Powoływanie landratów w Prusach Południowych (1793–1806)
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEPowoływanie landratów w Prusach Południowych (1793–1806)
Data publikacji: 2019
Przegląd Archiwalno-Historyczny, 2019, Tom VI, s. 9-29
https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.19.001.14930Autorzy
Powoływanie landratów w Prusach Południowych (1793–1806)
Artykuł niniejszy omawia politykę personalną zaborcy przy obsadzaniu stanowiska landrata/ deputowanego powiatowego w Prusach Południowych – prowincji utworzonej z ziem zagarniętych przez Hohenzollernów w wyniku II rozbioru Polski (1793). Sposób ich powoływania ulegał pewnym modyfikacjom, na co wpływ miały czynniki zewnętrzne oraz sytuacja wewnątrz prowincji. Początkowo oficjaliści ci wyłaniani byli bezpośrednio przez administrację zaborczą, bez udziału czynnika stanowego. Istotna była konfesja nominata: sprzyjano osiadłym tu od pokoleń ewangelikom-reformowanym. Wszystko to zgodnie z postulatami ministra Buchholza sformułowanymi w początkach 1793 r. W czasie trwania insurekcji kościuszkowskiej wielu z wybrańców wystąpiło przeciwko Prusakom. Odpowiedzią władz było usunięcie ich z zajmowanych stanowisk oraz nominacja osób niepowiązanych z administrowanym powiatem. Jednak już wkrótce (1795) zaczęto liczyć się z postulatami szlacheckich posesjonatów, zwłaszcza, że podnosili oni wierność monarsze podczas insurekcji (Radomsko), lub postulowali nominację byłego oficera pruskiego (Częstochowa). Ten sposób nominacji funkcjonował również podczas drugiego okresu urzędowania ministra Vossa w Prusach Południowych (po objęciu tronu przez Fryderyka Wilhelma III). Tym samym, zgodnie z Powszechnym Prawem Krajowym, życzeniami zgłaszanymi przy zajmowaniu prowincji („petyty”), jak i propozycjami samego ministra z początków jego urzędowania – pozwolono szlachcie wybierać kandydatów spośród swego grona.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Generalne Dyrektorium Prus Południowych III, sygn. 173.
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Kriegs und Domänen Kammer, sygn. 3, 6, 7, 14, 15.
Tajne Archiwum Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego (GStA PK) Berlin-Dahlem, II. HA Generaldirektorium, Abt. 10, I, Nr 170 (Conduiten-Liste 1801).
Tajne Archiwum Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego (GStA PK) Berlin-Dahlem, II. HA Generaldirektorium, Abt. 10, XI, Nr 4, 18, 22, 23, 33 (Bd. 1), 42, 85, 103.
Allgemeines Landrecht für die Preußischen Staaten von 1794. Textausgaben. Mit einer Einführung von Dr. Hans Hattenhauer, Frankfurt/M–Berlin 1970.
Bolte J.H., Anleitung zur Kenntnis des öffentlichen Geschäftsganges in den Preussischen Staaten, Berlin 1804.
Bussenius I.Ch., Urkunden und Akten zur Geschichte der preußischen Verwaltung in Süd- und Neuostpreußen 1793–1806, Frankfurt/M/–Bonn 1961.
Die ehemaligen Beamten des abgetretenen Preuss. Antheils von Polen, ihre Zahl, Geschichte, Lage und Rechte. Geschildert von einen ihrer Unglücksgefährten Ein Beitrag zur künftigen Geschichte unserer Zeiten, Gleiwitz 1809.
Der Polenaufstand 1806/7. Urkunden und Aktenstücke aus der Zeit zwischen Jena und Tilsit, wyd. K. Schottmüller, Poznań 1907.
„Dziennik Urzędowy Województwa Kaliskiego” nr 22 z 1 VI 1810.
Jarochowski K., Opowiadania historyczne, Poznań 1860.
Materialien zur Geschichte polnischer Landestheile unter preussischer Verwaltung, Heft 1, Leipzig 1861.
Prümers R. (Hg.), Das Jahr 1793. Das Jahr 1793. Urkunden und Aktenstücke zur Geschichte der Organisation Südpreussens, Poznań 1895.
Breyer R., Die südpreußischen Beamten und die Polenfrage, „Zeitschrift für Ostforschung” 1955, Jg. 4, s. 531–548.
Bömelburg H.-J., Zwischen polnischer Ständegesellschaft und preußischen Obrikkeitsstaat: vom Königlichen Preußen zu Westpreußen (1756–1806), München–Oldenburg 1995.
Bornhak C., Geschichte des Preussischen Verwaltungsrechts, Bd. 2, Berlin 1885.
Bringmann W., Preußen unter Friedrich Wilhelm II (1786–1797), Frankfurt/Main–Wien 2001.
Bussenius I.Ch., Die preußische Verwaltung in Süd- und Neuostpreußen 1793–1806, Heidelberg 1960.
Büsch O., Militärsystem und Sozialleben im alten Preußen 1713–1807, Berlin 1962.
Drozdowski M., Der Zusammenstoss des preußischen Verwaltungssystems mit den polnischen Verwaltungstraditionen (1772–1806), [w:] Deutsch-Polnisches Historikerkolloquium: Preußen in der Provinz, Frankfurt/Main 1991, s. 22–34.
Gelpke F., Die geschichtliche Entwickelung des Landrathsamtes der preussischen Monarchie, Berlin 1902.
Goclon J.A., „Polska na królu pruskim zdobyta” Ustrój, administracja i sądownictwo doby Komisji Rządzącej w 1807 roku, Wrocław 2002.
Hartung F., Deutsche Verfassungsgeschichte vom 15 Jahrhundert bis zur Gegenwart, Leipzig–Berlin 1933.
Historia państwa i prawa Polski, t. 3, Warszawa 1981.
Hintze D., Die Behördeorganisation und die allgemeine Staatsverwaltung Preussens im 18 Jahrhundert, Bd. 6, Erste Hälfte, Berlin 1901.
Hintze O., Regierung und Verwaltung, Bd. 3, Göttingen 1970.
Holste K., Neue territoriale Ordnungen (1772/95–1815): Herrschaftsstrategien der Teilungsmächte, [w:] Polen in der europäischen Geschichte. Ein Handbuch, t. 3, red. M.G. Müller, I. Kąkolewski, K. Holste i R . Traba, Stuttgart 2018/19, s. 43–86.
Hubatsch W., Friedrich der Grosse und die preußische Verwaltung, Köln–Berlin 1973.
Kamionka R., Die Reorganisation der Kreiseinteilung Schlesiens in der Stein-Hardenbergschen Reformperiode, Wrocław 1934.
Karwowski S., Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, t. 1, Poznań 1918.
Konopnicka M., Oficer – urzędnik – dworzanin. Kariery szlachty śląskiej w państwie pruskim (1740– 1806), Zielona Góra 2014.
Konopnicka M., Szlachcic śląski w administracji powiatu. Kryteria wyboru i motywy karier landratów w latach 1740–1806, [w:] Szlachta europejska w strukturach lokalnych XVI–XVIII wieku, red. M. Konopnicka, J. Kuczer, W. Strzyżewski, Zielona Góra 2010, s. 219–239.
Kosim J., Okupacja pruska i konspiracje rewolucyjne w Warszawie 1796–1806, Wrocław i in. 1976.
Kieniewicz S., Historia Polski 1795–1918, Warszawa 1980.
Kucharczyk G., Przejawy kryzysu wewnętrznego państwa i początki reformy ustroju, [w:] Prusy w okresie monarchii absolutnej (1701–1806), red. B. Wachowiak, Poznań 2010, s. 686–721.
Kunicki W., „Südpreußen” als Wirkungsfeld des radikalen schlesischen Bürgertums, [w:] Europäische Ansichten. Brandenburg-Preußen um 1800 in der Wahrnehmung europäischer Reisender und Zuwanderer, Berlin 2004, s. 209–231.
Łukasiewicz D., Szkolnictwo w Prusach Południowych (1793–1806) w okresie reform oświeceniowych, Poznań–Warszawa 2004.
Mainka P., Karl Abraham von Zeidlitz und Leipe (1731–1793). Ein schlesischer Adliger in Diensten Friedrichs II. und Wilhelms II. von Preußen, Berlin 1995.
Mascher H.A., Das Instytut der Landräthe in Preussen. Historisch, juristisch und national-ökonomisch skizzirt, Berlin 1868.
Roellecke G., Julius von Massow als „Kultusminister” (1798–1806). Preußische Bildungspolitik zwischen Wöllner und Humboldt, [w:] Das nachfriederizianische Preußen 1786–1806, red. H. Hattenhauer, G. Landwehr, Kiel 1988, s. 363–381.
Salmonowicz S., Podziały terytorialne i ustrój polityczny ziem pomorskich w latach 1815–1850, [w:] Historia Pomorza, t. 3, cz. 1, red. G. Labuda, Poznań 1993, s. 55–176.
Salmonowicz S., Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Poznań 1987.
Walczak K., Loże masońskie i organizacje parawolnomularskie Kalisza, Kalisz 2004.
Wąsicki J., Wpływ zaboru ziem polskich na reformy ustrojowe w Prusach do roku 1806, „Studia Śląskie”(Seria nowa) 1971, t. 20, s. 507–522.
Wąsicki J., Wprowadzenie Pruskiego Prawa Krajowego na ziemiach polskich, [w:] Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Fragmenty dziejów, Zielona Góra 1978.
Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen) 1795–1806, Poznań 1963.
Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806, Wrocław i in. 1957.
Włodarczyk Z., Kamera wojenno-ekonomiczna w Piotrkowie/Kaliszu w okresie rządów pruskich (1793–1806), „Rocznik Kaliski” 2009, t. 35, s. 9–30.
Włodarczyk Z., Siedziby kamer wojenno-ekonomicznych w Prusach Południowych (1793–1806), „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 2002, t. 8/9, s. 83–89.
Włodarczyk Z., Translokacja eskadronu majora von Granera (4. pułk huzarów ks. Eugena von Württemberg) z Bolesławca do Radomska, „Acta Universitatis Lodzensis” Folia Historia 2017, red. J. Kita, M. Pogońska-Pol, t. 99, s. 171–180.
Włodarczyk Z., Wieluńskie w dobie Prus Południowych 1793–1806, Wieluń 2005.
Włodarczyk Z., Źródła do dziejów Wielunia i ziemi wieluńskiej w zasobie Tajnego Pruskiego Archiwum Państwowego w Berlinie-Dahlem, „Rocznik Wieluński” 2002, t. 2, s. 228–231.
Żbikowski P., W pierwszych latach narodowej niewoli. Schyłek polskiego Oświecenia i zwiastuny Romantyzmu, Wrocław 2007.
Informacje: Przegląd Archiwalno-Historyczny, 2019, Tom VI, s. 9-29
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Powoływanie landratów w Prusach Południowych (1793–1806)
Appointment of landrats in South Prussia (1793–1806)
Wieluńskie Towarzystwo Naukowe
Publikacja: 2019
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 723
Liczba pobrań: 842