Artykuł prezentuje listy gończe jako nowe, ciekawe i bardzo cenne źródło, które może być wykorzystane do badań genealogicznych. Na przykładzie listów gończych publikowanych w informacyjnej i urzędowej prasie poznańskiej, wydawanej od końca XVIII do drugiej połowy XIX w., zaprezentowano bogactwo informacji w nich zawartych. Badacz przeszłości własnej rodziny lub małej ojczyzny może w listach znaleźć wiadomości m.in. o cechach charakteru poszukiwanego, jego stosunkach rodzinnych, charakterze wykonywanej pracy, sposobie ucieczki z więzienia lub aresztu, odzieży, którą nosił, a – co może być szczególnie cenne – o jego wyglądzie.

An ancestor in conflict with law. Arrest warrants from the late 18th and early 19th century as a source in genealogy investigations

The article demonstrates how arrest warrants can be seen as a new, interesting and valuable source, helpful for genealogy investigations. Arrest warrants published in Poznań press (both newspapers and official bulletins) between the late 18th and mid-19th centuries are used to demonstrate how much valuable information can be found therein. In those warrants, family or local community researchers can find information regarding the personality of the wanted person, their family relations, profession, how they escaped prison or custody, what clothes thy wore, and — what might be particularly valuable — their appearance.

Keywords: genealogy, arrest warrants, Greater Poland in the 18th and 19th centuries

W artykule przedstawiono – w oparciu o źródła archiwalne – nieznane szczegóły kontaktów prof. Józefa Kostrzewskiego, czołowego polskiego prehistoryka i muzeologa, ze środowiskiem warszawskim. Kontakty te wykraczały poza wąsko pojętą współpracę zawodową, obejmując również wielostronną działalność społeczną i patriotyczną.

Inhabitant of Great Poland in Warsaw. The Warsaw contacts of professor Józef Kostrzewski (1885-1969), a prominent Polish prehistorian and museologist

The article presents unknown details concerning the contacts of professor Józef Kostrzewski, a prominent Polish prehistorian and museologist, with the Warsaw circles, based on archival materials. These contacts went beyond purely professional collaboration, also involving social and patriotic activities.

Keywords: history of archeology, Kostrzewski Józef, Majewski Erazm, Kozłowski Leon, Warsaw

O ks. Stanisławie Kozierowskim, jednym z najbardziej zasłużonych naukowców wielkopolskich, powstało wiele artykułów. Badaczy interesował w szczególności życiorys jednego z założycieli poznańskiego Uniwersytetu, inspirował niezwykły dorobek onomastyczny i genealogiczny, pociągał portret psychologiczny człowieka, który bez reszty poświęcił się pracy twórczej. Bardzo mało uwagi poświęcali natomiast wielkiej kolekcji książek, która rozsławiła imię Kozierowskiego na równi z jego dorobkiem naukowym. Tuż przed śmiercią przekazał on całą bibliotekę Archiwum Państwowemu w Poznaniu, które w czasie wojny poniosło dotkliwe straty materialne. Wśród blisko 7000 tomów znajdowało się kilkadziesiąt starodruków. Na skutek decyzji dawnych władz Archiwum o relokacji książek poznańska placówka na zawsze utraciła także te najcenniejsze materiały. W niniejszym artykule ukazano kulisy owej donacji, a także podjęto próbę ustalenia obecnej lokalizacji starodruków. Integralną częścią artykułu jest bibliograficzny spis zabytkowych książek należących w przeszłości do Kozierowskiego, który być może ułatwi odnalezienie 26 dzieł z tejże listy.

Father Stanisław Kozierowski’s lost book collection

Much has been written about father Stanisław Kozierowski, one of the most distinguished scientists of Greater Poland. Scholars were mainly interested in his biography as one of the founding fathers of the Poznań University, inspired by his extraordinary achievements in the fields of onomastics and genealogy, and attracted by the personality of a man who dedicated his whole life to creative work. Little attention was paid to the large book collection, which Kozierowski was famous for almost as much as for his scientific achievements. Right before his death, he donated his book collection to the National Archive in Poznań, which suffered great losses during the war. Among nearly 7000 volumes, there were several dozen old prints. Following the decision of the Archive’s former authorities to relocate the collection, the Poznań branch lost these items, including the most valuable ones, forever. This article presents the story behind this donation and attempts to establish where these old prints are at the moment. A bibliographical list of historic books from the Kozierowski collection is an essential part of the article, and might aid researchers in finding 26 items from the list.

Keywords: Kozierowski Stanisław, National Archive in Poznań, private collections, old prints, library, provenance

Tekst opowiada historię komendanta Okręgu AK terenu tarnopolskiego pułkownika Armii Krajowej Franciszka Studzińskiego i jego łączniczki oraz osobistej sekretarki Eugenii Starościn, działaczki AK oraz – w okresie późniejszym – organizacji Wolność i Niezawisłość. W artykule omówiono aktywność konspiracyjną obu postaci w okresie II wojny światowej oraz ich powojenne losy naznaczone przesłuchaniami, więzieniem, licznymi przeprowadzkami i problemami ze znalezieniem pracy.

Zhenya! My love! The story of the relationship between a Home Army military courier and her commander, Franciszek Studziński

The article presents the story of the Home Army colonel in the district of Tarnopol, Franciszek Studziński, and his courier and personal assistant Eugenia (Zhenya) Starościn, an activist of the Home Army and in subsequent years of the Freedom and Independence organization. The article presents their conspiracy activity during the Second World War and their post-war experiences: interrogations, imprisonment, numerous relocations, and problems with finding employment.

Keywords: Starościn Eugenia, Studziński Franciszek, Żeglin Bronisław, Home Army, Freedom and Independence, damned soldiers, cursed soldiers, conspiracy

W artykule, po raz pierwszy przedstawiono szczegóły dotyczące gnieźnieńskich świeckich obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego od 9 do 16 kwietnia 1966 roku. W zamierzeniach władz komunistycznych miały one stać się inauguracją uroczystości ogólnopolskich oraz kulminacją wieloletnich przygotowań prowadzonych na szczeblu lokalnym, wojewódzkim i ogólnopolskim. Wskutek działań politycznych, uroczystości nabrały charakteru konfrontacyjnego w stosunku do obchodów Millennium Chrztu Polski przygotowanych i realizowanych przez władze kościelne. Autorzy artykułu w swojej pracy oparli się na aktach z zasobu Archiwum Państwowego w Poznaniu i jego Oddziału w Gnieźnie. Uwzględniając sprawozdania organów władz terenowych, zrekonstruowali po raz pierwszy podejmowane w ramach obchodów działania społeczne w poszczególnych wioskach i gromadach ziemi gnieźnieńskiej. Zwrócono uwagę, na niejednokrotnie dalekie od ideologicznych, motywacje podejmowanych przez ludność akcji gospodarczych. Odtwarzając przebieg wydarzeń, przedstawiono cele i motywy jakimi kierowali się pomysłodawcy przy ustalaniu harmonogramu i scenariuszy poszczególnych imprez. Prezentowane w artykule cyfrowe dane źródłowe pozwoliły na nakreślenie rozmachu jubileuszowej gali.

The culmination of nationwide secular Celebrations of 1000 years of Polish statehood in Gniezno in April 1996

The article comprises the first description of the events surrounding secular celebrations of 1000 years of Polish statehood in Gniezno (April 9–April 16, 1966). Poland’s communist authorities intended for these events to be the inauguration of national celebrations and the culmination of long preparations at the local, regional, and national levels. Due to political factors, the celebrations clashed with the celebration of the 1000th anniversary of Poland’s christening, prepared and hosted by the Church authorities. The authors of the article used files from the fonds of the National Archive in Poznań and its branch in Gniezno. Taking into consideration the reports of local authorities, the authors reconstructed (for the first time) the social actions undertaken in villages and towns in the Gniezno region as part of celebrations. It was pointed out that local people were rarely motivated to undertake these actions by ideological considerations. The authors reconstructed the course of events, and therefore were able to demonstrate what the originators’ goals and motivations were when developing the schedules and scenarios of particular events. Digital source data presented in the article also allowed them to demonstrate how elaborate the celebrations were.

Keywords: Millennium, Gniezno, 1966, celebrations

Funkcjonujące od 1954 r. opolskie środowisko studenckie odgrywało bardzo ważną, lecz niejednoznaczną rolę w życiu społecznym. Należało do najważniejszych źródeł kadr dla komunistycznego aparatu władzy, ale bywało też bazą działalności o charakterze opozycyjnym. Stałym źródłem problemów dla władz komunistycznych była oprócz tego religijna aktywność dużej części studentów. W październiku 1956 r. opolscy studenci aktywnie występowali na rzecz demokratyzacji życia politycznego w Polsce. W późniejszym czasie władze komunistyczne zabiegały, aby jak największa liczba studentów była zrzeszona w szeregach Polskiej Zjednoczonej Partii oraz koncesjonowanych organizacji młodzieżowych. Odniesione w tej dziedzinie sukcesy nie zapobiegły jednak udziałowi opolskich studentów w ogólnopolskiej akcji protestacyjnej w marcu 1968 r. Władze komunistyczne odpowiedziały represjami wobec studentów. Zdławienie studenckiego protestu było jednak bardzo problematycznym zwycięstwem komunistów.

University circles in Opole versus the communist authorities in the years 1954–1968

University students’ circles in Opole, which existed from 1954, played an important, yet ambiguous role in the local social life. For communist authorities, the university was one of the most important sources for procuring staff, but it was also a base for anti-government activities. The religious activity of many students was also a constant source of problems for the communist authorities. In October 1956, students in Opole vigorously demonstrated their support for the democratization of political life in Poland. In subsequent years, the communist authorities made efforts to attract as many students as possible to the Polish United Workers’ Party and politically approved youth organizations. Success in this respect did not discourage students in Opole from participating in the national protests of March 1968. As a consequence, students were subjected to repressions. However, the suppression of student protests remained a bitter victory for communists.

Keywords: Opole, students, communist authorities, October 1956, March 1968

Tematem opracowania jest projekt utworzenia „korytarza suwalskiego” – eksterytorialnej trasy prowadzącej od Kaliningradu na Białoruś przez terytorium Polski. Artykuł obejmuje lata 2001- -2002, kiedy to pomysł powrócił przy okazji domykania negocjacji związanych z akcesją Polski do Unii Europejskiej. Analizie poddano artykuły prasowe ukazujące się w najbardziej poczytnych polskich dziennikach danego okresu. Podsumowaniem tekstu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy projekt utworzenia eksterytorialnego korytarza przez terytoria Polski miał szansę na realizację.

The problem of the “Suwałki corridor” according to the Polish press from the years 2001 and 2002

The article presents the idea to create an extraterritorial route from Kaliningrad to Belarus through the territory of Poland, called the “Suwałki corridor”. The article focuses on the years 2001 and 2002, when the idea returned due to the conclusion of negotiations related to Poland’s accession to the European Union. Press articles from the most popular daily newspapers in this period were analyzed. In its conclusion, the article attempts to answer the question whether the project of creating an extraterritorial corridor in Poland had any chance of implementation.

Keywords: Suwałki corridor, Suwałki pass, Poland-Russia relations, Kaliningrad Oblast, European Union Eastern policy

Zdecydowana większość podmiotów prowadzących działalność, nie tylko gospodarczą, to jednostki sektora prywatnego. W skali całego kraju, jest ich kilka milionów. One także wytwarzają dokumentację, z której część może w przyszłości stać się ważnym elementem narodowego zasobu archiwalnego. W związku z tym sytuację ich kancelarii oraz stan zachowania dokumentacji należy objąć zwiększoną uwagą. Działania takie powinny również objąć doradztwo z tego zakresu.

Comments concerning registries in Polish private companies 

A vast majority of entities, not only economic ones, operate in the private sector. In Poland, there are several million of them. They also produce documents, and in the future, some of these documents may become a valuable contribution to the national archival fonds. Therefore, special attention should be paid to the situation of these registries and to the way these documents are kept. Relevant consultations should be offered as part of these actions.

Keywords: contemporary registry, documentation, enterprises, private sector, outsourcing

Artykuł zatytułowany Rys historyczny Archiwum UMK w Toruniu porządkuje i uzupełnia dotychczasowe informacje podane we wcześniejszej literaturze dotyczące archiwum. Został oparty nie tylko na istniejących już publikacjach, ale przede wszystkim na materiałach źródłowych. Punktem wyjścia była uchwała Senatu UMK z 16 września 1948 roku powołująca archiwum i powierzająca jego organizację prof. Bronisławowi Włodarskiemu. Następnie Autorka podaje informacje dotyczące zasobu archiwalnego, miejsc przechowywania za poszczególnych kierowników, a także zmian zachodzących w organizacji pracy archiwum. W podsumowaniu została zamieszczona tabela z wykazem wszystkich pracowników od początków istnienia archiwum.

The history of the Nicolaus Copernicus University archive in Toruń

The article organizes and complements the existing literature information concerning the archive of the Nicolaus Copernicus University in Toruń. It is based not only on the existing publications, but mainly on source materials. The starting point was the resolution of the Nicolaus Copernicus University Senate of September 16, 1948, establishing the archive and trusting pro164 fessor Bronisław Włodarski with the implementation of this task. The next section is dedicated to archival fonds, their locations during subsequent heads’ terms of office, as well as transformations in the organization of the archive’s work. The conclusion includes a table listing all employees of the archive since its establishment.

Keywords: Nicolaus Copernicus University Archive, Nicolaus Copernicus University, Toruń, archival fonds, archival science, archive materials, history

W artykule zostało scharakteryzowane archiwum Pracowni Dialektologicznej UAM. Autorka opisała dzieje, działalność i potrzeby dziś nieformalnej komórki. Z artykułu można się także dowiedzieć, jakim zasobem fonograficznym dysponuje Pracownia oraz jakie towarzyszą temu zasobowi dokumenty papierowe i aparatura techniczna. W artykule jest również mowa o zbiorach bibliotecznych i etnograficznych Pracowni Dialektologicznej.

The archive of the Dialectology Workshop at the Adam Mickiewicz University in Poznań — history, organization, activities

The article discusses the archive of the Dialectology Workshop at the Adam Mickiewicz University in Poznań. The author describes the history, activities and needs of this unit, which currently operates informally. The article also provides information concerning the phonographical collection of the workshop, its paper documents, and the technical equipment available in the workshop, as well as its library and ethnographic collection.

Keywords: phonographical collection, dialectology, record library, paper documentation, technical equipment

W tekście przedstawiono Oddział Opracowania Multimediów poznańskiej Biblioteki Raczyńskich z uwzględnieniem kilku parametrów: postępowania z przynależnymi zbiorami na nośnikach cyfrowych (audiobooki, filmy, muzyka, inne dokumenty elektroniczne), wykorzystywanego systemu bibliotecznego (Horizon), stosowanego formatu metadanych (MARC 21), będącego w użytku języka haseł (JHP BN) na tle języka KABA i deskryptorów Biblioteki Narodowej.

The Department of Multimedia Processing at the Raczyński Library in Poznań — structure, tasks, and agenda

The article discusses the Department of Multimedia Processing at the Raczyński Library in Poznań, highlighting several elements of its activity: management of the Library’s collection in digital formats (audio books, films, music, other electronic documents), use of the library system (Horizon), meta data format (MARC 21), the keyword language used at the National Library (JHB BN) compared with the KABA language and descriptors of the National Library.

Keywords: Raczyński Library, Department of Multimedia Processing, circulation of the collection, Horizon library system, MARC 21 format, KABA language, keyword language of the National Library, National Library descriptors

Wspomnienia osobiste osnute na tle 25 siedzib ziemiańskich w Wielkopolsce to spisany w 1969 roku pamiętnik Stefana Stablewskiego – rotmistrza dyplomowanego Wojska Polskiego. Publikowany fragment dotyczy Uzarzewa, wsi położonej kilka kilometrów od Swarzędza, która w czasach współczesnych autorowi stanowiła majątek rodziny Żychlińskich. Kontakty Stablewskiego z Uzarzewem rozpoczęły się w 1904 roku, natomiast ostatnie przywołane w tekście wspomnienia pochodzą z roku 1945. Krótką informację architektoniczną na temat eklektycznego pałacu w Uzarzewie sporządził autorowi Piotr Chłapowski. Stablewski przekazał ją w pamiętniku i wzbogacił swoimi wrażeniami m.in. na temat położenia budynku oraz przedstawił jego mieszkańców, przywołując chociażby postać Zenobii Żychlińskiej. Stablewski przytoczył liczne anegdoty z życia w okolicy, jak również opisał swoje przeżycia z czasów I i II wojny światowej.

Uzarzewo in the memoirs of Stefan Stablewski

The memoir of Stefan Stablewski (written in 1969), a Polish Cavalry Captain, include recollections on twenty-five rural estates in Greater Poland. The part discussed in the article concerns Uzarzewo, a village located several kilometers from Swarzędz, which was part of the Żychliński family estate in Stablewski’s times. Stablewski’s relationship with Uzarzewo started in 1904, and the last recollections included in the memoir are from 1945. Piotr Chłapowski prepared a short note on the architecture of the eclectic palace in Uzarzewo. Stablewski included this in his memoir, and complemented it with his own reflections, e.g. on the location of the building and on its residents, such as Zenobia Żychlińska. Stablewski recalled various anecdotes from the local life and described his own experiences from the period of the First and Second World Wars.

Keywords: memoir, Stablewski Stefan, Uzarzewo, Greater Poland, 20th century, land owners, Żychlińscy

Słownik starożytności słowiańskich zalicza się niewątpliwie do czołowych osiągnięć Instytutu Slawistyki PAN. Prace nad nim zostały zapoczątkowane pod koniec lat 40. XX w. i zakończone wraz z wydaniem ostatniego tomu w 1996 r. Do dziś stanowi jedyne tego rodzaju całościowe kompendium wiedzy o początkach Słowiańszczyzny. Potrzebę wydania Słownika polscy slawiści widzieli jednak już dużo wcześniej, o czym świadczy powołanie przez nich w 1927 r. Komitetu Redakcyjnego Słownika starożytności słowiańskich pod przewodnictwem profesora Uniwersytetu Lwowskiego Franciszka Bujaka. Pracami redakcyjnymi kierował dr Henryk Batowski. Od samego początku napotykał on coraz większe trudności ze strony zagranicznych współpracowników i coraz większe problemy związane z finansowaniem tego przedsięwzięcia. W 1934 r. zdołano wydać zeszyt próbny Słownika, lecz wkrótce potem, wraz z rezygnacją dr. Batowskiego z funkcji sekretarza Redakcji, dalsze prace związane ze Słownikiem zostały przerwane. Podjęto je ponownie po II wojnie światowej w 1945 r. z inicjatywy prof. Tadeusza Lehra-Spławińskiego i prof. Zygmunta Wojciechowskiego, według odmiennej koncepcji, wiążąc redakcję Słownika z prężnie działającym poznańskim ośrodkiem slawistycznym skupionym wokół Instytutu Zachodniego. Wraz z powstaniem Polskiej Akademii Nauk i powołaniem do życia w 1954 r. Zakładu Słowianoznawstwa (dzisiejszego Instytutu Slawistyki), w 1955 r. Redakcja Słownika weszła w jego skład, zyskując zarówno zaplecze finansowe, jak i oparcie w dalszych pracach nad powstawaniem i wydawaniem kolejnych jego tomów.

Reflections regarding the origins of Słownik Starożytności Słowiańskich (The Dictionary of Slavic Antiquities)

Słownik starożytności słowiańskich (The Dictionary of Slavic Antiquities) is without any doubt one of the most notable achievements of the Institute of Slavic Studies of the Polish Academy of Sciences. The editorial works began in the late 1940s and were concluded in 1996 with the publication of the last volume. It still remains a unique and comprehensive compendium on the origins of Slavdom. Polish slavists were well aware of the need for such dictionary — in 1927 they established the editorial board of the Dictionary of Slavic Antiquities. The chairperson of the board was professor Franciszek Bujak from the Lviv University, and doctor Henryk Batowski was in charge of editorial works. From the very beginning, he had to overcome serious obstacles regarding cooperation with foreign colleagues and financing the whole project. In 1934, the first trial volume of the dictionary was published. Later, the editorial works were discontinued when doctor Batowski resigned from his post as editorial board assistant. Owing to the initiative of professor Tadeusz Lehr-Spławiński and professor Zygmunt Wojciechowski, the editorial works were resumed, though with a completely different approach: the new editorial board was established to include Slavic scholars from Poznań working with the Institute for Western Affairs (Instytut Zachodni). The foundation of the Department of Slavic Studies at the Polish Academy of Sciences (now: the Institute of Slavic Studies of the Polish Academy of Sciences) resulted in the incorporation of the editorial board into the departmental structure, which granted the board both financial and scientific support in their day-to-day editorial works on the dictionary.

Keywords: scholars, history, tribes, past, editorial board, editorial works, Slavic studies, slavists, dictionary

W wyniku klęski w wyborach parlamentarnych w czerwcu 1989 r. rozpoczął się rozkład Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zainicjowana jesienią tego roku dyskusja na temat przyszłości partii komunistycznej w Polsce miała zatrzymać ten proces oraz przygotować jej członków do XI Zjazdu PZPR. W artykule zaprezentowano odnalezione w Archiwum Państwowym w Poznaniu dokumenty Wojewódzkiej Komisji Zjazdowej. Stanowią one interesujące źródło do badań nad dziejami PZPR i mentalnością jej członków w województwie poznańskim w schyłkowym okresie jej istnienia.

Preparations to the 11th Congress of the Polish United Workers’ Party in the light of the documents of the Povincial PUWP Committee in Poznań. Selection of resources 

The defeat of the Polish United Workers’ Party in the parliamentary elections of June 1989 marked the beginning of its demise. In the autumn of 1989, a discussion was initiated concerning the future of the communist party in Poland, which was meant to prevent this process and prepare party members for the 11th PUWP congress. The article presents documents of the 262 Łukasz Komorowski Provincial Congress Committee found in the National Archive in Poznań. They are an interesting source of information on the history of PUWP and the mindset of its members in the Poznań province in the final period of the party’s existence.

Keywords: Polish United Workers’ Party, 1989 parliamentary election, Provincial Congress Committee, 11th Congress of the Polish United Workers’ Party