Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego zachodnie tereny Księstwa Warszawskiego z Poznaniem i Bydgoszczą włączono do monarchii pruskiej jako Wielkie Księstwo Poznań- skie / Prowincja Poznańska. Nowy władca — Fryderyk Wilhelm III — zapewniał wprawdzie poszanowanie religii katolickiej wyznawanej przez większość mieszkańców, nie dotyczyło to jednak wspólnot zakonnych (57 domów, 454 zakonników i 119 zakonnic), których liczbę postanowiono sukcesywnie zmniejszać, z czasem zaś zlikwidować. Okoliczności nie pozwalały przy tym na wykorzystanie radykalnych wzorów śląskich z 1810 r. Władze pruskie postanowiły dokonać likwidacji przez stopniową redukcję stanów osobowych, m.in. drogą naturalną, za sprawą likwidacji nowicjatu czy wreszcie sekularyzacji. Procesy te uległy przyspieszeniu po wybuchu powstania listopadowego i mianowaniu naczelnym prezesem Eduarda Flottwella. Rozkaz gabinetowy z 31 marca 1833 r. nakazywał likwidację, w okresie trzech lat, pozostałych jeszcze na terenie Księstwa zgromadzeń. Ostatecznie, w roku 1841, stanowiącym cezurę końcową, zmarł ostatni komisarz reformacki, niedługo potem dokonano kasaty klasztoru bernardynów w G órce pod Łobżenicą. Na terenie Księstwa pozostały tylko domy: szarytek w Poznaniu i filipinów w G ostyniu — uznane przez pruskich decydentów za użyteczne.

The history of monks and nuns from dissolved monasteries and convents in the Grand Duchy of Posen (until 1841)

Pursuant to the decisions of the Congress of Vienna, western parts of the Duchy of Warsaw (with Poznań and Bydgoszcz) were incorporated into the Kingdom of Prussia as the Grand Duchy of Posen/the Province of Posen. Although the new ruler, Frederick William III , guaranteed tolerance for the Catholic religion practiced by most of the region’s inhabitants, this did not extend to monasteries and convents (a total of 57 sites with 454 monks and 119 nuns). These were to be gradually reduced in number, and ultimately — dissolved altogether. At the same time, circumstances did not allow for radical solutions of the kind adopted in Silesia in 1810. The plan of Prussian authorities involved a “natural” dissolution of monasteries and convents through a gradual reduction in the numbers of monks and nuns (for example by eliminating novitiate) and secularization. The implementation of these solutions accelerated after the outbreak of the November Uprising, and the subsequent designation of Eduard Flottwell as the governor. Under an administrative decision of March 31, 1833, the remaining congregations in the Grand Duchy were to be completely dissolved within 3 years. The process ultimately ended in 1841 with the death of the last reformation commissioner, and the dissolution of the Bernardine monastery in Górka (near Łobżenica) soon after. The only congregations left in the territory of the Duchy were the Daughters of Charity of Saint Vincent de Paul in Poznań and the Congregation of the Oratory of Saint Philip Neri in Gostyń, as the Prussian authorities considered them useful.

Tematem artykułu jest recepcja jednego z ważniejszych dzieł historycznych Szymona Askenazego pt. Łukasiński. Ukazało się ono po raz pierwszy w 1908 r. w W arszawie. Składały się wówczas na niego dwa pokaźne tomy, z których każdy liczył około 400 stron. Sam tytuł książki — Łukasiński — mógłby wskazywać na biografię Waleriana Łukasińskiego, polskiego działacza niepodległościowego, założyciela Wolnomularstwa Narodowego i T owarzystwa Patriotycznego, ale treść w niej zawarta jest o wiele bogatsza. Dotyczy ona bowiem nie tylko tragicznych losów Łukasińskiego, lecz także historii polskich tajnych związków patriotycznych i sytuacji politycznej w Królestwie Polskim w latach 1815–1830. Bogactwo treści tej książki dostrzegli już pierwsi jej recenzenci, którzy opublikowali swoje omówienia w latach 1908–1909. Zwracali też oni uwagę na aktualne przesłanie pracy Askenazego, która na początku wieku XX wpisywała się dobrze w narastający polski ruch niepodległościowy. Czas powstania i pierwszego wydania Łukasińskiego miał więc bardzo istotny wpływ na jego recepcję. Podobnie rzecz się miała z drugą edycją tego dzieła, które wznowiono w 1929 r., również w W arszawie, w niepodległej Polsce. W tym wypadku na jego recepcję wpłynęła znacząco polityka historyczna sanacji, w której nurt konspiracyjny odgrywał ważną rolę. Według drugiego wydania Łukasińskiego ukazał się jeszcze w latach 2005–2006 reprint tego dzieła, który nie wzbudził już jednak więkWokół recepcji Łukasińskiego Szymona Askenazego 53 szego zainteresowania i przeznaczony był bardziej dla koneserów dzieł historycznych niż szerszego kręgu odbiorców. Nasuwa się zatem wniosek, że okoliczności publikowania kolejnych wydań Łukasińskiego i towarzysząca im każdorazowa bieżąca polityka determinowały w dużym stopniu ich recepcję.

About the reception of “Łukasiński” by Szymon Askenazy

The paper discusses the reception of “Łukasiński” — one of the most important historical works by Szymon Askenazy, first published in Warsaw in 1908. At that time, it was a hefty, twovolume publication, 400 pages each. The title itself — “Łukasiński” — may suggest just a biography of Walerian Łukasiński, a Polish independence activist and founder of the National Freemasonry and the Patriotic Society, but its content is much broader. It explores not only the tragic life of Łukasiński, but also the history of Polish secret patriotic associations and the political situation in the Kingdom of Poland in the years 1815–1830. Even the first reviewers of the book, publishing in the years 1908–1909, remarked on how rich it was. They pointed to the timeliness of Askenazy’s work — in the early 20th century, the book fit into the growing independence movement in Poland. The time when “Łukasiński” was written and first published heavily affected its reception. Similar reactions followed the second edition of the book, published in 1929 — also in Warsaw, but already in independent Poland. At that time, its reception was affected by the historical policy of the Sanation, in which the pro-independence conspiracy played an important role. “Łukasiński” was reprinted in the years 2005–2006, based on the second edition, but it did not spark as much interest and was mainly addressed to historians rather than the general audience. Therefore, one may conclude that the circumstances and politics surrounding the publication of subsequent editions of “Łukasiński” largely determined how the work was received at each time.

Helena i L udwik Stolarzewiczowie wpisali się niewątpliwie silnie w kulturę naukową Łodzi okresu międzywojennego. Ich działalność na wielu polach zarówno typowo naukowych, jak i społecznych sprawiła, że należeli do najbardziej rozpoznawalnych postaci łódzkiego środowiska humanistów. Prace Stolarzewiczów poświęcone głównie kwestiom literatury spotykały się jednak ze zróżnicowaną oceną — dotyczyło to zwłaszcza poczynań Ludwika. Po latach obydwoje pozostają postaciami nieco zapomnianymi. Przybliżenie dziejów życia i pracy naukowej małżeństwa Stolarzewiczów jest jednak ważnym krokiem do zrozumienia ogółu kultury ówczesnej Łodzi. Istotnym źródłem do poznania dziejów dwojga badaczy jest prasa łódzka tamtych lat, na łamach której często znajdujemy informacje o ich działalności. Wielu cennych informacji dostarczają też publikowane przez nich prace, a także wspomnienia innych literatów łódzkich opisywanej epoki.

Life and work of Ludwik and Helena Stolarzewicz in the literary and academic circles in inter-war Łódź

Helena and Ludwik Stolarzewicz undoubtedly played an important role in the scientific and cultural life of Łódź in the inter-war period. They were active in many fields — both academic and social — which placed them among the most recognizable figures in the humanist circles in Łódź. The works of the Stolarzewiczs were mainly devoted to literature, but they received Życie i działalność Ludwika i Heleny Stolarzewiczów na tle życia literackiego... 77 mixed reviews — which was particularly true in the case of Ludwik. Nowadays, they have become somewhat forgotten. Describing the life and scientific work of the Stolarzewiczs is nonetheless a major step towards an understanding of the overall culture of Łódź back then. Press articles published in Łódź, which often described the activities of the two scholars, are among the most important sources allowing one to learn their history. Their own published works also provide much valuable information, as do the memoirs of the Łódź writers from the described period.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zauważalny już wcześniej odpływ ludności żydowskiej z Wielkopolski przybrał gwałtownie na sile. Na miejscu pozostała bogata infrastruktura — nieruchomości oraz liczne ruchomości stanowiące na ogół wyposażenie domów modlitwy. Ich utrzymanie wykraczało często poza możliwości finansowe nielicznych pozostałych na miejscu żydowskich mieszkańców. W 1932 r. ukazało się Rozporządzenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Na jego podstawie gminy wyznaniowe żydowskie, których członkowie w zdecydowanej większości wyemigrowali, miały być przyłączone do gmin liczących większą liczbę wyznawców, co miało umożliwić utrzymanie nadal istniejącej bazy materialnej. Zachowana w zespole archiwalnym „Akta miasta Gniezna” korespondencja między władzami miejskimi a miejscowym kahałem pozwala na prześledzenie procesu przejmowania majątków ośrodków przyłączanych do gnieźnieńskiej gminy żydowskiej. Możliwe jest również ustalenie jego składników ruchomych i nieruchomych oraz określenie ich ówczesnej wartości materialnej. W źródłach widoczne są ponadto kontrowersje między wyznawcami judaizmu z likwidowanych gmin a ich współwyznawcami z Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w G nieźnie.

W 1936 r. pojawiły się nowe plany reorganizacji siatki żydowskich gmin wyznaniowych. Do gminy gnieźnieńskiej zamierzano wówczas przyłączyć teren powiatu wągrowieckiego lub alternatywnie jeden z powiatów należących do gminy gnieźnieńskiej (w praktyce wchodził w grę tylko powiat żniński) przekazać gminie wągrowieckiej. Państwowe władze administracyjne ostatecznie od projektu odstąpiły. Dwa lata później, w związku z reformą podziału administracyjnego kraju, pojawiły się pomysły nowej organizacji przestrzennej gmin żydowskich. Zmian tych nie zdołano wprowadzić do wybuchu II wojny światowej.

Jewish religious communities from the Greater Poland and Pałuki borderland during the period of land consolidation (1932–1939)

After Poland’s rise to independence, the process of Jewish emigration from Greater Poland, already noticeable before, increased in intensity. Jews left behind a lot of infrastructure and real estate, as well various material possessions, mostly in houses of worship. Maintaining them turned out to exceed the financial capacity of those members of the Jewish community who stayed there. In 1932, a regulation of the Ministry of Religious Affairs and Public Education was published, requiring Jewish religious communities most affected by emigration to be incorporated into larger ones, in order to enable the maintenance of the remaining property. Correspondence between the municipal authorities and the local qahal, kept in the “City of Gniezno Files” archival fond, allows to track the gradual appropriation of property from centers incorporated into the Jewish community in Gniezno. It also makes it possible to list movable and immovable property and assess its value at that time. The sources also reveal some conflicts between Jews from the dissolved communities and those from the Gniezno Jewish religious community.

In 1936, new plans were developed to reorganize the network of Jewish religious communities. These involved the incorporation of the Wągrowiec province into the Gniezno community, or alternatively, incorporation of one of the provinces belonging to the Gniezno community into the Wągrowiec community (in fact, the only one that could be incorporated in this way was the Żnin province). In the end, the national administration withdrew from this idea. Two years later, in connection with a reform introducing a new administrative division in Poland, ideas for a spatial reorganization of Jewish communities appeared again. However, no such changes were made before the Second World War.

Organizacja kancelarii i stosowane w niej metody pracy wywierają znaczący wpływ na pozostałość aktową, a w konsekwencji na zasób placówek archiwalnych, do których trafia jej część. Artykuł omawia uwarunkowania i początki organizacji administracji szczebla gminnego w W ielkopolsce po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. Przedstawiono w nim zagadnienia stosowanych w urzędach przepisów kancelaryjnych oraz kadr urzędniczych, ich kompetencji i wynagradzania. Słowa kluczowe: samorząd, organizacja urzędu, kadry administracji, organizacja pracy kancelaryjnej, przepisy kancelaryjne

The reconstruction of communal administration in Greater Poland after the Second World War — conditions, staff, and management

The organization of chancelleries and the work methods used there significantly affected the records produced, and as a result — the fonds remaining at archival institutions where some of these records are stored. The article discusses the beginnings and conditions of the establishment of communal administration in Greater Poland after the end of the war in 1945. It presents the chancellery regulations used in administration offices, as well as their staffing levels, qualifications, and remuneration.

W latach 1946–1947 komuniści stopniowo rozprawili się z legalną opozycją polityczną spod znaku Polskiego Stronnictwa Ludowego. Ogłoszona w ślad za tym amnestia okazała się druzgocącym ciosem dla podziemia kontynuującego działalność z okresu drugiej wojny światowej. W tej sytuacji szczególnego znaczenia zaczęła nabierać opozycyjna działalność wśród młodzieży dorastającej już w okresie powojennym. Postępująca sowietyzacja życia społecznego w Polsce spotykała się z rozmaitymi przejawami sprzeciwu i oporu w tych środowiskach. Konsekwencją tego były podejmowane spontanicznie próby działalności konspiracyjnej wśród młodzieży szkolnej. Inicjatywy takie rodziły się również na terenie Wielkopolski. Nie stanowiły one poważnego zagrożenia dla systemu komunistycznego, ale ówczesny aparat władzy bynajmniej ich nie lekceważył, a skutkiem tego były działania represyjne z jego strony. Problematykę tę przedstawiono w artykule z wykorzystaniem wybranych przykładów z różnych części regionu.

Youth against oppression. Social resistance and underground activities among school youth in the Stalinist period as exemplified by cases from various parts of Greater Poland

In the years 1946–1947, the communist authorities gradually eliminated their legal political opposition gathered in the Polish People’s Party. The amnesty that followed turned out to be a deadly blow to the so-called underground state, whose members continued their activity after the Second World War. Under these circumstances, the opposition of youth, growing up in post-war Poland, gradually gained in significance. The progressing Sovietization of social life in Poland was met with various forms of opposition and resistance in these circles, and prompted spontaneous acts of conspiracy among school-goers. Such initiatives were also born in Greater Poland. They did not pose any real threat for the communist state, but the authorities treated them seriously and responded with acts of repression. This is discussed in the present paper, based on examples from various parts of the region.

Pierwszą komórką lotniczą o charakterze archiwalnym była Komisja Historyczna, powstała w Paryżu w marcu 1940 r., która nie podjęła działalności. Akta lotnicze zostały ewakuowane w czerwcu 1940 r. do Wielkiej Brytanii przez kancelarzystów i złożone w Blackpool. We wrześniu 1940 r. powstała Komisja Likwidacyjna aktów b. Dowództwa Sił Powietrznych w Paryżu, która istniała do marca 1941 r., po czym przeszła w stan wegetacji. Na jej strukturach w grudniu 1941 r. powołano Biuro Historyczne Lotnictwa, którego zadaniem było gromadzenie, opracowywanie i przechowywanie dokumentów. W styczniu 1945 r. Biuro weszło w skład Służby Archiwalno-Muzealnej, a w lipcu tegoż roku doszło do przeniesienia Biura do Dunholme Lodge, gdzie stacjonowało do zakończenia swojej działalności w 1948 r. W ostatnich latach istnienia Biuro Historyczne zajmowało się opracowaniem i selekcją zbiorów. Ostatecznie zachowane przez lotnictwo dokumenty oraz pamiątki trafiły do Instytutu Historycznego im. gen. Sikorskiego w Londynie.

Archival services of the Polish Air Force during the Second World War

The Historical Commission, established in Paris in March 1940, can be considered the first archival cell of the Air Force, however, it never became operational. Records of the Air Force were evacuated in June 1940 to the United Kingdom by office workers, and deposited in Blackpool. In September 1940, the Records Liquidation Commission of the former Air Force Command in Paris was established, and existed until March 1941. After that time, its activities came to a halt. Based on its structures, in December 1941, the Aviation Historical Bureau was established. Its tasks included gathering, processing, and storing documents. In January 1945, the Bureau was incorporated into the Archival and Museum Services, and in July, the Bureau was transferred to Dunholme Lodge, where it remained until 1948, when it terminated its operations. In the final years of its existence, the Historical Bureau mainly dealt with processing and classifying the collections. Eventually, the records and memorabilia kept by the Air Force were deposited in the Sikorski Historical Institute in London.

W artykule zwrócono uwagę na problemy, z którymi borykało się Archiwum Państwowe w Poznaniu bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych oraz w pierwszym okresie działalności, tj. do roku 1951. Podstawą źródłową były sprawozdania i plany pracy sporządzane w Archiwum Państwowym w Poznaniu w latach 1945–1951 oraz obowiązujące w tym czasie normatywy, które regulowały działanie instytucji. W publikacji podniesiono problem zabezpieczania i gromadzenia materiałów archiwalnych oraz niedogodności związanych z kompletnym zniszczeniem budynku, a co za tym idzie — brakiem odpowiednich magazynów, które mogłyby zabezpieczyć akta powracające do Archiwum po wojnie oraz nowe, które miały dopiero do niego trafić.

State Archive in Poznań in the first years following the Second World War

The article discusses the problems that the State Archive in Poznań struggled with soon after the termination of military operations and in the first years of its existence, i.e. until 1951. The main sources for this paper include reports and working plans drafted in the State Archive in Poznań in the years 1945–1951, as well as the operating standards regulating the work of this institution. The publication also raises the issue of protecting and gathering archival materials, as well as the difficulties posed by the complete destruction of the building and the resulting lack of appropriate spaces for secure storage of both new records and files, and ones recovered after the war.

Digitalizacja średniowiecznych dyplomów znajdujących się w posiadaniu Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich (dawnej Państwowej Biblioteki im. Eustachego i Emili Wróblewskich w W ilnie) i udostępnienie ich badaczom w kolorze i wysokiej rozdzielczości pozwalają na weryfikację dotychczasowych wyników badań dotyczących niektórych z najstarszych dokumentów poznańskiej komandorii joannitów, konkretnie dyplomów o nr. 104, 117 i w pewnym stopniu 213 z Kodeksu Dyplomatycznego Wielkopolski, T 1.

Shedding new light on some of the oldest documents from the monastery of the Knights of the Order of St John of Jerusalem in Poznań

The digitization of medieval diplomas that are the property of the Wróblewski Library at the Lithuanian Academy of Sciences (formerly the Eustachy and Emilia Wróblewscy State Library in Vilnius) and sharing them with scholars in color and high resolution has enabled the verification of previous findings regarding some of the oldest documents of the Poznań commandery of the Knights of the Order of St John — namely, diplomas no. 104 and 117, and to some degree diploma no. 213, from the Greater Poland Diplomatic Code, vol. 1.

Przedmiotem tekstu jest prezentacja źródła historycznego. Są nim dożywotnie zapisy notarialne stanowiące fragmenty na ogół umów kupna–sprzedaży (choć występują w darowiznach i testamentach). Analizowane źródło pochodzi z okresu międzywojennego i dokumentuje wieś pogranicza kujawsko-wielkopolskiego, czyli dawnego zaboru pruskiego. Autor rozpoczyna od prezentacji dynamicznie rozwijającej się dziedziny historii, jaką jest współcześnie historia starości. Przechodzi do ukazania determinantów wpływających na specyfikę starości ludowej, a następnie kieruje swój wywód do rekonstruowanej głównie przez etnologów i historyków starości osadzonej w kulturze magicznej (jak to sam określa „w micie”). W dalszej części pokazuje determinanty dożywocia w okresie zaboru pruskiego. Analizując międzywojnie, przytacza przykładowe fragmenty umów dożywotnich. Interpretuje treść owych dokumentów i ich odniesienie do rzeczywistości. Kończy podsumowaniem i nadmienia o istnieniu praktyki podobnych dokumentów także współcześnie.

The elderly in a rural region of the Kujawy and Greater Poland borderland. The analysis of inter-war notary certificates guaranteeing annuities

The paper aims at presenting a specific historical source, namely notarial annuity provisions typically included in sale agreements, but also used in acts of donation and wills. The analyzed source comes from the inter-war period and concerns a village in the Kujawy and Greater Poland borderland (former Prussian territory). In the first part, the author presents the dynamically developing field of history that is history of the elderly. Then, the determinants of the specific character of the elderly in rural areas are described. The next part discusses the concept of old age established in “magical culture” (or “myth”), which is mainly reconstructed by ethnologists and historians of old age. Afterwards, the determinants of annuities during the Prussian occupation are demonstrated. The inter-war period is analyzed based on sample excerpts from annuity agreements, with interpretation of these documents and the way they were implemented in reality. The paper ends with conclusions and a reference to similar documents still being drafted now.

Przedmiotem artykułu jest przejęcie przez państwo — uchwałą Rady Ministrów z 29 grudnia 1948 r. — kosztów pogrzebu zmarłego i pochowanego w Poznaniu odpowiednio 24 i 29 listopada 1948 r. wybitnego pianisty prof. Raula Koczalskiego. Autor upatruje w decyzji rządu, a w szczególności premiera Józefa Cyrankiewicza, dowód ostatecznego odcięcia się państwa od nieuzasadnionych a stawianych artyście tuż po II wojnie światowej zarzutów kolaboracji z hitlerowskimi zbrodniarzami. Autor odnosi się do ostatnich osiągnięć artystycznych Koczalskiego, porównuje też koszty jego pogrzebu i czas oczekiwania na ich refundację z innymi państwowymi pochówkami w latach 1947–1948. Komentuje także stanowione w latach 1954, 1960 i 1990 akty prawne składające kompetencję do decydowania o finansowaniu pogrzebów osób zasłużonych początkowo w gestię Prezydium Rządu, a następnie premiera.

The actions of the Council of Ministers and prime minister Józef Cyrankiewicz related to the funeral of Professor Raul Koczalski (1884–1948) at the Jeżyce Cemetery on November 29, 1948 in Poznań

In the resolution of the Council of Ministers of December 29, 1948, the State undertook to finance the funeral of an exceptional pianist, Professor Raul Koczalski, who died on November 24 and was buried on November 29 in Poznań. This decision is the subject of this article. For the author, this decision of the government, and in particular — of prime minister Józef Cyrankiewicz — is the ultimate proof that the state dismissed the unsubstantiated accusations that appeared after the Second World War concerning the alleged collaboration between the artist and Nazi war criminals. The author discusses the final artistic achievements of Koczalski, and compares the cost of his funeral and the time in which it was reimbursed with other state-organized funerals in the years 1947–1948. He also comments on the legal acts adopted in the years 1954, 1960, and 1990, in which the power to make decisions regarding the financing of funerals of distinguished individuals was passed first to the top ministers, and then the Prime Minister personally.

Archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Paryżu przechowuje zespół nr 36 — Listy do prymasa Polski Józefa Glempa. Jest to korespondencja Francuzów skierowana do polskiego hierarchy kościelnego, w której potępiono wprowadzenie stanu wojennego w Polsce i wyrażono duchowe wsparcie dla wszystkich Polaków — braci i sióstr w wierze katolickiej. Akcja pisania takich listów wsparcia została zainicjowana przez katolicki dziennik „La Croix” i stanowiła element ogólnofrancuskiej manifestacji poparcia dla społeczeństwa polskiego. Treść korespondencji obok szablonowego tekstu zredagowanego przez „La Croix” stanowią również teksty indywidualne, wyrażające emocjonalny stosunek do Polaków i do wydarzeń dziejących się w Polsce. W artykule zebrano te listy, które odnoszą się do wspomnień z czasów II wojny światowej i pobytów w obozach koncentracyjnych. Byli jeńcy francuscy opisali w nich swoje kontakty ze współwięźniami polskimi, podkreślając ich heroizm i wiarę w Boga.

The letters of French citizens to primate Glemp from the years 1981–1982 in the collection of the Polish Catholic Mission Archive in France

The Polish Catholic Mission Archive in Paris is home to fond no. 36: Letters to Polish primate Józef Glemp. It comprises letters sent by French citizens to the Polish Catholic Church dignitary, in which they condemn the introduction of martial law in Poland and express spiritual support for all Poles — brothers and sisters in the Catholic faith. The letter writing campaign was initiated by the Catholic paper “La Croix”, and was an element of a broader manifestation of French support for Poles. Beside template letters based on the text published in “La Croix”, the fond also includes personal messages, expressing an emotional attitude to Poles and to the events taking place in Poland. The paper discusses those letters whose authors reminisce on the Second World War and their experiences in concentration camps. Former French prisoners of war describe their relations with Polish prisoners, emphasizing their heroism and faith in God.

Artykuł prezentuje materiały pozostałe po Muzeum Historii Oświaty w G dyni, które bez powodzenia próbowano otworzyć pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. Źródła wytworzone w trakcie przygotowań do otwarcia muzeum zachowały się w trzech instytucjach na terenie Trójmiasta. Należą do nich Muzeum Miasta Gdyni, gdyński oddział Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w G dańsku. Pośród materiałów tych odnaleźć można różnorodne archiwalia od dokumentów przez druki ulotne aż po fotografie.

The legacy of a certain idea… The collection of the Education History Museum in Gdynia

The paper presents the remaining materials from the Education History Museum in Gdynia, whose opening was planned in the late 1980s, but with no success. The source materials created in preparation for the opening of the Museum survived and are kept in three institutions in the Tri-City: the Gdynia City Museum, the Gdynia branch of the Polish Teachers’ Union, and the Regional Educational Library in Gdańsk. The various archival materials include documents, pamphlets, and photographs, among others.