Tom 18

Wkrótce po odzyskaniu Półwyspu Krymskiego spod okupacji niemieckiej w 1944 r., reżim Stalina podjął decyzję o przymusowej deportacji ludności krymskotatarskiej do Uzbekistanu. Decyzja ta została oficjalnie podjęta 11 V 1944 r. i zrealizowana w dniach 18‑ 20 V 1944 r. W ciągu tych trzech dni NKWD zebrało blisko 200 000 Tatarów Krymskich i wysłało ich pociągiem na wschód w kierunku Azji Środkowej. Zdecydowana większość deportowanych trafiła do Uzbekistanu. Ponad 150 000 deportowanych Tatarów Krymskich przybyło do Uzbekistanu latem 1944 r. Rząd radziecki przesiedlił ponad jedną trzecią deportowanych mężczyzn, kobiet i dzieci do obwodu taszkienckiego poza stolicą republiki. W Uzbekistanie NKWD początkowo osiedliło większość deportowanych w kołchozach i sowchozach, by pracowali jako robotnicy rolni. Malaria, niedożywienie i inne choroby pochłonęły życie dziesiątek tysięcy Tatarów Krymskich w ciągu pierwszych kilku lat ich pobytu w Uzbekistanie. Te śmiertelne warunki materialne przekonały wielu Tatarów Krymskich do znalezienia pracy w kopalniach, fabrykach i na budowach, gdzie mieli lepszy dostęp do leków i żywności.

Władze sowieckie wysłały ok. 30 000 Tatarów Krymskich na Ural i do innych regionów RFSRR. Na Uralu NKWD zatrudniło deportowanych Tatarów Krymskich do prac leśnych przy wycince drzew. Rząd radziecki objął Tatarów Krymskich zarówno w Uzbekistanie, jak i na Uralu specjalnymi ograniczeniami osiedleńczymi, dotyczącymi miejsc zamieszkania i pracy do 28 IV 1956 r. Jednak nawet po tej dacie nie pozwolono im wrócić do domu. W niniejszym artykule zostały przeanalizowane ich warunki materialne i prawne od 18 V 1944 r. do 28 IV 1956 r., czyli okresu 12 lat, który miał traumatyczny i długotrwały wpływ na rozwój narodowy Tatarów Krymskich. Podstawę źródłową niniejszego artykułu stanowią głównie dokumenty archiwalne z Archiwum Państwowego Federacji Rosyjskiej (GARF). Do niektórych z nich autor miał bezpośredni dostęp, podczas gdy inne są reprodukowane w opublikowanych zbiorach dokumentów.

PDF

Czytaj więcej

In the Shadow of Simferopol’s Parks: Crimean Tatars’ Return to Their Homeland in the Late 1960s

Martin-Oleksandr Kisly

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 33 - 47

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.004.20619

Celem niniejszego opracowania jest zwrócenie uwagi na powrót Tatarów Krymskich do ojczyzny pod koniec lat 60. XX w. i ich walkę o prawo do zamieszkania na Krymie. W artykule przeanalizowano wizyty Tatarów Krymskich u władz radzieckich i partyjnych w Symferopolu, centrum administracyjnym regionu krymskiego, demonstracje protestacyjne oraz squatowanie na placach publicznych i w parkach. Głównym celem badania jest rzucenie światła na niedostatecznie zbadany rozdział w historii powrotu Tatarów Krymskich, który miał miejsce po podpisaniu dekretu z 5 IX 1967 r., wydanego przez Prezydium Rady Najwyższej ZSRR. W niniejszym artykule starano się zrekonstruować ich walkę o prawo do powrotu na Krym w obliczu oporu władz radzieckich, wykorzystując perspektywę historii miejskiej skupioną na Symferopolu, a zwłaszcza na jego centralnej części.

PDF

Czytaj więcej

Imagined or lost homeland? Representations of Crimea in the identity of Crimean Tatars in Vetovo, Bulgaria

Evlogi Stanchev

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 49 - 65

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.005.20620

Niniejszy esej omawia różnorodne miejsca, obrazy i funkcje Półwyspu Krymskiego w tożsamości demograficznie małej społeczności tatarskiej w dzisiejszym Wetowie w Bułgarii. Chociaż artykuł opiera się na podejściu multidyscyplinarnym, podstawą studiów są antropologiczne badania terenowe, przeprowadzone z respondentami o różnych profilach. Opierając się na wpływowym paradygmacie „pamięci kulturowej” Jana Assmanna, w rozważaniach został położony szczególny nacisk na różne mechanizmy reprodukcji różnych pojęć i reprezentacji między pokoleniami. Podążając za tymi ramami, autor argumentuje, że Krym jest doświadczany w różny sposób w zależności od osobistego lub rodzinnego pochodzenia jednostki. Niemniej jednak w dłuższej perspektywie półwysep pozostaje głównym punktem odniesienia (jako „starożytna ojczyzna”), a także źródłem identyfikacji (ponieważ „pochodzimy z Krymu”) dla lokalnej społeczności w kontekście asymilacyjnego, zdominowanego przez Turków środowiska.

PDF

Czytaj więcej

The formation of independent Ukrainian state through cooperation and joint struggle of the Ukrainian and Crimean Tatar peoples

Natalia Yakovenko, Inna Valevska

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 67 - 85

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.006.20621

W artykule została zwrócona uwaga na procesy kształtowania się współczesnego ukraińskiego narodu politycznego, złożonego zarówno przez naród ukraiński, jak i krymskotatarski. Wyjątkowość analizowanego procesu polega na tym, że Tatarzy Krymscy, którzy są etnicznie ludem tureckim, muzułmanami i nosicielami innego „kodu kulturowego”, w przeciwieństwie do Ukraińców, którzy są Słowianami i w większości są chrześcijanami, stali się podmiotami w tworzeniu ukraińskiego narodu politycznego. Oba narody walczą ramię w ramię o państwo ukraińskie i wspólnie wyobrażają sobie swoją przyszłość.
Artykuł ma na celu zbadanie przyczyn tak wyjątkowego zjawiska we współczesnym świecie, który cierpi z powodu konfliktów tożsamości – etnicznych, językowych, religijnych i historycznych. Autorki artykułu podejmują próbę przeanalizowania procesów i przyczyn walki Tatarów Krymskich o integralność terytorialną i suwerenność Ukrainy, która jest również walką o własną podmiotowość polityczną. Autorki starają się również zbadać, dlaczego kulturowy, historyczny i polityczny rozwój narodu krymskotatarskiego jest możliwy tylko w ramach zjednoczonego państwa ukraińskiego.

PDF

Czytaj więcej

Political Participation of the Crimean Tatars – the Indigenous People of Ukraine (1989‑2022): Peculiarities of Development and Functioning

Nataliia Dukach

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 87 - 106

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.007.20622

W artykule zaprezentowano analizę rozwoju partycypacji politycznej Tatarów Krymskich, rdzennej ludności Ukrainy, oraz specyfikę jej funkcjonowania w latach 1989‑ 2022. Autorka dzieli ten proces na trzy warunkowe etapy: odrodzenie ruchu Tatarów Krymskich (koniec 1989‑ 1991); Tatarzy Krymscy w krajobrazie politycznym niepodległej Ukrainy (1991‑ 2014); partycypacja polityczna Tatarów Krymskich w kontekście aneksji Autonomicznej Republiki Krymu przez Rosję i wojny rosyjsko‑ukraińskiej (2014‑ 2022).
Autorka przedstawia zarys odrodzenia ruchu krymskotatarskiego na przełomie lat 80. i 90. XX w., wówczas Tatarzy Krymscy masowo opowiadali się za repatriacją i stworzyli własny organ przedstawicielski – Medżlis. Następnie podkreślono proces kształtowania się stosunków między Tatarami Krymskimi a władzami ukraińskimi w latach 1991‑ 2014. Nacisk położono również na główne cechy politycznego uczestnictwa Tatarów Krymskich w latach 2014‑ 2022, w kontekście aneksji ARK i przed inwazją FR na Ukrainę na pełną skalę. Należy zauważyć, że w tym okresie rdzenni mieszkańcy stanęli w obliczu nowego zagrożenia dla ich istnienia – represyjnej polityki władz okupacyjnych.
Podsumowując, autorka stwierdza, że proces rozwoju partycypacji politycznej Tatarów Krymskich – rdzennej ludności Ukrainy w latach 1989‑ 2022 był dość złożony i niejednoznaczny, charakteryzujący się etapami wzrostu i spadku. W szczególności autorka podkreśla, że najważniejszym zwycięstwem rdzennej ludności było przyjęcie ustawy Ukrainy O rdzennej ludności Ukrainy w 2021 r. Jednak należy zauważyć, że przyjęcie tej ustawy jest tylko jednym z kroków w budowaniu dalszych relacji politycznych i prawnych między Ukrainą a ludnością rdzenną.

PDF

Czytaj więcej

Krymskotatarska dyplomacja kulturalna 2014‑2024

Oksana Voytyuk

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 107 - 127

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.008.20623

Dyplomacja kulturalna jest bardzo ważnym aspektem dyplomacji publicznej. Niektóre kraje zaniedbują ten aspekt z powodu ważniejszych spraw i braku funduszy, co jest ogromnym błędem. Potwierdza to wojna rosyjsko‑ ukraińska, która pokazała jak ważna jest dyplomacja kulturalna dla bezpieczeństwa narodowego państwa. Warto zauważyć, że działania na rzecz dyplomacji kulturalnej w Ukrainie nie były systematyczne, raczej sporadyczne. Pierwszym prezydentem Ukrainy, który zwrócił uwagę na ukraińskie dziedzictwo kulturowe i na znaczenie dyplomacji kulturalnej był Wiktor Juszczenko. Mimo tego w 2004 r. jego apele o zachowanie dziedzictwa kulturowego, języka, kultury, tradycji były bagatelizowane. Dopiero po aneksji Krymu w 2014 r. dyplomacja kulturalna zaczęła nabierać rozpędu. Początkowo była to dyplomacja kulturalna Tatarów Krymskich, która jest istotnym elementem szerszej dyplomacji kulturalnej Ukrainy. Doświadczeni tragicznym losem najpierw deportacji 1944 r., a następnie okupacji Krymu w 2014 r., Tatarzy Krymscy zaczęli aktywnie rozpowszechniać informacje o Krymie, o swoim losie, o łamaniu praw człowieka, zarówno w Ukrainie, jak i zagranicą. Do czasu aneksji Krymu niewiele osób w Ukrainie wiedziało o prawdziwej historii Tatarów Krymskich. Rosyjska zbrojna inwazja na Ukrainę 24 II 2022 r. przyczyniła się do tego, że wielu działaczy ukraińskiej kultury i sztuki zostało ambasadorami Ukrainy w dziedzinie dyplomacji kulturalnej. Od 24 II 2024 r. wybitni przedstawiciele narodu krymskotatarskiego stali się nie tylko promotorami Krymu i kultury krymskotatarskiej, ale także Ukrainy na arenie międzynarodowej. Niniejszy artykuł ma na celu pokazanie zaangażowania Tatarów Krymskich w dyplomację kulturalną i przedstawienie najciekawszych projektów, filmów etc. Nie wyczerpują one całego spektrum działań, a jedynie wprowadzają czytelnika w poszczególne obszary promocji Krymu i Ukrainy.

PDF

Czytaj więcej

Aneksja Krymu z perspektywy dekady. Wnioski dla zagrożonych rosyjską agresją

Wojciech Łysek

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 129 - 144

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.009.20624

Głównym celem artykułu jest zaprezentowanie okoliczności aneksji ukraińskiego Krymu przez Rosję z perspektywy dekady. Na terenie półwyspu żyje liczna ludność rosyjskojęzyczna, dodatkowo zamieszkuje go duża społeczność Tatarów Krymskich. Stąd warto przeanalizować przebieg aneksji Krymu poprzez zaprezentowanie rosyjskiej narracji od Rewolucji Godności po referendum na Krymie, omówienie oporu Tatarów Krymskich oraz rosyjskich represji. Artykuł powstał w oparciu o dokumenty, wystąpienia polityków, analizy, materiały prasowe i literaturę przedmiotu. Rezultatem jest próba znalezienia strategii właściwej dla państw zagrożonych rosyjską agresją.

PDF

Czytaj więcej

The Role of the Legislative Body of the Russian Parliament, the Duma, in the Russia‑Ukraine Conflict: The Human Rights Violations form the Wars in Chechnya to the Occupation of Crimea

Sezai Özçelik

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 145 - 168

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.010.20625

W niniejszym artykule zbadano związek między erozją władzy ustawodawczej w Rosji a naruszeniami praw człowieka popełnianymi przez Kreml w jego „bliskiej zagranicy”. W artykule stwierdza się, że osłabienie Dumy – rosyjskiego parlamentu, od czasu dojścia do władzy Władimira Putina w 2000 r., ośmieliło władzę wykonawczą do nadmiernych działań w zakresie praw człowieka. W artykule została zaprezentowana analiza dwóch podstawowych studiów przypadków: 1) wojny czeczeńskie i inne: w tej części przeanalizowano w jaki sposób niepowodzenie Dumy w działaniach kontrolnych władzy wykonawczej podczas drugiej wojny czeczeńskiej (1999‑ 2009) ustanowiło precedens dla przyszłych naruszeń praw człowieka w regionie; 2) aneksja Krymu i trudna sytuacja Tatarów Krymskich: zbadano, w jaki sposób aneksja Krymu w 2014 r. i późniejsze prześladowania Tatarów Krymskich stanowią przykład lekceważenia przez Rosję międzynarodowych norm praw człowieka i współudziału Dumy w takich naruszeniach.
Analizując wskazane przypadki, w artykule pokazano, w jaki sposób osłabiona władza ustawodawcza ułatwiła Kremlowi wykorzystywanie „zamrożonych konfliktów” na terytoriach byłego Związku Radzieckiego do podważania praw człowieka i realizacji programów geopolitycznych. W artykule krótko wspomniano o koncepcji „zamrożonych konfliktów” i ich znaczeniu dla polityki zagranicznej Rosji. Podkreślono również szersze implikacje rosyjskiego przestrzegania praw człowieka dla porządku międzynarodowego.

PDF

Czytaj więcej

MILITARNY I POZAMILITARNY WYMIAR WSCHODNIEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA PO AGRESJI ROSJI W 2014 R.

Wprowadzenie

Krzysztof Kociubiński, Marek Kulczycki, Marek Musioł, Wojciech Szczerbowicz

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 171 - 175

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.011.20626

PDF

Czytaj więcej

NATO’s Warfighting Capstone Concept: How Able to Anticipate the Changing Character of War?

Rüştü Salim Savaş Biçer

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 177 - 192

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.012.20627

Podczas gdy podstawowa natura wojny się nie zmienia, nowe modele i taktyki będą stale opracowywane, ponieważ wojna zawsze wiąże się z konfliktem woli i interesów, przemocą, oporem, manewrami politycznymi lub oszustwem. Charakter wojny będzie nadal ewoluował i stanie się bardziej powszechny niż kiedykolwiek, ponieważ rywalizujące strony angażują się w działania wykraczające poza zwykłą dynamikę pokoju‑kryzysu konfliktu. Inwazja Rosji na Ukrainę, która rozpoczęła się od aneksji Krymu i wsparcia dla ruchów separatystycznych w dwóch wschodnich regionach Doniecka i Ługańska, przekształciła się w bezpośredni, pełnoskalowy atak wojskowy na cały kraj od 24 II 2022 r. Ze względu na te wydarzenia, to, w jaki sposób nowa koncepcja operacji, którą sojusz NATO zaczął projektować na nadchodzące lata, zostanie zmieniona, zyskało na znaczeniu. Przewaga militarna NATO jest zagrożona, ponieważ Rosja aktywnie dostosowuje swoje bardziej agresywne stanowiska wojskowe, jak widać na przykładzie jej inwazji na Ukrainę. Członkowie Sojuszu są obecnie poddawani ciągłym atakom, nawet pod tradycyjnymi progami wojny. Konflikty, które rozprzestrzeniają się na kraje partnerskie NATO, a nawet regiony blisko granic sojuszu, również grożą znacznym rozprzestrzenianiem się na terytorium sojusznicze. Sojusz NATO musi być na to gotowy. W niniejszych badaniach przedstawiono kluczowe wnioski z pracy nad kierowaniem przyszłym rozwojem zdolności obronnych. Proponują wprowadzenie zaleceń z nowej perspektywy, aby NATO mogło nadal bronić i chronić interesy oraz wartości swoich członków.

PDF

Czytaj więcej

Australia w obliczu zmieniającej się sytuacji bezpieczeństwa na obszarze Indo‑Pacyfiku

Łukasz Fijałkowski

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 193 - 206

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.013.20628

Ostatnie lata przyspieszyły zmianę postrzegania otoczenia międzynarodowego przez władze australijskie, gdzie dotychczasowe trendy międzynarodowe uległy z perspektywy Australii gwałtownemu przyspieszeniu, co wymusiło zmiany w dotychczasowej strategii bezpieczeństwa, a także wpłynęło na podejmowane działania międzynarodowe. Punktem odniesienia dla Australii staje się obszar Indo‑ Pacyfiku, a pojawiające się nowe wyzwania i zagrożenia wymuszają zmiany dotychczasowej polityki. W tej sytuacji w ostatnich latach Australia modyfikuje swoją ocenę strategiczną i podejmuje działania na rzecz dostosowania się do sytuacji i próbie podtrzymania dotychczasowego, korzystnego dla niej, ładu międzynarodowego (rules‑ based international order). Na główne strategiczne wyzwanie wyrosły Chiny i ich polityka. Stąd Australia uzupełnia swoje zaangażowanie w instytucje wielostronne w regionie o nowe formaty minilateralne (Quad, Aukus) oraz rozwijaną współpracę bilateralną. Jednakże Chiny nie wyczerpują całości współczesnych wyzwań dla bezpieczeństwa Australii, stąd mamy do czynienia ze zmianą dotychczasowej wizji obrony państwa i strategii bezpieczeństwa na podejście mające angażować nie tylko instytucje państwowe, ale całe społeczeństwo (whole‑ of‑ nation).

PDF

Czytaj więcej

The War in Ukraine as a Factor in the Foreign Policy of European Union in the South Caucasus

Anvar Ismayilli

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 207 - 229

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.014.20629

Od początku wojny na Ukrainie krajobraz geopolityczny wschodniego sąsiedztwa UE doświadczył strukturalnych przekształceń. W warunkach tektonicznych przesunięć w ramach danej koniunktury geopolitycznej potężni aktorzy, tacy jak UE i Rosja, starali się zachować swoje wpływy w Europie Wschodniej. W tym samym czasie mniejsze państwa Kaukazu Południowego próbowały realizować swoje cele. Wykorzystując jakościową metodologię badawczą, autor analizuje szeroki zakres źródeł wtórnych i dochodzi do wniosku, że wojna na Ukrainie spowodowała osłabienie wpływów Rosji na Kaukazie Południowym, podczas gdy UE zwiększyła swoje możliwości jako międzynarodowy aktor w regionie, równolegle ze zwiększonymi oczekiwaniami Gruzji, Azerbejdżanu i Armenii.

PDF

Czytaj więcej

Zagrożenia hybrydowe dla bezpieczeństwa Polski ze strony Białorusi po 2020 r.

Krzysztof Kociubiński, Victor Shadurski

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 231 - 253

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.015.20630

Pomimo oczywistych zalet i korzyści rządów demokratycznych i gospodarki rynkowej, we współczesnym świecie można zaobserwować tendencje odchodzenia od demokratycznych form rządzenia przy jednoczesnej konsolidacji reżimów autorytarnych, której celem jest przede wszystkim zachowanie personalistycznych modeli władzy. Współistnienie państw demokratycznych i autorytarnych jest najważniejszym wyzwaniem XXI w. dla zapewnienia bezpieczeństwa globalnego i regionalnego. Głównym powodem napięć międzynarodowych na obecnym etapie jest to, że reżimy autorytarne są z natury agresywne, zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej. Praktyka pokazuje, że rządy niedemokratyczne co do zasady, usprawiedliwiają przed ludnością swoje systemowe błędy i nietrafione kalkulacje ekonomiczne, powołując się na zagrożenia zewnętrzne, płynące od państw demokratycznych.
Tematem publikacji jest wykazanie agresywnej natury białoruskiej dyktatury i ocena jej wrogich działań wobec sąsiednich państw demokratycznych. W opracowaniu zwrócono również szczególną uwagę na analizę skuteczności polityki demokratycznej w przeciwdziałaniu atakom militarnym i hybrydowym ze strony państw niedemokratycznych.
W artykule zbadano na konkretnych przykładach zagrożenia hybrydowe, z których korzysta białoruska dyktatura, w tym m.in. zachęcanie do nielegalnej migracji, propaganda i dezinformacja, próby podważenia stabilności i wywołania paniki w sąsiednim kraju poprzez działania wywrotowe, tworzenie problemów środowiskowych, etc.
Autorzy podjęli się również próby oceny, na ile obrona krajów demokratycznych przed agresywnymi działaniami autorytarnych sąsiadów jest efektywna. Wydaje się bowiem, że środki podejmowane przez kraje demokratyczne w celu zwalczania agresywnych działań są wyraźnie niewystarczające i często nieskuteczne. Głównym powodem tego jest brak zbiorowej strategii i realizacji aktywnej i skoordynowanej polityki. Zdaniem autorów zbiorowa strategia mogłaby obejmować różne środki, przede wszystkim ograniczenie międzynarodowej osobowości prawnej reżimów naruszających prawo międzynarodowe i ustawodawstwo krajowe, a także skuteczne karanie przestępców popełniających zbrodnie przeciwko ludzkości.
Współistnienie państw demokratycznych i autorytarnych we współczesnym świecie jest faktem nie do zaprzeczenia. Kluczowym staje się, aby współistnienie to odbywało się na zasadach pokojowych. Aby to jednak osiągnąć, niezbędne są nieustające i holistyczne działania całej wspólnoty międzynarodowej.

PDF

Czytaj więcej

Gospodarka Naddniestrza jako przykład funkcjonowania separatystycznego obszaru ekonomicznego

Maciej Kowalczyk

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 255 - 279

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.016.20631

Celem artykułu jest naukowa próba opisania gospodarki separatystycznego Naddniestrza jako części systemu gospodarczego Republiki Mołdawii i regionu, przynoszącego przychody nie tylko przedstawicielom „władz” w Tyraspolu, ale również kręgom politycznym i biznesowym na obszarze kontrolowanym przez rząd w Kiszyniowie, na Ukrainie i w Federacji Rosyjskiej. Eksplanacja skupia się na trzech obszarach funkcjonowania naddniestrzańskiej ekonomii: aspekcie rynkowym, przemycie i wydobyciu kryptowalut. Wyzwaniem dla badacza jest dostępność oficjalnych dokumentów i danych. Analiza skupia się na dostępnych danych statystycznych i opracowaniach eksperckich, jak też na publikacjach mołdawskich i zagranicznych mediów, które odnosiły się do rynkowych i nierynkowych aspektów naddniestrzańskiej oraz mołdawskiej gospodarki. Zebrane w toku procesu badawczego informacje oraz opinie pozwalają podjąć próbę oceny prawdopodobieństwa dalszego trwania obszaru gospodarczego, nie podlegającego jurysdykcji konstytucyjnych władz Republiki Mołdawii, szczególnie w kontekście wojny na Ukrainie oraz proeuropejskiego kursu rządu w Kiszyniowie.

PDF

Czytaj więcej

Współpraca Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego z Ukrainą w wymiarze polityczno‑militarnym po 2014 r.

Marek Kulczycki

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 281 - 297

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.017.20632

Artykuł jest kontynuacją projektu autorskiego, obejmującego problematykę współpracy bilateralnej pomiędzy Sojuszem Północnoatlantyckim a Ukrainą, prowadzonej od początku jej nawiązania do dzisiaj. Jego celem jest analiza bilateralnych stosunków NATO‑Ukraina po 2014 r. i wskazanie najważniejszych ustaleń, które w znacznym stopniu mogą skutkować umocnieniem ukraińskiego bezpieczeństwa w wymiarze polityczno‑ militarnym, jak również jego poprawą w wymiarze międzynarodowym. Podjęto w nim próbę wyjaśnienia wybranych wydarzeń i decyzji mających wpływ na kształt stosunków na linii NATO‑Ukraina.

PDF

Czytaj więcej

Uwarunkowania geopolityczne zapory Nowa Kachowka w Ukrainie. Weaponizacja zapór wodnych jako hydropolitycznych zagrożeń egzystencjalnych w ramach krytycznej analizy dyskursu bezpieczeństwa wodnego w XXI w.

Marek Musioł

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 299 - 322

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.018.20633

W artykule analizuję geopolityczne znaczenie zapory Nowa Kachowka w latach 2022‑ 2023, podkreślając jej rolę jako potencjalnego zagrożenia egzystencjalnego w krytycznym dyskursie bezpieczeństwa wodnego. Analiza ta prowadzona jest za pomocą ram hydropolityki, krytycznej geopolityki hydrograficznej, które osadzone są w szerokim, teoretycznym kontekście krytycznych studiów nad bezpieczeństwem. Przeprowadzenie pogłębionych badań nad dyskursem i językiem bezpieczeństwa w tym zakresie, pozwala ocenić strategiczne implikacje samej zapory dla bezpieczeństwa regionalnego i stosunków międzynarodowych. Szczególny nacisk położyłem na obecną perspektywę, tj. od rosyjskiej agresji w lutym 2022 r. po jej zniszczenie przez Rosjan w czerwcu 2023 r. W związku z powyższym, artykuł stanowi pomocne źródło informacji dla analityków i decydentów politycznych w zakresie formułowanych strategii i agend bezpieczeństwa wodnego.

PDF

Czytaj więcej

Współpraca wywiadowcza NATO w obszarze analizy zagrożeń (1999‑2019). Zarys problematyki

Jarosław Stróżyk

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 323 - 337

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.019.20634

Współpraca wywiadowcza państw członkowskich NATO, z aktywnym udziałem w niej Polski datowanym od 1999 r., jest kluczowa dla spoistości Sojuszu i jego solidarności w przypadku wystąpienia realnego niebezpieczeństwa. Uzgodnione oceny zagrożeń w Sojuszu Północnoatlantyckim są podstawą planowania strategicznego oraz alokacji środków finansowych. Sam zaś proces tworzenia analiz zagrożeń na forum NATO wymaga intensywnej współpracy wywiadowczej. Ponadto charakter współczesnych operacji zwiększa konieczność precyzyjnego informowania, co czyni pracę wywiadu jeszcze trudniejszą i bardziej odpowiedzialną. W tym kontekście należy uznać, iż profesjonalna współpraca wywiadowcza zalicza się do podstaw efektywnego działania Sojuszu Północnoatlantyckiego. Mając na uwadze powyższe, głównym celem artykułu jest przedstawienie zakresu i celu współpracy wywiadowczej NATO w latach 1999‑2019 oraz jej głównych determinantów, rozpatrywanych zarówno w kategoriach szans, jak i zagrożeń dla przyszłości tego procesu.

PDF

Czytaj więcej

Constructing reality through language. Russia in the Western Arctic discourse

Wojciech Szczerbowicz

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 339 - 358

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.020.20635

Arktyka była często postrzegana jako region wyizolowany od większych globalnych konfliktów, co określano mianem „Arctic exceptionalism”. Jednak pełnoskalowa agresja Rosji na Ukrainę w 2022 r. podważyła to założenie, prowadząc do rosnących napięć i militaryzacji. Niniejszy artykuł wykorzystuje ramy poststrukturalistyczne do analizy strategii arktycznych, publikowanych przez państwa zachodnioarktyczne w latach 2006‑ 2024, traktując te strategie jako kluczowe akty mowy, konstruujące znaczenie polityczne regionu. Analiza dyskursu, wspomagana oprogramowaniem AntConc, bada, w jaki sposób państwa zachodnioarktyczne przedstawiają Rosję oraz jak te narracje ewoluowały.
Wyniki ukazują zmianę, od przedstawiania Rosji jako partnera przy współpracy do coraz bardziej zmilitaryzowanego i ekspansjonistycznego podmiotu. Zmiana ta odzwierciedla kontrastujące podejścia – państwa zachodnie koncentrują się na multilateralizmie i prawie międzynarodowym, podczas gdy Rosja kładzie nacisk na suwerenność i siłę militarną. Podejście poststrukturalistyczne podkreśla, jak dyskurs aktywnie konstruuje rzeczywistość międzynarodową Arktyki, wpływając na dynamikę władzy i stabilność regionalną.
Przyszłe zarządzanie regionem zależy od rozwiązania szerszych napięć politycznych, ale ponowne włączenie Rosji do współpracy pozostaje niepewne. Utrzymanie multilateralizmu i poszanowanie prawa międzynarodowego będzie kluczowe dla przeciwdziałania destabilizującym narracjom i wspierania współpracy oraz pokoju w Arktyce.

PDF

Czytaj więcej

VARIA

Oblicza sowieckiego antysemityzmu. Od zakończenia II wojny światowej do rozwiązania ZSRR

Tadeusz Lebioda

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 361 - 389

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.021.20636

Celem artykułu jest naszkicowanie stosunku władzy i społeczeństwa sowieckiego wobec Żydów od zakończenia II wojny światowej do rozwiązania ZSRR. Szczególnie istotne stało się wykazanie antysemickiej polityki i propagandy reżimu stalinowskiego. Celem jest także wyznaczenie zmiany w podejściu do Żydów, która nastąpiła po dojściu do władzy Chruszczowa. Liberalizacji systemu towarzyszyło złagodzenie antysemickiej propagandy. W artykule nakreślony zostanie również okres stagnacji systemu władzy w ZSRR w okresie rządów Breżniewa. Odbije się on negatywnie na sytuacji Żydów w tym państwie. Propagowana jedność i braterstwo narodów zestawiana była z szykanami biurokratycznymi wobec Żydów. Blokowano także ich emigrację oraz stosowano powszechną inwigilację. W latach 70. XX w. na poprawę ich położenia wpłynęło odprężenie międzynarodowe. W okresie „pieriestrojki” Gorbaczowa nastąpił wzrost nacjonalizmu rosyjskiego i nastrojów antysemickich. Pojawiły się grupy dysydenckie, polepszyły możliwości rozwoju organizacyjnego i kultury żydowskiej, nasiliła się emigracja. Pojawiło się poparcie ze strony Światowego Kongresu Żydów. W systemie sowieckim stosunek do Żydów widoczny był na dwóch płaszczyznach charakteryzujących się antysemityzmem państwowym i antysemityzmem społecznym.

PDF

Czytaj więcej

The decline of humanist poetics. Faces of information warfare in hybrid conflict on the example of Russia’s 2022 war with Ukraine

Krystian Saja

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 391 - 408

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.022.20637

Głównym celem artykułu jest ukazanie oblicza wojny informacyjnej i wynikających z niej zagrożeń w przywoływanym konflikcie zbrojnym Rosji z Ukrainą. Ponadto służy on zaprezentowaniu ogółu przejawów wojny hybrydowej, ze wskazaniem konkretnych przykładów z toczącej się wojny. W artykule posłużę się pracami dotyczącymi analizy definicyjnej wojny hybrydowej i informacyjnej oraz przykładami pochodzącymi z trwającego konfliktu hybrydowego Federacji Rosyjskiej z Ukrainą. Współczesne konflikty hybrydowe to skomplikowane operacje, wyróżniające się użyciem szerokiego spektrum metod oddziaływania na kulturę, społeczeństwo, gospodarkę, finanse, historię, psychikę człowieka oraz informację. Przy tym nie oznaczają one całkowitego zwycięstwa którejkolwiek ze stron, zważywszy na fakt braku gwarancji osiągnięcia wszystkich celów i interesów w każdym z wymienionych wymiarów. Najistotniejszym obszarem oddziaływania w wojnie hybrydowej jest informacja, stanowiąca kluczowe narzędzie oddziaływania na człowieka. Manipulacja i propaganda informacyjna w sposób bezpośredni przyczyniają się do wyniszczania ludzkiej świadomości oraz zdolności do racjonalnego myślenia.

PDF

Czytaj więcej

Aspekt polityki historycznej w relacjach międzypaństwowych na przykładzie stosunków polsko-ukraińskich

Natalia Kowcz

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 409 - 425

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.023.20638

Historia może dzielić lub łączyć. Wykorzystywana w umiejętny sposób może stać się ważnym elementem polityki zagranicznej. Tematem pracy jest aspekt polityki historycznej w relacjach międzypaństwowych na przykładzie stosunków polsko‑ukraińskich. Państwa te od lat związane są ze sobą wspólnymi dziejami, granicami, kulturą. Pytanie jednak czy te powiązania bardziej je łączą czy dzielą. Celem omówionych w artykule kwestii jest pokazanie jak można przepracować bolesną przeszłość i zamienić ją w trwały fundament do budowania wzajemnych relacji. Jednak nadal istnieją sprawy, które bardziej nas różnią, w których nie potrafimy dojść do porozumienia i to jest wyzwanie dla kolejnych pokoleń Polaków oraz Ukraińców, aby spory te zakończyć i doprowadzić do całkowitego pojednania obu narodów.

PDF

Czytaj więcej

Konflikt izraelsko‑palestyński jako wojna zastępcza Islamskiej Republiki Iranu

Cezary Dryzd

Wschodnioznawstwo, Tom 18, 2024, s. 427 - 442

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.24.024.20639

Islamska Republika Iranu od czasów rewolucji z 1979 r. realizuje plan osiągnięcia przez to państwo statusu mocarstwa regionalnego. Proces ten wymaga od Iranu angażowania się w sprawy Bliskiego Wschodu oraz aktywną próbę wpływania na ich przebieg. Przykład konfliktu izraelsko‑palestyńskiego pokazuje, w jak dużym stopniu kwestia Palestyny jest istotna z punktu widzenia regionu, a w szczególności z perspektywy państw chcących odgrywać istotną rolę w formowaniu się bliskowschodniej polityki. Atak Hamasu wymierzony w Izrael z pozoru wydawać się może jedynie lokalnym kryzysem motywowanym próbą uzyskania niepodległości przez Palestyńczyków, jednak na poziomie regionalnym wpisuje się on w szeroko zakrojony proces przenikania się stref wpływu oraz walki o dominację pomiędzy państwami dążącymi do hegemonii regionalnej. Jednocześnie bezpośrednim celem tego konfliktu nie jest zwycięstwo militarne, lecz realizacja założeń w domenie informacyjnej jako narzędzia wpływającego na możliwości w dziedzinie polityki i bezpieczeństwa Bliskiego Wschodu. Z punktu widzenia Iranu wydarzenia te są idealną okazją do konsolidacji państw regionu, które są przeciwne Izraelowi, a w szerszym ujęciu dążą do ograniczania wpływów aktorów spoza regionu na sprawy Bliskiego Wschodu. Tworzy to sytuację, w której pomimo braku bezpośredniego zaangażowania w zainicjowanie konfliktu przez Iran może on czerpać potencjalne korzyści z eskalacji napięcia w obrębie kwestii palestyńskiej.

PDF

Czytaj więcej