Naszkicowano trzeci etap rozwijania czasopisma Prace Komisji Historii Nauki PAU. W czerwcu 2016 roku wydano Prace Komisji Historii Nauki PAU 2015 tom XIV. Na mocy decyzji prawnej z dniem 4 lipca 2016 r. czasopismo – przy zachowaniu ciągłości wydawniczej – zmieniło nazwę na Studia Historiae Scientiarum. Od czerwca 2016 r. czasopismo ma nową stronę internetową z panelem redakcyjnym w Portalu Czasopism Naukowych. Zachowano jednocześnie dotychczasową stronę internetową w Portalu PAU. W listopadzie 2016 roku wydano Studia Historiae Scientiarum 2016 tom 15.

Naszkicowano trzeci etap rozwijania czasopisma Prace Komisji Historii Nauki PAU. W czerwcu 2016 roku wydano Prace Komisji Historii Nauki PAU 2015 tom XIV. Na mocy decyzji prawnej z dniem 4 lipca 2016 r. czasopismo – przy zachowaniu ciągłości wydawniczej – zmieniło nazwę na Studia Historiae Scientiarum. Od czerwca 2016 r. czasopismo ma nową stronę internetową z panelem redakcyjnym w Portalu Czasopism Naukowych. Zachowano jednocześnie dotychczasową stronę internetową w Portalu PAU. W listopadzie2016 roku wydano Studia Historiae Scientiarum 2016 tom 15.

Artykuł omawia kryteria i tryb oceny parametrycznej czasopism naukowych według Projektu z dnia 6 czerwca 2016 r. „Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia ……………….. 2016 r. w sprawie przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym”, wskazuje poważne wady natury legislacyjnej i naukoznawczej (w tym bibliometrycznej) tego projektu oraz postuluje istotną nowelizację treści przepisów tego rozporządzenia.

W serii artykułów, jakie ukazały się już kilka lat temu, próbowano sporządzić kompletną bibliografię prac dotyczących fizyki na Uniwersytecie Lwowskim, od jego założenia w 1661 roku do podziału Katedry Fizyki w 1872 roku (Rovenchak 2014). Ponadto szczególną uwagę zwrócono na rozwój fizyki teoretycznej, poczynając od pierwszego profesora, Oskara Fabiana (Rovenchak 2009), poprzez dorobek słynnego fizyka Mariana Smoluchowskiego (Rovenchak 2012) i kończąc badania na okresie międzywojennym (Rovenchak 2013). Opisano również historię astronomii na tej uczelni (Novosedly 2011; Apunevych et al. 2011), jednak bez podania spisu literatury.
W niniejszym artykule omówiono więc niektóre uzupełnienia bibliografii. Przede wszystkim opisano kilka brakujących poprzednio dzieł pochodzących z XVII i XVIII wieku. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje rękopis pt. Physica sive scientia naturalis z 1668 roku, ktory pojawił się zaledwie siedem lat po założeniu Uniwersytetu. Więcej miejsca poświęcono również działalności Wojciecha Urbańskiego, którego habilitacja z fizyki matematycznej była najprawdopodobniej pierwszą w monarchii Habsburgów. Dodano także kilka dzieł Oskara Fabiana i Mariana Smoluchowskiego. Wreszcie poczyniono nieznaczne uzupełnienia bibliografii z lat trzydziestych XX wieku, np. dodano popularne artykuły prasowe autorstwa Leopolda Infelda.
Zamysłem autorów było przedstawienie opisów bibliograficznych w sposób jak najbardziej kompletny, w szczególności poprzez unikanie skrótów w nazwach i nazwiskach, tak by czytelnicy mogli zdobyć wszelkie interesujące ich informacje na temat publikowanych prac. Wszystkie tytuły zostały sprawdzone de visu, z wyjątkiem dwóch książek XVIII-wiecznych. Łącznie lista dodatków obejmuje 84 podstawowe pozycje oraz 7 pozycji pomniejszych.
Rozpoczęto również zbieranie danych na temat prac z fizyki doświadczalnej na Uniwersytecie po 1872 roku, gdyż ten zakres nie został jeszcze opracowany, a historia tej dyscypliny i jej rozwój w tym okresie wciąż czeka na szczegółowe badania.
 

W tej pracy skupiamy się na kontaktach badawczych Leonharda Eulera z polskimi naukowcami jego epoki, głównie z Gdańska (wtedy Gedanum, Danzig). L. Euler był najbardziej płodnym matematykiem wszystkich czasów, najwybitniejszym matematykiem osiemnastego wieku i jednym z najlepszych w historii. Kompletne wydanie jego rękopisów nie zostało dotąd zakończone (Kleinert 2015; Kleinert, Mattmüller 2007).
Kontakty Eulera z francuskimi, niemieckimi, rosyjskimi i szwajcarskimi naukowcami są powszechnie znane, a stosunki z Polską, wtedy jednym z największych krajów europejskich, są nadal zapomniane. Euler odwiedził Polskę tylko raz, w czerwcu 1766 roku, w drodze powrotnej z Berlina do Petersburga.
Był goszczony przez dziesięć dni w Warszawie przez Stanisława II Augusta, ostatniego króla Polski. Wielu polskich naukowców przedstawiono Eulerowi, nie tylko z kręgów matematycznych, ale również astronomów i geografów. Korespondencja Eulera z gdańskimi naukowcami i urzędnikami, w tym Carlem L. Ehlerem, Heinrichem Kühnem i Natanaelem M. von Wolfem zaczęła się już w połowie lat 1730-tych. Wyróżniamy relacje L. Eulera z H. Kühnem, profesorem matematyki w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku i prawdopodobnie najlepszym polskim matematykiem tamtej epoki. To od H. Kühna Euler dowiedział się o problemie mostów królewieckich. Dlatego można argumentować, że początek teorii grafów i topologii płaszczyzny wywodzi się z Gdańska. Ponadto, H. Kühn był pierwszym matematykiem, który zaproponował interpretację geometryczną liczb zespolonych, bardzo cenioną przez Eulera.
Ustalenia zawarte w niniejszym artykule są albo nieznane lub mało znane ogólnej społeczności matematyków.

W okresie od czerwca do listopada 1793 r. w Grodnie (obecnie Białoruś), z udziałem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, obradował ostatni Sejm I Rzeczypospolitej, podczas którego zatwierdzono II rozbiór Polski. Na dni wolne od sesji sejmowych dominikanie grodzieńscy przygotowali dla monarchy cykl 18 spotkań w gabinecie fizycznym szkoły gimnazjalnej prowadzonej przez zakon. Tematyka i przebieg spotkań opisana została w 2. numerze (1794) Pisma Peryodycznego Korrespondenta w formie raportu z dzienną datacją każdego spotkania.
Główna tematyka prowadzonych doświadczeń dotyczyła dwóch dziedzin fizyki eksperymentalnej: elektryczności oraz praw i własności gazów. Mocno zaakcentowane zostały również aspekty praktycznego wykorzystania prezentowanych zjawisk i przedmiotów.
Raport jest źródłem wiedzy o zasobach gabinetu fizycznego gimnazjum dominikanów. Stanowi także przyczynek do badań nad mecenatem naukowym Stanisława Augusta.
W konwencji raportu (uwzględniając daty dzienne), skomponowano także niniejszy artykuł. Eksperymenty przedstawiono w szerszym kontekście naukowym. W celu ukazania uwarunkowań historycznych zacytowano fragmenty diariusza sejmowego.
Niniejsza analiza jest pierwszą tego typu w literaturze przedmiotu.
 

Głównym tematem artykułu jest przedstawienie znaczenia Funduszu im. dra Władysława Kretkowskiego dla rozwoju krakowskiej matematyki. Kretkowski był licencjatem paryskiej Sorbony (1867), doktorem matematyki Uniwersytetu Jagiellońskiego (1882), prywatnym docentem uniwersytetu oraz politechniki we Lwowie. Podarował matematykom z krakowskiego środowiska naukowego swój ogromny majątek. Z tych funduszy w latach 1911–1920 prowadzone były na Uniwersytecie Jagiellońskim wykłady z najnowszych dziedzin matematyki oraz seminaria dla studentów. Przekazał także swoją bogatą bibliotekę do użytku członków seminarium matematycznego w Krakowie. W artykule zostały wymienione wszystkie wykłady opłacone z Funduszu im. doktora Kretkowskiego oraz wszyscy stypendyści (wraz z informacją o miejscu i czasie studiów). Przedstawiono w nim również stan księgozbioru „Biblioteki Kretkowskiego”, który obecnie jest własnością Instytutu Matematyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Artykuł zawiera też krótką biografię uczonego.

Badania w zakresie geologii stosowanej (geologii złóż, geologii inżynierskiej, hydrogeologii) na przełomie XIX i XX wieku na obszarze Syberii prowadzili także absolwenci Instytutu Górniczego skupieni wokół Karola Bohdanowicza. Wśród nich byli między innymi Stefan Czarnocki i Stanisław Doktorowicz-Hrebnicki. Ich działalność na terenie Syberii stała się dowodem na istnienie „szkoły” Bohdanowicza, a wyniki ich prac naukowych na trwale weszły do dorobku nauki i stały się podstawą do tworzenia górnictwa surowców mineralnych.

Praca zawiera ogólną charakterystykę Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w latach 1817–1872. Ponadto w opracowaniu omówiono publikacje matematyczne oraz kilka innych z zakresu mechaniki czy też fizyki matematycznej, zamieszczone w Roczniku Towarzystwa Naukowego Krakowskiego.

Setna rocznica sformułowania przez Alberta Einsteina ogólnej teorii względności jest doskonałą okazją do ponownego postawienia pytań o wpływ wspomnianej teorii na filozofię. Interesującą perspektywę oferują badania z zakresu historii nauki i historii filozofii, które pozwalają dokładniej przyjrzeć się procesowi recepcji wspomnianej teorii. Proces ten jest ważnym źródłem wiedzy o kształtowaniu się relacji nauk przyrodniczych i filozofii, gdyż poprzez analizę wskazywanych trudności i kontrowersji pozwala zidentyfikować wiele ukrytych założeń o charakterze filozoficznym, które trudno dostrzec na innych etapach rozwoju nauki. Dzięki temu analiza procesu recepcji nowych teorii naukowych staje się wyróżnionym przedmiotem analiz relacji matematyki, nauk przyrodniczych i filozofii. Z tych względów warto przyjrzeć się interesującym dyskusjom i polemikom, które miały miejsce w obrębie nauki polskiej.
Szczególnie interesujące polemiki i dyskusje wokół teorii względności rozegrały się w Krakowie i we Lwowie przed rokiem 1925. Wspomniane ośrodki zostały wybrane również z tego względu, że w początkach XX wieku, wykorzystując możliwości polityczno-kulturalne powstałe w związku z istnieniem stosunkowo szerokiego zakresu autonomii Galicji, stały się one najważniejszymi centrami rozwoju nauki polskiej. Sytuacja ta zadecydowała również o połączeniu wymienionych ośrodków stosunkowo silną siecią powiązań, widocznych szczególnie na gruncie fizyki. W obu miastach powstała również specyficzna (choć z zachowaniem pewnych lokalnych odrębności) odmiana refleksji nad nauką, którą dogodnie jest określić przy pomocy pojęcia „filozofii w nauce” stworzonego przez M. Hellera.
Opracowanie rozpoczyna się od krótkiego przybliżenia historii recepcji szczególnej teorii względności w Krakowie. W procesie tym najistotniejszą rolę odegrał August Witkowski, który już w 1905 roku docenił znaczenie pierwszych prac Einsteina. Kolejne punkty zwrotne w procesie recepcji teorii Einsteina wyznaczyły dwa kolejne Zjazdy Lekarzy i Przyrodników Polskich, które odbyły się kolejno we Lwowie w 1907 r. i w Krakowie w 1911 r. Pierwszy z nich zadecydował o popularyzacji idei relatywistycznych pośród przyrodników polskich, a kolejny – o popularyzacji ich wśród filozofów. Dla zrozumienia lokalnej specyfiki filozoficznych rozważań prowadzonych w ośrodku lwowskim odwołamy się do rozwoju recepcji wokół podstaw mechaniki. Zagadnienie to szczególnie mocno interesowało lwowskich uczonych z tej racji, że Lwów był do 1915 roku jedynym polskim ośrodkiem akademickim rozwijającym nauki techniczne i koncentrował w naturalny sposób większość polskich uczonych zajmujących się nauką mechaniki. To właśnie środowiska związane z lwowską Szkołą Politechniczną odegrały ważną rolę w późniejszych dyskusjach wokół szczególnej i ogólnej teorii względności.
W dalszej kolejności szkicowo zaprezentowana zostanie lwowska polemika wokół teorii względności i dla kontrastu ukazana zostanie o wiele krótsza polemika rozgrywająca się w Krakowie. Szczególna uwaga zostanie poświęcona dorobkowi Zygmunta Zawirskiego, który w swej działalności podjął problematykę poruszoną w obu ośrodkach i przedstawił najbardziej interesujące rozważania ukazujące nowoczesną wizję filozofii uprawianej w ścisłym kontakcie z naukami przyrodniczymi.
Prezentowany styl filozofii w nauce rozwijany w Krakowie i Lwowie został również skrótowo skonfrontowany z konkurencyjnymi filozoficznymi reakcjami na teorie Einsteina: z refleksją rozwijaną w obrębie Szkoły Lwowsko-Warszawskiej (Kazimierz Ajdukiewicz) i z wybraną refleksją neoscholastyczną (Feliks Hortyński SJ, Ludwik Wrzoł SJ, Jan Stepa). Na tym tle lepiej można dostrzec specyfikę filozofii analizowanej w tym studium przypadku – najważniejsze uwagi na ten temat zostały zawarte w zakończeniu niniejszej pracy.
Niniejszy artykuł ukazuje fakt, że szczególna i ogólna teoria względności Einsteina znacząco wpłynęły na rozwój refleksji filozoficznej w Polsce. Warto również zaznaczyć, że refleksja filozoficzna stała się w opisywanym okresie ważnym uzupełnieniem pracy naukowej przyrodników, co decyduje również o specyfice rozwoju ówczesnej nauki.
 

Niniejszy artykuł jest syntetyczną biografią Tadeusza Banachiewicza (1882–1954), uwzględniającą jego najważniejsze wyniki naukowe. Jego celem jest przedstawienie zagranicznemu Czytelnikowi osiągnięć tego polskiego naukowca.

Ogród Botaniczny Uniwersytetu w Wilnie był łącznie przez ponad 70 lat placówką należącą do botaniki polskiej. Utworzony w 1781 r. przez Jeana Emmanuela Giliberta (1741–1814), w praktyce funkcjonujący od 1782 r., działał do 1842 r., kiedy to został zlikwidowany przez rosyjskiego zaborcę.
W 1919 r. założono w nowym miejscu Ogród Botaniczny Uniwersytetu Stefana Batorego (czynny od 1920 r.), pełniący funkcję zakładu pomocniczego dwóch zakładów (katedr) botanicznych. Organizatorem i pierwszym dyrektorem był w latach 1920–1923 fizjolog roślin – Piotr Wiśniewski (1884–1971). W latach 1924–1937 kierownictwo sprawował Józef Trzebiński (1867–1941) – mykolog, jeden z twórców polskiej fitopatologii, a w latach 1937–1939 – Franciszek Ksawery Skupieński (1888–1962) – badacz śluzowców.
Dla rozwoju Ogrodu duże zasługi położył główny ogrodnik, czyli inspektor Konstanty Prószyński (Proszyński; 1859–1936), były właściciel ziemski, przyrodnik amator, autor jednej publikacji mykologicznej, zatrudniony w latach 1919–1936. Ogród, obejmujący ok. 2 ha, usytuowany był w zakolu rzeki Wilii zwanym Zakretem (po litewsku Vingis), poza centrum miasta. Mimo trudności finansowych założono tutaj działy roślin analogiczne do istniejących w innych ogrodach botanicznych: systematyki ogólnej, flory krajowej, roślin piaskowych (psammofilnych), roślin uprawnych, ekologii roślin, alpinarium, torfowisko wysokie, a także arboretum oraz gatunki wodne i błotne.
W latach 1926–1929 wybudowano szklarnię dla uprawy roślin ciepłych stref klimatycznych. Grupy ilustrujące roślinność różnych typów siedlisk odzwierciedlały rozwój ekologii i fitosocjologii w nauce tego okresu. Liczba uprawianych gatunków wzrastała w miarę upływu czasu: od 1347 w latach 1923/1924 do ok. 2800 w okresie 1936/1937. Począwszy od 1923 r. zaczęto wydawać drukowane katalogi nasion. Prowadzono tutaj doświadczenia do prac naukowych, m.in. z zakresu fitopatologii. Kolekcje roślin wykorzystywano w czasie zajęć ze studentami, a także do edukacji młodzieży szkolnej i szerokiej publiczności.
Po przyłączeniu Wilna do Litwy w 1939 r. władze litewskie zamknęły Uniwersytet Stefana Batorego, kończąc tym samym historię polskiego ogrodu botanicznego. Obecnie jego teren jest jednym z działów Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wileńskiego (dział „Vingis” – Vilniaus universiteto botanikos sodas). Nadal służy studentom i mieszkańcom miasta, a kwitnące rośliny używane są do ozdabiania uniwersyteckich sal i uświetniania uroczystości.
 

Artykuł przedstawia omówienie monografii Modi memorandi: Leksykon kultury pamięci M. Saryusz-Wolskiej (2014) i Deutsch-Polnische Erinnerungsorte, t. 1–5 (2012–2015) / Polsko-niemieckie miejsca pamięci, t. 1–4 (2013–2015).

Artykuł przedstawia krytyczne omówienie książki Władysława Marka Kolasy na temat historiografii prasy polskiej. Dotyczy on metodologii historiografii, naukoznawstwa i jego subdyscyplin: naukometrii i bibliometrii.

Artykuł przedstawia omówienie monografii Alicji Rafalskiej-Łasochy poświęconej kontaktom Marii Skłodowskiej-Curie ze środowiskiem krakowskim (głównie naukowym).

Autor przedstawił sprawozdanie z konferencji naukowej „Andrzej Gawroński (1885-1927) – poliglota i uczony”. Sesję zorganizowało Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Przemyślu oraz Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli – Odział w Przemyślu w dniu 1 kwietnia 2016 r. Konferencję poświęcono różnym aspektom życia i działalności naukowej jednego z najsłynniejszych lingwistów świata – profesora filologii orientalnej uniwersytetów krakowskiego i lwowskiego, krótko mieszkającego również w Przemyślu. Materiały z sesji zostaną opublikowane w zeszycie Literatura i Język „Rocznika Przemyskiego”.

Autor przedstawił sprawozdanie z konferencji naukowej, która została zorganizowana z okazji 200. rocznicy powstania Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Sesja odbyła się w dniach 9–10 grudnia 2015 r. przy współpracy Polskiej Akademii Umiejętności, Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności. Zgromadziła międzynarodowe grono prelegentów, którzy w swoich wystąpieniach przedstawili różne aspekty działalności TNK. Pokłosiem obrad jest publikacja Towarzystwo Naukowe Krakowskie w 200-lecie założenia (1815–2015). Materiały konferencji naukowej 9–10 grudnia 2015, pod redakcją Wandy Lohman (Kraków 2016).

Prezentowane uwagi są kolejnym (trzecim) etapem polemiki na temat faktów z życia Jana Czochralskiego i różnic w sposobie ich przedstawiania przez amatora i profesjonalnego historyka. Źródłem kontrowersji jest obszerna biografia pt. Powrót. Rzecz o Janie Czochralskim (2012), edycja w języku angielskim: Jan Czochralski restored (2013).

Autor udziela odpowiedzi na list Pana dr. Pawła E. Tomaszewskiego, będącego kolejnym (trzecim) etapem polemiki na temat faktów z życia Jana Czochralskiego i różnic w sposobie ich przedstawiania przez amatora i profesjonalnego historyka. Źródłem kontrowersji jest biografia pt. Powrót. Rzecz o Janie Czochralskim (2012), edycja angielska: Jan Czochralski restored (2013).
Zdaniem Autora, profesjonalny historyk nauki może mieć pewne zastrzeżenia wobec czasami zbyt popularnego stylu publikacji dr. Tomaszewskiego. Nie ulega jedna żadnej wątpliwości, że jak dotąd to właśnie ten Amator [tj. miłośnik, entuzjasta] badań historycznych dokonał znacznie więcej na polu badań biografii i dokonań Jana Czochralskiego niż profesjonalni historycy i historycy nauki.
Odpowiedź ta kończy polemikę.
 

Co wyróżnia nauki w Europie Środkowo-Wschodniej? Z jakimi problemami konfrontują się historycy nauki piszący o tym regionie? Czy nauka ta różni się od nauki uprawianej w centrach i w jakim zakresie? Jak bardzo imperialna jest nauka reprezentantów nacji dominujących i niedominujących? To tylko niektóre tematy poruszone w rozmowie z Michaelem Gordinem z Princeton University, jednym z wiodących historyków nauki.

Co wyróżnia nauki w Europie Środkowowschodniej? Z jakimi problemami skonfrontowani są historycy nauki piszący o tym regionie? Czy nauka ta różni się od nauki produkowanej w centrach i w czym? Jak bardzo imperialna jest nauka reprezentantów nacji dominujących i ta reprezentantów nacji niedominujących? To niektóre tematy poruszone w rozmowie z Michaelem Gordinem z Princeton University, jednym z wiodących historyków nauki.

Omówiona została działalność Komisji Historii Nauki PAU w roku 2015/2016. Przedstawiono spisy: posiedzeń naukowych i posiedzeń administracyjno-wyborczych, nowych Członków Komisji oraz nowych publikacji.

Omówiona została działalność Komisji Historii Nauki PAU w roku 2015/2016. Przedstawiono spisy: posiedzeń naukowych i posiedzeń administracyjno-wyborczych, nowych Członków Komisji oraz nowych publikacji.