23 (2024)

Nie masz jeszcze konta?

Zarejestruj się

Studia Historiae Scientiarum

O czasopiśmie

Dla Autorów

Proces recenzji

2024

Data publikacji: 11.09.2024

Licencja: CC BY

Redakcja

Redaktor naczelny & sekretarz redakcji Michał Kokowski

Zawartość numeru

OD REDAKCJI

Ewolucyjny rozwój czasopisma. Część 11

Michał Kokowski

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 11-19

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.001.19574

Naszkicowano jedenasty etap rozwijania czasopisma Studia Historiae Scientiarum (wcześniejsza nazwa Prace Komisji Historii Nauki PAU).

Podano m.in. informacje o ewaluacji czasopisma w „ICI Master Journal List 2022” (koniec 2023 r.), „CWTS Journal Indicators 2023” (5 czerwca 2024), w „SCImago Journal Rankings 2023” (oparty o dane z bazy Scopus z kwietnia 2024), w Scopus 2023 (aktualizacja 5 czerwca 2024), w „Rankingu PN IHN PAN 2023” (aktualizacja 5 października 2023) oraz w Web of Science, a także liczbie zagranicznych autorów i recenzentów bieżącego tomu czasopisma.

PDF

PRZEKŁADY

On Symmetry in Physical Phenomena, Symmetry of an Electric Field and of a Magnetic Field

Pierre Curie, Andrzej Ziółkowski

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 23-67

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.002.19575

W pracy klasyczne pojęcie symetrii ograniczone do obiektów geometrycznych (figur, brył), znajdujące swoje źródło w antycznej Grecji, zostało rozszerzone tak, by możliwe było badanie symetrii innych rodzajów obiektów.

Poprzez wprowadzenie pojęcia granicznych grup punktowych i elementów kinematycznych charakteryzujących obiekt, którego symetria jest badana, określono, jakiego typu symetrie wykazują pole elektryczne i pole magnetyczne. Ustalono, że aby możliwe było zachodzenie jakiegoś zjawiska, to charakterystyczna symetria ośrodka musi być zgodna z charakterystyczną symetrią występującego w nim zjawiska. Stwierdzono, także, że elementy symetrii przyczyn muszą znaleźć odzwierciedlenie w symetrii wywołanych skutków.

PDF

W CENTRUM UWAGI

Some Remarks on the Ancient Sources and Premises of the Theory of Nicolaus Copernicus

Konrad Dydak Rycyk

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 71-129

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.003.19576

De revolutionibus [orbium coelestium] Mikołaja Kopernika było dla XVI-wiecznej Europy dziełem przełomowym. Postawiona w nim teza kosmologiczna stała w pewnej opozycji do tezy Ptolemeusza, stąd też opinio communis nie bez błędu określa ją mianem teorii heliocentrycznej. Wydaje się jednak, że kosmologicznej tezy Kopernika nie należy rozumieć jedynie jako prostej negacji dotychczasowej teorii, a do jej powstania przyczyniło się także to, że Kopernik znał dobrze grecką metafizykę i kosmologię.

Na jakich zatem przesłankach mógł on się opierać? Czy przesłanek tych można dopatrywać się jedynie w analizach pitagorejczyków i greckich matematyków: Arystarcha i Eudoksosa? Czy dostarczają ich tylko Platon i Arystoteles? Czy można wskazać jeszcze inne greckie źródła teorii Mikołaja Kopernika? Jeśli tak, to czy rzeczywiście dają one podstawę do twierdzenia, że teoria Kopernika jest de facto zapomnianą teorią starożytną?

Próba odpowiedzi na te pytania przebiega następująco: po krótkim omówieniu historycznego tła pojawienia się teorii Kopernika i prezentacji jej głównych wczesnych tez (Commentariolus) przedstawione zostaną stanowiska i poglądy geocentryczne w średniowieczu i ich greckie źródła, a także – historycznie idąc wstecz – kosmologiczne koncepcje niegeocentryczne, również te, które zostały przywołane i zapisane przez Kopernika w jego traktatach. Następnie wskazane i przeanalizowane zostaną te filozoficzne i kosmologiczne stanowiska i poglądy, które – chociaż może Kopernikowi nieznane – w greckim myśleniu, i to już u jego początków, mogą stanowić loci philosophici, przesłanki i źródła kosmologii niegeocentrycznej.

PDF

Copernicus and Copernicans: Galileo, Kepler, Bruno

Ünsal Çimen

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 131-153

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.004.19577

Kopernik twierdził, że Ziemia kręci się wokół siebie i Słońca. Uważał również, że wszechświat jest skończony i że na innych planetach nie istnieje inteligentne życie. Galileusz i Kepler podzielali te poglądy, dlatego zasługują na miano kopernikańczyków. A co z Giordanem Brunem? Przyjął filozofię hermetyczną i sprzeciwiał się matematycznej (geometrycznej) metodzie Kopernika; w przeciwieństwie do niego był także zdania, że wszechświat jest nieskończony, a na innych planetach istnieją inteligentne formy życia. Czy możemy zatem zdefiniować Bruna i tych, którzy myślą podobnie jak on, jako kopernikańczyków? Ernan McMullin odpowiada na to pytanie, mówiąc „nie”. W artykule tym będę argumentował, że różnice między Brunem a Kopernikiem wspomniane przez McMullina nie mogą służyć jako kryteria twierdzenia, że Bruno i jemu podobni nie byli kopernikańczykami; zamiast tego twierdzę, że wiara w to, że Ziemia obraca się wokół siebie i Słońca, powinna wystarczyć, aby nazwać kogoś kopernikańczykiem.

PDF

An Introduction to the Topic “Copernicus and Astrology”. A Commentary on the Theses of Robert S. Westman

Michał Kokowski

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 155-228

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.005.19578

Artykuł stanowi wprowadzenie do tematyki „Kopernik a astrologia”. Przedstawiono przegląd zbioru faktów i stanowisk badaczy myśli Kopernika, które łączą się z tą tematyką, a także stanowisko autora. Kluczową rolę pełni krytyka tez R.S. Westmana.

PDF

Wprowadzenie do tematyki ‘Kopernik a astrologia’. Komentarz do tez Roberta S. Westmana

Michał Kokowski

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 229-304

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.006.19579

Artykuł stanowi wprowadzenie do tematyki „Kopernik a astrologia”. Przedstawiono przegląd zbioru faktów i stanowisk badaczy myśli Kopernika, które łączą się z tą tematyką, a także stanowisko autora. Kluczową rolę pełni krytyka tez R.S. Westmana.

PDF

Was Copernicus an Astrologer?

George Borski, Ivan Kolkov

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 305-357

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.007.19580

Pytanie „Czy Kopernik był astrologiem?” jest na pierwszy rzut oka bardzo jasne, choć w rzeczywistości jest dość dwuznaczne. Należy je raczej traktować jako obszerny temat obejmujący wiele bardziej szczegółowych pytań, takich jak: „Czy posiadał gruntowne wykształcenie w zakresie astrologii?”, „Czy wierzył w astrologię?” lub „Czy dojrzały Kopernik zajmował się astrologią?”.
Niestety wśród historyków jak dotąd nie udało się osiągnąć konsensusu co do żadnej odpowiedzi. W związku z tym temat ten był i nadal jest polem najzacieklejszych debat w kopernikologii, a nawet w całej historii nauki.
Starannie dokonane rozróżnienia i późniejsza analiza powszechnych argumentów za i przeciw umożliwiły w tym artykule rozstrzygnięcie różnych perspektyw. Żaden z argumentów nie okazał się decydujący. Ogólnie rzecz biorąc, chociaż rozumowania „za” zwykle opierają się na niepewnej lub nawet błędnej logice indukcyjnej, ich przeciwne odpowiedniki często cierpią z powodu wnioskowania ex silentio lub nawet błędu ad ignorantiam.
Zamiast tego wprowadzono dwa nowe, subtelne argumenty. Można je uznać za rzeczywiście nowy materiał dowodowy, pozwalający na rozwianie niektórych utrzymujących się wątpliwości. Najpierw zbadano horoskopy urodzeniowe Kopernika, sporządzone w połowie XVI wieku. Naturalnie spodziewano się, że zbyt dokładna godzina narodzin Kopernika, czyli 16:48, będzie wynikiem wstępnej korekty astrologicznej. Jednak najwyraźniej nie zostało to naprawione przez najpopularniejsze wówczas algorytmy. Odkrycia sugerują raczej liczbowe niż astrologiczne skłonności Kopernika.
Co więcej, wnikliwa analiza adnotacji Kopernika w Tablicach Alfonsyńskich ujawniła związek pomiędzy poprawionymi przez niego błędami drukarskimi a starożytnymi obserwacjami, które zamieścił w De Revolutionibus. W związku z tym z dużym prawdopodobieństwem można wykluczyć szerokie astrologiczne wykorzystanie przez niego tablic. Kopernik ponadto prawdopodobnie nigdy też nie korzystał regularnie z Tablic Regiomontana.
Konkluzja integruje wszystkie dostępne argumenty dotyczące związku Kopernika z astrologią.

PDF

Was Copernicus an Astrologer? From the Perspective of a Historian of Astrology

Sylwia Konarska-Zimnicka

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 359-393

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.008.19581

Osiągnięcia Mikołaja Kopernika na polu astronomii są powszechnie znane i niepodważalne, niewielu jednak wie, iż uczony zgłębiał również astrologię – w czasach, w których żył, uznawaną na naukę i będącą przedmiotem wykładów akademickich. Świadectwa tej aktywności, choć nieliczne, zachowały się na marginesach jednego z popularnych w stuleciach XV i XVI traktatów astrologicznych, który był własnością Mikołaja Kopernika. Dzięki tym notom marginalnym można podjąć rozważania na temat skali i powodów zaangażowania astronoma w eksplorację astrologii

PDF

NAUKA W POLSCE

Oświeceniowa koncepcja nauki Andrzeja Trzcińskiego w Uwagach na Rozprawę o krytyce Stanisława Kostki Potockiego

Milena Cygan

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 397-431

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.009.19582

Artykuł dotyczy koncepcji nauki Andrzeja Trzcińskiego (1749– –1823), krakowskiego profesora fizyki epoki oświecenia. W 1811 roku opublikował on Uwagi na Rozprawę o krytyce Stanisława Potockiego. Zazwyczaj tekst ten był postrzegany przez badaczy jako niewiele znaczące, złośliwe uwagi pod adresem Stanisława Potockiego (1755–1821) i jego dysertacji.
Celem artykułu jest wydobycie i ukazanie, że za argumentacją zawartą w Uwagach… stała odmienna względem Potockiego wizja nauki, a także kultury i sztuki.
W pierwszej kolejności zostało przedstawione kim był krakowski uczony oraz dlaczego jego postać i działalność pozostaje ciągle mało znana. Następnie na podstawie analiz tekstu Uwag… i porównań z Rozprawą o krytyce pokazano, że Trzciński był zwolennikiem empiryzmu, przeciwnikiem klasycyzmu (którego propagatorem był Potocki) oraz uczonym, który inspirował się sentymentalizmem i poglądami J.J. Rousseau. Wierny oświeceniowym ideałom Trzciński postulował badania nad naturą. Uważał, że pierwszeństwo przed innymi dyscyplinami naukowymi mają nauki przyrodnicze, gdyż są użyteczne (ułatwiają życie, polepszają jego jakość oraz służą wszystkim, to znaczy dobru ogólnemu). Nauki piękne, sztuka zarezerwowane są dla nielicznych i nie przynoszą większych pożytków społeczności poza przyjemnością i rozrywką.
W artykule poruszono również kwestię polskiego języka naukowego.

PDF

Aptekarstwo w polskich kalendarzach farmaceutycznych przełomu XIX i XX wieku. Prolegomena do badań

Anna Żuk

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 433-469

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.010.19583

Kalendarze na przełomie XIX i XX wieku były nieraz jedynym źródłem informacji o otaczającym ówczesnych ludzi świecie. Kalendarze farmaceutyczne w języku polskim wydawane były od roku 1878.
Obecnie piśmiennictwo dotyczące wydawnictw, jakimi były kalendarze, jest skromne. Kalendarze były publikacjami bardzo popularnymi, o szerokiej rozpiętości tematycznej i wysokim poziomie edytorskim, jednak nie doczekały się dotąd precyzyjnej definicji bibliologicznej.
Współcześnie niewiele miejsca poświęca się w pracach naukowych kalendarzom wydawanym w języku polskim dla farmaceutów, początkowo we Lwowie, a następnie w Warszawie, od roku 1878 do wybuchu I wojny światowej (ostatni kalendarz farmaceutyczny z tego okresu wydany był w roku 1914).
Celem pracy jest ukazanie aptekarstwa pod koniec XIX i na początku XX wieku na podstawie informacji zawartych w kalendarzach znajdujących się w zbiorach Muzeum Farmacji UJ CM w Krakowie, ponieważ kalendarze te stanowią cenne i bogate źródło wiedzy o tych czasach. Omawiane w niniejszej pracy kalendarze ukazywały się w latach 1878–1914 we Lwowie i w Warszawie. Zamieszczano w nich artykuły naukowe, manuały, wykazy aptek i aptekarzy prowadzących polskie apteki, reklamy, tablice i wykazy.
Analizowane kalendarze farmaceutyczne stanowiły ważne źródło wiedzy fachowej dla ówczesnych aptekarzy, ponieważ dostęp do podręczników farmaceutycznych był ograniczony. Kalendarze farmaceutyczne umożliwiały aptekarzom wykonywanie pracy zgodnie z przepisami prawa, reklamy ułatwiały zaopatrzenie aptek w niezbędne produkty, a spisy aptekarzy polskich i aptek działających pod różnymi zaborami nie tylko umożliwiały kontakt między aptekarzami, lecz także wzmacniały patriotyzm w aptekarzach oraz mobilizowały do wspólnej wytrwałej pracy na rzecz farmacji i odrodzenia Polski.

PDF

Ukraińskie zapożyczenie kołtun w polskiej terminologii medycznej

Lucyna Agnieszka Jankowiak

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 471-505

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.011.19584

Kołtun jako zjawisko medyczne oraz językowo- kulturowe był już przedmiotem wielu publikacji. Niniejszy artykuł dotyczy dotąd nieopisanego aspektu w rozwoju tego leksemu, tzn. jego obecności w polskiej terminologii medycznej, zwłaszcza w XIX i na początku XX wieku.
Kołtun, wyraz zapożyczony w XVI stuleciu z języka ukraińskiego w znaczeniu choroby, od razu uzyskał status terminu medycznego. Jest przykładem wyrazu, który z powodów pozajęzykowych (z oficjalnej medycyny zniknęła taka jednostka chorobowa) ostatecznie traci rangę naukowego terminu. Dzięki analizie materiałów z różnych słowników (głównie medycznych) oraz z literatury medycznej, okazało się również, że rangę terminu naukowego kołtun traci znacznie później (1. połowa XX wieku) niż kołtun przestaje być przez naukowe środowisko traktowany jako jednostka chorobowa lub objaw chorobowy (2. połowa XIX wieku).

PDF

Krakowski ośrodek badań nad historią kultury na przełomie XIX i XX wieku

Maria Stinia

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 507-526

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.012.19585

Kształtowanie historii kultury jako samodzielnej dyscypliny naukowej w Krakowie odbywało się na przełomie XIX i XX wieku. Naukowcy ośrodka krakowskiego pozostawali w ścisłym związku z dorobkiem myśli europejskiej, lecz ze względu na specyficzną sytuację społeczeństwa polskiego pozbawionego własnej państwowości musieli określić własne cele. W środowiskach historyków i historyków literatury skupiono się na dokumentowaniu dorobku cywilizacyjnego w zakresie najistotniejszych wówczas kwestii, za jakie uznano potwierdzenie ścisłego związku kultury polskiej z kulturą europejską, przypomnienie najważniejszych osiągnięć w zakresie literatury oraz dziejów instytucji oświatowych, a zwłaszcza uniwersytetów. Koncentrowano się więc na dorobku okresu odrodzenia oraz oświecenia. Pojawiły się również oryginalne koncepcje dziejów cywilizacji autorstwa Feliksa Konecznego. W efekcie badań i interdyscyplinarnej współpracy Akademii Umiejętności oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego udało się powołać na tej uczelni pierwszą na ziemiach polskich katedrę historii kultury.

PDF

NAUKA BEZ GRANIC

The Reception of Neptune’s Discovery in British and American Protestant Theology

Zenon Roskal, Jacek Rodzeń

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 529-548

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.013.19586

Odkrycie planety Neptun w 1846 roku, najpierw teoretycznie, a potem obserwacyjnie, było wydarzeniem XIX wieku, które wykraczało poza zainteresowania wąskiego grona ówczesnych astronomów. Rzeczywiście jego znaczenie jest nadal przedmiotem zainteresowania historyków i filozofów nauki. W omawianym okresie szczególną rolę poznawczą i społeczną odegrała teologia naturalna, stanowiąc podstawę argumentacji opartej na nowej wiedzy o przyrodzie. W artykule przedstawiono jak odkrycie Neptuna zostało przyjęte wśród społeczności XIX- -wiecznych brytyjskich i amerykańskich teologów protestanckich, zawsze otwartych na badania i odkrycia naukowe.

PDF

PREZENTACJE I RECENZJE

Reflections on the Importance of the Leonhardi Euleri Opera Omnia, Volume IV A (2016) and Volume VIII (2018)

Stanisław Domoradzki, Mykhailo Zarichnyi

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 551-571

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.014.19587

Artykuł dotyczy dwóch tomów korespondencji Leonharda Eulera z matematykami i innymi uczonymi. Pierwszy z tych tomów (w dwóch częściach) poświęcony jest korespondencji z Christianem Goldbachem.
Rozważamy wybrane tematy z tej korespondencji, odzwierciedlające różne gałęzie matematyki i pokazujemy, gdzie to możliwe, powiązanie przedstawionych tam idei i wyników ze współczesnymi badaniami matematycznymi.
Drugi z omawianych tomów zawiera korespondencję Eulera z uczonymi związanymi z Uniwersytetem w Halle. Listy te, z małymi wyjątkami, zawierają mniej treści matematycznych, pozwalają na wyobrażenie ówczesnego życia akademickiego.

PDF

VARIA

Geohistorical Structural Design Tables for the Building Stones of the Maltese Archipelago

Lino Bianco

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 575-607

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.015.19588

Właściwości inżynieryjne materiałów budowlanych są niezbędną wiedzą przy projektowaniu konstrukcji. W 1885 roku agenci koronni ds. kolonii opublikowali badanie dotyczące odporności kamienia maltańskiego na pękanie i kruszenie, próbując opracować tabele obliczeniowe naprężeń dla lokalnego kamieniarstwa.
W artykule omówiono ewolucję map geologicznych w XIX wieku, a następnie przedstawiono treść niniejszej publikacji. Formacje geologiczne opisane na najnowszej mapie są wykorzystywane do dziś. Na koniec omówiono przydatność tych tabel w ustaleniu właściwości mechanicznych, jakimi charakteryzuje się kamień maltański,. Do określenia jakości omawianego w tej publikacji kamienia wykorzystano dostępną wówczas mapę geologiczną, a mianowicie opublikowaną przez Andrew Leitha Adamsa w 1870 r., która okazała się umiarkowanie dokładna. Zastosowane procedury badawcze były zgodne z przyjętą wówczas praktyką laboratoryjną. Retrospektywna analiza zawartości tej publikacji pokazuje, że wyniki zawierały pewne błędy matematyczne.

PDF

Zwicky as a Pluralist

Alan Heiblum Robles

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 609-624

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.016.19589

Fritz Zwicky jest najbardziej znany opinii publicznej ze swojej pracy naukowej. Jego poglądy metodologiczne są mniej znane, a niektóre jego idee filozoficzne nie spotkały się z przychylnymi recenzjami. Jednak z innej perspektywy zasada elastyczności prawdy naukowej Zwicky’ego ukazuje ją jako wkład w pluralizm epistemiczny.

PDF

Academician V. H. Serheiev – Control System Designer , Founder of the Scientific and Design School, Honored Citizen of Kharkiv (on His 110th Birthday)

Elena Tverytnykova, Olena Voitiuk

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 625-656

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.017.19590

5 marca 2024 r. przypadała 110. rocznica urodzin Wołodymyra Hryhorowycza Serheieva, wybitnego naukowca, głównego projektanta systemów sterowania strategicznych rakiet bojowych, rakiet nośnych, statków kosmicznych i modułów transportowych kompleksów orbitalnych, akademika Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, honorowego obywatela Charkowa. Znaczące osiągnięcia naukowe V.H. Serheieva nie znajdują jednak odpowiedniego miejsca we współczesnej historii nauki, a jego biografia nie została szeroko opracowana.
Artykuł, oparty na wykorzystaniu reprezentatywnej bazy źródłowej, podkreśla główne osiągnięcia naukowca. Informacje o najważniejszych projektach kosmicznych zostały podsumowane na podstawie wspomnień obserwatorów i bezpośrednich uczestników tych wydarzeń.
Zwrócono uwagę na osobiste cechy V.H. Serheieva jako szefa Specjalnego Biura Projektowego-692. W retrospekcji historycznej opisano rozwój techniczny i wynalazki mające na celu ulepszenie systemów sterowania międzykontynentalnych rakiet balistycznych R-16, R-16У, R-36, R-36П, R-36 orbitalnych, R-36М, R-36М UTTH, UR-100N, UR-100HU, R-36М2. Z inicjatywy V.H. Serheieva opracowano kompleksowe stanowiska, które pracowały non-stop we wszystkich trybach pracy niezbędnego sprzętu i rozwiązywały złożone problemy naukowo- techniczne stworzenia pokładowego komputera cyfrowego.
Naukowiec był głównym projektantem kosmicznych rakiet noś nych „Kosmos”, „Kosmos-2”, „Cyklon-2”, „Cyklon-3” i statków kosmicznych serii „Tselina”. Opisano cechy innowacyjnych rozwiązań, które zostały wdrożone pod kierownictwem naukowca podczas tworzenia rakiety nośnej „Energia”, pojazdów dostawczych systemu rakiet kosmicznych „Almaz” i docelowych modułów orbitalnych stacji kosmicznych „Saliut” i „Myr”, międzynarodowych rakiet nośnych „Dnipro”, „Rokit” i „Strila”.
W artykule rozważono kwestie bezpośredniego udziału V.H. Serheieva w organizacji systemu szkolenia personelu naukowego w odpowiednich specjalnościach w instytucjach szkolnictwa wyższego Ukrainy, a także rozwoju współpracy międzynarodowej. Uzasadniono, że naukowiec stworzył jedną z wiodących szkół naukowo-budowlanych w zakresie rozwoju systemów sterowania dla technologii rakietowej i kosmicznej, która jest uznawana na arenie międzynarodowej.
Autorzy podkreślają, że V.H. Serheiev poświęcił wiele uwagi ludziom. Z jego inicjatywy i przy jego wsparciu dla pracowników przedsiębiorstwa „Hartron”w Charkowie powstała dzielnica imienia założyciela aerodynamiki M.Ye. Żukowskiego. Znajdowała się w pobliżu przedsiębiorstwa i posiadała rozwiniętą infrastrukturę: przedszkola, szkoły, sklepy, basen i kompleks budynków mieszkalnych.

PDF

The Kitchen and the Dacha: Productive Spaces of Soviet Mathematics

Slava Gerovitch

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 657-683

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.018.19591

Pod koniec lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, w wyniku tłumienia przez reżim sowiecki działalności dysydenckiej i nasilającej się polityki antysemickiej, wielu matematyków z „niepożądanych” grup spotkało się z dyskryminacją i poważnymi ograniczeniami administracyjnymi w pracy i badaniach w najważniejszych oficjalnych instytucjach. Aby pokonać te bariery, społeczność matematyczna zbudowała rozległe sieci społecznościowe wokół nieformalnych lub półformalnych grup badawczych i seminariów, które utworzyły równoległą infrastrukturę społeczną do nauki i badań.
W rezultacie działalność matematyczna zaczęła przenosić się z publicznych instytucji edukacyjnych i badawczych do środowisk prywatnych lub półprywatnych – mieszkań rodzinnych, letnich daczy i spacerów na wsi. Dla wielu radzieckich matematyków ich mieszkania i dacze, zamiast być schronieniem przed pracą, stały się główną przestrzenią pracy – miejscami, w których prowadzili badania, spotykali się ze studentami i wymieniali się pomysłami z kolegami. Na skrzyżowaniu pracy i życia prywatnego wyłoniła się zwarta społeczność naukowa, której oddanie matematyce wykraczało daleko poza jakiekolwiek formalne obowiązki zawodowe lub wymogi związane z nauką, społeczność praktykująca matematykę jako „sposób na życie”. Równoległa infrastruktura społeczna funkcjonowała w napiętej współzależności z oficjalnymi instytucjami i częściowo odzwierciedlała niektóre cechy systemu, któremu miała się przeciwstawić.

KRONIKA NAUKOWA

Sprawozdanie z działalności Komisji Historii Nauki PAU w roku 2023/2024

Michał Kokowski

Studia Historiae Scientiarum, 23 (2024), 2024, s. 687-694

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.019.19592

Omówiona została działalność Komisji Historii Nauki PAU w roku akademickim 2023/2024.
Przedstawiono spisy: posiedzeń naukowych, konferencji, sesji i seminariów naukowych oraz nowych publikacji.

PDF

Słowa kluczowe: Studia Historiae Scientiarum, Prace Komisji Historii Nauki PAU, 2023/2024, symetria, dyssymetria, graniczne grupy punktowe, symetria przyczyn i skutków, symetria pól fizycznych, symetria charakterystyczna zjawiska, symetria charakterystyczna ośrodka, Arystarch, Arystoteles, Commentariolus, De revolutionibus, Eudoksos, Mikołaj Kopernik, pitagorejczycy, Platon, Ptolemeusz, Kopernik, Giordano Bruno, geocentryzm, heliocentryzm, antropocentryzm, Kopernik, nauka o gwiazdach, astrologia, astronomia, terminy i ich różne znaczenia, R.S. Westman, Kopernik, nauka o gwiazdach, astrologia, astronomia, terminy i ich różne znaczenia, R.S. Westman, Kopernik, astrologia, rektyfikacja, Tablice Alfonsyńskie, Tablice Pruskie, Tablice Regiomontana, Mikołaj Kopernik, uniwersytet krakowski, astrologia, noty marginalne, Andrzej Trzciński, Stanisław Kostka Potocki, oświecenie, nauka, filozofia, natura, apteki, aptekarze, informacja fachowa, kalendarze farmaceutyczne, historia języka polskiego, polska terminologia medyczna, leksem kołtun w polskiej terminologii medycznej, historia kultury, Uniwersytet Jagielloński, Akademia Umiejętności, odkrycie Neptuna, brytyjska i amerykańska teologia protestancka, związek nauki z wiarą, teologia naturalna, historia astronomii, korespondencja Eulera, Christian Goldbach, hipoteza Goldbacha, liczby Catalana, szeregi rozbieżne, tabela projektowa naprężeń, badanie kamienia, kamień maltański, Andrew Leith Adams, agenci koronni kolonii, Malta, historia i filozofia nauki, morfologia, pluralizm, prawda, Zwicky, systemy sterowania, inżynieria rakietowa i kosmiczna, historia nauki, baza źródłowa, biografia, współpraca międzynarodowa, Volodymyr Serheiev, szkolenie kadry naukowej, Ukraina, matematyka, antysemityzm, dyskryminacja, Związek Radziecki, sieci społecznościowe, równoległa infrastruktura społeczna, sfera publiczna, sfera prywatna, środowisko naukowe, instytucje, Polska Akademia Umiejętności, Komisja Historii Nauki PAU, rok 2023/2024