Przedstawiono czwarty etap rozwijania czasopisma Studia Historiae Scientiarum (wcześniejsza nazwa Prace Komisji Historii Nauki PAU). Zmodyfikowano działy czasopisma, procedurę recenzyjną oraz styl zapisu bibliografii. Wzrosła liczba zagranicznych autorów i zagranicznych recenzentów czasopisma.

The article presents the fourth phase of the development of the journal Studia Historiae Scientiarum (previous name Prace Komisji Historii Nauki PAU / Proceedings of the PAU Commission on the History of Science). The sections of the journal were modified, as well as the peer review procedure and the bibliographic style. There has also been an increase in the number of foreign authors and reviewers of the journal.

Przedstawiono czwarty etap rozwijania czasopisma Studia Historiae Scientiarum (wcześniejsza nazwa Prace Komisji Historii Nauki PAU). Zmodyfikowano działy czasopisma, procedurę recenzyjną oraz styl zapisu bibliografii. Wzrosła liczba zagranicznych autorów i zagranicznych recenzentów czasopisma.

Medal Alexandre’a Koyrego jest przyznawany od 1968 r. wybitnym historykom nauki. Dwudziesty medal trafił do Roberta Foxa, czołowego historyka europejskiej nauki z okresu od XVIII do początków XX wieku. Wręczono go 23 września 2016 roku w Pradze podczas VII Międzynarodowej Konferencji Europejskiego Towarzystwa Historii Nauki. W Pochwale przedstawiono opis kariery i pracy Laureata.

The 20th Alexandre Koyré Medal awarded since 1968 to prominent historians of science was awarded to Robert Fox, leading historian of European science of the period from the 18th to the beginnings of the 20th century. The Medal was presented to Robert Fox during the 7th International Conference of the European Society for the History of Science, Prague, 23 September 2016, and the Éloge describes his career and work.

In the half-century before the Great War, collaborative international ventures in science became increasingly common. The trend, manifested in scientific congresses and attempts to establish agreement on physical units and systems of nomenclature, had important consequences.
One was the fear of information overload. How were scientists to keep abreast of the growing volume of books, journals, and reports? How were they to do so in an era without a common language? Responses to these challenges helped to foster new departures in cataloguing, bibliography, and an interest in Esperanto and other constructed languages.
By 1914, the responses had also become involved in wider movements that promoted communication as a force for peace.
The Great War dealt a severe blow to these cosmopolitan ideals, and the post-war reordering of international science did little to resurrect them.
A “national turn” during the 1920s assumed a darker form in the 1930s, as totalitarian regimes in the Soviet Union, Italy, Germany, and Spain associated science ever more closely with national interests.
Although the Second World War further undermined the ideal of internationalism in science, the vision of science as part of a world culture open to all soon resurfaced, notably in UNESCO.
As an aspiration, it remains with us today, in ventures for universal access to information made possible by digitization and the World Wide Web).
The challenge in the twenty-first century is how best to turn aspiration into reality.
 

Marzenie, które nigdy nie umiera: ideały i realia kosmopolityzmu w nauce w latach 1870–1940

Pół wieku przed pierwszą wojną światową coraz powszechniej zaczęły się pojawiać wspólne przedsięwzięcia naukowe. Ta tendencja, przejawiająca się w organizowaniu kongresów naukowych oraz próbach osiągnięcia porozumienia w sprawie jednostek fizycznych i systemów nomenklatury naukowej, miała istotne konsekwencje. Jedną z nich był lęk przed przeładowaniem informacji. Jak naukowcy mieli być na bieżąco z coraz większą liczbą książek, czasopism i raportów? Jak mieli temu podołać nie korzystając ze wspólnego języka? Odpowiedzi na te wyzwania pomogły pobudzić nowe kierunki w katalogowaniu, tworzeniu bibliografii oraz zainteresowaniu Esperanto i innymi językami konstruowanymi. Do roku 1914, odpowiedzi te wiązały się także z szerszymi ruchami społecznymi, które promowały komunikację międzynarodową jako narzędzie do utrwalania pokoju. Pierwsza wojna światowa zadała poważny cios tym kosmopolitycznym ideałom, a powojenne przekształcenie porządku międzynarodowej nauki niewiele zrobiło, by je odtworzyć. Zwrot w stronę nacjonalizmu w latach 20. XX wieku przybrał bardziej mroczną formę w latach 30. XX wieku, ponieważ totalitarne reżimy w Związku Radzieckim, Włoszech, Niemczech i Hiszpanii wiązały się coraz ściślej z narodowymi interesami. Choć druga wojna światowa jeszcze bardziej podważyła ideał internacjonalizmu w nauce, wkrótce wskrzeszono, szczególnie w UNESCO, wizję nauki jako elementu światowej kultury otwartej dla wszystkich. Do tego ideału aspirujemy również i dziś, dążąc do powszechnego dostępu do informacji za pomocą digitalizacji i sieci WWW. Wyzwaniem w XXI wieku jest jak najlepiej przekształcić tę aspirację w rzeczywistość. 

In the half-century before the Great War, collaborative international ventures in science became increasingly common. The trend, manifested in scientific congresses and attempts to establish agreement on physical units and systems of nomenclature, had important consequences.
One was the fear of information overload. How were scientists to keep abreast of the growing volume of books, journals, and reports? How were they to do so in an era without a common language? Responses to these challenges helped to foster new departures in cataloguing, bibliography, and an interest in Esperanto and other constructed languages.
By 1914, the responses had also become involved in wider movements that promoted communication as a force for peace.
The Great War dealt a severe blow to these cosmopolitan ideals, and the post-war reordering of international science did little to resurrect them.
A “national turn” during the 1920s assumed a darker form in the 1930s, as totalitarian regimes in the Soviet Union, Italy, Germany, and Spain associated science ever more closely with national interests.
Although the Second World War further undermined the ideal of internationalism in science, the vision of science as part of a world culture open to all soon resurfaced, notably in UNESCO.
As an aspiration, it remains with us today, in ventures for universal access to information made possible by digitization and the World Wide Web).
The challenge in the twenty-first century is how best to turn aspiration into reality.
 

The article is an extended discussion with a laureate of numerous international distinctions, Professor Robert Fox, about his career, intellectual fascinations, as well as changing methods, styles, approaches and themes in the historiography of science and technology.

The article describes Polish research and discoveries in the Arctic and the Antarctic since the 19th century. The author is a geologist and since 1956 has been engaged in scientific field research on Spitsbergen, Greenland and Antarctica (23 expeditions). For many years chairman of the Committee on Polar Research of the Polish Academy of Sciences, he is now its Honorary Chairman.

Karl Kolbenheyer urodził się 28 V 1841 r. w Bielsku. Po ukończeniu gimnazjum w Cieszynie podjął studia z języków klasycznych (łaciny i greki) na uniwersytetach w Wiedniu i w Jenie, a następnie pracował jako profesor gimnazjalny w Lewoczy, Cieszynie i Bielsku. Prowadził badania botaniczne, pomiary wysokości bezwzględnej oraz obserwacje meteorologiczne w Beskidzie Zachodnim i w Tatrach, a wyniki swoich prac publikował w wydawnictwach niemieckich, austriackich, polskich i węgierskich. Stwierdził on występowanie gatunków roślin nieznanych przedtem w rejonie Cieszyna i Bielska. Wykonane przez niego pomiary wysokości charakterystycznych punktów krajobrazu (ponad 500), były wykorzystywane do celów kartograficznych. Od roku 1866 był członkiem Komisji Fizjograficznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, później Akademii Sztuk i Nauki w Krakowie, która wspierała finansowo jego działalność terenową. Był jednym z założycieli niemieckiej organizacji turystycznej Beskidenverein i kierował jej oddziałem w Bielsku. Opracował dwa przewodniki turystyczne: przewodnik po Tatrach – Die hohe Tatra, wydany dziesięciokrotnie oraz przewodnik po Beskidach – Führer durch die Beskiden…, wydany dwukrotnie. Przyczyniły się one do znacznego upowszechnienia turystyki. Zmarł 1 II 1901 r. i został pochowany na Starym Cmentarzu Ewangelickim w Bielsku.

Karl Kolbenheyer was born on May 28, 1841 in Bielsko. After attending a lower secondary school in Cieszyn, he began studies in classical languages (Greek and Latin) at universities in Vienna and Jena, then he worked as a teacher in lower secondary schools in Lewocza, Cieszyn, and Bielsko. The research he undertook included botanical studies, measurements of absolute elevation, and meteorological observations in the Western Beskids as well as in the Tatra Mountains. The results of the studies were printed in German, Austrian, Polish, and Hungarian publications. He found species of plants not known earlier to exist in the area of Cieszyn and Bielsko. The measurements of elevations he made of characteristic points of landscape (more than 500) were used for cartographic purposes. From 1866 on, he was a member of Physiographic Commission of Kraków Scientific Society, and later of the Academy of Fine Arts and Science, which financially supported his field work. Karl Kolbenheyer was one of the founders of the Beskidenverein – a German tourist organisation – and managed its branch in Bielsko. He prepared two tourist guides: the guide to Tatra Mountains – Die hohe Tatra (ten editions), and to the Beskids – Führer durch die Beskiden… (two editions). These guides contributed to the remarkable propagation of tourism. Karl Kolbenheyer died on February 1, 1901, and was buried at the Old Evangelical Cemetery in Bielsko.

Instytuty państwowe zaczęły powstawać wkrótce po utworzeniu pierwszej Republiki Czechosłowackiej (1918) w formie instytucji powiązanych z Ministerstwem Szkół i Edukacji Narodowej. Były niezależnymi instytucjami naukowymi otrzymującymi regularne subwencje państwowe, a ich naukowa działalność i budżety były zatwierdzane przez państwo. Państwowy Instytut Archeologii i Narodowy Instytut Pieśni Ludowych powstały w 1919 r. Możemy śledzić działania Instytutu Studiów Wschodnich i Instytutu Studiów Slawistycznych już od wczesnych lat dwudziestych, choć osiągnęły one pełną sprawność dopiero w 1928 r. W artykule przedstawiono transformację organizacyjną i kadrową tych instytucji, zwłaszcza od 1948 do 1952 lub 1953 r., kiedy to „dobrowolnie” stały się częściami Czechosłowackiej Akademii Nauk. Na przykładzie włączenia instytutów państwowych do Akademii Nauk ukazano na czym polegała centralizacja nauk w latach pięćdziesiątych, organizowana według modelu radzieckiego. 

State institutes started emerging shortly after the establishment of the first Czechoslovak Republic (1918) in the form of institutions affiliated to the Ministry of Schools and National Education. They were independent scientific institutions receiving regular state subsidies and their scientific focus and budgets were approved by the state.
The State Institute of Archaeology and the National Institute for Folk Songs were founded in 1919.
We may already follow the activities of the Institute of Oriental Studies and the Institute of Slavic Studies in the early 1920s. – even though they reached full efficiency only in 1928.
The paper shows the organizational and personal transformation of these institutions, in particular from 1948 until 1952 or 1953, when they “voluntarily” became part of the Czechoslovak Academy of Sciences. The incorporation of state institutes into the Academy of Sciences thus gives a clearer picture of the centralization of sciences in the 1950s, arranged according to the Soviet model.
 

This article addresses the appropriation of positivist thought by Ukrainian intellectuals in the second half of the nineteenth century, in particular in the field of philosophy of history. By discussing elements of positivist thought in the works of Mykhailo Drahomanov, Ivan Franko and Pantaleimon Kulish, the author argues that all three were under direct influence of positivist thought, but none of them was a blind adherent of positivism. Positivism particularly influenced their thinking about history and the issue of determinism. Importantly, it was not the French positivism of Auguste Comte whose ideas were adopted, but rather the English positivism of Henry Thomas Buckle and John Stuart Mill.

W artykule zostaje podjęta kwestia relacji między władzą i nauką z punktu widzenia problematyki pamięci kulturowej. Przedmiotem uwagi są jubileusze cyrylo-metodejskie w okresie komunizmu w Bułgarii w kontekście zjawiska funkcjonalizacji narracji narodocentrycznej i rozwoju nowej historiografii narodowej. Postawione zostaje pytanie o to, jak Bułgarska Partia Komunistyczna (jako instytucja polityczna) i Bułgarska Akademia Nauk (jako instytucja naukowa) współpracują w celu zbudowania nowej wizji społeczeństwa. Za szczególny wyraz tej strategii uznany zostaje jubileusz 1969 roku: 1100 lat od śmierci KonstantynaCyryla Filozofa (tj. św. Cyryla), 100 lat od powstania Bułgarskiej Akademii Nauk i 25 lat od Rewolucji (tj. przejęcia władzy w Bułgarii przez Partię Komunistyczną). Punktem odniesienia są wystąpienia działaczy partyjnych oraz prace uznanych naukowców (historyków i literaturoznawców), podporządkowane komunistycznej rytualności jubileuszowej i służące wykazaniu bezpośredniego związku między władzami komunistycznymi a dziedzictwem cyrylo-metodejskim. W artykule zaproponowana zostaje interpretacja tej relacji w świetle prawosławnej koncepcji symfonii władzy, traktowanej jako metafora relacji między władzą świecką i duchową. 

The aim of the paper is to show the interplay between the power and the science in the context of cultural memory. The focus is on the Cyrillo-Methodian anniversaries in Bulgaria in the communist period, and the object of the analysis is the anniversary of 1969. The context relates to the process of development of new historiography and the functionalization of the nation-centric narrative. The main issue discussed is how the Communist Party, as a political institution, and the Bulgarian Academy of Science, as an academic institution, cooperated to establish a new vision of society. The discussion offers an interpretation in the light of the Orthodox concept of the symphony of power perceived as a metaphor of the relation between the secular and the spiritual power.

Koncepcje Ludwika Flecka (1896–1961), mikrobiologa, historyka i filozofa medycyny, mogą być użyte do analizowania zjawiska skostnienia idei naukowych. Zagadnienie to omówiono i zastosowano do dominujących koncepcji w rozumieniu cyklu podziału komórek eukariotycznych. Są to: (a) punkt kontrolny fazy G1 (tzw. punkt restrykcyjny) jako element regulacyjny cyklu komórkowego u ssaków; (b) punkt zmiany tempa wzrostu komórek mający występować u drożdży rozszczepkowych (Schizosaccharomyces pombe) oraz (c) postulat, że ekspresja znacznej liczby genów jest zależna od fazy cyklu komórkowego. Fleck zaproponował, że idee naukowe utrwalają się i trudno je zmienić, ponieważ krytyka aktualnych i dominujących modeli jest albo ignorowana, albo przemieniana na poparcie aktualnie obowiązującego modelu. Idea „kolektywu myślowego”, prowadząca do stabilizacji idei naukowych, jest centralnym tematem teorii Ludwika Flecka.

The concepts of Ludwik Fleck (1896–1961), a microbiologist, historian, and philosopher of medicine, can be used to analyze the conservative nature of scientific ideas. This is discussed and applied to ideas dominant in the understanding of the eukaryotic cell cycle. These are (a) the G1-phase restriction point as a regulatory element of the mammalian cell cycle, (b) the Rate Change Point proposed to exist in fission yeast, and (c) the proposal that a large number of genes are expressed in a cell-cycle-dependent manner.
Fleck proposed that scientific ideas become fixed and difficult to change because criticisms of current and dominant models are either ignored or turned to support of the current model. The idea of a thought-collective leading to the stability of scientific ideas is a central theme of the theory of Ludwik Fleck.
 

Even though the use of open preprint databases for scholarly publications is commonplace in several disciplines, their possibilities remain largely unexplored in the humanities. This article examines the emergence and the dynamics of academic preprint and evaluates the possibilities for introducing preprint for the humanities.

Artykuł omawia „Projekt z dnia 23 marca 2017 r. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia ………… 2017 r.”, wskazuje wady natury legislacyjnej i naukoznawczej (w tym bibliometrycznej) tego projektu oraz postuluje istotną nowelizację treści tego rozporządzenia. 

The article discuses the Bill of 23 March 2017 of the “Directive of the Minister of Science and Higher Education, Republic of Poland, dated ………… 2017”. It indicates serious flaws of this Bill regarding legislation and the science of science (including bibliometrics), and proposes significant amendments to the content of the provisions of this Directive.

The article disscuses a set of texts dedicated to the Lvovian microbiologist and theorist of science knowledge – Ludwik Fleck. The article presents the main theses of the texts, taking a substantive and sometimes polemical stance on them.

W latach 2011–2016 ukazało się sporo publikacji poświęconych Janowi Heweliuszowi. Z okazji czterechsetnej rocznicy jego urodzin, obchodzonych w 2011 r., zostały opublikowane cztery książki zbierające pokłosie konferencji i prelekcji,  z dużym udziałem autorów zagranicznych, przedstawiających  różne aspekty działalności i osiągnięć gdańskiego astronoma.  W 2014 r. zainicjowano edycję korespondencji Heweliusza tomem Prolegomenów. Artykuł omawia krytycznie wspomniane publikacje, wskazując ich zalety i braki.  Wstępne studium tomu Prolegomena Chantal Grell ukazało  się także w tłumaczeniu na język polski jako osobna książka.  Autorka, dokładniej niż jej poprzednicy, przedstawiła lata studiów Heweliusza i sieć jego korespondentów, zbytni nacisk kładąc jednak na polemiki z uczonymi francuskimi i angielskimi.  Jej końcowa konkluzja, kwalifikująca Heweliusza jako amatora odizolowanego od głównych prądów w nauce XVII w., jest sprzeczna z wymową jego korespondencji, która będzie publikowana przez następne lata. 

A number of publications devoted to Jan Heweliusz have been published between 2011 and 2016. On the occasion of the 400th anniversary of his birthday celebrated in 2011, four books have been published gathering the conferences and lectures, with a great deal of foreign authors presenting various aspects of the Gdańsk astronomer’s activities and achievements. In 2014, the publishing of Hevelius’s correspondence was initiated with the volume Prologomena.
This article critically discusses the mentioned publications, pointing out their advantages and shortcomings.
The preliminary study of the volume by Chantal Grell was also published in a Polish translation as a separate book. The author has indeed – more precisely than her predecessors – presented the years of Hevelius’s studies and the network of his correspondents, however overly emphasized his polemics with the French and English scholars. Her final conclusion, qualifying Hevelius as an amateur isolated from the leading currents of the seventeenth century, is contradictory to the evidence of his correspondence, which will be published over the next years.

Konferencja pt. „Intellectuals and the First World War: Central European Perspective”, zorganizowana w dniach 20–22 X 2016 r.  w Krakowie, była doskonałą okazją do dyskusji nad fenomenem konfliktu z lat 1914–1918 i jego wpływem na życie przedstawicieli inteligencji oraz twórców kultury. Wojna przerwała niejedne znaczące badania naukowe oraz prace nad dziełami sztuki – wielu intelektualistów zginęło bowiem na frontach jako żołnierze, czy też cywilne ofiary. Z drugiej strony wojna była dla wielu z nich okazją do zaistnienia, m.in. w służbie propagandy wojskowej, i przekierowania swojej profesjonalnej kariery w innym kierunku. Konferencja zorganizowana została przez Instytut Historii UJ, przy wsparciu finansowym Gminy Miejskiej Kraków – Urzędu Miasta Krakowa. Konferencja zgromadziła prawie 30 prelegentów z krajów Unii Europejskiej oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki. 

“Intellectuals and the First World War: Central European Perspective”, a conference organized on October 20–22, 2016 in Kraków, was a perfect opportunity to discuss the phenomenon of the 1914–1918 conflict and its impact on the lives of intellectuals and the creators of culture. Many important scientific studies or cultural activities were interrupted by the war as a result of the conscription of the intellectuals and their death either on the WW1 fronts or as civilian victims. On the other hand, the war was also an opportunity for many to redirect professional careers in new directions e.g. in the service of military propaganda. The conference was organized by the Institute of History of the Jagiellonian University with the financial support of the Kraków City Council – City of Kraków. The conference brought together nearly 30 speakers from the European Union and the United States of America.

The article contains short information about the international conference on the history of world calendars and calendar making. The conference was organized to commemorate the 600th anniversary of the birth of KIM Dam (1416–1464), a leading Korean astronomer and calendar scholar. The papers presented at the conference included the interactions among different cultures and regions, and the contributions of astronomers to calendar making.

Omówiono działalność Komisji Historii Nauki PAU w roku 2016/2017. Przedstawiono spisy posiedzeń naukowych, konferencji naukowych oraz nowych publikacji.