Uniwersytet Poznański, powstały w 1919 r., szybko odczuł potrzebę powstania domu akademickiego dla przybywających do Poznania studentów. W latach 1925-1929, wysiłkiem Poznańskiego Komitetu Wojewódzkiego do Spraw Pomocy Polskiej Młodzieży Akademickiej, przy Wałach Leszczyńskiego powstał istniejący do dziś gmach (obecnie akademik „Hanka” przy al. Niepodległości), w którym mieściły się studenckie pokoje oraz pomieszczenia, takie jak czytelnia, kaplica czy stołówka. Budowa domu była inicjatywą, którą wsparło całe społeczeństwo Wielkopolski, i która przysłużyła się nie tylko młodzieży, ale również posłużyła jako kwatera dla gości przybywających na Powszechną Wystawę Krajową. Pomimo iż w zamyśle właścicielem budynku miał być Uniwersytet. Do 1939 r. nie udało się jednak uregulować kwestii własności, mimo usilnych starań Rektora.

The History of the Dormitory at Wały Leszczyńskiego 6

Poznań University was established in 1919 and it quickly became clear that it was necessary to build dormitories for incoming students. Between 1925 and 1929, with the efforts of Poznań Voivodeship Committee for Helping Young Polish Students, the building that exists until the present day (now “Hanka” dormitory at Aleje Niepodległości) was built at Wały Leszczyńskiego. It had rooms for students and common rooms, e. g. a reading room, a chapel and a canteen. The construction was an initiative supported by the community of Greater Poland and it catered not only for students’ needs, but also for guests coming to Poznań to see the Polish General Exhibition. Initially, the University was supposed to be the owner of the building. However, until 1939, it was impossible to regulate the ownership, despite Vice-chancellor’s efforts.

W artykule omówiono spuściznę zmarłej w 2011 r. prof. Marii Paradowskiej, długoletniej kierownik Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. W poszczególnych paragrafach przedstawiono rodzaje dokumentacji przekazanej do zbiorów PAN Archiwum w Warszawie Oddział w Poznaniu. Najwięcej miejsca poświęcono materiałom o szeroko pojętej tematyce Bambrów, w tym działalności Towarzystwa Bambrów Poznańskich, organizacji corocznego Święta Bamberskiego oraz budowie i funkcjonowaniu otwartego w 2003 r. muzeum zadedykowanego tej społeczności. Kolejna część tekstu skupia się na zebranej przez prof. Paradowską dokumentacji, dotyczącej Polonii latynoamerykańskiej. W grupie tej wyróżniają się materiały na temat życia i działalności ks. Ignacego Posadzego, pierwszego przełożonego Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej. Artykuł, poprzez analizę spuścizny, przybliża zainteresowania badawcze oraz postać samej prof. Paradowskiej.

The Heritage of Professor Maria Paradowska in the Polish Academy of Sciences in Warsaw, Poznan Branch

The article discusses the heritage of the late professor Maria Paradowska (died in 2011), longserving head of the Institute of Archeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences. Each paragraph presents types of documents conveyed to the collection of the Polish Academy of Sciences in Warsaw, Poznań branch. Here, the most broadly discussed are the publications on the Bamberg settlers in Poznań, including materials on the Society of Poznań Bamberg Settlers, the annual organization of the Bamberg Festival, and the creation and operation of the museum dedicated to the Bamberg community in Poznań (opened in 2003). The next part of the text focuses on documentation on Polish emigrants in Central America, gathered by prof. Paradowska. In this group, the materials on life and work of father Ignacy Posadzy (the first superior of the The Society of Christ Fathers for Poles Living Abroad) clearly stand out. The analysis of prof. Paradowska’s heritage reveals not only her research areas, but also her character.

Wielowiekowe trudne sąsiedztwo polsko-niemieckie skłania do refleksji nad wzajemną akulturacją, mającą swoje pozytywne i negatywne skutki, splataniem się w naszych dziejach wielkiej polityki i mikrohistorii, ludzkich losów wpisanych w dzieje obu narodów. W przeszłości relacje polsko - niemieckie kreowali nade wszystko intelektualiści i politycy, oni narzucali je społeczeństwom. W niemieckiej praktyce politycznej zagadnienie geopolityki łączyło się z pojęciami: Lebensraum (przestrzeń życiowa), Grossraum (wielka przestrzeń), Blut und Boden (krew i ziemia), Grossraumwirtschaft (gospodarka wielkiej przestrzeni) oraz Mitteleuropa (Europa Środkowa). Ta ostatnia koncepcja, głoszona przez ideologów i polityków niemieckich, miała bardzo istotne znaczenie, dotyczyła stworzenia zdominowanego przez Niemcy obszaru gospodarczego i geopolitycznego. Geopolityka to problem globalny, dotyczy każdego niemal państwa jako organizacji politycznej, której celem jest zapewnienie bezpieczeństwa swym obywatelom. W przypadku Polski, położonej w sercu Europy, realia geopolityczne miały od wieków także bardzo istotny aspekt globalny, który stanowi część rozważań w prezentowanej pracy. Podstawą myślenia geopolitycznego był realizm polityczny, reprezentowany przez środowiska konserwatywne i narodowe. Do nurtu tego zaliczyć należy myśl polityczną ks. Adama Jerzego Czartoryskiego, Aleksandra Wielopolskiego, oraz tradycję krakowskich stańczyków.

Poles and Germans in Geopolitical Reality in the 20th Century

Long, difficult Polish-German neighborhood is an inspiration to reflect upon the mutual acculturation, which has both positive and negative outcomes, and to reflect on how the great politics and micro-history overlapped across our history. It is also aimed to consider individual histories inscribed in the history of both nations. In the past, Polish-German relations were primarily created by politicians and great intellectual minds. They imposed those relations onto society. In the German politics, the notion of geopolitics was related to the notions of Lebensraum (living space), Grossraum (the great space), Blut und Boden (blood and soil), Grossraumwirtschaft (the economy of the great space) and Mitteleuropa (Central Europe). The last one, advocated by some German ideologists and politicians, was of primary significance. It was about creating a German-dominated economic and geopolitical area. Geopolitics is a global issue, it concerns almost every state – a political organization – which aims to provide security for its own citizens. In the case of Poland, a country located in the heart of Europe, for centuries, geopolitical reality has had an important global aspect, which is part of the discussion in the article. Political realism was the foundation of geopolitical thought, and it was represented by the conservative and national circles, e. g. political thought of father Adam Jerzy Czartoryski and Aleksander Wielkopolski and the tradition of Stanczyks from Cracow.

W zakresie aktywności kobiet w okresie II Rzeczypospolitej zaszły zmiany. Pierwszą było osiągnięcie poczucia bezpieczeństwa, które spowodowało, że tajne organizacje samokształceniowe, czytelnie, biblioteki wydawały się zbędne, choćby dlatego, że wysiłek wykształcenia w duchu polskim spoczywający w czasach zaboru pruskiego głównie na kobietach, został przejęty przez państwo. Działalność charytatywna natomiast uległa wzbogaceniu o nowe inicjatywy, rozkwitało życie towarzyskie, w wolnym państwie prowadzone swobodnie. Powstawały stowarzyszenia zawodowe przy zakładach pracy i przedsiębiorstwach, w każdym zaangażowane były także kobiety. Przyjmowano je również do towarzystw zakładanych przez mężczyzn. Niewątpliwie największe osiągnięcie, a więc prawa wyborcze, było także wyzwaniem, uniemożliwiało cichą pracę w swoim gronie, do której kobiety zdążyły się przyzwyczaić i wymagało niekiedy radykalnego forsowania argumentów, wymuszało poszerzenie horyzontów. Udział kobiet w przestrzeni społecznej II Rzeczypospolitej bez pracy rozpoczętej w XIX wieku byłby niemożliwy. Uświadomienie bowiem, również społeczne czy polityczne, jest procesem, w którym długa droga to nie tylko czas rozwoju kobiety – świadomej obywatelki, lecz i mężczyzny, gotowego, aby dzielić przestrzeń społeczną z kobietą.

Women’s organizations at the end of the 19th century and the participation of Polish women in the social life of the Second Polish Republic

When it comes to the activity of women during the times of the Second Republic, there were a lot of changes. Firstly, a sense of security was gained, which meant that secret self-education, reading rooms and libraries were redundant, since the effort of educating in the Polish spirit during Prussian occupation, mostly made by women, was overtaken by the state. Charitable activity was enriched with new initiatives, and social life flourished, because it could be led freely in the free state. Professional associations at plants and companies emerged, in which women also participated. Women were also welcome in societies established by men. Undoubtedly, the biggest achievement, the right to vote, was also a challenge, as it made it impossible to work quietly in limited, female-only circles – an activity women had managed to get used to. This sometimes required radical argumentation, and forced one to stay open minded. Female participation in the public life of the Second Republic would have been impossible without the work that had began in the 19th century. Raising awareness, both social and political, is a process. Long way is required not only for a woman to become a conscious citizen, but also for a man to become ready to share the social space.

Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie postaci Szymona Askenazego jako jednego z najpoczytniejszych historyków polskich przełomu XIX i XX w. oraz ukazanie wartości jego dokonań na niwie historycznej. Głównymi wątkami, wokół których toczy się narracja są: czynniki kształtujące postawę naukową Szymona Askenazego, wpływ epoki, w której przyszło mu żyć, na jego twórczość oraz rolę, jaką odegrał w ówczesnym środowisku historycznym. Najkrócej rzecz ujmując, można stwierdzić, że Szymon Askenazy osiągnął na początku XX w. w naukowym życiu polskich elit wysoką pozycję, której nie sposób dzisiaj zakwestionować. Przede wszystkim był pierwszym historykiem, który na niespotykaną dotąd skalę rozpoczął na ziemiach polskich badania nad dziejami porozbiorowymi. Nazywany „przewodnikiem niosącym otuchę” nawiązywał zdecydowanie do polskiego oświecenia i romantyzmu, przeciwstawiając się jednocześnie dominacji pozytywistycznego myślenia. Stąd też uważa się go za czołowego przedstawiciela nurtu neoromantycznego w historiografii polskiej.

Szymon Askenazy – sketch to the portrait of a neoromantic historian

The article aims to discuss the character of Szymon Askenazy, one of the most read Polish historians of the turn of the 20th century, and to show how valuable his achievements are for history. The narrative revolves around the factors which influenced scientific approach of Szymon Askenazy, the influence of the times he lived in on his work, and the role he played in the historic milieu of his times. In short, one might say that Szymon Askenazy, at the beginning of the 20th century, indisputably achieved a high position in the academic circles of the Polish elites. First of all, he was the first historian in Poland who, to an extent unseen before, started research on the history of Poland before partitions. He was often called “a guide bringing comfort”, and he made references to the Polish Enlightenment and Romantic periods, opposing at the same time the dominance of Positivism. Thus, he is considered the main representative of the neo-romantic current in the Polish historiography.

Poznań, jedno z największych miast Rzeczypospolitej, licznie zamieszkiwali przybysze z innych krajów. Wśród nich byli Grecy. Głównymi przyczynami emigracji greckiej były przesłanki natury ekonomicznej, politycznej oraz geopolitycznej. Niezwykle interesującym problemem pozostaje pochodzenie etniczne emigrantów. Pierwsze wzmianki o Grekach w mieście pochodzą z XVI w. Znacznie liczniej napłynęli Grecy do miasta w drugiej poł. XVIII w. Głównym zajęciem emigrantów był intratny handel winem oraz towarami wschodnimi. Grecy sprowadzali wino najczęściej z ośrodków węgierskich. Od chwili przybycia do Poznania Grecy postrzegani byli przez rodzime kupiectwo jako czynnik niepożądany. Księgi grodzkie Poznania oraz Konfraterni Kupieckiej przepełnione są skargami na przybyszów z południa. Dopiero ustawy działającej w Poznaniu Komisji Dobrego Porządku z 1780 r. uregulowały warunki pobytu Greków w mieście. Poznańska gmina założona została ok. 1750 r. Poznańscy grecy byli chrześcijanami wyznania prawosławnego. Nabożeństwa odprawiano w cerkwiach domowych, gmina posiadała cmentarz. Kolejnymi kapelanami gminy byli: Atanazy Korda, Konstantyn Chartofilax Okuta, Atanazy Sawicz oraz Zupanos. Poznańska gmina grecka została rozwiązana w 1909 r. Najsłynniejszym przedstawicielem poznańskich Greków był Jan Konstanty Żupański, księgarz i wydawca.

Greek diaspora in Poznan in the 18th and 19th century

Poznań, one of the largest Polish cities, was frequently inhabited by citizens of other countries. One such nation were Greeks, who came to Poland for economic, political and geopolitical reasons. Ethnic origins of emigrants remains an interesting problem. The first information on Greeks in Poznań can be traced back to the 16th century. In the second half of the 17th century, the number of Greeks coming to the city increased. Emigrants occupied themselves mainly with (profitable) wine and Eastern goods trade. Greeks imported wine mostly from Hungary. From the moment they came, Greeks were considered unwelcome by local tradesmen. Municipal books and the books of the Merchants’ Guild are full of complaints on the incomers from the South. It was not until 1789, when the laws of the Commission of Good Order operating in Poznań, that the conditions of Greeks staying in Poznań had been regulated. The Poznań Greek community was established around 1750. Poznań Greeks were of the Christian Orthodox denomination. Services were held at home churches, the community also had its cemetery. The following people were the chaplains: Atanazy Korda, Konstantyn Chartofilax Okuta, Atanazy Sawicz and Zupanos. The Poznań Greek community was dissolved in 1909. The most well-known representative of the Poznań Greeks is Jan Konstanty Żupański, a bookseller and publisher.

Artykuł przedstawia życie i dorobek naukowy Profesor Jolanty Dworzaczkowej, z domu Essmanowskiej (ur. 1923 r.). Po uzyskaniu matury w konspiracyjnym liceum (1942) i studiach na tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich (1942-1944) w Warszawie i na Uniwersytecie Poznańskim (1945-1947) pracowała w latach 1950-1981 jako ceniony nauczyciel akademicki na UP i UAM, broniąc na tej uczelni rozpraw doktorskiej (1951) i habilitacyjnej (1960). Od 1949 r. do zasobu wiedzy historycznej wniosła ponad sto publikacji (wykazanych w Bibliografii, opublikowanej wraz z krótką charakterystyką sylwetki Badaczki w czasopiśmie „Odrodzenia i Reformacji w Polsce” LIII, 2009 i Uzupełnieniu do niej, pod tekstem tego artykułu). Dotyczą one: 1) dziejów Prus Królewskich, 2) dziejów reformacji i kontrreformacji, a szczególnie Kościoła braci czeskich w Polsce, 3) dziejów Wielkopolski, zwłaszcza w płaszczyźnie wyznaniowej. Z jej publikacji do najważniejszych należą książki: Dziejopisarstwo gdańskie do połowy XVI w. (1962), Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce (1995), Bracia Czescy w Wielkopolsce w XVI i XVII w. (1997), Szkoła w Lesznie do 1656 roku. Nauczyciele i programy (2003) i Z dziejów braci czeskich w Polsce (2003). Ze względu na wysokie walory poznawcze i warsztatowe dorobek naukowy Jolanty Dworzaczkowej jest bardzo wysoko ceniony przez polskich i zagranicznych historyków reformacji i kontrreformacji, zwłaszcza zaś czeskich badaczy dziejów braci czeskich na emigracji oraz życia i działalności Jana Amosa Komeńskiego w XVI-XVII w.

Professor Jolanta Dworzaczkowa
To Commemorate 90th Birthday and 65 Years of Academic Work

The article presents the personal and professional life of prof. Jolanta Dworzaczkowa, née Essmanowska (born 1923). She passed her baccalaureate exams in one of the underground high schools in 1942 and graduated from the underground University of the Western Lands (1942- -1944) in Warsaw and from Poznań University (1945-1947). Between 1950 and 1981, she worked and was regarded as a valuable academic lecturer at Poznań University and Adam Mickiewicz University. In 1951, she defended her Ph. D. thesis and in 1960 she received her habilitation. Since 1949 she has contributed over 100 publications (indicated in Bibliography, published along with a short description of her character in the journal Odrodzenie i Reformacja w Polsce in No. 53, 2009, and in Supplement to it, under the article). These publications concern the history of Royal Prussia, the history of Reformation and Counter-reformation, and in particular, the history of the Unity of the Brethren in Poland, and the history of Greater Poland, especially in terms of religion. Among her publications, the most important are the following books: Dziejopisarstwo gdańskie do połowy XVI w. (“Gdańsk Chronicles Until the Middle of the 16th Century) from 1962, Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce (“Reformation and Counter-reformation in Greater Poland”) from 1955, Bracia czescy w Wielkopolsce w XVI I XVII w. (“The Unity of Brethren in Greater Poland in the 16th and 17th Century”) from 1997, Szkoła w Lesznie do 1656 roku. Nauczyciele i programy (“Education in Leszno Until 1656. Teachers and Curricula”) from 2003 and Z dziejow braci czeskich w Polsce (“The history of the Unity of Brethren in Poland”) from 2003. The academic work of prof. Dworzaczkowa has immense cognitive value and it proves her great scientific skills, therefore it is extremely respected by historians of Reformation and Counter-reformation in Poland and abroad. The expatriated Czech researchers of the history of the Unity of Brethren and the researchers working on the life and work of Jan Amos Komeński in the 16th and the 17th century particularly value her work.

W artykule zostało uwypuklone znaczenie dokumentacji archiwalnej z poufnych lub tajnych spotkań lub „wymiany zdań” członków Rady LN, podczas których wykuwały się lub były ustalone rozwiązania prezentowane następnie podczas „prywatnych” lub „publicznych” sesji. Zwrócenie uwagi na rolę tej dokumentacji dla poznania polityki poszczególnych państw reprezentowanych w Radzie jest poza dyskusją. Nie wydaje się jednak, aby badacze dziejów LN, a więc i pośrednio stosunków międzynarodowych okresu międzywojennego, przywiązywali wagę do tej spuścizny. Pośrednio świadczą o tym trudności z dotarciem do sporządzanych na bieżąco protokołów, które za lata 1933-1939 nie są ujęte w Archives de la Société des Nations 1919-1946. Répertoire Général 1919-1946, (Genève sd., s. 664). Z dokumentacji tej – bardziej niż z innej – wyziera dominacja interesu własnego, aczkolwiek przyodzianego w „ligowe szaty”. Tajne spotkania członków Rady, mające pierwotnie na celu uzgodnienie stanowiska w kwestiach personalnych, przybrały charakter narady o najważniejszych, zwłaszcza konfliktowych problemach widniejących w programie sesji publicznych. Tym ostatnim nadawano szeroki rozgłos, w przeciwieństwie do narad tajnych, które kłóciły się z filozofią Ligi Narodów, wyrażoną także w preambule do Paktu, gdzie zakładano „utrzymywanie jawnych stosunków międzynarodowych”.

Secret meetings of the members ot the Council League of Nations, as presented in the documents of Archivès de la Sociéte des Nations in Geneva

The article emphasizes how important the archive documents drafted during secret or confidential meetings (or “exchange of opinions” sessions) of the members of the Council League of Nations are. During these sessions, the solutions subsequently presented during “private” or “public” sessions were developed. The role of these documents for understanding the policies of individual states represented in the Council is indisputable. It does not seem, however, that the researchers of the history of the League, and so indirectly the researchers of the international relations of the period 1918-1939, paid enough attention to this heritage. Indirectly, it is evidenced by the difficulties with accessing protocols drafted during these sessions, of which protocols for the years 1933-1939 are not included in the Archives de la Société des Nations 1919-1946. Répertoire Général 1919-1946, (Genève sd. p. 664). These documents – more than any others – prove than individual interests dominated, although they were disguised as the interests of the League. Secret meetings of the members of the Council were initially supposed to coordinate the positions on personal matters. However, they turned into debates about the most pivotal, especially conflictual problems present in the agenda of the public sessions. Those agendas were then highly publicized, as opposed to the agendas of the secret meetings – the fact which contradicted the philosophy of the League, which was also expressed in the Preamble to the Treaty, where sustaining transparent international relations was assumed.

Dziewiętnastowieczny Poznań był miastem zaniedbanym pod względem komunalnym i przeludnionym. Utworzenie fortyfikacji wokół Poznania dodatkowo hamowało jego rozwój przestrzenny. Poza murami twierdzy nie było takiego skupiska ludności, jak w śródmieściu, ale za to problem stanowiła bieda oraz ograniczony dostęp do opieki medycznej. Celem niniejszego opracowania jest wykazanie zróżnicowania w przyczynach zgonów oraz ich ekologiczno-kulturowego uwarunkowania wśród poznaniaków z wybranych dzielnic miasta. Dane o przyczynach zgonów zaczerpnięto z ksiąg zgonów dla 4 katolickich parafii: św. Marcina, św. Rocha, św. Marii Magdaleny i św. Małgorzaty. Księgi zdeponowane są w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Dla wymienionych parafii obliczono procentowy rozkład przyczyn zgonów w 4 kategoriach wiekowych zmarłych: 0-1 miesiąc, 2 miesiące-1 rok, 2-14 lat oraz 50+. Różnice w częstościach przyczyn zgonów pomiędzy parafiami weryfikowano testem u. W XIX-wiecznym Poznaniu głównym regulatorem umieralności były choroby zakaźne. Najwięcej zgonów wywołanych szkarlatyną, kokluszem, ospą, odrą i tzw. „wysypkami” (prawie 12%) odnotowano w ubogiej parafii św. Małgorzaty. Odsetek zgonów na cholerę był najmniejszy w podmiejskiej parafii św. Rocha i wynosił jedynie 2%. W parafii św. Rocha i św. Marcina chorzenia neurologiczne stanowiły odpowiednio 13,6% i 25,7% wszystkich zgonów. Najczęstszą przyczyną zgonów w parafii św. Rocha była słabość - śmiertelność z jej powodu osiągnęła poziomu prawie 23% wszystkich zgonów. Pozostałe parafie charakteryzowały się znacznie niższym odsetkiem zgonów z przyczyn neurologicznych (od prawie 4% do 7,5%). Częstość zgonów na gruźlicę także różnicowała badane parafie. Najwięcej odnotowano ich w parafii ze śródmieścia (św. Marii Magdaleny) oraz w parafiach: św. Małgorzaty i św. Marcina, najmniej w parafii św. Rocha. Tę ostatnią z kolei wyróżniała wysoka śmiertelność z powodu tzw. gorączek. Rozbieżności w częstościach zgonów z wymienionych przyczyn pomiędzy ludnością z centrum miasta i tą z dzielnic podmiejskich wynikały z przyczyn ekologicznych i kulturowych, w tym z niskiego poziomu fachowej wiedzy na temat chorób, co ostatecznie przekładało się na ich błędne rozpoznawanie i diagnozowanie.

What did the inhabitants of Poznań die of? The analysis of death causes in environmentally and culturally diversified districts of Poznań

In the 19th century, Poznań was an overpopulated and municipally-wise neglected city. Additionally, the fortifications surrounding Poznań blocked its spatial development. Behind the city walls, population was much lower than in the downtown area. However, poverty and limited access to healthcare were the real problems. The aim of the article is to demonstrate selected causes of death in selected Poznan districts and the role of environmental and cultural factors in this subject. Data on death cases are derived from the church registers in 4 Roman Catholic parishes: St. Martin’s, St. Roch’s, St. Mary Magdalene’s and St. Margaret’s. These registers are deposited in the National Archive in Poznan. For the abovementioned parishes, death causes were presented in percentage values and categorized in four age groups: children up to one moth, children between 2 months and 1 year, children between 2 and 14 years and people over 50 years old. Differences that appear when it comes to the number of death causes among the parishes were verified with the u test. In the 19th century, in Poznań the most common mortality regulator were infectious diseases. The largest number of deaths caused by scarlet flu, pertussis, smallpox, measles and the socalled “rashes” (almost 12%) was registered in a poor St.Margaret’s parish. The cholera death toll was the smallest in the suburban St. Roch’s parish – only 2% of deaths were caused by it. In St. Roch’s and St. Martin’s parishes, neurological diseases were responsible for 13.6% and 25.7% of all the deaths respectively. The most common death cause in St. Roch’s parish was weakness – weakness-related mortality reached 23% of all deaths. All the other parishes had much lower mortality rate related to neurological diseases (from almost 4% to 7.5%). Number of tuberculosis- related deaths also differed among the parishes. The highest mortality was observed in the downtown parish (St. Mary Magdalene’s) and in St. Margaret’s and St. Martin’s. The lowest – in St. Roch’s. However, St. Roch’s had a high mortality rate caused by the so-called fevers. Environmental and cultural factors, e. g. poor medical knowledge and therefore bad identification and diagnosis, influenced the fact that people from the downtown area and people from the suburbs died from different reasons and at different times.

Nekrologi klasztorne to cenne źródła historyczne, w których jak w syntezie przedstawione są dzieje niejednego opactwa oraz jego powiązania klientarne i modlitewne. Renesans badań nad tego rodzaju źródłami, inspirowany dokonaniami niemieckiej szkoły prof. Tellebacha oraz pracami edytorskimi „Monumenta Poloniae Historica” (Z. Kozłowska Budkowa, K. Jasiński, K. Maleczyński) oraz nowszymi publikacjami (K. Oliński, K. Witkowski) skłania, by wreszcie zainteresować się licznymi obituarzami powstałymi przeważnie w XVIII stuleciu. Autor powyższego artykułu poddał szczegółowej analizie nekrologi wielkopolskiego klasztoru cysterskiego w Bledzewie (koło Gorzowa Wielkopolskiego) oraz rękopiśmienne księgi profesji, publikowane schematyzmu zakonne, diecezjalne i inne źródła, które zawierają informacje ułatwiające stworzenie komentarza krytycznego oraz umożliwiających wyjaśnienie procesu powstawania nekrologu oraz jego nawarstwiania się. Nekrolog bledzewski ukazuje m.in. powiązania cystersów bledzewskich w ramach przypisanej mu linii filiacyjnej, zakonu w ramach prowincji i państwa. Cenne są wpisy cystersów z niemieckiego opactwa Zinna, którego konwent w części przeniósł się do klasztorów polskich. Interesujące są także związki z bernardynami z Poznania, Sierakowa, Wschowy, karmelitami z Poznania i innymi konwentami. Publikowany tekst ukazuje różnorakie aspekty badawcze związane ze źródłami historycznymi tego typu.

On the Cistercian Obituaries from Greater Poland as Sources to Conduct Research on the Composition of Order Bodies at the Turn of the 19th Century

Monastic obituaries are a valuable historical source. They almost synthesize the histories of many abbeys, by presenting their clientelism and prayer relations. The revival of the studies on this particular source, inspired by the achievements of the school of professor Tellebach, the editorial work of Monumenra Poloniae Historica (Z. Kozłowska Budkowa, K. Jasiński, K. Maleczyński) and the most recent publications (K. Oliński, K. Witkowski) are an inspiration to finally take interest in numerous obituaries, which, in majority, were written in the 18th century. The author of this article profoundly analyzed the obituaries from the Cistercian monastery in Bledzew (near Gorzów Wielkopolski) and the hand-written books on the profession, published monastic and diocesan schemes, and other resources comprising information which makes it possible to create a critical commentary and to explain the process of creating an obituary and its accumulation. The Bledzew obituary demonstrates e. g. relations between Cistercians in the descendancy line and relations between the order, the province and the state. Entries written by Cistercians from the German abbey, Zinna, whose bodies partially moved to Poland are particularly valuable. Relationship between them and the Order of St. Bernard from Poznań, Sieraków, Wschowa, Poznań Caramelites and other orders are also interesting. This text presents various research aspects related to this particular type of historical resource.

Archiwum Państwowe w Poznaniu może poszczycić się wartościową kolekcją starodruków z dawnej biblioteki kościoła św. Jana w Lesznie. Książki wraz z dokumentami archiwalnymi stanowią integralną część zespołu Akt Braci Czeskich. Ze względu na burzliwe dzieje Jednoty, które zostały tu zarysowane, zabytki piśmiennictwa uległy w znacznej mierze rozproszeniu. Wskazano miejsca w Europie, a szczególnie w Polsce, gdzie można szukać źródeł do dziejów braci czeskich. Materiały przechowywane w Archiwum Państwowym w Poznaniu, szczególnie rękopisy, tworzą chyba największy zbiór pism wytworzonych i zgromadzonych przez braci czeskich. O ile opracowanie archiwaliów ukończono w 1977 r., o tyle materiały biblioteczne, które przywiezione zostały po II wojnie światowej z Herrnhut w dwóch drewnianych skrzyniach, funkcjonują nadal bez jakiegokolwiek katalogu. W przeszłości podejmowane były próby utworzenia repertorium, lecz dopiero w 2011 r. prace nad katalogiem starych druków Archiwum Państwowego w Poznaniu nabrały tempa. Przypuszczalnie katalog będzie gotowy w połowie 2016 r., ale już teraz można częściowo scharakteryzować archiwalne starodruki, i właśnie tej problematyce poświęcono największą część artykułu.

Archive old prints – the unknown part of the Unity of Brethren Acts 

The National Archive in Poznan is the proud owner of a valuable collection of old prints from the old library of St. John’s parish in Leszno. The books, along with archive documents, are the core element of the Unity of Brethren Acts. Due to the turbulent history of the Unity, which is outlined here, written heritage was, to a large extent, scattered. Some places in Europe, particularly in Poland, were pointed out as possible locations where source material for the history of the Unity can be found. The materials kept in the National Archive in Poznań (in particular the manuscripts) are probably the largest group of writings created and gathered by the Unity of Brethren. Although the examination of the archives was finished in 1977, the library publications, which were brought after the Second World War from Herrnhut in two wooden chests, still have not been classified. In the past, there were attempts to create a register, but it was only in 2011 that the work on the catalogue of the old prints in the National Archive in Poland gathered pace. The catalogue is probably going to be ready in mid-2016, but it is already possible to partially describe the archive old prints and this is the main focus of this article.

Jednym ze znaczniejszych skupisk ludności żydowskiej w Wielkopolsce w XVIII w. było królewskie miasteczko Rogoźno, ośrodek starostwa niegrodowego w powiecie i województwie poznańskim W 1765 r. zamieszkiwało w nim około 448 Żydów tworzących własny kahał (gminę), na czele którego stali rabin i dwóch seniorów, a zarazem ławników sądu kahałowego, z których jeden pełnił zapewne funkcje pisarza i zarazem syndyka. Publikowany przywilej Antoniego Szołdrskiego starosty-tenutariusza rogozińskiego i grodowego łęczyckiego dla Maśka Lewka z Łęczycy, wydany 12 lutego 1765 r. we wsi Gościejewo, stanowi zgodę na wybór i zarazem nominację tegoż Żyda na rabinat rogoziński. Potwierdza on władzę administracyjną, a zwłaszcza sądową rabina, z możliwością apelacji od wyroku sądu, któremu przewodniczył, do starosty, jednakże tylko w tym samym dniu, w którym zapadł ów wyrok. Dalej zakazuje rabinowi oddalanie się od synagogi bez koniecznej przyczyny, nakazuje wobec niego szacunek członkom synagogi, dopuszczając możliwość dochodzenia przez każdego z nich wobec rabina pretensji na drodze sądowej, ale tylko swoim kosztem, bez mieszania w spór synagogi i sąsiadów, w przeciwnym wypadku starosta przyrzeka udzielić rabinowi swego poparcia, a ponadto obiecuje temuż swą obronę, gdyby kahał nie opłacał go zgodnie z zawartą umową i jeśliby był napastowany lub ktoś czynił mu szkodę. Przywilej ten, potwierdzony 6 stycznia 1775 r. przez Jakuba Szołdrskiego, brata Antoniego i jego następcę na starostwie rogozińskim, zostaje wydany z powtórnego urzędowego wpisu jego treści do księgi grodzkiej poznańskiej, dokonanego z inicjatywy Lewka Maśka 10 grudnia 1781 r. Zasługuje on na ogłoszenie drukiem ze względu na skromny stan źródeł do dziejów Żydów w tym miasteczku i rzadkie występowanie tego typu dokumentów.

The privilege of Antoni Szołdrski, Rogoźno starost, in the Rogoźno rabbinate, for Lewko Maśko of February 12, 1765

In the 18th century, one of the largest Jewish centers in Greater Poland was found in a royal town, Rogoźno, the heart of non-resident starosty in the Poznań county and district. In 1765, 448 Jews who formed their own qahal (community) lived there. The community was headed by a rabbi and two elders. The latter were at the same time the members of the qahal court. One of them also held the function of a writer and a legal adviser. The privilege published – the privilege of Antoni Szołdrski, non-resident Rogoźno starost and resident Łęczyca starost for Maśko Lewko from Łęczyca, granted on February 12, 1765 in the village of Gościejewko is a permission to assign, and therefore nominate, this particular Jew to be the rabbi in the Rogoźno rabbinate. It confirms his administrative and, more importantly, judiciary powers. It provides the right to appeal from the rabbi-chaired court’s verdict to the starost, but only on the day the verdict was made. The privilege also forbids the rabbi to leave the synagogue unless absolutely necessary. Although it orders the members of the synagogue to respect the rabbi, it allows them to take the rabbi to court, but only at their own expense, without involving the synagogue and neighbors in the dispute. Otherwise, the starost promises that he will not only lend support to the rabbi, but also defend him if the qahal does not pay the rabbi as stipulated in the contract concluded, and if he is abused or harmed. This privilege was confirmed on January 6, 1775 by Jakub Szołdrski, Antoni’s brother and his successor to the Rogoźno starosty. The document is published based on its official re-entry to the Poznań municipal register, conducted from the initiative of Lewko Maśko on December 10, 1781. It deserves to be published due to the little amount of sources on the history of Jews in this town and the fact that this type of documents is quite rare.