Artykuł niniejszy omawia politykę personalną zaborcy przy obsadzaniu stanowiska landrata/ deputowanego powiatowego w Prusach Południowych – prowincji utworzonej z ziem zagarniętych przez Hohenzollernów w wyniku II rozbioru Polski (1793). Sposób ich powoływania ulegał pewnym modyfikacjom, na co wpływ miały czynniki zewnętrzne oraz sytuacja wewnątrz prowincji. Początkowo oficjaliści ci wyłaniani byli bezpośrednio przez administrację zaborczą, bez udziału czynnika stanowego. Istotna była konfesja nominata: sprzyjano osiadłym tu od pokoleń ewangelikom-reformowanym. Wszystko to zgodnie z postulatami ministra Buchholza sformułowanymi w początkach 1793 r. W czasie trwania insurekcji kościuszkowskiej wielu z wybrańców wystąpiło przeciwko Prusakom. Odpowiedzią władz było usunięcie ich z zajmowanych stanowisk oraz nominacja osób niepowiązanych z administrowanym powiatem. Jednak już wkrótce (1795) zaczęto liczyć się z postulatami szlacheckich posesjonatów, zwłaszcza, że podnosili oni wierność monarsze podczas insurekcji (Radomsko), lub postulowali nominację byłego oficera pruskiego (Częstochowa). Ten sposób nominacji funkcjonował również podczas drugiego okresu urzędowania ministra Vossa w Prusach Południowych (po objęciu tronu przez Fryderyka Wilhelma III). Tym samym, zgodnie z Powszechnym Prawem Krajowym, życzeniami zgłaszanymi przy zajmowaniu prowincji („petyty”), jak i propozycjami samego ministra z początków jego urzędowania – pozwolono szlachcie wybierać kandydatów spośród swego grona.

Świadkowie Jehowy są obecni w Wielkopolsce od ponad stu lat. Każdy z podokresów z tego stulecia pełen był różnych wydarzeń dotykających zarówno całą ich wspólnotę, jak i pojedynczych jej członków. Początki w okresie międzywojennym – częściowo jako legalne stowarzyszenie, ale też jako grupa stykająca się z niezrozumieniem i z próbami delegalizacji. Okres okupacji hitlerowskiej – pełen tragicznych losów całej wspólnoty i poszczególnych wyznawców, którzy w obozach koncentracyjnych, nosząc opaskę z fioletowym trójkątem, byli ofiarami tego systemu. Okres powojenny to kolejny etap funkcjonowania wyznania Świadków Jehowy w Wielkopolsce. Do roku 1950, na którym kończy się I część niniejszego artykułu, Stowarzyszenie Świadków Jehowy działało w sposób legalny, choć już wówczas władze komunistyczne starały się poprzez działania administracyjne ograniczyć jego funkcjonowanie. Działania te uzmysłowiły Świadkom Jehowy, że ich krótka legalna działalność może zostać w gwałtowny sposób zakończona. Stało się to w połowie 1950 roku.

Zmiana systemu po II wojnie światowej związana była z pojawieniem się nowej filozofii kształcenia. Dla komunistycznej władzy najważniejszym celem było dostarczenie krajowi nowych, socjalistycznych i świadomych swej roli w przebudowie kadr. Kryteria polityczne były więc ważniejsze od merytorycznych. Założeniem politycznym było stworzenie nowej, robotniczo- -chłopskiej inteligencji, która rozumiałaby swą rolę w walce o socjalizm. By tego dokonać, należało zrewolucjonizować zasady naboru do szkół średnich i wyższych. O przyjęciu na studia nie miała więc decydować wiedza, ale zaangażowanie polityczne i społeczne. Należało też, i to akurat nie budziło wątpliwości, pozwolić młodzieży nadrobić zaległości wynikające z wojny. Konstruowane polityczne założenia nie we wszystkich przypadkach przełożyły się na praktykę działania. Mimo jednoznacznych wytycznych i kluczowej roli urzędów bezpieczeństwa w opiniowaniu kandydatów, skład socjalny studentów nie uległ radykalnej zmianie. Nie oznacza to, że polityka komunistów nie wyrządziła szkody części zdolnej młodzieży, której ze względów klasowych zamknięto możliwość zdobywania wyższego wykształcenia.

Artykuł przedstawia Mieczysława Białynię Rzepeckiego i Tadeusza Esmana, kierowników bydgoskiego oddziału Archiwum Państwowego w Poznaniu. Wykorzystano publikowane materiały biograficzne i wyniki kwerendy w archiwach Bydgoszczy i Poznania. Portrety obu archiwistów udało się nieco rozbudować, a ich aktywność umieścić na tle działalności innych kierowników międzywojennych terenowych archiwów państwowych. Wśród kierowników terenowych archiwów państwowych okresu międzywojennego Białynia- Rzepecki i Esman należeli do najmniej licznej grupy pochodzącej z terytorium byłego zaboru pruskiego. Reprezentowali różne generacje archiwistów. Pierwszy, jak co szósty kierownik zaczynał pracę w służbie archiwalnej po sześćdziesiątce, Esman – jak co piąty – przed trzydziestką. Różniło ich wykształcenie, które Białynia-Rzepecki zakończył prawdopodobnie na maturze, a Esman – jak większość szefów archiwów – legitymował się dyplomem uniwersyteckim w zakresie historii. Nie miało to większego wpływu na ich dorobek publikacyjny, choć Esman znalazł się wśród 54 proc. kierowników, którzy przed wojną wydali prace naukowe. Obaj bydgoszczanie, jak większość międzywojennych archiwistów, byli aktywnie społecznie i angażowali się w działalność towarzystwa naukowych.

Archiwiści okresu międzywojennego odegrali znaczącą rolę państwowotwórczą w procesie odbudowy polskiej państwowości. Swoją działalność na rzecz odradzającego się państwa rozpoczęli już w trakcie I wojny światowej, zapobiegając niszczeniu i wywożeniu archiwaliów za granicę i przygotowując pierwsze projekty regulacji normatywnych w odniesieniu do archiwów i służby archiwalnej. Po odzyskaniu niepodległości koncentrowali swój wysiłek na budowaniu scentralizowanej i sprawnie działającej sieci archiwalnej, zarówno w zakresie działań legislacyjnych, jak i organizatorskich, oraz na działaniach rewindykacyjnych. Prowadzili także szeroką działalność popularyzatorską, kształtując przez to świadomość narodową i postawy patriotyczne. Wielu archiwistów z tego okresu wniosło także znaczący wkład w rozwój badań naukowych, zarówno w zakresie historii, jak i archiwistyki.

W 1938 r. z inicjatywy Henriego Langois’a i Georges’a Franju z Cinémathèque Française, Franka Hensela z Reichsfilmarchiv, Johna Abbotta z Museum of Modern Art Film Library oraz Olwen Vaughan z londyńskiej National Film Library powołano do życia Fédération Internationale des Archives du Film – Międzynarodową Federację Archiwów Filmowych. Celem artykułu jest przedstawienie działalności FIAF, która w zeszłym roku obchodziła swoje osiemdziesiąte urodziny. W teście omówiono początki Federacji, jej cele i strukturę oraz działalność (włączając w to organizację warsztatów, kongresów, działalność wydawniczą i koordynowane projekty). Podkreślono także zasługi FIAF w zakresie zabezpieczania dziedzictwa filmowego oraz współpracy między archiwami. W artykule wykorzystano źródła drukowane umieszczone na stronie Federacji (takie jak sprawozdania z posiedzeń, raporty), informacje ze strony internetowej organizacji oraz literaturę dotyczącą historii filmu.

Nadrzędnym celem poniższego artykułu jest przybliżenie tekstu taksy podwojewodzińskiej na towary spożywcze dla miasta Zbąszynia z 1751 r. Źródło zostało wniesione do księgi miejskiej Zbąszynia z lat 1592–1807, która przechowywana jest w Bibliotece Kórnickiej PAN w Kórniku. Na tle dotychczas wydanych tego typu źródeł prezentuje się ona miernie. Głównie ze względu na to, że nie obejmuje pozostałych rzemiosł istniejących wówczas w mieście. Niemniej jednak jej niewątpliwą zaletą jest fakt, iż jest to pierwszy tego typu przekaz z dawnego województwa poznańskiego. Co więcej, przybliża nas do poznania warunków życia codziennego w małym mieście szlacheckim. Podano w niej ceny gorzałki, pieczywa i mięsa, czyli głównych artykułów stanowiących dietę ówczesnych ludzi.

Niniejszy artykuł wychodzi naprzeciw potrzebom badawczym sfragistyki XIX i XX stulecia, prezentując wyniki badań nad ogłoszeniami prasowymi wytwórców i sprzedawców pieczęci, które zamieszczano w prasie poznańskiej w latach 1815–1939. Treścią tego przyczynku jest wykaz osób wytwarzających pieczęcie i oferujących sprzedaż wyrobów pieczętarskich, dzięki któremu udało się przedstawić dane do życia i działalności kilkudziesięciu rzemieślników oraz kupców tak z okresu rozbiorów, jak i dwudziestolecia międzywojennego. Zgromadzone krótkie dane osobowe mają pozwolić na rozszerzenie badań nad rzemiosłem i przyczynić się do uzupełnienia stanu badań o poznańskich rzemieślnikach pracujących w metalu.

Publikacja niniejsza prezentuje nieznany stempel pieczętny, który wykonał Fryderyk Wilhelm Below – znakomity poznański artysta, medalier i pieczętarz. W komunikacie zamieszczono opis pieczęci zawierający podstawowe informacje o jej kształcie, materiale, wymiarach i napisie napieczętnym. Obiekt ten, przy swoim niewielkim rozmiarze, stanowi unikalny przykład prywatnego zamówienia. Przedstawiany artefakt uzupełnia listę znanych dotąd wyrobów pieczętarskich tego wytwórcy.

Unknown seal matrix by Fryderyk Wilhelm Below. (Announcement)

This publication presents an unknown seal matrix, made by Fryderyk Wilhelm Below — a remarkable Poznań artist, medalist, and seal maker. The announcement provides a description of the seal including basic information about its shape, material, dimensions, and inscription. This object, with its small size, is a unique example of a private order. The presented artefact supplements the list of known products made by this seal maker.

Keywords: Poznań, Fryderyk Wilhelm Below, seal maker, engraver, seal, seal matrix

W 2011 r., z okazji zbliżającej się, setnej rocznicy wybuchu powstania wielkopolskiego, Archiwum Państwowe w Poznaniu przystąpiło do rejestrowania i digitalizacji dokumentów dotyczących powstania, znajdujących się w zasobach Archiwum. Szczególnie interesujący jest zespół nr 884: Związek Powstańców Wielkopolskich, w którym zgromadzono dokumenty niemal wszystkich związków kombatanckich zrzeszających weteranów wielkopolskich wydarzeń z lat 1918–1919. Zachowany materiał, zebrany w 402 j.a. (13 960 rekordów spisu), choć nierówny merytorycznie, pozwala zorientować się wielokierunkowo w realiach środowiska w okresie (zwłaszcza) międzywojennym. Spis zespołu został zakończony i jest gotowy do udostępnienia w sieci.

Powszechna Wystawa Krajowa, zorganizowana w Poznaniu w 1929 r. była największym wydarzeniem wystawienniczym w historii II Rzeczypospolitej. Mając za cel pokazanie dorobku niepodległej Polski, była przeglądem jej osiągnięć w zakresie przemysłu, polityki, kultury, rolnictwa. Celem artykułu jest przedstawienie najważniejszych materiałów – katalogów, książek, fotografii, czasopism, które zostały wydane z okazji Wystawy, lub które o niej wspominają. Analiza wybranych publikacji pozwala zapoznać się szczegółowo z treściami prezentowanymi na poszczególnych ekspozycjach. Wiele publikacji miało również odgrywać rolę edukacyjną. Część z nich była opracowaniami historycznymi, a część stanowi dziś świadectwo o ówczesnej sytuacji społeczno-polityczno-kulturalnej w Polsce, dzięki czemu mogą być uznane jako źródła do badań historycznych z dzisiejszej perspektywy.

W artykule przedstawiono spuścizny czterech pracowników Archiwum Państwowego w Poznaniu, przechowywane w zasobie PAN Archiwum w Warszawie Oddział w Poznaniu – dyrektorów placówki: Kazimierza Kaczmarczyka, Czesława Skopowskiego i Jana Szajbla, oraz kierownika Pracowni Konserwacji materiałów archiwalnych Kazimiery Chojnackiej. W tekście przedstawiono okoliczności przejęcia spuścizn przez PAN Archiwum w Warszawie Oddział w Poznaniu, omówiono materiały dotyczące Archiwum Państwowego w Poznaniu i działalności autorów spuścizn w okresie pracy w tymże archiwum.

Artykuł poświęcony jest funkcjonowaniu wiedzy historycznej w Polsce w mediach społecznościowych. Podstawą badania jest badanie ilościowe przeprowadzone drogą internetową w marcu 2019 r. Projekt ankiety, wypełnionej przez 2200 respondentów, został oparty o dotychczasowy dyskurs dotyczący świadomości historycznej. Powołując się na prace Jana Pomorskiego, Barbary Szackiej i Niny Assorodobraj autorzy dokonali zestawienia samooceny wiedzy historycznej użytkowników mediów społecznościowych, ich zainteresowań tematycznych, trendów popularności środków przekazu oraz wpływu mediów epoki przed Web 2.0 (film, telewizja, gry komputerowe). W wyniku przeprowadzonej analizy autorzy stworzyli charakterystykę społecznego zapotrzebowania na narracje historyczne (public history), a także nakreślili obecny stan społecznej roli historii w obszarze, jakim jest rozrywka (cyfrowy homo ludens). Praca ta stanowi element szerszego autorskiego projektu badań nad świadomością historyczną oraz funkcjonowaniu wiedzy historycznej w Polsce z towarzyszącymi mu analizami szczegółowymi zawartymi w innych tekstach.