Organmistrzostwo oraz instrumenty organowe w Poznaniu i w Wielkopolsce to temat wciąż niewystarczająco opracowany. Artykuł jest więc kolejnym przyczynkiem do dziejów muzycznych Poznania, mianowicie przedstawia postać jednego z najwybitniejszych poznańskich organmistrzów, jakim był Józef Gryszkiewicz. Wybudował on niemalże sto instrumentów, z których do dziś przetrwała około połowa. Dodatkowo wyremontował kilkadziesiąt instrumentów, był rzeczoznawcą i odbiorcą prac innych organmistrzów, translokował instrumenty oraz edukował kolejne pokolenia czeladników. Dotychczas stan wiedzy o jego życiu i działalności był niewielki, m.in. nie znano chociażby najważniejszych faktów z jego życia. Artykuł koncentruje się na trzech podstawowych aspektach: przedstawieniu faktów biograficznych, zarysowaniu działalności i specyfiki warsztatu oraz spisie prac organmistrzowskich.

Wśród beneficjentów funkcjonującego w latach 1845–1853 w Poznaniu Towarzystwa Dobroczynności Dam Polskich największą grupę stanowiły kobiety. Wśród nich wyróżnić możemy — za Seebohmem Rowntreem — trzy przedziały wiekowe, w których płeć ta była szczególnie narażona na popadnięcie w biedę: dzieciństwo (do 15 roku życia), pierwsze lata macierzyństwa oraz starość. Analiza case study pozwala na przyjrzenie się warunkom, które musiały spełnić kobiety, aby otrzymać pomoc od Towarzystwa. Wśród nich znalazły się m.in. wiek, chęć pracy, stan cywilny i warunki rodzinne, warunki mieszkaniowe, a w przypadku najmłodszych — uczęszczanie do szkółek i ochronek. Kobiety mogły otrzymać pomoc finansową bądź materialną, pomoc w umieszczeniu dzieci w szkółce czy zorganizowanie miejsca pracy. Za decyzje o udzieleniu (lub nie) pomocy odpowiadała Celestyna Działyńska, założycielka Towarzystwa.

Celem artykułu jest przybliżenie okoliczności pierwszej, niemal całkowicie zapomnianej, wizyty Józefa Piłsudskiego w Poznaniu w 1901 r. Traktując jako punkt wyjścia ustalenia Grażyny Wyder, usiłowano uporządkować i doprecyzować dotychczasowy stan wiedzy. Zidentyfikowano miejsce pobytu towarzysza „Wiktora” w mieście, a także w szerszym kontekście zaprezentowano sylwetki jego gospodarzy — zaangażowanych w działalność Polskiej Partii Socjalistycznej Jadwigę oraz Józefa Gulińskich. Drobny przyczynek do biografii Piłsudskiego wpisuje się w niełatwe relacje łączące go ze stolicą Wielkopolski.

W artykule przedstawiono historię powstania budynku Teatru Wielkiego w Poznaniu w 1910 r. W każdym z historycznych okresów 1910–1919, 1919–1939, 1939–1945 oraz we współczesnym dokonywano przemian architektonicznych, wymiany urządzeń czy też udoskonaleń zmierzających do podniesienia funkcjonalności Teatru. W opracowaniu zawarto nie tylko te najistotniejsze zmiany, lecz także przeprowadzone renowacje budynku i wnętrz teatralnych.

Docent dr Irena Radtke (1923–2014) byłą wybitną archiwistką i nauczycielką archiwistyki. Artykuł, napisany z okazji setnej rocznicy urodzin, ma na celu podkreślenie Jej dorobku naukowego i dydaktycznego. I. Radtke całe swoje życie zawodowe była związana z Archiwum Państwowym w Poznaniu i Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Umiejętnie godziła obowiązki archiwalne z pracą naukową i dydaktyczną. Byłą absolwentką historii i filologii klasycznej, a stopień naukowy doktora nauk humanistycznych uzyskała w 1963 r. Przez cały czas pracy zawodowej prowadziła intensywne badania naukowe w zakresie archiwistyki. Problematyka tych badań obejmowała przede wszystkim rozwój form kancelaryjnych, systemy kancelaryjne (była znawczynią kancelarii pruskiej), metodykę archiwalną, pomoce ewidencyjno-informacyjne, biografistykę, źródłoznawstwo i regionalistykę. Była współautorką podręczników do archiwistyki dla studentów i archiwistów zakładowych. Swoimi osiągnięciami w pracy naukowo-badawczej przyczyniła się znacznie do rozwoju polskiej archiwistyki. Wysokie kwalifikacje zawodowe i naukowe sprawiły, że w latach 1976–1988 została zatrudniona w Zakładzie Archiwistyki UAM, gdzie prowadziła wykłady, konwersatoria i seminaria magisterskie dla studentów archiwistyki. Przez wiele lat była filarem poznańskich studiów archiwistycznych.

Prowadzenie badań oraz katalogowanie pieczęci gmin wiejskich z XVIII –XX w. na Śląsku jest procesem długotrwałym wymagającym obszernej kwerendy archiwalnej. Sposobem na prezentowanie aktualnych wyników badań, a także umożliwienie współtworzenia katalogu przez badaczy historii regionu, było zbudowanie przez Archiwum Państwowe w O polu portalu www.pieczeciegminne.pl. Portal ten oprócz gromadzenia i udostępniania bazy danych do badań naukowych przyczynia się również do popularyzacji zasobu archiwalnego.

Artykuł charakteryzuje badania archiwów ziemiańskich przez założyciela w 1919 r. poznańskiej historiografii profesora Adama Skałkowskiego oraz jego uczniów. Te ogromne zasoby źródłowe uległy zniszczeniu wraz z warstwą ziemiańską w 1945 r., prace poznańskiego historyka i jego uczniów są więc ostatnim po nich śladem. Główny zasób źródłowy to korespondencja ziemian z uczniami Skałkowskiego przechowywana głównie w Dziale Rękopisów Biblioteki UAM, ale też w Archiwum PAN w Warszawie i Ossolineum we Wrocławiu oraz wspomnienia Skałkowskiego znajdujące się w posiadaniu autora. Z tych kwerend i wycieczek skałkowszczyków do pałaców i dworów pozostały dziesiątki prac źródłowych i monograficznych. Artykuł ma na celu rekonstrukcję prac badaczy w archiwach. W samej tylko stworzonej przez Skałkowskiego serii „Życiorysy zasłużonych Polaków XVIII i XIX wieku” ukazały się 34 publikacje książkowe będące rezultatem tych penetracji: w tym teksty magistrantów i doktorantów.

Tadeusz Esman pisał wspomnienia w latach 1976–1985, z myślą o przekazaniu wiadomości o swoim dorastaniu dzieciom. Pierwsza część jego wspomnień odnosi się do okresu dzieciństwa i młodości na Śródce w Poznaniu, gdzie urodził się w 1903 r. i przebywał do czasu wyprowadzki w 1927 r. do Bydgoszczy. Jego przeżycia krążą wokół trzech tematów: domu, podwórka i rodziców. Wszystkie te aspekty ukazują życie codzienne osób mieszkających na Śródce w tym czasie — dom, warunki życia i pracy, otoczenie przyrody, zwierząt i sąsiadów. Tadeusz wychowywał się w rodzinie rzemieślniczej — ojciec był mistrzem rzeźnickim, matka prowadziła przy domu sklep masarski. Autor wspomnień opowiada barwnie, dzieli się zapamiętanymi wrażeniami z dzieciństwa, przytacza liczne anegdoty z życia rodzinnego i podwórkowego, to jest z okolicy miejsca zamieszkania na Rynku Śródeckim, a także opisuje stosunek do swoich rodziców.

Wielu polskich żołnierzy nie przeżyło pobytu w niewoli sowieckiej. Przyczyną śmierci były nie tylko masowe egzekucje, lecz także fatalne warunki zakwaterowania i brutalne traktowanie przez funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa ZSRS. Liczni swoje ocalenie zawdzięczali nagłej zmianie sytuacji politycznej, spowodowanej atakiem III Rzeszy na Związek Sowiecki. Wcześniej przyszło im jednak zmagać się z trudami życia i przymusowej pracy w obozach na Dalekiej Północy. Tamtejsze realia dobrze oddaje relacja ppor. Tadeusza Michalaka. Ukazał on swój wojenny szlak wiodący od kampanii wrześniowej przez obozy internowania na Litwie, koszmar sowieckiej niewoli aż po wstąpienie w szeregi tzw. Armii Andersa.

Muzeum Polskie i Biblioteka w Rapperswilu istnieją nieprzerwanie w różnych formach prawno-organizacyjnych od 1870 r. Od początku swego istnienia aż do odzyskania niepodległości przez Polskę w roku 1918 muzeum utrzymywane było ze składek Polaków oraz cudzoziemców sympatyzujących ze sprawą niepodległości Polski. Wśród stałych i okazjonalnych darczyńców muzeum poważne miejsce zajmowali liczni Wielkopolanie wszystkich stanów społecznych. Szczególną rolę odegrali: August Cieszkowski, Wawrzyniec Engeström, Witold Leitgeber, Karol Libelt, Maksymilian Jackowski, Stanisław Motty, Jadwiga Zamoyska, Władysław Zamoyski, Jan Konstanty Żupański, Juliusz Au i Erazm Józef Jerzmanowski, których biogramy przedstawiono w artykule. W tabeli zbiorczej zestawiono nazwiska 54 Wielkopolan — darczyńców okazjonalnych — wraz z kwotami wpłat w walucie z epoki i arbitralnym przeliczeniem szacunkowym ich wartości według ówczesnego parytetu złota.

* Artykuł powstał na podstawie pracy podyplomowej: A. Kędzior, Muzeum Polskie i Biblioteka w Rapperswilu i ich strona internetowa, przygotowanej w 2018 r. pod kierunkiem prof. dr. hab. Krzysztofa Stryjkowskiego w ramach Studium Podyplomowego Archiwistyki i Zarządzania Dokumentacją na UAM.

Tematem artykułu jest proces kancelaryjno-archiwalny stowarzyszenia, jakim jest Związek Harcerstwa Polskiego. Omówiono w nim instrukcję kancelaryjno-archiwalną Związku Harcerstwa Polskiego, a także funkcje i charakter zespołów, jakimi są Komisje Historyczne, ze szczególnym omówieniem działalności Komisji Historycznej działającej przy Hufcu ZHP Poznań-Wilda im. Jana Kasprowicza. Przedstawienie jej zasobu oraz działalności popularyzatorskiej pozwala na scharakteryzowanie Komisji Historycznych jako swoistych archiwów o charakterze społecznym, będących elementem struktury kancelaryjno-archiwalnej Związku Harcerstwa Polskiego, których głównym zadaniem jest opieka nad pamiątkami historycznymi mającymi kategorię A.