Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy w obecnych czasach możemy mówić o regresie czy raczej o postępie w działalności naukowej archiwów. W polskiej literaturze brak kompleksowych opracowań poświęconych aktywności naukowej archiwów państwowych. Do jej podejmowania obligują lakoniczne zapisy ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach oraz statuty tych instytucji. Przejawem pewnego kryzysu działalności naukowej archiwów jest jej mylenie lub utożsamianie z aktywnością popularyzatorską czy edukacyjną. Duże znaczenie dla postępu lub regresu w omawianym obszarze ma polityka prowadzona przez poszczególnych naczelnych dyrektorów archiwów państwowych, która bywa niespójna i bardzo zmienna. Aktywność naukowa polskich archiwów pośród pozostałych ich zadań jest słabo widoczna w działalności poszczególnych archiwów państwowych. Informacje o niej rzadko pojawiają się na stronach internetowych archiwów wprost. Są również zmarginalizowane w wadliwie skonstruowanych sprawozdaniach rocznych. Tezy o kryzysie w omawianej materii nie potwierdzają natomiast rosnące liczby publikacji (w tym także czasopism) wydawanych przez archiwa oraz referatów wygłaszanych przez ich pracowników na konferencjach naukowych.

Wartościowanie dokumentacji jest istotnym procesem mającym wpływ na tworzenie źródeł do badań naukowych. Artykuł omawia zderzenie potrzeb administracji i oczekiwań nauki na gruncie oceny wartości archiwalnej dokumentacji przeprowadzanej przez archiwa państwowe. Pokazano w nim dwa podejścia do oceny wartości dokumentacji wynikające z jej przydatności do celów użytkowych lub naukowych, a także trudności przy przeprowadzaniu selekcji materiałów archiwalnych. Przedstawiono także postulaty w zakresie roli pracownika nadzoru archiwalnego w procesie wartościowania, mające na celu pogodzenie interesów nauki i potrzeb urzędowych.

Celem artykułu jest analiza rozwoju informatyzacji urzędów gminnych, miejsko-gminnych, miejskich oraz związków międzygminnych z terenu objętego nadzorem archiwalnym Archiwum Narodowego w Krakowie. Badanie zostało przeprowadzone przede wszystkim w oparciu o analizę protokołów kontroli archiwalnych oraz wydanych zaleceń pokontrolnych pozyskanych w trybie dostępu do informacji publicznej. Analizując zebraną dokumentację, przede wszystkim sprawdzano, czy kontrolowana jednostka pracowała w ramach systemu EZD , czy też podstawowym systemem wykonywania czynności kancelaryjnych oraz dokumentowania sposobu prowadzenia spraw był system tradycyjny. Następnie zweryfikowano wszystkie systemy informatyczne oraz rok ich wdrożenia.
Za cezury przyjęto lata 2011–2019. Pierwszą datą jest rok wejścia w życie Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów, które uregulowało możliwość elektronicznego zarządzania dokumentacją m.in. w organach gmin i związków międzygminnych oraz urzędach obsługujących te organy. Datą zamykającą artykuł jest rok wybuchu pandemii COVID -19.

Anna Ptaśnik jest powszechnie znana ze swojej wieloletniej pracy w Biurze Prac Naukowych Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. Mniej znanym faktem z jej życia jest wcześniejszy kilkuletni staż w Archiwum Państwowym w Krakowie. Jej przełożonym i nauczycielem był Włodzimierz Budka. Po przeprowadzce do Warszawy A. Ptaśnikowa często korespondowała z dawnym mentorem. Głównym tematem jej listów jest tęsknota za Krakowem i dawną spokojną pracą w archiwum na Wawelu. Skarżyła się na biurokrację, niekompetencję współpracowników, brak przyjaciół. Choć uchodziła za pracownika bardzo solidnego, praca nie sprawiała jej przyjemności. Artykuł dotyczy tego, co dziś nazywamy wypaleniem zawodowym.

W Stanach Zjednoczonych istniały dwa nurty archiwistyki. Klasyczny był związany z administracją, drugi zaś tworzyli aktywni obywatele pragnący utrwalić proces narodzin nowego państwa. Podwaliny oficjalnej administracji i biurokracji tworzył Charles Thomson, sekretarz pierwszego, zbuntowanego Kongresu Kontynentalnego w 1774 r. To on, pracując w parlamencie, ukształtował zalążki archiwum władz centralnych w 518 woluminach i dlatego słusznie jest nazywany ojcem chrzestnym amerykańskich archiwistów. Po zdobyciu niepodległości już na pierwszej sesji nowego Kongresu we wrześniu 1789 r. przyjęto Ustawę o zapewnieniu bezpiecznego przechowywania akt, dokumentacji i pieczęci Stanów Zjednoczonych, lecz przez cały wiek XIX nie zdołano stworzyć Archiwum Narodowego. Drugi nurt archiwistyki od zarania USA tworzyli pasjonaci historii, którzy gromadzili indywidualne kolekcje archiwaliów i druków ulotnych. Z czasem wyrastały z nich samodzielne, instytucjonalne biblioteki lub też zbiory te zasilały zasoby innych archiwów, bibliotek czy muzeów. Wśród najwybitniejszych kolekcjonerów warto wymienić Ebenezera Hazarda, Jareda Sparksa czy Lymana Copelanda Drapera. Z czasem także poszczególne stany zaczęły tworzyć instytucje o charakterze historyczno-archiwalnym, z których wyrastały historyczne ośrodki informacyjne i archiwa rządów stanowych. Archiwum Narodowe powołano dopiero w 1934 r. Zatrudniono w nim wielu historyków, którzy liczyli na pracę nad dziejami kraju, lecz zalew współczesnej dokumentacji sprawił, że dopiero po wielu latach żmudnych, biurokratycznych działań mogli podjąć współpracę z historykami. A toczący się wśród nich spór o to, gdzie przebiega granica między powołaniem archiwisty i historyka, pozostaje aktualny do dzisiaj.

W okresie II wojny światowej Poznań o zniemczonej nazwie Posen był stolicą wcielonego do Wielkiej Rzeszy Niemieckiej „wzorcowego okręgu” o nazwie Okręg Kraj Warty (Mustergau Wartheland). Ludność niemiecką w Poznaniu, której liczebność od czasu wybuchu wojny do 1944 r. wzrosła z 6 do 100 tys. osób, stanowiły heterogeniczne grupy takie jak: Niemcy z R zeszy, przesiedleńcy, głównie z państw bałtyckich, i tzw. Volksdeutsche. Ich życie codzienne w Poznaniu nie zostało dotychczas zbadane i opracowane, pomimo że aspekt ten stanowi interesujący temat historiograficzny. W celu jego rekonstrukcji nie należy powoływać się jedynie na bogate zasoby Archiwum Państwowego w Poznaniu i placówek Bundesarchiv, lecz uwzględnić w nich również inne, mocno rozproszone źródła. Są one przechowywane w licznych — wskazanych w tekście — niemieckich archiwach naukowych i bibliotekach, które nie zawsze specjalizują się w badaniach nad historią Europy Środkowo-Wschodniej.

Przedmiotem artykułu jest nieznana i nierozpoznana część kolekcji Stanisława Latanowicza (1886–1935), którą w 1938 r. Zarząd Miasta Poznania kupił z przeznaczeniem do zbiorów Biblioteki Raczyńskich i Muzeum Miejskiego. Dzięki opracowanemu ostatnio inwentarzowi przechowywanego w Archiwum Państwowym w Poznaniu zespołu „Zbiór dokumentów pergaminowych i papierowych różnej proweniencji” udało się zidentyfikować 126 dokumentów ze zbiorów S. Latanowicza, które podczas okupacji zostały najprawdopodobniej przekazane z Biblioteki Raczyńskich do Archiwum Miejskiego.

Rozwój instytucji naukowych w Niemczech w drugiej połowie XIX w. oraz początku XX w. zaowocował powstaniem profesjonalnego archiwum gromadzącego rozproszone do tej pory źródła, związane z historią Żydów na ziemiach niemieckich. Gesamtarchiv der deutschen Juden rozpoczął oficjalnie swoją działalność 1 października 1905 r. i wkrótce stał się najważniejszym Archiwalia dotyczące wielkopolskich gmin żydowskich w zbiorach Gesamtarchiv... 169 i największym archiwum żydowskim w Niemczech. Burzliwe losy zbiorów w okresie reżimu faszystowskiego oraz konsekwencje II wojny światowej spowodowały, że pierwotna kolekcja została rozproszona, a wiele materiałów archiwalnych bezpowrotnie zniszczono. Artykuł prezentuje fragmenty zachowanych spisów archiwaliów o Żydach w Wielkopolsce, jakie były przygotowywane w momencie przekazywania ich do Gesamtarchiv der deutschen Juden.

Rolą teatru było prezentowanie określonego rzemiosła oraz postaw o charakterze etycznym. Sztuka aktorska stanowiła pewnego rodzaju artyzm. Aktorzy mieli dzięki temu wpływ na sposób postrzegania rzeczywistości przez społeczeństwo. Jedną z postaci rozpoznawalnych dzięki grze w filmach i na deskach teatru był Aleksander Bożydar Żabczyński. Należał do grona twórców, którymi interesował się aparat bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Działania, które podejmowano wobec aktora, miały na celu inwigilację środowiska twórców jak i jego samego. Dzięki uzyskiwanym informacjom zamierzano zapobiegać działaniom podejmowanym przez to środowisko przeciw władzy ludowej.

Artykuł jest próbą ponownego spojrzenia na sprawę zabójstwa śp. księdza Stanisława Streicha, dokonanego przez Wawrzyńca Nowaka 27 lutego 1938 r. Weryfikując wspomnienia świadków zdarzenia, a także zapoznawszy się z treścią ówczesnych relacji prasowych, autorzy zestawili zebrane informacje z treścią protokołu sekcyjnego sporządzonego przez doktora Stanisława Łagunę, w celu potwierdzenia ustalonych dotychczas faktów w sprawie popełnionej zbrodni. Dodatkowym celem było natomiast interdyscyplinarne podejście w formie połączenia pracy hi204 Łukasz Szudarski, Dagmara Skowrońska, Janusz Kołowski, Bartosz Burchardt storyka i medyków, aby określić szczegółowo okoliczności śmierci kapłana i podjąć się próby zidentyfikowania rodzaju broni, której sprawca użył do popełnienia przestępstwa. Jednocześnie autorzy tekstu postanowili zweryfikować możliwość przypisania Wawrzyńcowi Nowakowi przynależności do organizacji o charakterze komunistycznym, w świetle informacji zawartych w dostępnych obecnie materiałach źródłowych.

W 1971 r. nowe kierownictwo Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej na czele z E dwardem Gierkiem doprowadziło do wdrożenia nowej strategii gospodarczej, określanej jako strategia dynamicznego rozwoju. Strategia ta zaowocowała pozytywnymi zmianami m.in. w przemyśle mineralnym materiałów budowlanych. W latach siedemdziesiątych XX w. przemysł ten został znacznie rozwinięty i unowocześniony. Konsekwentna realizacja tej strategii okazała się jednak ostatecznie niemożliwa, głównie z braku dostatecznych środków finansowych. Początkowe sukcesy ustąpiły miejsca przejawom pogłębiającego się kryzysu społeczno-gospodarczego. Konsekwencją tego były m.in. różnego rodzaju sytuacje konfliktowe w zakładach pracy. Latem 1980 r. także w zakładach pracy przemysłu mineralnego materiałów budowlanych doszło do akcji strajkowych. W ślad za tym doszło do powstania struktur „Solidarności” w poszczególnych zakładach pracy oraz na szczeblu ogólnopolskim. 

Artykuł stanowi rozwiązanie zagadki wtórnie użytej połówki XV-wiecznego pergaminowego dokumentu znajdującego się w posiadaniu Archiwum Państwowego w Poznaniu. Pierwotny dokument zostaje tu zidentyfikowany jako list odpustny wystawiony przez baliwa Jana z C ardony na mocy pełnomocnictwa Sykstusa IV w trakcie papieskiej kampanii mającej na celu zebranie funduszy na obronę wyspy Rodos i zbrojną akcję przeciwko Turkom. W artykule opisana jest sama kampania i rola w niej Katalończyka Joana z C ardony. Podane są także przykłady wyemitowanych wówczas listów odpustnych, na bazie których dokonana zostaje rekonstrukcja tekstu brakującej połowy listu.

Parafia pw. św. Rocha w R ząśni z pewnością istniała już w 1403 r. Pierwszy drewniany kościół przetrwał do XVI w., a następnie w jego miejscu wzniesiono nowy, który przetrwał do 1862 r. W 1918 r. proboszczem parafii został ks. Wacław Kokowski. Inwentarz własności kościoła i probostwa w R ząśni został sporządzony w związku z jego instalacją na urzędzie, której dokonał dziekan przy udziale członków dozoru kościelnego. Przedstawia on ówczesny stan kościoła, który został wybudowany w latach 1862–1866, jego wyposażenie wraz ze szczegółowym wykazem naczyń i szat liturgicznych oraz ksiąg parafialnych i sprzętów kościelnych, a także zwięzły opis cmentarzy, plebanii, budynków gospodarczych i majątku ziemskiego.

Celem artykułu jest prezentacja niewydanych tekstów literackich Włodzimierza Odojewskiego, zachowanych w Archiwum Wydawnictwa Poznańskiego w O środku Dokumentacji Wielkopolskiego Środowiska Literackiego oraz Archiwum Włodzimierza Odojewskiego na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM. Zachowane materiały źródłowe pozwalają na weryfikację dotychczasowej wiedzy na temat wczesnych etapów twórczej biografii Odojewskiego, czyli okresu przypadającego na lata studiów uniwersyteckich oraz początków działalności pisarskiej i publicystycznej w Poznaniu. W zasobach archiwalnych zachował się tom opowiadań Codzienna ściana płaczu, którego edycja została w 1958 r. wstrzymana z przyczyn politycznej nagonki na autora. Jedno z kluczowych opowiadań tego zasobu, Tamten świat, dało początek późniejszej o trzy lata powieści Odojewskiego Cień nad wielką równiną, od której zaczyna się ważka w jego twórczości tematyka kresowa i łagrowa, w pełni wybrzmiała dopiero w emigracyjnych opowiadaniach Odojewskiego. Warto rozważyć edycję obu nie wydanych dotąd książek.

Celem pracy jest przybliżenie czytelnikom zjawiska występowania pożarów w historycznej Wielkopolsce XVI–XVIII w. Jest ona swoistą polemiką z ustaleniami na ten temat Andrzeja Karpińskiego (oraz jego współpracowników), autora pracy z 2020 r. pt. Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog (należy tutaj podkreślić, że nie zajmujemy się treściami podanymi w drugiej jej części, monograficznej). W pierwszej części artykułu zastanowiono się nad zasadnością wykorzystania użytej literatury i kwestią doboru źródeł. Tutaj też podkreślono przydatność tzw. iuramentów, czyli rodzaju ksiąg grodzkich, często zawierających informacje o pożarach (których Karpiński raczej nie zbadał). W drugiej części zwrócono uwagę na te źródła, których autor nie wykorzystał (oprócz powyższych także innych ksiąg grodzkich, rejestrów poborowych z drugiej połowy XVI w. oraz relacji zagranicznych podróżników po Wielkopolsce). Mimo uwag poczynionych w artykule — wciąż bardziej faktograficznych niż metodologicznych — praca Karpińskiego na pewno godna jest polecenia. Jak pisze Tomasz Jurek, w dalszej przyszłości publikacja „ta na pokolenia stanie się […] „przewodnikiem dla badaczy tej ciekawej problematyki”.