).

Wielu polskich uczonych uzyskiwało stopnie naukowe w uniwersytetach carskiej Rosji. W związku z powyższym pozwalamy sobie na przypomnienie akademickiej hierarchii w carskiej Rosji, które przydać się może osobom zainteresowanym historią nauki.

Odpowiedź biografa prof. Jana Czochralskiego na krytyczne uwagi prof. Michała Kokowskiego dotyczące treści artykułu będącego zasadniczo zapisem referatu. Autor zwraca uwagę na ciągłą zmienność opinii i uwag o życiu i działalności Czochralskiego, wynikającą z ujawnianych stale nowych dokumentów i nowej interpretacji znanych faktów. W tej sytuacji odwoływanie się przez prof. Kokowskiego do starych danych nie jest właściwe. Autor omawia cztery przykłady błędnej interpretacji.

Autor udziela odpowiedzi na tekst dr. Pawła E. Tomaszewskiego pt. „Uwagi do komentarza prof. Michała Kokowskiego o badaniach życiorysu Jana Czochralskiego” (Tomaszewski 2015), uwypukla kluczowe kwestie sporne, w tym potrzebę systematycznego powoływania się na źródła historyczne i ich krytykę.

Rozmowa toczy się wokół tematyki epistemologii historycznej jako jednej z gałęzi historii nauki, rozwijanej w znacznym stopniu pod wpływem Hansa-Jörga Rheinbergera i jego zespołu z Instytutu Historii Nauki im. Maxa Plancka w Berlinie. Oprócz idei epistemologii historycznej, dyskusja dotyczy miejsca tej dyscypliny wśród nauk historycznych i jej wpływu zarówno na politykę naukową, jak i zagadnienie eksperymentu jako podstawowej jednostki nauki.

Artykuł omawia krytycznie formę i treść polskiego przekładu książki Hansa-Jörga Rheinbergera pt. Epistemologia historyczna (Warszawa: Oficyna Naukowa, 2015. Przełożył [z języka niemieckiego] Jan Surman. ISBN 978-83-64363-20-7, ss. 336). Wskazano zarówno merytoryczne zalety tej książki, jak i jej pewne (głównie lingwistyczne) wady.

Autor, w nawiązaniu do tekstu Jana Woleńskiego opublikowanego na łamach Prac Komisji Historii Nauki PAU w 2014 roku, podejmuje temat rozumienia uogólnionej zasady korespondencji w kontekście idei: kumulatywizmu (C.G. Hempel, P. Oppenhaim; E. Nagel), skrajnego antykumulatywizmu (P. Feyerabend, T.S. Kuhn), dialektycznego kumulatywizmu (W. Krajewski) oraz hipotetyczno‑ dedukcyjnej metody myślenia korespondencyjnego i metodologii stosowanej przez Kopernika (M. Kokowski).

Artykuł poświęcony jest znakomitemu polskiemu uczonemu prof. Karolowi Olszewskiemu, który urodził się i żył, gdy Polska nie istniała na mapie świata, a nauka polska rozwijana była głównie na uniwersytetach w Krakowie, we Lwowie i kilku innych uczelniach na zachodzie Europy. W 1883 roku Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski po raz pierwszy skroplili tlen, azot i tlenek węgla w stanie statycznym. Olszewski skroplił również wodór w stanie dynamicznym (1884).
W styczniu 1896 roku, po przeczytaniu pracy W. Roentgena o nowym rodzaju promieniowania, profesor Olszewski zbudował zestaw i otrzymał w Krakowie promienie X. Wydarzenie to dało początek polskiej radiologii.
Karol Olszewski zmarł 25 marca 1915 roku. W marcu 2015 roku, w 100‑ lecie śmierci uczonego, Wydział Chemii UJ był inicjatorem i organizatorem uroczystości upamiętniających osobę i naukowe osiągnięcia profesora Karola Olszewskiego.

W ostatnich dziesięciu latach jesteśmy świadkami rozwoju nieformalnej współpracy międzynarodowej, koncentrującej się na historii nauki w monarchii habsburskiej i, w ogólności, w Europie Środkowej – wspólnej dla krajów tego regionu lub mającej wzajemne powiązania. Kooperacja obejmuje głównie historyków nauki z Austrii, Czech, Węgier i Polski. Do chwili obecnej przyniosła już ważne rezultaty i przyczyniła się do podjęcia pewnych ponadczasowych zagadnień historii nauki, takich jak na przykład nacjonalizacja i umiędzynarodowienie nauki.
W ramach tej współpracy w maju 2015 roku w Instytucie Historii Współczesnej Czeskiej Akademii Nauk w Pradze odbyło się seminarium, podczas którego dr Jan Surman, historyk nauki polskiego pochodzenia, analizował tworzenie krajowych terminologii naukowych. Podkreślił jednocześnie konieczność i przydatność współpracy międzynarodowej w osiągnięciu głębszego zrozumienia „narodowych” historii nauki, które nie mogą być oddzielone od historii „międzynarodowej”.

Przedstawiony jest syntetyczny opis dokonań prof. dr hab. Évy Katalin Vámos (22 maja 1950 – 25 lipca 2015), historyka nauki, muzealnika nauki i techniki, wieloletniej dyrektor Węgierskiego Muzeum Nauki, Techniki i Transportu w Budapeszcie. 

The article describes synthetically the achievements of Professor Katalin Éva Vámos, Habilitated Doctor (22 May 1950 – 25 July 2015), a historian of science, museologist of science and technology, a longtime director of the Hungarian Museum of Science, Technology and Transport in Budapest (MTESZ).